αιηεξήο Νηθφιανο Γηαξθήο εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ Αλαδεηώληαο ηνλ αλαζηνραζηηθό επαγγεικαηία

αιηεξήο Νηθφιανο Γηαξθήο εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ Αλαδεηώληαο ηνλ αλαζηνραζηηθό επαγγεικαηία

γηα ηελ Έθε θαη ηνπο δαζθάινπο πνπ κνρζνύλ θαζεκεξηλά, όπσο απηή, ζηελ Τάμε ηνπο. Zeichner Κ., «Δελ ππάξρεη κε ζηνραζηηθόο εθπαηδεπηηθόο»

Πεξηερφκελα Η.1. πλνπηηθή παξνπζίαζε πεξηερνκέλσλ Α Μέξνο Πιαίζην, νξηζκνί θαη δηεζλείο ηάζεηο Πξψην Κεθάιαην (Πιαίζην θαη νξηζκνί) ΗΗ.1. Οξηζκνί: Αλάδεημε λέσλ φξσλ, αλαπφθεπθηεο ζπγρχζεηο θαη πνιπζεκίεο ΗΗ.1.2. Δπηκφξθσζε θαη κεηεθπαίδεπζε: παιαηφηεξνη φξνη ζην λέν πεξηβάιινλ ΗΗ.1.3. Δλήιηθαο θαη Δθπαίδεπζε, σο αξρηθή, ηππηθή, κε ηππηθή θαη άηππε: νξηζκφο ησλ απηνλφεησλ (;) ΗΗ.1.4. Γηα βίνπ ή ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε; Δπηθαιχςεηο θαη ζπγρχζεηο ΗΗ.1.5. Σξεηο κνξθέο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ: έληνλεο ηδενινγηθέο αληηπαξαζέζεηο ΗΗ.1.5.α. πλερηδφκελε εθπαίδεπζε ΗΗ.1.5.β. Δπαλαιακβαλφκελε εθπαίδεπζε ΗΗ.1.5.γ. Κνηλνηηθή εθπαίδεπζε ΗΗ.1.5.δ. Μηα δπλακηθή ππνπεξίπησζε: εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε II.1.6. Αλαθεθαιαίσζε θαη πξψηεο παξαηεξήζεηο Γεχηεξν Κεθάιαην (Γηεζλείο ηάζεηο) ΗΗΗ. Απφ ηελ Δλδνυπεξεζηαθή Δπηκφξθσζε ζηελ Δπαγγεικαηηθή Αλάπηπμε ησλ Δθπαηδεπηηθψλ: κεηεμέιημε ή ηνκή ζηελ νξγάλσζε ηεο επηκνξθσηηθήο δηαδηθαζίαο; ΗΗΗ.1 Θεκειίσζε θαη ραξαθηήξαο ηεο ελδνυπεξεζηαθήο επηκφξθσζεο ΗΗΗ.2 Οξηζκφο ηεο ελδνυπεξεζηαθήο επηκφξθσζεο ΗΗΗ.3 Κξηηηθή ηνπ κνληέινπ ηεο ελδνυπεξεζηαθήο επηκφξθσζεο ΗΗΗ.4 Δπαγγεικαηηθή Αλάπηπμε Δθπαηδεπηηθνχ θαη επαγγεικαηνπνίεζε ΗΗΗ.5 Κξηηηθή πξνζέγγηζε ηεο Δπαγγεικαηηθήο Αλάπηπμε Δθπαηδεπηηθνχ ΗΗΗ.6 Δπαγγεικαηίαο ή κεηα- επαγγεικαηίαο εθπαηδεπηηθφο; IIΗ.7. Αλαθεθαιαίσζε θαη πξψηεο παξαηεξήζεηο Β Μέξνο Σν εζληθφ πιαίζην θαη ν αλαζηνραζηηθφο επαγγεικαηίαο εθπαηδεπηηθφο Σξίην Κεθάιαην (Δζληθφ πιαίζην) ΗV.1. Ζ δηαξθήο εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα κεηά ην 1974 IV.2. Παιαηφηεξνη θαη λένη ζεζκνί ελδνυπεξεζηαθήο επηκφξθσζεο: IV.2. α. Μ.Γ.Γ.Δ.: ν ακεηαθίλεηνο νγθφιηζνο

IV.2. β..δ.λ.γ.δ.-.δ.λ.μ.δ.: πξνζπάζεηα δεκηνπξγίαο επηκνξθσηηθνχ δηθηχνπ ΗV.2.γ. Πεξηθεξεηαθά Δπηκνξθσηηθά Κέληξα: ππφ ηελ πίεζε ηεο ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο ΗV.2.δ. ΜΟ.ΚΔ..Δ.: αλεθπιήξσηα φλεηξα IV.3. Θεζκνί ζπληνληζκνχ ηεο ελδνυπεξεζηαθήο επηκφξθσζεο Η.V.4. «Δμνκνίσζε» δαζθάισλ θαη Δηζαγσγηθή Δπηκφξθσζε Δθπαηδεπηηθψλ Η.V.5. Αλαθεθαιαίσζε θαη πξψηεο παξαηεξήζεηο Σέηαξην Κεθάιαην (Ο αλαζηνραζηηθφο επαγγεικαηίαο εθπαηδεπηηθφο) V.1. Σν λέν ηδενινγηθφ πεξηβάιινλ: νβηδηαθέο κεηακνξθψζεηο ηνπ λενθηιειεχζεξνπ ιφγνπ πεξί εθπαίδεπζεο V.2. Αλαζηνραζηηθφο εθπαηδεπηηθφο: έλλνηα θαη ζρέζε κε ηνλ επαγγεικαηηζκό ησλ εθπαηδεπηηθώλ V.3.1. Αλάδεημε ηνπ θαζνξηζηηθνχ ξφινπ ηεο επαγγεικαηηθήο πξαθηηθήο: λέεο πξνηάζεηο γηα κνληέια δηαξθνχο εθπαίδεπζεο εθπαηδεπηηθψλ V.3.2. Σξία ζεκειηψδε δεηήκαηα θαη ηερληθέο εθπαίδεπζεο ζηνλ αλαζηνραζκφ V.3.3.1. Σα ζεκειηψδε δεηήκαηα V.3.3.2. Οη ηερληθέο εθπαίδεπζεο ζηνλ αλαζηνραζκφ V.4. Μηα ειάρηζηε πξνζπάζεηα αλάπηπμεο αλαζηνραζηηθψλ πξαθηηθψλ ζην ειιεληθφ πεξηβάιινλ V.4.1. Ζ επαηζζεηνπνίεζε ησλ λέσλ εθπαηδεπηηθψλ ζηνλ αλαζηνραζκφ. V.4.2. Δγθηβσηηζκέλν Παξάξηεκα. «Μάζεκα πάλσ ζην κάζεκα θαη ην δάζθαιν»: Ζ απηνγλσζία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ V.4.3. Μηα πξνζπάζεηα εθπαίδεπζεο ζηνλ αλαζηνραζκφ. V.5. Αλαθεθαιαίσζε θαη πξψηεο παξαηεξήζεηο Δπηινγηθφ ζεκείσκα Παξαξηήκαηα Βηβιηνγξαθία

1. πλνπηηθή παξνπζίαζε πεξηερνκέλσλ Κεληξηθφο ζηφρνο ηεο εξγαζίαο απηήο απνηειεί ε ζπλνπηηθή παξνπζίαζε ησλ αιιαγψλ πνπ επήιζαλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηηο ηδενινγηθέο αληηιήςεηο ζπγθξόηεζεο θαη πξνζθνξάο ηεο επηκόξθσζεο ή νξζόηεξα ηεο δηαξθνύο εθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ, ηφζν δηεζλψο φζν θαη ζην επξσπατθφ πεξηβάιινλ θαη, θαη επέθηαζε, ζηελ παηξίδα καο. ηα θείκελα πνπ αθνινπζνχλ, ππνγξακκίδεηαη φηη, είλαη αθξηβψο ην λέν απηφ πεξηβάιινλ πνπ επηβάιιεη θαηλνύξηνπο θαη ζύλζεηνπο νξηζκνύο θαη επηρεηξείηαη ε δηαπξαγκάηεπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ φζσλ έρνπλ θαηαζηεί θπξίαξρνη κεηά απφ ζπγθξνχζεηο ηδενινγηθήο θχζεο, πνπ πξνεγήζεθαλ ζην πνιηηηθφ πεδίν. Έηζη, ηνλίδεηαη ην γεγνλφο φηη νη φξνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη δελ είλαη ηδενινγηθά νπδέηεξνη, αληίζεηα ηζρπξά ηδενινγηθά θνξηηζκέλνη αθνχ πεξηγξάθνπλ πεξηερφκελα, δξαζηεξηφηεηεο, δηαδηθαζίεο θαη ηειηθά ζεζκνύο, πνπ πινπνηνύλ επίζεκεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο. Γηα λα θαηαζηεί θαηαλνεηφ ην πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ αζθνχληαη νη πνιηηηθέο απηέο αλαιύεηαη θαη ε θπξίαξρε ηάζε νξγάλσζεο θαη πξνζθνξά ηεο επηκόξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ από πνηθίινπο ζεζκνύο δεκόζηνπ, εκη-δεκόζηνπ ή θαη ηδησηηθνύ ραξαθηήξα (multi providers, «πνιππαξνρείο») θαη πεξηγξάθνληαη αθξνζηγψο, κφλν γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, νη ιφγνη πνπ επέβαιιαλ ηηο ζπγθεθξηκέλεο αιιαγέο. Καηαβάιιεηαη έηζη πξνζπάζεηα λα δεηρζεί πσο νη ζρεηηθέο δηαδηθαζίαο, φπσο θαη νη επηξξνέο πνπ αζθνχλ ζηελ εμέιημε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επαγγέικαηνο, παξακέλνπλ ελ κέξεη άγλσζηεο ή θαη εκθαλίδνληαη σο αθαηαλφεηεο ζηνπο ίδηνπο ηνπο εθπαηδεπηηθνύο, επεηδή αθξηβψο απνηεινύλ δηαδηθαζίεο ηζρπξνύ πνιηηηθνύ ραξαθηήξα. Δπηζεκαίλεηαη φηη ε πνιπζεκία ησλ νξηζκώλ θαη νη ζπλεπαγόκελεο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδεη ν ζεκεξηλφο εθπαηδεπηηθφο ζηελ θαηαλόεζε ησλ πεξηερνκέλσλ απηψλ, φπσο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο, ησλ ζηφρσλ θαη ζθνπψλ ησλ λέσλ ζεζκώλ παξνρήο επηκνξθσηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, αληαλαθινύλ ηε κεηαβαηηθή θάζε πνπ βξίζθεηαη ην ζπγθεθξηκέλν ππνζύζηεκα, ππφ ζπλζήθεο θαηίζρπζεο ηεο λενθηιειεύζεξεο ηδενινγίαο, πνπ θπξηάξρεζαλ αξρηθά ζην επίπεδν ηεο γιψζζαο θαη ζηαδηαθά ζ απηφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζε δηεζλέο επίπεδν. Γη απηφ ην ιφγν γίλεηαη ζπζηεκαηηθά ιφγνο γηα ηε ζηαδηαθή αληηθαηάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο Δλδνυπεξεζηαθήο Δπηκφξθσζεο (INSET) απ απηφ ηεο Δπαγγεικαηηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ (TPD). Έηζη, δηακέζνπ ηεο παξνπζίαζεο θαη πεξηγξαθήο ησλ πξνεγνπκέλσλ, θαζψο θαη ησλ πξνζθεξόκελσλ θαη ππαξρφλησλ δνκώλ επηκόξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζηελ Ειιάδα, επηρεηξείηαη λα πξνζεγγηζηεί θξηηηθά ην λέν πεξηβάιινλ θαη κεξηθώο ην κνληέιν πνπ θπξηαξρεί ζήκεξα, ην νπνίν θαη θαζνξίδεη ηελ νξγάλσζε θαη ηα πεξηερφκελα ηεο φπνηαο επηκφξθσζεο παξέρεηαη ζηνλ ηφπν καο, ελψ παξάιιεια πεξηγξάθνληαη αθξνζηγψο θάπνηεο εθηθηέο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο. Άξα, ε παξνχζα εξγαζίαο επηρεηξεί λα ππνδείμεη απφ πξφζεζε θαη δνκή φηη θάζε επηκέξνπο ζεώξεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνύ σο αλαζηνραζηηθνύ επαγγεικαηία πξνϋπνζέηεη κηα ειάρηζηε θξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ πιαηζίνπ θαη ησλ όξσλ πινπνίεζεο ηεο δηαξθνύο εθπαίδεπζήο ηνπ ζε ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο ζπλζήθεο θαη ζε ζπγθεθξηκέλν εζληθό πιαίζην. Έρνληαο θαηά λνπ ηελ παξαπάλσ παξαηήξεζε θαηαβάιιεηαη, ηέινο, πξνζπάζεηα λα πεξηγξαθεί όρη κόλν ζεσξεηηθά αιιά θαη πξαθηηθά ν δξόκνο πνπ είλαη δπλαηό λα νδεγήζεη ζηε δεκηνπξγία, φρη ελφο ζηνραζηηθνχ επαγγεικαηία

εθπαηδεπηηθνχ, γηαηί είλαη απηνλφεην φηη φινη νη δάζθαινη ζηνράδνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο ηνπο, φπσο παξαηεξεί ν Zeichner, αιιά ελόο αλαζηνραζηηθνύ θξηηηθνύ Δαζθάινπ. ε απηή ηελ θαηεχζπλζε παξνπζηάδνληαη αθξνζηγώο θάπνηα βήκαηα πινπνίεζεο ηνπ ηδαληθνύ απηνύ- πνπ δίλεη ζπγθεθξηκέλα πεξηερφκελα ζηε ξεηνξηθή γηα ηε Γηα Βίνπ Δθπαίδεπζε- ζην ηόπν καο θαη εκκέζσο απνηππώλεηαη εκπξεζηνληζηηθά ε θσλή ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ηεο πξάμεο πνπ αλαδεηά παξόκνηεο κνξθέο επηκόξθσζεο, σο απάληεζε ζηα πξνβιήκαηα πνπ ηνπ ζέηεη θαζεκεξηλά ε δηδαθηηθή θαη παηδαγσγηθή πξάμε.

Πξψην Κεθάιαην (Πιαίζην θαη νξηζκνί) ΗΗ.1. Οξηζκνί: Αλάδεημε λέσλ φξσλ, αλαπφθεπθηεο ζπγρχζεηο θαη πνιπζεκίεο Σα ηειεπηαία ρξφληα φιν θαη πην ζπρλά παξαηεξείηαη ε ρξήζε θάπνησλ λέσλ φξσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επηκφξθσζε θαη κεηεθπαίδεπζε ησλ εξγαδνκέλσλ ή πην εηδηθά απηή ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Οη φξνη απηνί πξνθχπηνπλ σο κεηάθξαζε ζηα ειιεληθά ελλνηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ήδε ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο (ηδηαίηεξα: Ζ.Π.Α., Αγγιία, Γαιιία θαη Γεξκαλία) θαη δηαδίδνληαη ηαρχηαηα ηφζν ζηελ θαζεκεξηλή θαη δεκνζηνγξαθηθή γιψζζα, φζν θαη ζηελ θαζαξά επηζηεκνληθή. Ζ ρξήζε ηνπο ηείλεη λα επηθαιχςεη άιινπο παιαηφηεξνπο φξνπο, φπσο είλαη νη πιένλ δηαδεδνκέλνη φξνη ηεο επηκφξθσζεο θαη κεηεθπαίδεπζεο, θαη πνιιέο θνξέο, αληί λα ζπκβάιιεη ζηνλ αθξηβέζηεξν πξνζδηνξηζκφ ζεζκψλ, ηδαληθψλ θαη δηαδηθαζηψλ, δεκηνπξγεί αλαπφθεπθηεο ζπγρχζεηο θαη επηηείλεη ηηο πνιπζεκίεο 1. Ζ ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε ζπζθνηίδεη ηηο ηδενινγηθέο θαη πνιηηηθέο ζπγθξνχζεηο πνπ ζπκππθλψλεη ε ρξήζε ηνπ ελφο ή άιινπ νξηζκνχ, ηδηαίηεξα φηαλ απηή πηνζεηείηαη απφ ηα νκηινχληα ππνθείκελα ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα πεξηγξάςνπλ θνηλσληθά θαηλφκελα θαη θαη επέθηαζε πνιηηηθέο, πνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ζπλδένληαη κε ην εμφρσο πνιηηηθφ θαηλφκελν ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηδηαίηεξα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Οη παξαπάλσ παξαηεξήζεηο είλαη απηνλφεην φηη ππνρξεψλνπλ φπνηνλ αζρνιείηαη κε ηελ Δθπαίδεπζε θαη πνιχ πεξηζζφηεξν απηή ησλ εθπαηδεπηηθψλ λα αζρνιεζεί ηδηαίηεξα κε ην πεξηερφκελν ησλ λέσλ φξσλ, επεηδή αθξηβψο απηνί πεξηγξάθνπλ λέεο δηαδηθαζίεο θαη θαηλφκελα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηαξθή εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Δπεηδή, νη εθπαηδεπηηθνί, πέξα απφ ηελ εξγαζία ηνπο ζηνπο ζεζκνχο, σο δηαλννχκελνη, έρνπλ ππνρξέσζε λα ζπκβάιινπλ ζην κέηξν ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ φξσλ πνπ πεξηγξάθνπλ αθξηβψο φςεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαηλνκέλνπ ζε θάζε επνρή, αξά θαη ζην ζεκεξηλφ πεξηβάιινλ. ηα πιαίζηα απηήο ηεο πξνζπάζεηαο ζα επηρεηξεζεί αξρηθά ν πξνζδηνξηζκφο ησλ φξσλ ηεο επηκφξθσζεο θαη κεηεθπαίδεπζεο. ΗΗ.1.2. Δπηκφξθσζε θαη κεηεθπαίδεπζε: παιαηφηεξνη φξνη ζην λέν πεξηβάιινλ Κάζε ελδηαθεξφκελνο, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα εληνπίζεη κε αζθάιεηα ην αθξηβέο, εχρξεζην θαη έγθπξν πεξηερφκελν ηνπ φξνπ επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ, είλαη απηνλφεην φηη ζα θαηαθχγεη αξρηθά ζηελ πιένλ δηαδεδνκέλε, επζχλνπηε θαη έγθπξε πεγή αληίζηνηρσλ νξηζκψλ πνπ δηαζέηνπκε ζηελ Διιάδα θαη ζρεηίδεηαη ηηο επηζηήκεο ηεο Αγσγήο: ηελ Παηδαγσγηθή Φπρνινγηθή Δγθπθινπαίδεηα - Λεμηθφ 2. κσο εθεί, ζην αληίζηνηρν ιήκκα, ζα δηαπηζηψζεη φηη παξαπέκπεηαη ζε ζπγγελείο έλλνηεο, πνπ ζπλνδεχνληαη απφ επηζεηηθνχο πξνζδηνξηζκνχο (π.ρ. ελδνυπεξεζηαθή επηκφξθσζε) ή ζε ζπγγελείο φξνπο πνπ πξνζδηνξίδνληαη αληηζεηηθά ή ζπκπιεξσκαηηθά κ απηή (π.ρ. κεηεθπαίδεπζε επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ ή βαζηθή θαηάξηηζε - επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ). Αιιά αθφκε θαη ζηα ιήκκαηα απηά 1 Ο ηζρπξηζκφο απηφο πξνθχπηεη ηφζν απφ ηελ επαθή κε ηνλ θαζεκεξηλφ ηχπν, ηε ζρεηηθή επηζηεκνληθή αξζξνγξαθία θαη ηέινο θπξίσο απφ ηελ επαθή ηνπ γξάθνληνο κε ηνπο Έιιελεο εθπαηδεπηηθνχο. 2 Παηδαγσγηθή Φπρνινγηθή Δγθπθινπαίδεηα Λεμηθφ, Διιεληθά Γξάκκαηα 1990. Πξφθεηηαη γηα ην γλσζηφ ελληάηνκν έξγν. Γηεπζπληήο ζχληαμεο ηνπ ήηαλ ν Κ. Υάξεο θαη ζηε ζπληαθηηθή ηνπ επηηξνπή ζπκκεηείρε ζρεδφλ ην ζχλνιν ησλ επηθαλέζηεξσλ επηζηεκφλσλ θαη παλεπηζηεκηαθψλ ησλ ζρεηηθψλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ ηεο επνρήο.

κάηαηα ζα αλαδεηήζεη έλα ζαθή νξηζκφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο έλλνηαο, θαζψο ε έλλνηα ηεο επηκφξθσζεο επηρεηξείηαη λα πξνζδηνξηζηεί δηακέζνπ ηεο πεξηγξαθήο ησλ ζεζκψλ παξνρήο ηεο, ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο νξγάλσζεο ηνπο (.Δ.ΛΜ.Δ. -.Δ.Λ.Γ.Δ., Π.Α.Σ.Δ.., Π.Δ.Κ. θ.α.) θαη φρη κε έλα ζαθή θαη ζπγθεθξηκέλν νξηζκφ. Παξφκνηα ηχρε ζα έρεη θαη ε νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα πξνζδηνξηζκνχ ηεο έλλνηαο: κεηεθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ 3. Σν γεγνλφο απηφ δελ απνηειεί ειιεληθή ηδηνηππία. Αληίζεηα είλαη ζχλεζεο ζηηο κέξεο καο, ηδηαίηεξα φηαλ πξφθεηηαη γηα βαζηθέο έλλνηεο - φξνπο, λα απνθεχγεηαη ν ζαθήο πξνζδηνξηζκφο ηνπο, επεηδή επηθξαηεί κεγάιε ζχγρπζε ζρεηηθά κε ην αθξηβέο ηνπο πεξηερφκελν. Έηζη, ε ζπγθεθξηκέλε ηαθηηθή δελ απνηειεί παξάιεηςε ηνπ ελ ιφγσ έξγνπ αιιά θαηλφκελν ηεο επνρήο 4. Ζ ηειεπηαία παξαηήξεζε κπνξεί λα επηβεβαησζεί κε αζθάιεηα, γηαηί ζηελ πξνεγνχκελε έθδνζε ηνπ ίδηνπ έξγνπ (1967), ηφζν ν φξνο επηκφξθσζε φζν θη απηφο ηεο κεηεθπαίδεπζεο ησλ δαζθάισλ, παξαηίζεληαη απηνηειψο θη έηζη ε κεξηθή, έζησ, κεηεγγξαθή ηνπο ζην λεψηεξν ζα ήηαλ απηνλφεηε, αλ ην πεξηερφκελφ ηνπο ηθαλνπνηνχζε ηνπο ζπληάθηεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ιήκκαηνο 5. Πνηνο είλαη, ινηπφλ, ν ιφγνο κηαο ηφζν βαζηθήο έιιεηςεο; Απφ ην ζχλνιν ησλ ππνζέζεσλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα παξνπζηαζηνχλ κηα είλαη θπξίαξρε. Ο φξνο επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ δελ είλαη πιένλ απηνλφεηνο φπσο ήηαλ παιαηφηεξα. Υξεζηκνπνηείηαη αθφκε ζηνλ θαζεκεξηλφ ιφγν νιηζηηθά θαη πεξηγξαθηθά, ρσξίο φκσο απζηεξά πξνζδηνξηζκέλν πεξηερφκελν. Μάιηζηα, κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 90, γηα λα πξνζδηνξηζηεί ην πεξηερφκελφ ηνπ απαηηείηαη κηα εθηεηακέλε αλάιπζε, δηαδηθαζία ηδηαίηεξα επηζθαιήο, εθηεηακέλε, ρξνλνβφξα θαη ηειηθά κάιινλ αλψθειε 6. Κη απηφ 3 Καη ηα δχν ιήκκαηα παξαπέκπνπλ ζε απηφ ησλ Δθπαηδεπηηθψλ εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε ζηελ Διιάδα ην νπνίν αλαθέξεηαη θαη πάιη ζηνπο ζεζκνχο παξνρήο επηκφξθσζεο θαη κεηεθπαίδεπζεο. 4 Ο Jarvis (Jarvis P., πλερηδφκελε εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε, Μεηαίρκην 2004, 57) ζεκεηψλεη ηε ζχγρπζε θαη αιιεινεπηθάιπςε ησλ δηαθφξσλ φξσλ πνπ παξαηεξήζεθε θαη εμαθνινπζεί λα ππάξρεη κεηά ηελ αλάπηπμε ηεο εθπαίδεπζεο γηα ελειίθνπο θαη αθηεξψλεη κεγάιν κέξνο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπγγξάκκαηφο ηνπ γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζε ρξήζε φξσλ. 5 ηε Μεγάιε Παηδαγσγηθή Δγθπθινπαίδεηα, Διιεληθά Γξάκκαηα Herder, 1967, 644, δηαβάδνπκε: «Η επηκφξθσζε δηδαζθάισλ έγθεηηαη ινηπφλ θαη νπζίαλ εηο ην φηη ν δηδάζθαινο παξαθνινπζεί ηα ζπκβάληα εηο ηαο αλσηέξσ αλαθεξνκέλαο πεξηνράο [πξνππνζέζεηο θαη ζπλζήθαη, ππφ ηαο νπνίαο πξαγκαηνπνηείηαη ην έξγνλ ηεο αγσγήο θαη κνξθψζεσο, εμαηξέζεη ηνπ (απφ ρξηζηηαληθήο απφςεσο) ακεηαθηλήησο ππνθεηκέλνπ ζθνπνχ ηεο αγσγήο αη πνιηηηζηηθαί, πνιηηηθαί θαη θνηλσληθαί(ζπλζήθεο), ε εζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή ζέζηο ηεο λενιαίαο θαη ηνπ ζρνιείνπ θαη πξνο ηνχηνηο ηα κνξθσηηθά ηδεψδε θαη ε δη απηψλ εθινγή, έθηαζηο θαη αμηνιφγεζηο ησλ κνξθσηηθψλ αγαζψλ»] κειεηά θαη θαζηζηά ηαχηα δηα ηνλ εαπηφ ηνπ γφληκα ελ ησλ κέηξσ, ελ ησ νπνίσ άπηνληαη ηνπ έξγνπ ηνπ». Ο νξηζκφο απηφο, ζαθέζηαηα ηζηνξηθά πξνζδηνξηζκέλνο (ζεσξείηαη ακεηαθίλεηνο ν ρξηζηηαληθφο πξνζδηνξηζκφο ηνπ ζθνπνχ ηεο αγσγήο) παξαθάκπηεη ηα ζέκαηα, ηεο νξγάλσζεο πξνζθνξάο, ρξνληθήο έθηαζεο θαη ζπγθεθξηκέλσλ πεξηερνκέλσλ πξνγξάκκαηνο θαη πεξηνξίδεηαη ζην ζέκα ηεο ζπλερνχο παξαθνινχζεζεο ησλ εμειίμεσλ ζε ηνκείο ελδηαθεξφλησλ πνπ άπηνληαη ηνπ επαγγεικαηηθνχ ηνπ έξγνπ. Δπηπιένλ, φζνλ αθνξά ζηνλ φξν κεηεθπαίδεπζηο δεκνδηδαζθάισλ ην ελ ιφγσ ιήκκα (φ.π., 724-727) ηαπηίδεη ηελ έλλνηα ηεο επηκφξθσζεο κ απηή ηεο κεηεθπαίδεπζεο θαη αλαθέξεηαη εθηεηακέλα ζηελ αλάγθε θαη ηνπο φξνπο παξνρήο ηεο, θαζψο θαη ζηελ ηζηνξία ησλ ζεζκψλ κεηεθπαίδεπζεο επηκφξθσζεο ζηελ Διιάδα. 6 Μηα ηέηνηα κνξθή αλάιπζεο επηρεηξείηαη ζην: Υαηδεπαλαγηψηνπ Π., Ζ επηκφξθσζε ησλ Δθπαηδεπηηθψλ: δεηήκαηα Οξγάλσζεο, ρεδηαζκνχ θαη Αμηνιφγεζεο, Σππσζήησ Γ. Γαδξάλνο 2001, 27. Απηή θαηαιήγεη ζην φηη ε «επηκφξθσζε πεξηθιείεη εθείλεο ηεο νξγαλσκέλεο δηαδηθαζίεο, ζεζκνζεηεκέλεο ή κε, πνπ ζηνρεχνπλ ζηε ζπκπιήξσζε θαη αλαλέσζε ηεο αξρηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ψζηε λα είλαη ζε ζέζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπ αθελφο λα βειηηψλεη ηηο ζρεηηθέο κε ην δηδαθηηθφ ηνπ έξγν γλψζεηο, δεμηφηεηεο θαη ζηάζεηο θαη αθεηέξνπ λα εμειίζζεηαη ν ίδηνο σο άηνκν». Ο νξηζκφο απηφο φκσο (πνπ ζηεξίδεηαη ζην CERI project ηνπ Ο.Ο..Α.) αληιείηαη απφ θείκελα πεξαζκέλσλ δεθαεηηψλ, φηαλ κνξθέο κάζεζεο πνπ απνθηψληαη θαηά ηελ εκπεηξηθή άζθεζε ησλ επαγγεικάησλ (πξσηνγελήο θαη δεπηεξνγελήο εκπεηξία κάζεζεο) αιιά θαη απφ ηελ πξνζσπηθή κειέηε θαη εληάζζνληαη ζηελ άηππε

γηαηί ν ζπγθεθξηκέλνο φξνο ηείλεη λα αληηθαηαζηαζεί πιένλ θαη ζην θαζεκεξηλφ κε επηζηεκνληθφ ιεμηιφγην (θπξίσο δεκνζηνγξαθηθφ) απφ άιινπο πιένλ απνδεθηνχο ηφζν απφ ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα, φζν θαη απφ ηνλ θαζεκεξηλφ έληππν θαη ειεθηξνληθφ ηχπν. Απ απηνχο, ν πιένλ πξνζθηιήο θαίλεηαη φηη είλαη απηφο ηεο ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ 7, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ ζπλδέεηαη κε απηφλ ηεο δηα βίνπ κάζεζεο ή ηεο ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο, φξνη πνπ επηθάζνληαη ηαρχηαηα ζηελ θαζεκεξηλή γιψζζα θαη παξνπζηάδνπλ, ηφζν πεξηγξαθηθά φζν θαη ηδενινγηθά, ηζρπξή αμία. Παξάιιεια, φκσο, επηηείλνπλ ηε ζχγρπζε ζρεηηθά κε ηα ζπγθεθξηκέλα πεξηερφκελα ηεο επηκνξθσηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ πξνηείλνπλ. Βέβαηα, ζηα ιεμηθά γεληθήο ρξήζεο δίλνληαη νη νξηζκνί ηεο επηκφξθσζεο θαη κεηεθπαίδεπζεο 8 κε θνηλφ παξνλνκαζηή ηελ πξνζθνξά θαη ησλ δχν κεηά ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλφηεηαο επαγγεικαηηψλ. ηνπο νξηζκνχο απηνχο θαίλεηαη λα ιαλζάλεη γηα κε ηνλ πξψην (επηκφξθσζε) κηα επξχηεξε ρξήζε πνπ πξνζδηνξίδεηαη απφ ην γεληθφηεξν ζθνπφ (δειαδή ηε βειηίσζε, άξα θαη επηθαηξνπνίεζε επαγγεικαηηθψλ ηθαλνηήησλ), ελψ γηα ην δεχηεξν (κεηεθπαίδεπζε) έλαο πην εηδηθφο ραξαθηήξαο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ ζε βάζνο θαη πιένλ εμεηδηθεπκέλε θαηάθηεζε επαγγεικαηηθψλ ηθαλνηήησλ πνπ έξρνληαη λα ζπκπιεξψζνπλ ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε είηε ζην γεληθφηεξν εχξνο ηεο είηε ζε έλα απφ ηα ηδηαίηεξα αληηθείκελά ηεο. ηνπο νξηζκνχο απηνχο δελ γίλεηαη θακία αλαθνξά ζην ρξφλν πνπ απαηηείηαη γηα ηελ πινπνίεζε ησλ δχν απηψλ δξαζηεξηνηήησλ, ηε ζπρλφηεηα επαλάιεςήο ηνπο, αιιά θαη ζηηο πηζαλέο δηαθνξνπνηήζεηο ηνπο. Λνγηθά θαη κφλν ζπλεπάγεηαη φηη γηα ηελ επηκφξθσζε ν απαηηνχκελνο θάζε θνξά ρξφλνο είλαη απφ ηε κηα ζεκαληηθά κηθξφηεξνο, σο πνζφηεηα, θαη απφ ηελ άιιε φηη απηή, σο δξαζηεξηφηεηα, κπνξεί λα επαλαιακβάλεηαη ζε ζπρλφηεξα θαη ηαθηά δηαζηήκαηα ζε ζρέζε κε ηε κεηεθπαίδεπζε. Δπηπιένλ, δε δηεπθξηλίδεηαη αλ επηκφξθσζε θαη κεηεθπαίδεπζε ζπλνδεχνληαη απφ ηίηινπο, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη κε ηε ζεηξά ηνπο απφ ηνλ επηκνξθσκέλν θαη ηνλ επαγγεικαηηθφ ρψξν, φπνπ απηφο αλήθεη, είηε σο πηζηνπνηεηηθά επαγγεικαηηθψλ ηθαλνηήησλ, κε ζθνπφ ηελ επαγγεικαηηθή αλέιημε εθπαίδεπζε, δελ πεξηιακβάλνληαη ζηελ έλλνηα ηεο επηκφξθσζεο. Οη κνξθέο απηέο φκσο ζήκεξα, φρη κφλν ιακβάλνληαη ζνβαξά ππφςε θαη εληάζζνληαη ζε επηκνξθσηηθά κνληέια, φπσο απηφ ηεο «έξεπλαο δξάζεο», πνπ αλαπηχρζεθε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο σο αληίδξαζε ζηα ππάξρνληα επηκνξθσηηθά κνληέια, αιιά κπνξεί αθφκα θαη λα «πηζηνπνηεζνχλ», δειαδή λα αλαγλσξηζηνχλ επίζεκα απφ ην θξάηνο, αιιά θαη απφ εθπαηδεπηηθνχο θαη επαγγεικαηηθνχο ζεζκνχο, σο απνθηεκέλεο ηθαλφηεηεο (π.ρ. ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο «πηζηνπνίεζεο» ζηελ ηθαλφηεηα ρξήζεο Ζ/Τ ζην Πξφγξακκα «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο», ρσξίο λα απαηηείηαη σο πξνυπφζεζε ε αξρηθή θνίηεζε ζηελ α θάζε, δειαδή ζηα νξγαλσκέλα πξνγξάκκαηα εθκάζεζεο ηεο ρξήζεο). 7 Ο Jarvis (φ.π., 58) δηαθνξνπνηεί ηελ επηκφξθσζε απφ ηελ ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε ζεκεηψλνληαο φηη ε πξψηε «ππνδειψλεη έλα ζπγθεθξηκέλν επίπεδν ζπνπδψλ», ελψ ε ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε φρη. Δπηπιένλ, ε επηκφξθσζε είλαη «πξν επαγγεικαηηθή ή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ή αθαδεκατθή εθπαίδεπζε, ελψ ε ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε δελ είλαη ελλνηνινγηθά απαξαίηεηα πξνζαλαηνιηζκέλε ζε θάπνηα αμηνιφγεζε ή πηζηνπνίεζε». 8 Δπηκφξθσζε: «επηπιένλ κφξθσζε θαη ηδίσο εθπαίδεπζε πνπ πξνζθέξεηαη ζε θάπνηνλ, ηδίσο εξγαδφκελν, κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπ ηθαλφηεηαο, (πξβ. κεηεθπαίδεπζε): ρνιή Δπηκνξθψζεσο Λεηηνπξγνχλ Πξσηνβάζκηαο /Μέζεο Δθπαίδεπζεο». Μεηεθπαίδεπζε: «εθπαίδεπζε ζπλήζσο εηδηθή, πνπ αθνινπζεί ρξνληθά ηελ θαλνληθή θαη ηε ζπκπιεξψλεη (πξβ. Δπηκφξθσζε) Δπηζηξάηεπζε εθέδξσλ αμησκαηηθψλ γηα ~ ζηα λέα φπια». Λεμηθφ ηεο Κνηλήο Νενειιεληθήο, Αξηζηνηέιεην Π. Θ., Ηλζηηηνχην Νενειιεληθψλ πνπδψλ [Ίδξπκα Μαλφιε Σξηαληαθπιιίδε]. Γηα κηα πξνζπάζεηα απνηχπσζεο ησλ νξηζκψλ, φπσο αλαθέξνληαη ζην λενειιεληθά ιεμηθά: Καξαγηάλλεο Γ., ηάγηα Π., Σζηξίθνπ Μ., «Ζ ζπκβνιή ηεο επηκφξθσζεο ζηελ απνζαθήληζε θαη ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ», χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η. 141, 38-54.

ηνπ εξγαδφκελνπ, είηε σο δείθηεο ειέγρνπ ηνπ επηπέδνπ ησλ εξγαδνκέλσλ ζην ζπγθεθξηκέλν επαγγεικαηηθφ ρψξν. κσο, παξά ηε δπζθνιία πξνζδηνξηζκνχ ηνπ αθξηβνχο πεξηερνκέλνπ ησλ δχν απηψλ φξσλ ζηηο κέξεο καο αιιά θαη ησλ ηάζεσλ ππνθαηάζηαζήο ηνπ απφ άιινπο ίζσο πεξηζζφηεξν «κνληέξλνπο» ή δφθηκνπο, απηνί ζπλαληψληαη ζπρλφηαηα ζηελ θαζεκεξηλή γιψζζα. ηελ θαζεκεξηλή ρξήζε κάιηζηα ππνιαλζάλνπλ ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο έλλνηεο ηφζν ηεο ρξνληθήο δηάξθεηαο, φζν θαη απηέο ηνπ ηξφπνπ ζπκκεηνρήο, ησλ πεξηερνκέλσλ, θαζψο θαη ηνπ θχξνπο ησλ παξερφκελσλ, ζε θάζε πεξίπησζε, ηίηισλ κεηά ηε θνίηεζε ζε παξφκνηνπο ζεζκνχο εθπαίδεπζεο. Σνχην ζπκβαίλεη, γηαηί κέρξη θαη ζήκεξα ε ρξήζε ηνπο εληζρχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη εμαθνινπζνχλ λα ζπλαληψληαη κε ηνλ ίδην γεληθφ θαη κε αθξηβψο πξνζδηνξηζκέλν ηξφπν ηφζν ζηνλ επίζεκν ιφγν πεξί εθπαίδεπζεο, φπσο ηνπιάρηζηνλ απηφο απνηππψλεηαη ζηελ αληίζηνηρε εθπαηδεπηηθή λνκνζεζία 9, φζν θαη ζην ιφγν ησλ πςειφβαζκσλ ππεξεζηαθψλ ζηειερψλ ηεο εθπαίδεπζεο 10 αιιά θαη ησλ κειψλ ηεο παλεπηζηεκηαθήο θνηλφηεηαο 11. Λακβάλνληαο ππφςε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ θαη θπξίσο ηε δηαηήξεζε ζε ρξήζε ησλ φξσλ απηψλ, ζηα πιαίζηα ησλ αλαγθψλ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαη κε θαλνληζηηθή πξφζεζε ζα νξίζνπκε ηελ επηκόξθσζε ησλ δαζθάισλ σο: κνξθέο ηππηθήο ή κε, αιιά θαη άηππεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, ε νπνία πξνυπνζέηεη έλα ζπγθεθξηκέλν επίπεδν ζπνπδψλ, παξέρεηαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο απφ δηάθνξνπο θνξείο ή πξνθχπηεη σο απνηέιεζκα ηεο θαζεκεξηλήο επαγγεικαηηθήο πξαθηηθήο ηνπο θαη νδεγεί ζε ηίηινπο επαγγεικαηηθά αμηνπνηήζηκνπο απφ ηνπο ίδηνπο θαη αλαγλσξίζηκνπο σο πηζηνπνηεηηθά επαγγεικαηηθήο ηθαλφηεηαο θαη θαη επέθηαζε σο δείθηεο πνηφηεηαο απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Πξνζθέξεηαη ζ απηνχο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπο ή ακέζσο κεηά ηελ αξρηθή ηνπο εθπαίδεπζε θαη θπξίσο θαηά ηελ άζθεζε ηνπ επαγγέικαηφο ηνπο, ζε ηαθηά ή κε αιιά ζε θάζε 9 Ζ εθπαηδεπηηθή λνκνζεζία δίλεη βέβαηα ηνλ ηφλν γηα ηε ρξήζε ησλ ελλνηψλ απηψλ. Έηζη, ηα Π.Γ. 250 (ΦΔΚ138/10-08-92), «Ρχζκηζε ζεκάησλ Τπνρξεσηηθήο Δπηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ θαη ζεκάησλ ιεηηνπξγίαο ησλ Πεξηθεξεηαθψλ Δπηκνξθσηηθψλ Κέληξσλ», θαζψο θαη ην Π.Γ. 45 (ΦΔΚ46/11-03-99), «Δηζαγσγηθή επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ» ζπζρεηίδνπλ άξξεηα ηελ έλλνηα ηεο επηκφξθσζεο κε βξαρεία νιηγφσξα ππνρξεσηηθά ή κε, πεξηνδηθά ή εηδηθά πξνγξάκκαηα. Αληίζεηα, ην άξζξν 5 ηνπ Ν. 2327 (ΦΔΚ 156Α'/31-07-95), ζπλδέεη, φπσο θαη παιαηφηεξα, ηελ έλλνηα ηεο κεηεθπαίδεπζεο κε ηα Γηδαζθαιεία Γ.Δ. θαη θαη επέθηαζε κε δηαδηθαζίεο επηινγήο θαηά ηελ εηζαγσγή θαη καθξνρξφληαο (δίρξνλεο) απνκάθξπλζεο απφ ηα δηδαθηηθά θαζήθνληα. 10 Δλδεηθηηθφ είλαη άξζξν πνπ ππέβαιαλ κε ηηο ηδηφηεηέο ηνπο νη θ.θ.: Μαπξνεηδήο Γ., σο Αληηπξφεδξνο ηνπ Π.Η. θαη Πξφεδξνο ηνπ Σκήκαηνο Π.Δ. απηνχ θαη Σχπαο Γ., σο Μφληκνο Πάξεδξνο ηνπ Π.Η., «Δπηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ: Σερληθή θαη κεζνδνινγία επηκνξθσηηθψλ ζεκηλαξίσλ (ζε ζρέζε κε ην Νφκν 1566/85)», Δπηζεψξεζε Δθπαηδεπηηθψλ Θεκάησλ, η. 5, Ννέκβξηνο 2001, 147-153. Δθεί θαη πάιη νη έλλνηεο επηκφξθσζε θαη κεηεθπαίδεπζε ρξεζηκνπνηνχληαη νιηζηηθά θαη παξαπιεξσκαηηθά, παξαπέκπνληαο ζηνπο ζεζκνχο πξνζθνξάο ηνπο (ΠΔΚ, Μ.Γ.Γ.Δ.). ην θείκελν απηφ ζηελ έλλνηα ηεο επηκφξθσζεο εληάζζεηαη θαη ην πξφγξακκα «εμνκνίσζεο» ησλ πηπρηνχρσλ ησλ Παηδαγσγηθψλ Αθαδεκηψλ κε ηνπο θαηφρνπο πηπρίσλ Π.Σ. (Π.Γ. 130/90), ελψ κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ Σκήκαηνο Δπηκφξθσζεο ηνπ Π.Η. «ζπκπεξαίλεηαη φηη: Απφ ην πθηζηάκελν ζεζκηθφ πιαίζην απνπζηάδνπλ νη ζχγρξνλνη ηξφπνη επηκφξθσζεο φπσο: ε εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε, ε απηνεπηκφξθσζε, δηα βίνπ εθπαίδεπζε θαη ε ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε». Ζ παξαηήξεζε απηή επηηξέπεη λα ππνζέζνπκε φηη νη ζπγγξαθείο ζεσξνχλ φηη ν φξνο επηκφξθσζε είλαη επξχηεξνο θαη εκπεξηέρεη ηνπο ινηπνχο σο επηκέξνπο κνξθέο ηνπ. 11 Κάπνηα ελδεηθηηθά αιιά ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα: α) Μπαγάθεο Γ. (επηκέιεηα), Δπηκφξθσζε θαη Καηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, Μεηαίρκην, 2005 θαη β) Νηθνιαθάθε Μ., «Γηεξεχλεζε ησλ πξνυπνζέζεσλ επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ», Δπηζεψξεζε Δθπαηδεπηηθψλ Θεκάησλ, η. 8, επηέκβξηνο 2003, 5-19.

πεξίπησζε ζχληνκα ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη αθνξά ηε βειηίσζε ηνπ επηπέδνπ ησλ επαγγεικαηηθψλ - επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ θαη πξαθηηθψλ ηνπο. Αλάινγα κε ηνλ νξηζκφ ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είκαζηε ηψξα ζε ζέζε λα νξίζνπκε ηε κεηεθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ σο: κνξθέο ηππηθήο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, ε νπνία πξνυπνζέηεη έλα ζπγθεθξηκέλν επίπεδν ζπνπδψλ, παξέρεηαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο απφ δηάθνξνπο θνξείο θαη νδεγεί ζε ηζρπξνχο ηίηινπο επαγγεικαηηθά αμηνπνηήζηκνπο απφ ηνπο ίδηνπο θαη αλαγλσξίζηκνπο σο πηζηνπνηεηηθά επαγγεικαηηθήο ηθαλφηεηαο θαη θαη επέθηαζε σο δείθηεο πνηφηεηαο απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Πξνζθέξεηαη κεηά ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε θαη ζπλήζσο θαηά ηελ άζθεζε ηνπ επαγγέικαηφο ηνπο, ζε κε ηαθηά αιιά εθηεηακέλα ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη αθνξά είηε ζηε ελ γέλεη βειηίσζε ηνπ επηπέδνπ ησλ ζεσξεηηθψλ γλψζεσλ θαη ησλ επαγγεικαηηθψλ ηνπο πξαθηηθψλ είηε ζηελ απφθηεζε ζπγθεθξηκέλεο επαγγεικαηηθήο εμεηδίθεπζεο. Απφ ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο γίλεηαη θαλεξφ φηη, ηφζν ε επηκφξθσζε φζν θαη ε κεηεθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζπιιακβάλνληαη σο δηαδηθαζίεο θαη πινπνηνχληαη σο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο δηακέζνπ επηζηεκνινγηθψλ, ηδενινγηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ζπγθεθξηκέλεο θάζε θνξά αθεηεξίαο, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο κεηαηξέπνληαη ηφζν ζε θξαηηθέο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο φζν θαη ζε παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, δηαδηθαζίεο ακθφηεξεο πνπ ελζσκαηψλνπλ πνιηηηθνχο, ηδενινγηθνχο θαη ηζηνξηθνχο πξνζδηνξηζκνχο. Οη πξνζδηνξηζκνί απηνί είλαη απηνλφεην φηη επεξεάδνπλ ηφζν ηα πεξηερφκελα θαη ηνπο ηξφπνπο νξγάλσζεο ησλ ίδησλ ησλ ζεζκψλ παξνρήο επηκφξθσζεο θαη κεηεθπαίδεπζεο, φζν θαη ηηο πξνσζνχκελεο κέζα απφ ηνπο ζεζκνχο απηνχο, σο ηδενινγηθά θπξίαξρεο, επηζηεκνινγηθέο αληίιεςεο ηεο έλλνηαο ηεο Γλψζεο (σο επηζηεκνληθή αιιά θαη πξαθηηθή γλψζε) θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαηλνκέλνπ ζην ζχλνιφ ηνπ. Έηζη, ε επηκφξθσζε θαη κεηεθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, σο ζπλέρεηα ηεο αξρηθήο ηνπο εθπαίδεπζεο, αλαδεηθλχνληαη θαη νθείινπλ λα θαηαλνεζνχλ αληίζηνηρα σο δηαθπβεχκαηα κε έληνλα πνιηηηθά, επηζηεκνινγηθά θαη ηειηθά ηδενινγηθά ραξαθηεξηζηηθά 12. ηνπο δχν παξαπάλσ νξηζκνχο θαη ζηηο δηεπθξηλήζεηο πνπ αθνινχζεζαλ είλαη αλακελφκελν φηη ιαλζάλνπλ ηφζν νη επηζηεκνινγηθέο φζν θαη ηδενινγηθνπνιηηηθέο ζέζεηο ηνπ νξίδνληνο (φπσο ζπκβαίλεη άιισζηε ζε θάζε νξηζκφ), αιιά εκπεξηέρνληαη θαη φξνη πνπ ρξήδνπλ πεξαηηέξσ δηεπθξηλήζεσλ. Χο πξνο ηηο επηζηεκνινγηθέο θαη ηδενινγηθνπνιηηηθέο ζέζεηο ηεο, ε παξνχζα πξνζέγγηζε εκπλέεηαη θαη αληιεί απφ ηηο πξνζεγγίζεηο ηεο Κξηηηθήο Παηδαγσγηθήο 13. Οη ζπλεηδεηέο ηδενινγηθνπνιηηηθέο ηεο πξνζέζεηο ζπλδένληαη κε αηηήκαηα ρεηξαθέηεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, πξφζεζε πνπ 12 Γηα ην απηνλφεην ν B. Spodek ζεκεηψλεη: «..φιε ε εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη κηα ηδενινγία. Κάζε πξφγξακκα εθπαίδεπζεο ζρεηίδεηαη κε ηελ ηδενινγία ηνπ εθπαηδεπηή ή ηνπ ηδξχκαηνο εθπαίδεπζεο, αθφκα θη φηαλ ε ζρέζε δελ είλαη εκθαλήο. Γελ ππάξρεη εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ, φπσο δελ ππάξρεη εθπαίδεπζε παηδηψλ, πνπ λα κε ζηεξίδεηαη ζε θάπνην ηδενινγηθφ ππφβαζξν». ην: Υαηδεπαλαγηψηνπ Π., φ.π., 38. Γηα ηε ζρέζε επηκφξθσζεο κεηεθπαίδεπζεο ζε ζρέζε κε ηελ ηδέα ηεο δηα βίνπ κάζεζεο σο νπκαληζηηθή ηδέα: Καλαθνπζάθε Δ., «Ζ κεηαλεφηεξε φςε ηεο επηκφξθσζεο θαη ε νπκαληζηηθή ηδέα ηεο δηα βίνπ κάζεζεο», Δθπαηδεπηηθή Κνηλφηεηα, 73, 44-46. 13 Γηα κηα πξψηε ζπζηεκαηηθή πξνζέγγηζε ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απφ ηελ πιεπξά ηεο Κξηηηθήο Παηδαγσγηθήο: Μαπξνγηψξγνο Γ., «Η επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Οη κνξθέο θαη ην θνηλσληθφ ηνπο πιαίζην», χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η. 10, (1982), 37-52. Δθεί θαη έλαο επαξθήο νξηζκφο ηεο επηκφξθσζεο γηα ηηο αξρέο ηηο δεθαεηίαο ηνπ 80, δειαδή πνιχ πξηλ ηελ επηβνιή κνληέισλ πνπ κέρξη ηφηε ήηαλ ζρεηηθά άγλσζηα θαη θπξίσο φρη θπξίαξρα.

δελ ζρεηίδεηαη ππνρξεσηηθά κε ηελ άπνςε ηεο «αλάδεημήο» ηνπ ζε κεξηθψο απηφλνκν επηζηήκνλα θαη επαγγεικαηία 14. Αλάκεζά ζηνπο φξνπο πνπ ρξήδνπλ άκεζα πεξαηηέξσ δηεπθξηλήζεσλ, εθφζνλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηνλ θαζνξηζκφ ηεο έλλνηαο ησλ δχν απηψλ βαζηθψλ φξσλ είλαη απηνί ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο αξρηθήο εθπαίδεπζεο, ηεο ηππηθήο, κε ηππηθήο θαη άηππεο εθπαίδεπζεο, θαζψο θαη απηφο ηνπ ελήιηθα. Οη νξηζκνί απηνί νξηνζεηνχληαη ζην επφκελν ππνθεθάιαην. ΗΗ.1.3. Δλήιηθαο θαη Δθπαίδεπζε, σο αξρηθή, ηππηθή, κε ηππηθή θαη άηππε: νξηζκφο ησλ απηνλφεησλ (;) Πξηλ κεξηθέο δεθαεηίεο ε έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο νξηδφηαλ απνθιεηζηηθά σο καζεζηαθή δηαδηθαζία πνπ ιάκβαλε ρψξα νξγαλσκέλα εληφο θξαηηθψλ, θνηλνηηθψλ ή ηδησηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ θαη αθνξνχζε απνθιεηζηηθά αλήιηθα άηνκα 15. Οη δχν έλλνηεο (εθπαίδεπζε αλήιηθνο) ζπλδένληαλ κε ηε γεληθή παξαδνρή φηη ην αλζξψπηλν νλ δηαλχεη κηα καθξά πεξίνδν πξνεηνηκαζίαο γηα ηελ ελήιηθε δσή θαη πσο ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο ε πξνεηνηκαζία απηή είλαη δπλαηφ λα επηηεπρζεί απνθιεηζηηθά ζε εηδηθά δηακνξθσκέλνπο ζεζκνχο, πνπ ζην ζχλνιφ ηνπο ζπγθξνηνχλ έλα ζχζηεκα (εθπαηδεπηηθφ), εληφο ηνπ νπνίνπ ν αλήιηθφο καζεηήο έξρεηαη ζε επαθή κε ζρεδηαζκέλε κνξθήο καζεζηαθή δηεξγαζία 16. Γηλφηαλ επηπιένλ απνδεθηφ φηη ε φιε δηαδηθαζία δελ κπνξεί λα απνηειεί κεκνλσκέλν γεγνλφο, αιιά ζπλδέεηαη κε έλα νξγαλσκέλν ζχλνιν παξφκνησλ γεγνλφησλ θαη έρεη αλζξσπηζηηθά πεξηερφκελα 17. Γειαδή, ε εθπαίδεπζε πξνζθέξεηαη ζ αλζξψπνπο κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα νδεγείπέξα απ ηελ απφθηεζε ησλ απαξαίηεησλ γηα ηελ ελήιηθε δσή γλψζεσλ, ηθαλνηήησλ θαη δεμηνηήησλ- ζηε δπλαηφηεηα ζθαηξηθήο θαηαλφεζεο ηεο αλζξψπηλεο θαηάζηαζεο 14 Ζ παξνχζα πξνζέγγηζε δελ αζπάδεηαη ηε ζέζε ηεο αλάδεημεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, δηακέζνπ ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπ αλάπηπμεο, απφ εκη-επαγγεικαηία ζε «απηφλνκν» επηζηήκνλα ή κε ηνπο φξνπο ηνπ A. Etzioni «ηδεαηνχ ηχπνπ ή αλαγλσξηζκέλνπ επαγγεικαηία» (Μαηζαγγνχξαο Ζ., «Δπαγγεικαηηζκφο επαγγεικαηηθή αλάπηπμε», ζην Δπηκφξθσζε θαη Δπαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ, Μεηαίρκην 2005, 73 θαη Υαηδεπαλαγηψηνπ Π., φ.π., 30 ). Ζ ζρεηηθή άξλεζε είλαη απνηέιεζκα ηεο παξαηήξεζεο φηη ε ζέζε ηνπ Etzioni εθθηλεί απφ κηα ζρεκαηηθή θαηάηαμε ησλ επαγγεικάησλ ζε έλα ζπλερέο, φπνπ ζην έλα άθξν ηνπνζεηνχληαη νη απφιπηα εμαξηεκέλνη ππάιιεινη θαη ζην άιιν νη ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο κε πςειφ θνηλσληθφ θχξνο (γηαηξνί, δηθεγφξνη), ζρήκα πνπ ζπζθνηίδεη ηελ νπζία ηεο θαπηηαιηζηηθήο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. κσο, φπσο δηαπηζηψλεηαη κε γπκλφ νθζαικφ, ζηηο κέξεο καο ε αλάπηπμε ηνπ ζχγρξνλνπ θαπηηαιηζκνχ «πξνιεηαξηνπνηεί» ηαρχηαηα αθφκε θαη ηα «αλαγλσξηζκέλα» επαγγέικαηα πςεινχ θχξνπο (θαηά ηνλ P. Elliot), δηακέζνπ λέσλ κνξθψλ νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο θαη θαη επέθηαζε ηεο εξγαζίαο. Έηζη, αθφκα θαη νη «απηφλνκνη» δηαλννχκελνη επαγγεικαηίεο (γηαηξνί, δηθεγφξνη, κεραληθνί, θ.ά) κεηαηξέπνληαη ζε απφιπηα εμαξηεκέλνπο εξγαδφκελνπο, γεγνλφο πνπ εηδνπνηεί γηα ηε κάιινλ θάζεηε θαη ηαμηθή νξγάλσζε ησλ επαγγεικάησλ, παξά ηελ νξηδφληηα θαη ζρεκαηηθή πνπ πεξηγξάθνπλ νη παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο. 15 Με πνηθίιεο λνκηθέο ξπζκίζεηο αθφκα θαη νη θνηηεηέο Παλεπηζηεκίσλ εθιακβάλνληαλ είηε σο ππνθείκελα πνπ «δελ είραλ νινθιεξσζεί», άξα βξίζθνληαλ αθφκα θάησ απφ ηε κεξηθή λνκηθή πξνζηαζία ησλ γνλέσλ ηνπο (θνξνινγηθφ ζχζηεκα) είηε άηνκα πνπ δηέλπαλ ην ηέινο κηαο πνξείαο πξνο ηελ θαηάζηαζε ηεο ελειηθίσζεο (δηθαίσκα γνλέσλ λα ιακβάλνπλ επίζεκα πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ πνξεία ησλ ζπνπδψλ ηνπο). Δίλαη εμάιινπ γλσζηφ φηη ν θαζαξά λνκηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο αλήιηθεο θαηάζηαζεο δηαθνξνπνηείηαη ηζηνξηθά ηφζν σο πξνο ηνλ αθξηβή πξνζδηνξηζκφ ηνπ ειηθηαθνχ νξίνπ έλαξμεο ηεο ελειηθηφηεηαο (παιαηφηεξα 21, αξγφηεξα 18 εηψλ ή θαη 16), φζν θαη ηεο έλλνηαο ηεο ελειηθηφηεηαο ζε ζρέζε κε γεγνλφηα ηεο θνηλσληθήο δσήο (ζεμνπαιηθή απηνδηάζεζε, ην δηθαίσκα ζε γάκν, ηηκσξία παξαβαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, εθινγηθφ δηθαίσκα). 16 Με παξφκνην ηξφπν νξίδεηαη ε έλλνηα θαη ζηε Παηδαγσγηθή Φπρνινγηθή Δγθπθινπαίδεηα Λεμηθφ (Μ.Π.Δ.-Λ.): Ξσρέιιεο Π., «Δθπαίδεπζε», Μ.Π.Δ.-Λ, φ.π., 1685. 17 Γηα ηε ζχλζεζε ηεο πξψηεο απηήο πξνζέγγηζεο ρξεζηκνπνηνχκε παξαηεξήζεηο ηνπ θηινζφθνπ Peters, πνπ παξαζέηεη θαη ν Jarvis (φ.π., 47-48). Αλαιπηηθφηεξα γηα ην ίδην ζέκα: Peters Ρ., Ethnics and education, Allen and Unwin, London, 1966.

θαη ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ, άξα ελ δπλάκεη ζηελ απφθηεζε ηθαλφηεηαο θξηηηθήο ζεψξεζεο ησλ πξαγκάησλ 18. Ο Emile Durkeim φξηδε ηελ εθπαίδεπζε σο «επίδξαζε πνπ αζθείηαη απφ ηηο ελήιηθεο γεληέο ζε εθείλνπο πνπ δελ είλαη αθφκε έηνηκνη γηα ηελ θνηλσληθή δσή», ηαπηίδνληάο ηελ νπζηαζηηθά κε ηελ αγσγή 19. Ζ ηαχηηζε ησλ δχν δηαθνξεηηθψλ ελλνηψλ εθθηλνχζε πξνθαλψο απφ ηελ θνηλή παξαπνκπή ζηελ θαηάζηαζε κε εηνηκφηεηαο γηα ηελ ελήιηθε δσή ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, άξα θαη κε ηελ παξαδνρή φηη θαη νη δχν αθνξνχλ κηα δηαδηθαζία αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ σο πξφζσπα. Ζ δηαθνξά ηνπο πεξηνξηδφηαλ ζην φηη ε κελ εθπαίδεπζε αθνξά επηδξάζεηο ζπζηεκαηηθά νξγαλσκέλεο εληφο εηδηθψλ ζεζκψλ (εθπαηδεπηηθψλ-επαγγεικαηηθψλ), ελψ ε αγσγή ην ζχλνιν ησλ επηδξάζεσλ πνπ αζθεί ε θνηλσλία ησλ ελειίθσλ πξνο απηή ησλ κε ελειίθσλ. Ζ απνθιεηζηηθή ζχλδεζε, φκσο, ηεο έλλνηαο ηεο εθπαίδεπζεο κ απηή ηνπ κε ελήιηθα, ζέηεη ην πξφβιεκα ηνπ νξηζκνχ ηεο έλλνηαο ηνπ ελήιηθα. Γηα λα πξνζεγγίζνπλ ηελ έλλνηα απηή, δηάθνξνη ζεσξεηηθνί θαηέβαιαλ πξνζπάζεηεο λα απαληήζνπλ ζε πνηθίια εηζαγσγηθά εξσηήκαηα: Τπάξρεη ζαθέο φξην δηαθνξνπνίεζεο ηεο θαηάζηαζεο ηνπ παηδηνχ απ απηή ηνπ ελήιηθα; ρεηίδεηαη ην φξην απηφ κε ζπγθεθξηκέλν ειηθηαθφ θαηψθιη; Αθφκα θη αλ πξνζδηνξίζνπκε έλα ζπγθεθξηκέλν ειηθηαθφ φξην κπνξεί λα είκαζηε ζίγνπξνη φηη κεηά απ απηφ φιν ηα άηνκα εηζέξρνληαη ππνρξεσηηθά ζε θαηάζηαζε σξηκφηεηαο, ζπζηαηηθφ απαξαίηεην ψζηε λα ζεσξεζεί έλα άηνκν ελήιηθν; Μπνξνχκε λα επηθαιεζζνχκε κφλν ην θξηηήξην ηεο σξηκφηεηαο, ή νθείινπκε λα ιάβνπκε ππφςε θαη ηελ θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλε ζπκπεξηθνξάο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ θαηάζηαζε ηνπ ελήιηθα; Μήπσο, επηπιένλ, είλαη απαξαίηεηε ηφζν ε απηναληίιεςε ηνπ ππνθεηκέλνπ, φζν θαη ε αληίιεςε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, ζρεηηθά κε ην αλ ην ζπγθεθξηκέλν άηνκν έρεη εηζέιζεη ζ απηή ηε θάζε εμέιημήο ηνπ σο αλζξψπηλν νλ, ψζηε λα κπνξεί νξηζηεί σο ελήιηθαο; Ζ ζχλζεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ, απφ φπνπ θαη πξνθχπηνπλ ηα εξσηήκαηα πνπ πξνεγήζεθαλ, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε έλα δηεπξπκέλν θαη επαξθή νξηζκφ γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο 20 : σο ελήιηθαο ζεσξείηαη έλα άηνκν πνπ έρεη αλαπηπρζεί ειηθηαθά ηφζν φζν, ζηελ ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή επνρή θαηά ηελ νπνία δεη λα ζεσξείηαη απφ ηνπο άιινπο σο θνηλσληθά ψξηκν πξφζσπν θαη ηαπηφρξνλα ην ίδην λα αληηιακβάλεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ σο ηέηνην, δειαδή ελήιηθα. Παξάιιεια θαηέρεη ή είλαη ζε ζέζε λα θαηαιάβεη κηα ππεχζπλε θνηλσληθά ζέζε, γεγνλφο πνπ είλαη απνηέιεζκα ηθαλνηήησλ θαη γλψζεσλ πνπ απέθηεζε κεηά απφ έλα επίπεδν αξρηθήο εθπαίδεπζεο ηελ νπνία έιαβε ήδε. Ο ζπγθεθξηκέλνο νξηζκφο δίλεη δπλαηφηεηα λα γίλεη αληηιεπηή ε θαηάζηαζε ηνπ ελήιηθα σο έλλνηα θνηλσληθά θαη ηζηνξηθά πξνζδηνξηζκέλε, ιακβάλεη ππφςε 18 Σε ζεκαληηθφηαηε απηή αλζξσπηζηηθή ρεηξαθεηεηηθή δηάζηαζε ηεο Δθπαίδεπζεο ζεκεηψλεη, ήδε ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, ν Dewey (Dewey J, Education and democracy, Free Press, N. York 1916). 19 Durkeim Δ, Education and sociology, Free Press, N. York 1956, 71. Παξφκνην νξηζκφ, αιιά γηα ηελ έλλνηα ηεο Αγσγήο, παξαζέηεη ν Hubert ζην θιαζηθφ ηνπ έξγν: «είλαη ην ζχλνιν ησλ επηδξάζεσλ, πνπ αζθνχληαη ζ έλα νλ γηα λα ην βνεζήζνπλ λα θηάζεη ηνπο ζθνπνχο ηνπ [πνπ] βξίζθνληαη θαηά θάπνηνλ ηξφπν ζηελ ίδηα ηνπ ηε θχζε» (Hubert R., Γεληθή παηδαγσγηθή, Κέληαπξφο, Αζήλα 1974, 47). Σε δπζθνιία νξηζκνχ ηεο έλλνηαο ηεο εθπαίδεπζεο ζεκείσζε ν Wittgenstein, ιφγσ ηεο πνιππινθφηεηαο ησλ θαηλνκέλσλ πνπ ζπλδένληαη κ απηή. 20 Δδψ ζπλζέηνπκε ηηο πξνζεγγίζεηο ησλ Paterson, Legge & Knolwes, φπσο απηέο παξνπζηάδνληαη απφ ηνλ Jarvis (φ.π. 51-53). Γηα πεξαηηέξσ κειέηε ηνπ δεηήκαηνο: Paterson R., Life learning in America, Jossey Bass, San Francisco 1979, Legge D., The Education of Adults in Britain, The Open University Press, Milton Keynes 1982, Knolwes M., The Modern Practice of Adult Education, Association Press, Chicago 1980.

ηφζν ηελ νληνινγηθή φζν θαη θπινγελεηηθή πνξεία εμέιημεο ηνπ αλζξψπνπ θαη ηέινο ην ξφιν πνπ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ε εθπαίδεπζε ζηελ αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία. Δπηπιένλ, θαη απηφ είλαη ην πην ζεκαληηθφ, απνζπλδέεη εκκέζσο ηελ έλλνηα ηεο Δθπαίδεπζεο απ απηή ηνπ αλήιηθνπ αηφκνπ, αθνχ δείρλεη φηη o ελήιηθαο έρεη ιάβεη κηα «πνζφηεηα», αλαγθαίαο αξρηθήο εθπαίδεπζεο, γεγνλφο πνπ δελ απνθιείεη λα εθπαηδεπηεί θη άιιν ζηε ζπλέρεηα ηεο δσήο ηνπ γηα νπνηνδήπνηε ιφγν. ηελ απνζχλδεζε ησλ δχν ελλνηψλ (εθπαίδεπζε- αλήιηθνο) νδεγνχκαζηε γηα δχν ιφγνπο. Ο πξψηνο παξνπζηάζηεθε ήδε εκκέζσο. ρεηίδεηαη κε ηελ αλάγθε απνθπγήο ηεο ζχγρπζεο πνπ πξνθαιεί ε αλαθνξά ζηελ κε ελήιηθε θαηάζηαζε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, φηαλ επηρεηξνχκε λα νξίζνπκε ηελ έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο. Ο δεχηεξνο ζπλδέεηαη κε ηηο αιιαγέο πνπ έρνπλ επέιζεη ιφγσ ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζεζκνχο θαηά ηελ χζηεξε λεσηεξηθφηεηα. Αλαιπηηθφηεξα, είλαη γλσζηφ φηη, ηδηαίηεξα κεηά ην Β Παγθφζκην Πφιεκν, αλαπηχρζεθαλ ζηηο πξνεγκέλεο ρψξεο λένη εθπαηδεπηηθνί ζεζκνί θαη ηδξχκαηα παξνρήο εθπαίδεπζεο πνπ δελ αθνξνχζαλ αλήιηθα θαη κφλν άηνκα αιιά θαη ελήιηθεο πνπ είραλ νινθιεξψζεη, ήδε πνιιά έηε πξηλ, ηελ αξρηθή εθπαίδεπζή ηνπο. Παξάιιεια, επηζηεκνληθέο κειέηεο έδεημαλ φηη ε εκπεηξηθή κάζεζε θαηά ηελ άζθεζε αθφκα θαη ησλ επηζηεκνληθψλ επαγγεικάησλ θαη νη πξνζπάζεηεο πνπ θαηαβάιιεη ην ίδην ηα άηνκν λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηνπ επαγγέικαηφο ηνπ 21, θαζψο θαη γεληθφηεξα ν θαζνξηζηηθφο ξφινο ηεο γλψζεο ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο αιιά θη ε νινέλα επθνιφηεξε πξφζβαζε ζ απηή, ζπκβάιινπλ θαζνξηζηηθά ζηελ αλάπηπμε κνξθψλ εθπαίδεπζεο, πνπ δελ ζπλδένληαη κε ηα γλσζηά ηππηθά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, αλ θαη απνηεινχλ κνξθέο εθπαίδεπζεο θαζαπηή. Οη λέεο απηέο πξαγκαηηθφηεηεο ππνρξεψλνπλ ζηελ δηαηχπσζε ελφο πεξηζζφηεξν αθαηξεηηθνχ θαη γεληθνχ νξηζκνχ ηεο έλλνηαο ηεο Δθπαίδεπζεο, απειεπζεξσκέλνπ απφ ηελ παξαπνκπή ζηε κε ελήιηθε θαηάζηαζε ησλ εθπαηδεπφκελνπ θαη δηαηππσκέλνπ έηζη ψζηε λα εκπεξηέρεη φιεο ηεο κνξθέο Δθπαίδεπζεο, πνπ αλαπηχρζεθαλ ή εληνπίζηεθαλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Γειαδή, ελφο νξηζκνχ πνπ επηθεληξψλεηαη ζην ίδην ην θαηλφκελν ηεο κάζεζεο, ζηηο δηαδηθαζίεο θαη φξνπο θαηάθηεζήο θαζψο θαη ζηα πεξηερφκελά ηεο. Έλαο ηέηνηνο νξηζκφο παξαηίζεηαη απφ ηνλ Jarvis πνπ ζεσξεί φηη εθπαίδεπζε είλαη: (εθπαίδεπζε) «νπνηαδήπνηε ζρεδηαζκέλε ζεηξά πεξηζηαηηθψλ πνπ έρεη αλζξσπηζηηθή βάζε θαη ζηνρεχεη ζηε κάζεζε θαη ζηελ θαηαλφεζε απφ ηελ πιεπξά απηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ» 22. Ο παξαπάλσ νξηζκφο επηηξέπεη λα πξνζεγγίζνπκε ηελ Δθπαίδεπζε σο έλα θαηλφκελν πνπ αθνξά ην ζχλνιν ηεο αλζξψπηλεο δσήο θαη φρη απνθιεηζηηθά ηελ πεξίνδν δηακφξθσζεο ηνπ αηφκνπ θαη λα ηελ θαηαλνήζνπκε σο δηαδηθαζία πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηε βαζηθή αλάγθε ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο γηα κάζεζε 23. Δπηπιένλ, ηελ απνδεζκεχεη σο έλλνηα απφ ηνπο ζεζκνχο παξνρή ηεο (ζρνιηθά ηδξχκαηα), αθνχ απηή πεξηγξάθεηαη πιένλ σο πεξηζηαηηθά κάζεζεο (νξγαλσκέλα) κε ζπγθεθξηκέλν πεξηερφκελν (αλζξσπηζηηθφ) θαη ζθνπφ (θαηαλφεζε 24 ), αλεμάξηεηα ην ρψξν, ηφπν θαη 21 Δλδεηθηηθή αλαθεξφκαζηε ζην έξγν ηνπ Argyris C θαη Schon. πζηεκαηηθέο αλαθνξέο ζα γίλνπλ ζην έξγν ηνπο θαη ηηο επηξξνέο πνπ απηφ άζθεζε ζην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο. 22 Jarvis (φ.π., 48). Ο ζπγθεθξηκέλνο νξηζκφο δφζεθε πξψηε θνξά ζην, Jarvis P., Professional Education, Croom Helm, London 1983, 5. 23 Ο Child ελέηαμε ηελ κάζεζε ζηελ ππξακίδα αλαγθψλ ηνπ Maslow, ελψ άιινη ζεκεηψλνπλ φηη απηή ζα ήηαλ νξζφηεξν λα ζεσξεζεί δηαδηθαζία απαξαίηεηε γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ ζπλφινπ ησλ αλζξσπίλσλ αλαγθψλ (Jarvis P., φ.π. 41). 24 Έηζη, κπνξνχκε λα δηαθνξνπνηήζνπκε γηα παξάδεηγκα ηελ εθπαίδεπζε απφ ηελ θαηήρεζε, αθνχ ε δεχηεξε αθνξά νξγαλσκέλεο ή κε θαη ζεζκνζεηεκέλεο ή φρη δηαδηθαζίεο, αιιά ζε θακία πεξίπησζε

ρξφλν πνπ απηά πξαγκαηνπνηνχληαη. Σέινο, δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα ζπκπεξηιάβεη θαλείο ζηελ έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο θαη δηαδηθαζίεο πνπ πξνθχπηνπλ σο απνηέιεζκα κε ηππηθήο θαη ηεο άηππεο κάζεζεο 25 (informal θαη non formal learning). Γειαδή, δηαδηθαζίεο πνπ ελζσκαηψλνληαη ζηελ άηππε ή κε ηππηθή εθπαίδεπζε. Έηζη, κέλεη πιένλ λα νξηζηεί ε άηππε, κε ηππηθή θαη ηππηθή εθπαίδεπζε. Αξρίδνληαο απφ ηελ πξψηε κπνξνχκε λα νξίζνπκε σο άηππε εθπαίδεπζε: (άηππε) ηελ εθπαίδεπζε, πνπ απνθηά ην άηνκν απφ κφλν ηνπ, ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ, φηαλ καζαίλεη θαη απνθηά ζηάζεηο, αμίεο, ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο, απφ ηελ θαζεκεξηλή ηνπ εκπεηξία θαη κειέηε δηακέζνπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηδξάζεσλ πνπ δέρεηαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ (π.ρ. εξγαζηαθφ), δηαδηθαζίεο πνπ ηειηθά ηνπ επηηξέπνπλ λα θαηαλνεί ηνλ θφζκν γχξσ ηνπ. Σν νξηζκφ ηεο κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο πξνζδηφξηζε ήδε 1973 ν Coombs 26, φηαλ ζεψξεζε πσο: (κε ηππηθή εθπαίδεπζε) είλαη νπνηαδήπνηε νξγαλσκέλε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία έμσ απφ ην θαηεζηεκέλν, ηππηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, πνπ ζηνρεχεη ζε ζπγθεθξηκέλν θνηλφ θαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε πνπ ηελ πξνζδηφξηζε σο απηή: (ηππηθή εθπαίδεπζε) πνπ παξέρεηαη ζην «πιήξσο ζεζκνζεηεκέλν, ρξνλνινγηθά δηαβαζκηζκέλν θαη ηεξαξρηθά δνκεκέλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, πνπ εθηείλεηαη απφ ην δεκνηηθφ θαη θηάλεη κέρξη θαη ηηο αλψηεξεο βαζκίδεο ηνπ παλεπηζηεκίνπ» 27. Αλαινγηθά κε ηνλ πξνηεηλφκελν ζηελ παξνχζα εξγαζία νξηζκφ ηεο εθπαίδεπζε, κπνξνχκε λα πξνζδηνξίζνπκε κε ηε ζεηξά καο ηε κε ηππηθή εθπαίδεπζε σο: (κε ηππηθή εθπαίδεπζε) νπνηαδήπνηε ζρεδηαζκέλε ζεηξά πεξηζηαηηθψλ νξγαλσκέλσλ αιιά κε ζεζκνζεηεκέλσλ (εθηφο ηνπ ηππηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο) πνπ έρεη αλζξσπηζηηθή βάζε θαη ζηνρεχεη ζηε κάζεζε θαη ζηελ θαηαλφεζε απφ ηελ πιεπξά απηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ θαη ηελ ηππηθή σο: δελ έρεη αλζξσπηζηηθή βάζε, αθνχ δελ επηδηψθεη ηε ρεηξαθέηεζε αιιά αληίζεηα ηελ ππνηαγή ησλ ππνθεηκέλσλ ζηα πεξηερφκελα ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηδαζθαιίαο, δηακέζνπ ηεο ελζσκάησζεο ζηάζεσλ θαη αμηψλ πνπ δελ απαηηνχλ ελεξγεηηθή θαηαλφεζε θαη επεμεξγαζκέλε απνδνρή απφ ηνπο εθπαηδεπφκελνπο, αιιά ηελ παζεηηθή αθνκνίσζή ηνπο. 25 Ζ κε ηππηθή κάζεζε πεξηιακβάλεη ηελ αλεπίζεκε κάζεζε (informal learning) «ε νπνία πξνέξρεηαη απφ δξαζηεξηφηεηεο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ζρεηηδφκελεο κε ηελ εξγαζία, νηθνγέλεηα, ειεχζεξν ρξφλν. Απηή ζπρλά αλαθέξεηαη θαη σο εκπεηξηθή κάζεζε θαη κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηή έσο έλα βαζκφ, σο πεξηζηαζηαθή κάζεζε». Με ηε ζεηξά ηεο ε άηππε κάζεζε (non formal learning) «ελζσκαηψλεηαη ζε ζρεδηαζκέλεο δξαζηεξηφηεηεο νη νπνίεο δελ είλαη ζαθψο θαζνξηζκέλεο σο δηαδηθαζίεο κάζεζεο, νη νπνίεο φκσο πεξηέρνπλ έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν κάζεζεο». Απηή πεξηιακβάλεη φηη «πεξηγξάθεηαη σο εκηδνκεκέλε κάζεζε, πνπ αθνξά ηε κάζεζε ε νπνία είλαη ελζσκαησκέλε ζε πεξηβάιινλ κε ζηνηρεία κάζεζεο» θαζψο θαη ηελ «πεξηζηαζηαθή κάζεζε ε νπνία απνξξέεη απφ θαζεκεξηλέο θαηαζηάζεηο (πεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο) θαη ε νπνία νξίδεηαη θαη σο αλεπίζεκε κάζεζε». Οη φξνη απφ ην Glossary on Vocational Training and related terms (Λεμηθφ Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο θαη πλαθψλ φξσλ) πνπ δηαηίζεηαη ζην http://www.astrolavos.tuc.gr/. Σν ιεμηθφ ρξεζηκνπνηεί σο πεγέο γηα ηνπο νξηζκνχο ηνπ ηα θείκελα α) «Κάλνληαο Οξαηή ηε Μάζεζε» J. Bjornavold (CEDEFOP) θαη β) «πζηήκαηα Δπαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο (CEDEFOP). 26 Αλαθέξεηαη ζην: Βεξγίδεο Γ., «Δπηκφξθσζε (ή εθπαίδεπζε) ελειίθσλ», Π.Φ.Δ.Λ. φ.π. 27 Coombs P., & Ahmed M., Attacking Rural Poverty, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1974, 8.

(ηππηθή εθπαίδεπζε) νπνηαδήπνηε ζρεδηαζκέλε ζεηξά πεξηζηαηηθψλ πνπ έρεη αλζξσπηζηηθή βάζε θαη ζηνρεχεη ζηε κάζεζε θαη ζηελ θαηαλφεζε απφ ηελ πιεπξά απηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ, ελψ απηή ιακβάλεη ρψξα εληφο ησλ νξίσλ ηνπ ηππηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο Δίλαη ζαθέο φηη ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε εληάζζνληαη ην ζχλνιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ βαζκίδσλ. Γειαδή, ηαπηίδεηαη κε ην επίζεκα ζεζκνζεηεκέλν θαη νξγαλσκέλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ησλ ηξηψλ βαζκίδσλ πνπ δηαζέηεη θάζε ζχγρξνλν θξάηνο. Έλα κέξνο απηψλ ησλ βαζκίδσλ, αλάινγα κε ηε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή ζηηγκή θαη ην λνκηθφ πιαίζην θάζε θξάηνπο, νξίδεηαη σο ππνρξεσηηθφ γηα ην ζχλνιν ησλ πνιηηψλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο ρψξαο (εμάρξνλε, ελληάρξνλε, δσδεθάρξνλε). Έηζη, έλα ελήιηθν άηνκν κπνξεί λα έρεη ιάβεη νπνηνδήπνηε κέξνο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, πνπ γη απηφ ζεσξείηαη σο αξρηθή. Με ηε ζεηξά ηεο δειαδή σο αξρηθή εθπαίδεπζε κπνξεί λα νξηζηεί: (αξρηθή εθπαίδεπζε) κέξνο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, πνπ έρνπλ ιάβεη ηα άηνκα κέρξη έλα νξηζκέλν θαη δεδνκέλν ζηάδην ηεο δσήο ηνπο θαη ηνπο επηηξέπεη λα ζσξεχζνπλ έλα ζχλνιν επαξθψλ θαη απαξαίηεησλ γλψζεσλ αιιά θαη ηθαλνηήησλ, πνπ ζεσξνχληαη ηθαλέο λα ηνπο ππεξεηήζνπλ γηα ην ππφινηπν ηεο δσήο ηνπο, ηφζν απφ ηνπο ίδηνπο φζν θαη απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν ή ηνπιάρηζηνλ ζεσξνχληαη επαξθείο γηα λα επηηξέςνπλ ηελ αξρηθή ηνπο έληαμε ζηνλ θφζκν ησλ ελειίθσλ θαη θαη επέθηαζε ηεο εξγαζίαο 28. Οη νξηζκνί πνπ παξαηέζεθαλ καο παξαπέκπνπλ ζηελ αλάγθε λα νξηζηεί πιένλ ε έλλνηα ηεο Γηα Βίνπ Δθπαίδεπζεο. Ζ έλλνηα απηή αλαπηχρζεθε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο θαη ζπρλά ηαπηίδεηαη ζηηο κέξεο καο, ζπλεηδεηά ή αζπλείδεηα, κε απηή ηεο ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο. Σηο επηκέξνπο ζρέζεηο ηνπο θαζψο θαη ηελ έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζα επηρεηξήζνπκε λα θαζνξίζνπκε ζηε ζπλέρεηα. ΗΗ.1.4. Γηα Βίνπ ή πλερηδφκελε Δθπαίδεπζε; Δπηθαιχςεηο θαη ζπγρχζεηο ηηο πξνεγκέλεο εθπαηδεπηηθά ρψξεο, ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα θαη ηδηαίηεξα κεηά ην Β παγθφζκην Πφιεκν, παξαηεξείηαη αχμεζε ηεο δήηεζεο ηεο εθπαίδεπζεο ηφζν απφ ηα λεαξά άηνκα, φζν θαη απφ ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ. Σν θαηλφκελν απηφ απνδίδεηαη: Α) ηελ αλάπηπμε ηνπ θαπηηαιηζκνχ θαη ζηηο ηαρχηαηεο αλαδηαηάμεηο πνπ απηή επηθέξεη ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο αιιά θαη ηεο θνηλσλίαο γεληθφηεξα. Β) ηε ξαγδαία αλάπηπμε ηεο ηερλν-επηζηήκεο θαη ζπλαθφινπζα ζηελ ηεξάζηηα ζπζζψξεπζε λέσλ γλψζεσλ θαη ζηελ ηαρχηαηε απαμίσζε ησλ παιαηφηεξσλ πνπ απηή πξνθαιεί. Γ) ηελ αλαθαηαλνκή ζηε ζρέζεο εξγαζίαο θαη ζρφιεο. ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο παξαηεξείηαη απφ ηε κηα ζηαζεξή αχμεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ (κείσζε ηεο ππνρξεσηηθήο απαζρφιεζεο), γεγνλφο πνπ αλαδεηθλχεη ην δήηεκα ηεο δηαρείξηζήο ηνπ θαη απφ ηελ άιιε παγίσζε ηεο αλεξγίαο (ππνρξεσηηθή αξγία), θαηλφκελν πνπ απαηηεί κε ηε ζεηξά ηνπ πνιηηηθέο πξνζθνξάο επθαηξηψλ πνπ ζπληείλνπλ ζηελ επαλέληαμε ηνπ αηφκνπ ζηελ θφζκν ηεο εξγαζία. Γ) Σέινο, ζηελ επηθξάηεζε ζην ρψξν ηεο ηδενινγίαο ηεο άπνςεο φηη ε εθπαίδεπζε θαζαπηή βειηηψλεη ηφζν ην επίπεδν θάζε θνηλσλίαο θαη νηθνλνκίαο, φζν θαη φηη απμάλεη ηηο επθαηξίεο πνπ έρνπλ ηα άηνκα λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο κειινληηθέο απαηηήζεηο (ζεσξία αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ) 29. Οη παξαπάλσ παξάγνληεο νδήγεζαλ αξρηθά ζηελ πηνζέηεζε εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ εθ κέξνπο ησλ θξαηψλ πνπ ζρεηίδνληαλ κε ηελ επέθηαζε ησλ εηψλ 28 Γηα ην ζπγθεθξηκέλν νξηζκφ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζθέςεηο πνπ δηαηππψλνληαη απφ ηνλ Jarvis (ν,π., 47). 29 Δίλαη απηνλφεην πσο εδψ παξνπζηάδνληαη εμαηξεηηθά ζπλνπηηθά θαη φρη αλαιπηηθά νη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο εθπαίδεπζεο.

ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. Ζ απάληεζε απηή φκσο πνιχ γξήγνξα έπαςε λα ζεσξείηαη επαξθήο πξνζαξκνγήο ζην λέν πεξηβάιινλ θαη ζπλνδεχηεθε απφ ηε ιήςε εηδηθψλ αληηζηαζκηζηηθψλ κέηξσλ θνηλσληθνχ ραξαθηήξα, πνπ είραλ ζθνπφ ηελ έληαμε θαη παξακνλή ηνπ ζπλφινπ ηνπ πιεζπζκνχ θάζε ειηθηαθήο νκάδαο ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα θαη ηδηαίηεξα ζην ππνρξεσηηθφ ηνπ κέξνο (θαηαπνιέκεζε ηεο πξψηκεο εγθαηάιεηςεο ηνπ ζρνιείνπ). ηε ζπλέρεηα, κνξθνπνηήζεθε ην αίηεκα ηεο ζπλέρηζεο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ αηφκσλ κ απηή ή ηελ άιιε κνξθή ζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο θαη άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη δηάθνξνη ζεζκνί πνπ ην πινπνηνχζαλ 30. Μάιηζηα, ζεσξήζεθε φηη ε ζπλέρεηα ηεο εθπαίδεπζεο ζ φιν ηνλ αλζξψπηλν βίν αθνξά εμίζνπ ηφζν ηελ αληαπφθξηζε ζηα θνηλσληθά, επαγγεικαηηθά θαη νηθνλνκηθά αηηήκαηα ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ θαη ησλ αηφκσλ, φζν θαη ζηα αηηήκαηα δηαρείξηζεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο (ζρφιε θαη αλεξγία) πνπ απμάλεηαη ζηαζεξά. Με άιια ιφγηα, ε ζπλέρηζε ηεο εθπαίδεπζεο ζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ αλζξψπηλνπ βίνπ δελ κπνξεί θαη δελ πξέπεη λα θαηαλνεζεί σο θαζαξά εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή 31, αιιά σο ζχλνιν ξπζκίζεσλ πνπ εηζρσξνχλ ζηηο πεξηνρέο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο, αθνχ νη ζθνπνί πνπ απηή ζεξαπεχεη αθνξνχλ ην ζχλνιν ηεο θνηλσληθήο νξγάλσζεο 32. Απνηέιεζκα ησλ εμειίμεσλ απηψλ είλαη θαη ε επξεία ρξήζε ηνπ φξνπ Γηα Βίνπ Δθπαίδεπζε (lifelong education) ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 50, πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε κε ζθνπφ ηφζν ηελ πεξηγξαθή ησλ λέσλ αηηεκάησλ επαχμεζεο ηεο δήηεζεο γηα εθπαίδεπζε, φζν θαη ησλ λέσλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ πνπ εκθαληδφηαλ γηα λα θαιχςνπλ ηδηαίηεξα ηελ εθπαίδεπζε ησλ ελειίθσλ. Γειαδή, σο φξνο δειψλεη απφ ηε κηα έλα ηδαληθφ θαη απφ ηελ άιιε κηα έλλνηα ε νπνία πεξηγξάθεη, αξρηθά ηνπιάρηζην, κνξθέο θαη ζεζκνχο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ (adult education) 33 ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ ππάξρνπζα έσο ηφηε εθπαίδεπζε «αλειίθσλ» (ππνρξεσηηθή ή αξρηθή) πνπ παξέρεηαη ζηα πιαίζηα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο 34. Ζ δηπιή απηή ρξήζε (ηδαληθφ έλλνηα) θαζψο θαη ε ζπρλή ππνθαηάζηαζε ησλ φξσλ απηψλ ζε δηάθνξα θείκελα απ απηφλ ηεο ζπλερηδφκελεο ή δηαξθνχο εθπαίδεπζεο (permanent education) επέηεηλε ηε ζχγρπζε, ηδηαίηεξα κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 70 35. 30 Ζ ζεηξά πνπ παξνπζηάδεηαη εδψ (αχμεζε εηψλ ππνρξεσηηθήο, θαηαπνιέκεζε πξψηκεο εγθαηάιεηςεο, ζεζκνί πινπνίεζεο αηηήκαηνο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο) είλαη ελ πνιινίο ζρεκαηηθή. Ήδε απφ ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα εθδειψζεθε ελδηαθέξνλ γηα ηε δηα βίνπ εθπαίδεπζεο ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, αιιά ην ελδηαθέξνλ απηφ απμήζεθε ηδηαίηεξα κφιηο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. 31 Γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο πνιηηηθήο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν σο εμνπζηαζηηθή επηθνηλσλία, ζχλνιν αιιεινεπηδξφλησλ δξάζεσλ θαη δέζκε ιχζεσλ ζε θάπνην ή θάπνηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν: Παπαδάθεο Ν., Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή. Ζ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή σο θνηλσληθή πνιηηηθή (;), Διιεληθά Γξάκκαηα 2003. ηελ ζπγθεθξηκέλε εξγαζία απηή δελ επηρεηξείηαη λα ηνληζηεί ε ζρέζε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθήο θαη εθπαηδεπηηθήο ηδενινγίαο. 32 Bengtsson J., «πλερηδφκελε εθπαίδεπζε», Π.Φ.Δ.Λ, φ.π., 4576. 33 Jarvis P., φ.π., 57. 34 Οη φξνη εθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη δηα βίνπ εθπαίδεπζε ηαπηίδνληαη ή ρξεζηκνπνηνχληαη ελαιιαθηηθά ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα (Jarvis P., φ.π. 55) 35 Ο αλαγλψζηεο ζα δηαπηζηψζεη φηη ζηελ Π.Φ.Δ.Λ. νη παξαπάλσ φξνη αιιά θαη νη πνιηηηθέο πνπ ηνπο πινπνηνχλ παξνπζηάδνληαη σο απνιχησο ηαπηηζκέλνη. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηνλ φξν ηεο επαλαιακβαλφκελεο εθπαίδεπζεο πνπ ζα καο απαζρνιήζεη ζηελ επφκελν ππνθεθάιαην (δεο: Bengtsson J., «πλερηδφκελε εθπαίδεπζε», Π.Φ.Δ.Λ, φ.π., 4574-4580 θαη Bengtsson J., «Δπαλαιακβαλφκελε εθπαίδεπζε», Π.Φ.Δ.Λ, φ.π., 2001-2002). Σελ ηαχηηζε απηή ππνγξακκίδεη θαη ν ζπγγξαθέαο ησλ αλαθεξφκελσλ άξζξσλ (φ.π., 2001) ζεκεηψλνληαο φηη «ππάξρεη αθφκα κηα ζχγρπζε σο πξνο ηελ αθξηβή ζεκαζία ελλνηψλ φπσο: επαλαιακβαλφκελε εθπαίδεπζε, δηα βίνπ εθπαίδεπζε, δηαξθήο εθπαίδεπζε θ.ι.π. αιιά φιεο έρνπλ έλα ζεκειηψδεο θνηλφ παξνλνκαζηή, δειαδή ηελ πίζηε φηη κε ηηο, κε ηφζν κεγάιε ηαρχηεηα κεηαβαιιφκελεο πνιηηηζηηθέο θαη θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ε εθπαίδεπζε δελ κπνξεί λα πεξηνξηζηεί ζηνλ εθ άπαμ (frond end) κνληέιν, δειαδή ζηελ αξρηθή θαη κφλν παξνρή ηεο, αιιά λα παξέρεηαη ζην άηνκν ζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ».

Σελ επνρή απηή δηάθνξνη νξγαληζκνί (UNESCO, Δπξσπατθή Έλσζε) αιιά θαη θξάηε (Ζ.Π.Α. θαη Μεγάιε Βξεηαλία) πεξηιακβάλνπλ ηνπο φξνπο απηνχο ζε επίζεκα θείκελά ηνπο, κε ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνχο πνιηηηθνχ θαη ηδενινγηθνχ ραξαθηήξα 36. Υαξαθηεξηζηηθέο πεξηπηψζεηο θαζνξηζκνχ ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ φξσλ απηψλ ζε ηέηνηνπ είδνπο θείκελα απνηεινχλ ε έθζεζε Faure (UNESCO 1972), ν λφκνο πεξί Γηα Βίνπ Δθπαίδεπζε (Ζ.Π.Α. 1976) 37, ε πξνψζεζε ζηα θείκελα ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ (κεηά ην 70) ηνπ φξνπ ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε 38 θαη ν νξηζκφο πνπ απνδφζεθε ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζηελ 19 ε χλνδν ηεο UNESCO (Νατξφκπη 976) 39. ε θάζε πεξίπησζε, φκσο, γίλεηαη απνδεθηφ φηη ε δηα βίνπ εθπαίδεπζε αθνξά ηηο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζπλδένληαη κε ην ζχλνιν ηεο αλζξψπηλεο δσήο θαη ε εθαξκνγή ηεο πξαγκαηνπνηείηαη κε δηαθφξνπο ηξφπνπο. Απηνί αληηζηνηρνχλ ζε επηκέξνπο θνπιηνχξεο θαη ζπλζήθεο, αθνχ σο ηδαληθφ αιιά θαη έλλνηα πξνζιακβάλεη, ζχκθσλα κε ηηο επηδηψμεηο ησλ ρξεζηψλ ηεο, δηαθνξεηηθά ζεσξεηηθά θαη ηδενινγηθά πεξηερφκελα 40. 36 Ηδηαίηεξα γηα ηελ αιιαγή ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο έλλνηαο ηεο δηα Βίνπ Δθπαίδεπζεο αλάινγα κε ην εζληθφ θαη ππεξεζληθφ ζπγθείκελν: Γξάβαξεο Γ., - Παπαδάθεο Ν., Γηα Βίνπ Δθπαίδεπζε. Ζ Αλαγγειία κηαο Μεηαηφπηζεο, ζην Γηεζλέο πλέδξην ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ «Ζ Παηδεία ζηελ Απγή ηνπ 21 νπ Αηψλα, Πάηξα 4-6/10/2002 37 Jarvis P., φ.π., 53. 38 Γηα ηελ αλαθνξά ην θείκελν: «Οξηνζέηεζε ηνπ πεδίνπ ηεο πλερηδφκελεο Δθπαίδεπζεο», www.istoselides.gr (εκεξνκελία θαηάζεζεο: 21-06-2001). Δίλαη εμαηξεηηθά ελδηαθέξνλ φηη ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνηηθνχ Σακείνπ ζηελ Διιάδα (www.esfhellas.gr), ζεκεηψλεηαη πσο ζηελ έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο (Ννέκβξηνο 2001, «Ζ πξαγκάησζε κηαο πεξηνρήο Γηα Βίνπ Μάζεζεο») σο δηα βίνπ κάζεζε νξίδεηαη «θάζε ζθφπηκε καζεζηαθή δξαζηεξηφηεηα πνπ αλαιακβάλεηαη ζε ζπλερηδφκελε βάζε κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ησλ γλψζεσλ, ησλ δεμηνηήησλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ, ζην πιαίζην κηαο πξνζσπηθήο, θνηλσληθήο νπηηθήο θαη /ή κηαο νπηηθήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ απαζρφιεζε». ηε ζπλέρεηα πξνζδηνξίδεηαη κε ζαθήλεηα πσο: «Η ζηξαηεγηθή πνπ θαζνξίζηεθε ζηε ζχλνδν ηεο Ληζζαβφλαο αλαγλσξίδεη ηε δηα βίνπ κάζεζε σο κέζν δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ ππνζηήξημε ηνπ αληαγσληζκνχ, ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηνπ ζηφρνπ ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην (Ινχληνο 2002) θαίηνη αλαγλσξίδεη φηη ε δηα βίνπ κάζεζε σο έλλνηα είλαη πνιχ πην επξεία, ηνλίδεη φηη ν ζηφρνο ηεο αλάπηπμεο ελφο εηδηθεπκέλνπ θαη εππξνζάξκνζηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ βξίζθεηαη ζηνλ ππξήλα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ απαζρφιεζε θαη έρεη θαίξηα ζεκαζία γηα ηηο πξνζπάζεηεο αχμεζεο ησλ πνζνζηψλ απαζρφιεζεο, ζπκκεηνρήο θαη ηεο πξνψζεζεο θαιχηεξσλ ζέζεσλ εξγαζία». ηηο παξαηεξήζεηο απηέο δελ είλαη απιά εκθαλέο αιιά δειψλεηαη πσο νη ζρεηηθνί φξνη πξνζδηνξίδνληαη θάζε θνξά έηζη ψζηε ην πεξηερφκελφ ηνπο λα εμππεξεηεί ηηο ηδενινγηθέο θαη πνιηηηθέο ζθνπεχζεηο ησλ νξγαληζκψλ πνπ ηνπο ρξεζηκνπνηνχλ. 39 Δθεί νκφθσλα απνθαζίζηεθε πσο ν φξνο επηκφξθσζε ή εθπαίδεπζε ελειίθσλ «δειψλεη νιφθιεξν ην θάζκα ησλ νξγαλσκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ δηαδηθαζηψλ, νπνηνπδήπνηε πεξηερνκέλνπ ή επηπέδνπ θαη νπνηαζδήπνηε κεζφδνπ, είηε απηέο αθνξνχλ ζε αλαγλσξηζκέλεο ή ειεχζεξεο ζπνπδέο είηε ζπλερίδνπλ ή αλαπιεξψλνπλ αξρηθή εθπαίδεπζε ζε ζρνιεία, θνιέγηα ή παλεπηζηήκηα, θαζψο θαη ζε ζρνιέο καζεηείαο, κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ (δηαδηθαζηψλ) άηνκα ζεσξνχκελα σο ελήιηθα απφ ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία αλήθνπλ αλαπηχζζνπλ ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο, πινπηίδνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο, βειηηψλνπλ ηελ ηερληθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπο θαηάξηηζε ή ζηξέθνληαη πξνο λέεο θαηεπζχλζεηο θαη κεηαβάιινπλ ηηο ζηάζεηο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπο πξνο ηε δηπιή πξννπηηθή ηεο νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθήο ηνπο αλάπηπμεο θαη ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζε ηζνξξνπεκέλε θαη αλεμάξηεηε θνηλσληθή, πνιηηηθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε» (ζην: Βεξγίδεο Γ. «Δπηκφξθσζε (ή εθπαίδεπζε) ελειίθσλ», Π.Φ.Δ.Λ. φ.π.) 40 Γηα ηελ παξαηήξεζε: Jarvis P., φ.π., 57. Δπηπιένλ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ζηελ ηζηνζειίδα Δπξσπατθνχ Κνηλνηηθνχ Σακείνπ ζηελ Διιάδα (www.esfhellas.gr) ζεκεηψλεηαη φηη «Η δηα βίνπ θαηάξηηζε ζχκθσλα κε ηελ επξχηεξα απνδεθηή άπνςε θαιχπηεη φινπο ηνπο ηχπνπο ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, φινπο ηνπο ηχπνπο ηεο ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο θαη φιεο ηηο κνξθέο ηεο άηππεο εθπαίδεπζεο». Πξνθαλψο, ν νξηζκφο απηφο είλαη θαζαξά ιεηηνπξγηθφο θαη ππαθνχεη ζηηο αλάγθεο ηεο Δ.Δ. αθνχ πεξηνξίδεη ηε δηα βίνπ εθπαίδεπζε ζε δηα βίνπ θαηάξηηζε θαη εληάζζεη ζ απηή κφλν «πεξηνρέο» εθπαίδεπζεο πνπ ζεζκηθά αθνξνχλ ηελ Δ.Δ. (ζηα ζεκειηαθά θείκελα ζπγθξφηεζεο ηεο Δ.Ο.Κ. θαη ηεο Δ.Δ. νη δχν πξψηεο βαζκίδεο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο ηίζεληαη ζηελ απνθιεηζηηθή επζχλε ησλ θξαηψλ - κειψλ). Γεληθφηεξα, ε ακθίζεκε ζεκαζία φξσλ ηεο «κφδαο», φπσο απηνχ ηεο

Γεληθφηεξα, πέξα απφ ηε ιεηηνπξγηθή θαη δεπηεξεπφλησο επηζηεκνληθή ρξήζε ηνπ φξνπ δηαθξίλεηαη ζρεηηθή ζχκπλνηα ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηνπ ζηηο κέξεο καο σο έλλνηα γέλνπο πνπ πεξηιακβάλεη επηκέξνπο κνξθέο εθπαίδεπζεο πνπ ήδε αλαθέξζεθαλ αιιά θαη φζεο ζα αλαθεξζνχλ ζηε ζπλέρεηα σο έλλνηεο είδνπο. Γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο, ινηπφλ, είλαη δπλαηφ λα ρξεζηκνπνηεζεί σο βάζε ν νξηζκφο ηνπ Jarvis γηα ηελ εθπαίδεπζε πνπ δφζεθε πξνεγνπκέλσο 41. Έηζη, σο δηα βίνπ εθπαίδεπζε νξίδεηαη θάζε ζρεδηαζκέλε ζεηξά γεγνλφησλ πνπ έρεη αλζξσπηζηηθή βάζε θαη ζηνρεχεη ζηε κάζεζε θαη θαηαλφεζε απφ ηελ πιεπξά ησλ ζπκκεηαζρφλησλ θαη κπνξεί λα ζπκβεί ζε νπνηαδήπνηε θάζε ηνπ αλζξψπηλνπ βίνπ. Ζ ρξήζε θαη πνιχ πεξηζζφηεξν ε δηάδνζε ηεο έλλνηαο ηεο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο πξέπεη λα θαηαλνεζεί πεξηζζφηεξν σο κηα αιιαγή ζηάζεο απέλαληη απφ ην εθπαηδεπηηθφ θαηλφκελν παξά σο ζπγθεθξηκέλε κνξθή εθπαίδεπζεο. ρεηίδεηαη κε ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ γεγνλφηνο φηη ην εθπαηδεπηηθφ θαηλφκελν θαη ε κάζεζε, πνπ ζπλδέεηαη κε απηφ, αθνξά ην ζχλνιν ηνπ αλζξψπηλνπ βίνπ θαη φρη κφλν έλα κέξνο ή φςεηο ηνπ, θαη φηη ηα θαηλφκελα απηά απνηεινχλ βαζηθέο αλζξψπηλεο αλάγθεο, πνπ ε ηθαλνπνίεζε ηεο, φρη κφλν είλαη απαξαίηεηε γηα ην αλζξψπηλν είδνο αιιά ην εμνπιίδεη κε ηθαλφηεηεο πνπ ζπλερψο ην βειηηψλνπλ θαη ην εμειίζζνπλ. Ο δηεπξπκέλνο απηφο νξηζκφο ηεο δηα Βίνπ Δθπαίδεπζεο δελ πξέπεη ζε θακία πεξίπησζε λα νδεγεί ζεσξεηηθά ή ζηελ πξάμε ζε «αληηθαηηθφ ηξφπν ζχλδεζεο ηεο εθπαίδεπζεο κε ηελ θαηάξηηζε θαη ηε δηα βίνπ κάζεζε» 42. Γηαηί θάηη ηέηνην ζα εκπεξηείρε ηνλ θίλδπλν λα νδεγεζνχκε, δηακέζνπ ξεηνξεηψλ, ζε ζηαδηαθή ππνθαηάζηαζε ηεο ηππηθήο απφ ηελ άηππε ή κε ηππηθή εθπαίδεπζε θαη ζηε ζεψξεζε ηνπ ηππηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο σο ελφο άλαξρνπ ππνζπζηήκαηνο, ππνηαγκέλνπ απφιπηα ζηα θειεχζκαηα ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Αληίζεηα, ε αλάδεημε ηνπ νξηζκνχ ηεο δηα Βίνπ Δθπαίδεπζεο ζε έλλνηα γέλνπο πξέπεη λα θαηαλνεζεί σο ππφδεημε ηεο εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο πνπ απνδίδεηαη πιένλ απφ ηελ αλζξψπηλε θνηλσλία ζηε κάζεζε αιιά θαη ηελ εθηίκεζε φηη απηή ζπληειείηαη θπξίσο ζηε ηππηθή εθπαίδεπζε, ηελ πςειή πνηφηεηα ηεο νπνίαο πξνυπνζέηεη θάζε πξνζπάζεηα άζθεζεο πνιηηηθψλ δηεχξπλζεο θαη δηάδνζεο, ηφζν άιισλ ζεζκψλ εθπαίδεπζεο φζν θαη ηνπ ηδαληθνχ ηεο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο. Δμ άιινπ, φπσο δείρλνπλ εξεπλεηηθά δεδνκέλα, ηα άηνκα πνπ έρνπλ ιάβεη πςειήο ζηάζκεο ηππηθή εθπαίδεπζε είλαη απηά πνπ επσθεινχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηε δηα βίνπ εθπαίδεπζε 43. Άξα, ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί σο φξνο απαξάβαηνο- θαη απηήο αθφκα ηεο δηάδνζεο ηεο έλλνηαο ηεο δηα Βίνπ Δθπαίδεπζεο- ε καθξνρξφληα παξακνλή ησλ αηφκσλ ζην ηππηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, φπνπ θαη, ζχκθσλα κε ηνλ Dewey, ζεκειηψλεηαη λσξίο θαηά ηελ παηδηθή ειηθία κηα πινχζηα δηαλνεηηθή δσή. Ο θίλδπλνο ηεο αληηθαηηθήο ζχλδεζεο ηεο Δθπαίδεπζεο θαη ηδηαίηεξα ηνπ ηππηθνχ ηεο κέξνπο κε ηελ δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε θαη Καηάξηηζε δελ είλαη ακειεηένο, ηδηαίηεξα ζε ζπλζήθεο θπξηαξρίαο ηνπ λενθηιειεχζεξνπ ιφγνπ πεξί εθπαίδεπζεο, φπσο ζπκβαίλεη ζηηο κέξεο καο. Καη ηνχην γηαηί ζηελ πξάμε ε έλλνηα ηεο δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε ππνθαζίζηαηαη ζπρλά ή ζπγρέεηαη κε απηή ηεο πλερηδφκελεο αεηθφξαο αλάπηπμεο, ζεκεηψλεηαη απφ κειεηεηέο θαη άιισλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ (Αζαλαζάθεο Α., Ζ Πεξηβαιινληηθή Αγσγή ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο Δθπαίδεπζεο, Υ.Δ. Γαξδαλφο 2004, 245-248). 41 Δίλαη ζαθέο φηη θαη ν Jarvis αληηκεησπίδεη πξνζεγγίδεη ηελ δηα βίνπ εθπαίδεπζε σο έλλνηα γέλνπο, αθνχ νπνηαδήπνηε κνξθή εθπαίδεπζεο κπνξεί λα ππαρζεί ζε απηή σο έλλνηα είδνπο. 42 πσο πνιχ πξνζεθηηθά παξαηεξείηαη θαη ζην θείκελν ηεο ηζηνζειίδαο ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνηηθνχ Σακείνπ. 43 Πξφθεηηαη γηα άηνκα κε ςειή ηππηθή εθπαίδεπζε πνπ αζρνινχληαη κε ηηο ππεξεζίαο (Jarvis P., φ.π., 86-90).

Δθπαίδεπζεο θαη παξνπζηάδεηαη λα πξνσζεί απνθιεηζηηθά: α) ηελ αληίιεςε φηη ην άηνκν θέξεη ηελ θπξίαξρε επζχλε γηα ην είδνο, ηε κνξθή, ηελ πνζφηεηα θαη ηα πεξηερφκελα ηεο «δηα βίνπ» εθπαίδεπζεο πνπ ιακβάλεη θαη β) ηε ζέζε φηη ην θφζηνο φζν θαη ν ρξφλνο πνπ ην άηνκν ζα δηαζέζεη γηα ιάβεη ηελ εθπαίδεπζε απηή, επηβαξχλνπλ ή αθνξνχλ πξσηαξρηθά ην ίδην θαη κφλν δεπηεξεπφλησο ζεζκνχο φπσο ε πνιηηεία, ε θνηλφηεηα, ε επαγγεικαηηθή έλσζε, ε επηρείξεζε ή θαη ν θχθινο ελδηαθεξφλησλ ηνπ αηφκνπ. πκπιεξσκαηηθά θαη επεμεγεκαηηθά ζηηο παξαπάλσ παξαηεξήζεηο έξρνληαη λα πξνζηεζνχλ δηαπηζηψζεηο εξεπλεηψλ πνπ ππνγξακκίδνπλ φηη, παξά ην θαηλνκεληθά κεγάια πνζά πνπ δίδνληαη γηα ηε δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε ηδηαίηεξα ζηηο αλεπηπγκέλεο εθπαηδεπηηθά ρψξεο, ηφζν απηά φζν θαη νη κνξθέο ζηήξημήο ηεο απνδεηθλχνληαη σο αλεπαξθή, κεηά απφ κηα πξνζερηηθφηεξε αλάιπζε. Μάιηζηα, αλ ε παξαηήξεζε απηή ηζρχεη γηα ρψξεο κε κεγάιε παξάδνζε ζε ζεζκνχο δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε, ηφηε ζε άιιεο, φπσο ε Διιάδα, φπνπ αληίζηνηρνη ζεζκνί δελ έρνπλ ζεκειησζεί επαξθψο θαη νη θξαηηθέο δαπάλεο γηα ηε δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε (αζξνηζηηθά ηδησηηθέο θαη δεκφζηεο) ππνιείπνληαη ηέζζεξηο ή θαη πέληε θνξέο απηέο ησλ αλεπηπγκέλσλ εθπαηδεπηηθά ρσξψλ 44, ην κέιινλ ηεο δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε κνηάδεη παγηδεπκέλν. Έηζη, ην γεγνλφο απηφ, πνπ ζηελ πξάμε κεηαθξάδεηαη ζηελ θπξηαξρία επθαηξηαθψλ σο θαη «πεηξαηηθνχ» ραξαθηήξα επηκνξθσηηθψλ πνιηηηθψλ ζηηο ιηγφηεξν αλαπηπγκέλεο εθπαηδεπηηθά ρψξεο, δεκηνπξγεί ζ απηέο θιίκα γεληθφηεξεο δπζπηζηίαο ζρεηηθά κε ηνπο ζηφρνπο ηεο δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε θαη δηαςεχδεη ηε ξεηνξηθή ησλ επίζεκσλ θξαηηθψλ θνξέσλ γηα ηηο ζεηηθέο επηδξάζεηο ηεο ζηελ Δθπαίδεπζε θαη ηελ Οηθνλνκία. Μάιηζηα, ε ζρεηηθή δηαδηθαζία εληείλεηαη φηαλ ην δήζελ ελδηαθέξνλ γηα ηε δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε ζπλνδεχεηαη απφ ηελ παξακέιεζε ηεο ζηήξημεο ησλ ζεκειηαθψλ ζεζκψλ ηππηθήο επηκφξθσζεο θαη κεηεθπαίδεπζεο ηνπ δπλακηθνχ θάζε επηκέξνπο εξγαζηαθνχ ρψξνπ. Σέινο, θαη ζε ζρέζε κε ηε δηαξθή εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, κειεηεηέο πνπ ζρνιηάδνπλ ηηο ζρέζεηο ηεο Δπαγγεικαηηθήο Αλάπηπμεο θαη ησλ πξνθιήζεσλ πνπ ζέηεη ζε εκεξήζηα δηάηαμε ε δηα Βίνπ Δθπαίδεπζε θαη Καηάξηηζε, παξαηεξνχλ φηη ηα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο ππήξμαλ «πεξηζζφηεξν ρξφληα επηβίσζεο παξά αλάπηπμεο» 45. Θεσξνχλ, κάιηζηα, φηη απηφ ζπλέβε, γηαηί ηα ζπλερή θχκαηα εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ πνπ παξαηεξήζεθαλ ζε φιεο ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, σο απνηέιεζκα θνηλσληθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη ηδενινγηθψλ αιιαγψλ, ζπλνδεχηεθαλ αληίζηνηρα κε αχμεζε ηνπ θφξηνπ εξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, απνμέλσζε ησλ ζρέζεψλ ηνπ κε ηνπο καζεηέο θαη ην αληηθείκελν ηεο δηδαζθαιίαο ηνπο θαη ηέινο κείσζε ησλ εζηθψλ θαη πιηθψλ θηλήηξσλ ηνπο γηα εξγαζία θαη κάζεζε. Δπηπιένλ, παξαηεξνχλ φηη ε αλάπηπμε ηερληθψλ θαηακέηξεζεο ηεο «απνηειεζκαηηθφηεηαο» ηεο δηδαζθαιίαο, πνπ ζπλφδεπζε ηηο κεηαξξπζκίζεηο απηέο, είρε σο απνηέιεζκα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο απηνλνκίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο αλάπηπμεο, γηαηί ε νξγάλσζε νπνηαζδήπνηε κνξθήο δηαξθνχο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζηνλ πεξηνξηζκέλν ρξφλν πνπ απέκεηλε θαη ζε βάξνο ηνπ δηθνχ ηνπο ειεχζεξνπ ρξφλνπ, «ζε φια ηα επίπεδα εμαθνινπζεί λα θπξηαξρείηαη απφ ηερληθηζηηθά κνληέια θαηάξηηζεο». κσο, ηα κνληέια απηά, κε ηε ζεηξά ηνπο, ζε θακηά πεξίπησζε δελ απαληνχλ ζηα λέα 44 Πειαγίδεο Θ., «Ζ εθπαίδεπζε δελ θέξλεη απαζρφιεζε», Κπξηαθάηηθε Διεπζεξνηππία, 17/07/05, Οηθνλνκία 8. 45 Ζ δηαθνξά κεηαμχ Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο, ηδηαίηεξα γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, κπνξεί λα νξηζηεί ελ ζπληνκία σο εμήο: ε εθπαίδεπζε βνεζά ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα θάλεη απηφ πνπ ζέιεη λα θάλεη, ελψ ε θαηάξηηζε λα θάλεη απηφ πνπ πξέπεη λα θάλεη πην απνηειεζκαηηθά θαη απνδνηηθά (Day Ch.,,φ.π. 286).