Toolkit 2012 EL Email Απλό, έτσι; TOBTAXY (Making Tobacco Tax Trendy) Φορολογία καπνού και παράνομο εμπόριο Αυτή η έκδοση δημοσιεύεται στο πλαίσιο του προγράμματος TobTaxy - Making Tobacco Tax Trendy, το οποίο έλαβε χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο του Προγράμματος για την Υγεία. (Συμφωνία Επιχορήγησης 20091221)
49-51 Rue de Treves, Βρυξέλλες, Βέλγιο Tel: +32 (0) 22 38 53 60 Fax: / 61 smokefree.partnership@ersnet.org Υπεύθυνος σύνταξης Stefan Callan Συντακτική Επιτροπή Joy Townsend (Πρόεδρος) Ηνωμένο Βασίλειο Εικονογράφηση Amélie Clément Η Smoke Free Partnership είναι μία στρατηγικά δημιουργημένη, ανεξάρτητη και ευέλικτη οργάνωση συνεργασίας μεταξύ της Smoke Free Partnership 49-51 Rue de Treves Βρυξέλλες 1040 Βέλγιο Τηλ.: +32 (0) 22 38 53 65 Φαξ: +32 (0) 22 38 53 61 Email: stefan.callan@ersnet.org Anne-Marie Perucic Angel Lopez Nicolas Antoine Deutsch Florence Berteletti Kemp Hana Ross Luk Joossens Laura Radu-Loghin Michal Stoklosa Ελβετία Ισπανία Γαλλία Ευρώπη Τσεχία Βέλγιο Ρουμανία Πολωνία www.lilichkaia.com lilichkaia@gmail.com European Respiratory Society (Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία ERS, βλ. ιστοσελίδα www.ersnet.org), του αντικαρκινικού ερευνητικού κέντρου Cancer Research UK (CR-UK, βλ. ιστοσελίδα www.cancerresearchuk.org), και του European Heart Network (Ευρωπαϊκό Δίκτυο Καρδιολογίας- EHN, βλ. ιστοσελίδα www.ehnheart.org). Στόχος της είναι να προάγει τις δράσεις υπέρ του ελέγχου των προϊόντων καπνού και την έρευνα σε επίπεδο πολιτικών στην ΕΕ και στο εκάστοτε εθνικό επίπεδο σε συνεργασία με άλλες οργανώσεις υγείας της ΕΕ και δίκτυα υπέρ του ελέγχου των προϊόντων καπνού στην ΕΕ.
Πίνακας Περιεχομένων Background 4 Σχετικά με τη δέσμη εργαλείων 5 Φορολογία: ένα εργαλείο της δημόσιας υγείας; 7 Σημαντικοί όροι και έννοιες της δέσμης εργαλείων Α-Ω In Practice 18 Η απάντηση της βιομηχανίας καπνού στη φορολογία 19 Πώς υπολογίζονται οι επιπτώσεις του φόρου 25 Οφέλη για τις κυβερνήσεις από τις αυξήσεις στους φόρους καπνού 26 Φόρος στα τσιγάρα και φτώχεια πρόκειται για φόρο με φθίνουσα απόδοση; 27 Δέσμευση και διοχέτευση των εσόδων των φόρων σε συγκεκριμένο σκοπό Education 9 Βασικά σημεία της φορολογίας καπνού 13 Επιδράση της φορολογικής δομής 15 Επιδράση του πληθωρισμού 16 Επίδραση της αύξησης του εισοδήματος: Προσιτότητα αγοράς Policy + Advocacy 27 Διεθνείς / Παγκόσμιες εξελίξεις 29 Ευρωπαϊκές εξελίξεις: η τρέχουσα Οδηγία της ΕΕ για τη φορολογία καπνού 32 Φοροαποφυγή και φοροδιαφυγή 33 Λαθρεμπόριο και παράνομο εμπόριο 39 Εσφαλμένες αντιλήψεις για τη φορολογία καπνού και αντεπιχειρήματα 42 Δείκτης υγιών ετών ζωής 43 Σύνοψη πρακτικών της δημόσιας υγείας για τα συστήματα φορολογίας καπνού
Σχετικά με τη δέσμη εργαλείων Σκοπός της δέσμης εργαλείων Δεδομένα στη δέσμη εργαλείων Αυτό το έγγραφο δημιουργήθηκε ως αναπόσπαστο συστατικό στοιχείο και ένα από τα κύρια παραδοτέα του προγράμματος TobTaxy Making Tobacco Tax Trendy, 1 ενός χρηματοδοτούμενου από την Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδίου ανάπτυξης ικανοτήτων που δρομολογήθηκε την περίοδο 2010-2012. Το πρόγραμμα οργανώθηκε με στόχο να εκπαιδεύσει την κοινότητα της δημόσιας υγείας και ελέγχου προϊόντων καπνού σχετικά με την πολυπλοκότητα της φορολογίας καπνού και το παράνομο εμπόριο σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Αρχικά, από το Σεπτέμβριο του 2010 έως τον Ιούνιο του 2012, η δέσμη εργαλείων αναπτύχθηκε σε μορφή προσχεδίου κατά τη διάρκεια της κύριας φάσης λειτουργίας του σχεδίου TobTaxy. Χρησιμοποιήθηκε ως εκπαιδευτικό έγγραφο κατά τη διάρκεια πέντε εργαστηρίων ανάπτυξης ικανοτήτων στο Παρίσι, στο Ιάσιο, στο Βίλνιους, στο Δουβλίνο και στην Πράγα και συμπλήρωσε τις δραστηριότητες ανάπτυξης ικανοτήτων που είχαν ως αποτέλεσμα την κατάρτιση πάνω από 90 επαγγελματιών της δημόσιας υγείας, οικονομολόγων και μελών κυβερνητικών υπουργείων. Η παρούσα δέσμη εργαλείων βελτιστοποιήθηκε από παγκοσμίου φήμης οικονομολόγους που εξειδικεύονται σε θέματα υγείας, εμπειρογνώμονες στο πεδίο ελέγχου του καπνού και συμμετέχοντες στα εργαστήρια του σχεδίου TobTaxy προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός αναφοράς σε ζητήματα φορολογίας του καπνού και παράνομου εμπορίου. Ο σκοπός της δέσμης εργαλείων τέθηκε αποφασιστικά στο πλαίσιο του γενικότερου στόχου του σχεδίου TobTaxy: να παρέχει στην κοινότητα της δημόσιας υγείας τις απαραίτητες δεξιότητες και γνώσεις ώστε να προωθήσει την αύξηση της φορολογίας καπνού σε εθνικό επίπεδο στην Ευρώπη. Στην παρούσα δέσμη εργαλείων, θα αποκτήσετε γνώσεις σχετικά με τα εξής: Ποιες συνιστώσες συνθέτουν την τιμή των προϊόντων καπνού και με ποιες μεθόδους υπολογίζεται ο φόρος ως μέρος της τιμής Πώς οι αυξήσεις των τιμών επηρεάζουν τη χρήση των προϊόντων καπνού Πώς μπορούν να αυξηθούν οι τιμές μέσω της φορολογίας Πώς χειραγωγεί τις τιμές η βιομηχανία καπνού Διαφορετικές φορολογικές δομές και οι επιπτώσεις και η σχέση τους με τα έσοδα από τους φόρους καπνού Τα είδη, οι αιτίες και οι επιπτώσεις του παράνομου εμπορίου προϊόντων καπνού και πώς αυτές μπορούν να καταπολεμηθούν Ποιες είναι οι επιπτώσεις από τις αλλαγές στους φόρους/ στις τιμές των προϊόντων καπνού στον επιπολασμό της χρήσης και στην κατανάλωση προϊόντων καπνού, στους θανάτους και στις ασθένειες λόγω του καπνίσματος και σε άλλες εθνικές δαπάνες Καλύτερη κατανόηση του Δείκτη υγιών ετών ζωής Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα δεδομένα που περιλαμβάνονται στην παρούσα δέσμη εργαλείων καλύπτουν την περίοδο έως και το 2011 και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ενημερωμένα έως τον Απρίλιο του 2012. Το περιεχόμενο πραγματεύεται τόσο τα βασικά σημεία της φορολογίας καπνού όσο και δεδομένα σχετικά με κάθε χώρα/ τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές χώρες. Το έγγραφο αυτό έχει μεταφραστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και αφορά όλες τις χώρες στόχους που αναφέρονται στο σχέδιο TobTaxy. Όλες οι δέσμες εργαλείων θα είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα της οργάνωσης Smoke Free Partnership από το καλοκαίρι του 2012 στη διεύθυνση www.smokefreepartnership.eu 1 >> Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το TobTaxy, ανατρέξτε στην ιστοσελίδα www.smokefreepartnership.eu 4
Φορολογία: ένα εργαλείο της δημόσιας υγείας; Η φορολογία είναι ο πλέον αποτελεσματικός και οικονομικά αποδοτικός τρόπος παρέμβασης για να μειωθεί η κατανάλωση του καπνού, ιδιαίτερα μεταξύ των νεότερων γενιών και των ομάδων χαμηλού εισοδήματος. Η πολιτική αυτή υποστηρίζεται επί μακρόν από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας 2 και την Παγκόσμια Τράπεζα. 3 Η Σύμβαση Πλαίσιο για τον Έλεγχο του Καπνού 4 δίνει επίσης έμφαση στη φορολογία ως σημαντική συνιστώσα μιας περιεκτικής πολιτικής για τη μείωση της κατανάλωσης καπνού. Με την κατάλληλη διαχείριση, η ουσία της αποτελεσματικότητας της φορολογίας έγκειται στην ικανότητά της να αυξάνει την τιμή των προϊόντων καπνού - γεγονός που καθιστά άμεσα λιγότερο προσιτά τα προϊόντα καπνού σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού και, ιδιαίτερα, σε ομάδες με μικρότερη αγοραστική δύναμη. Για εκείνους που έχουν χαμηλότερο εισόδημα και για τις νεότερες γενιές, οι οποίες είναι πιθανότερο να καπνίζουν ή να ξεκινήσουν το κάπνισμα, με το να γίνουν ακριβότερα τα προϊόντα καπνού μειώνεται η πρόσβαση σε αυτά και η ελκυστικότητά τους. Η μείωση στη ζήτηση καπνού υπογραμμίζεται από την αύξηση στα ποσοστά των τρεχόντων καπνιστών που σταματούν το κάπνισμα και τη μείωση στα ποσοστά πιθανών χρηστών που θα ξεκινούσαν το κάπνισμα. Τα νεαρά άτομα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην αύξηση των τιμών και ενδέχεται να μειώσουν το κάπνισμα σε ποσοστό διπλάσιο ή τριπλάσιο σε σχέση με τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Παραδείγματος χάριν, το 2002, το πρόγραμμα της Νέας Υόρκης για τον έλεγχο των προϊόντων καπνού που εφαρμόστηκε από το δήμαρχο Bloomberg περιλάμβανε την αύξηση της φορολογίας καπνού. Κατά τη δεκαετία πριν την εφαρμογή του προγράμματος, δεν υπήρχε καμία μείωση στα ποσοστά καπνίσματος. Μετά την εφαρμογή του προγράμματος ελέγχου του καπνού, το κάπνισμα στους εφήβους μειώθηκε από 17,6% το 2001 σε 8,5% το 2007, ένα ποσοστό σχεδόν κατά δύο τρίτα χαμηλότερο από το εθνικό μέσο όρο καπνίσματος στους εφήβους στις ΗΠΑ το 2007. 6 Ποια είναι η άποψη του Υπουργείου Οικονομικών για τη φορολόγηση; 2 WΠρωτοβουλία της WHO (ΠΟΥ) για ένα κόσμο χωρίς καπνό (Tobacco Free Initiative). Συστατικά στοιχεία για τον έλεγχο του καπνού: εγχειρίδιο οδηγιών (Building blocks for tobacco control: a handbook). Γενεύη, Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, 2004. www.who.int/tobacco/resources/publications/ tobaccocontrol_handbook/en/ 3 Jha P Chaloupka F. Περιορίζοντας την επιδημία: οι κυβερνήσεις και η οικονομία του ελέγχου του καπνού (Curbing the epidemic: governments and the economics of tobacco control). Ουάσιγκτον: Παγκόσμια Τράπεζα, 1999. http://siteresources.worldbank.org/intph/ Resources/376086-1238076532997/TobaccoControl2010Nov15.pdf 4 http://www.who.int/fctc/text_download/en/index.html 5 Hu T-W, Sung H-Y, Keeler TE. Μείωση της κατανάλωσης τσιγάρων στην Καλιφόρνια: φορολογία καπνού έναντι εκστρατείας κατά του καπνίσματος στα μέσα ενημέρωσης (Reducing cigarette consumption in California: tobacco taxes vs. an antismoking media campaign). Am J Public Health 1995b,85(9):1218-22 6 Χρήση τσιγάρων μεταξύ μαθητών του γυμνασίου --- Ηνωμένες Πολιτείες, 1991-2009. Εβδομαδιαία έκθεση νοσηρότητας και θνησιμότητας, 9 Ιουλίου 2010/59 (26): 797-801 5
Γιατί τα στοιχεία δεν μεταφράζονται σε αλλαγές πολιτικής; Η πραγματικότητα των σύγχρονων κυβερνητικών μηχανισμών οδηγεί σε επίπεδα φορολογίας για τον περιορισμό της χρήσης των προϊόντων καπνού που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ιδανικά. Γιατί; Ένας από τους πολλούς σημαντικούς λόγους είναι ότι ενώ τα εθνικά Υπουργεία Υγείας ενδεχομένως κατανοούν τα θετικά οφέλη της φορολογίας, τα επίπεδα φορολογίας αυτά καθαυτά συνήθως ελέγχονται από τα κυβερνητικά Υπουργεία Οικονομικών. Δυστυχώς, ενδέχεται να υπάρχει ελάχιστη ή καθόλου επικοινωνία μεταξύ των Υπουργείων Υγείας και Οικονομικών, γεγονός που έχει ως συνέπεια τα Υπουργεία Οικονομικών να μην κατανοούν τις επιπτώσεις της φορολογίας στην υγεία ή ακόμα και στα κρατικά έσοδα. Επιπλέον, τα Υπουργεία Οικονομικών αντιμετωπίζουν συνήθως τον καπνό είτε ως πηγή παραγωγής εσόδων είτε ως ένα συνηθισμένο αναλώσιμο αγαθό, χωρίς ίσως να εκτιμούν ή να κατανοούν απόλυτα το πλήρες κοινωνικό και οικονομικό κόστος του καπνίσματος ή πόσο σημαντική μπορεί να είναι η φορολογία για τη μείωση των επιπέδων καπνίσματος. Επίσης, συχνά τα οικονομικά υπουργεία έχουν στενές σχέσεις με τις καπνοβιομηχανίες και δέχονται ισχυρές πιέσεις ώστε να μην αυξήσουν τους φόρους στον καπνό. Πώς μπορεί να βοηθήσει η κοινότητα της δημόσιας υγείας; Η κοινότητα της δημόσιας υγείας πρέπει να συμμετέχει: 1 / Κατανοώντας τη διαδικασία δημιουργίας των πολιτικών που σχετίζονται με τη φορολογία καπνού (ποιοι αποφασίζουν, τι αποφασίζουν, πότε και πώς) 2 / Διευρύνοντας την αντίληψη του κοινού σχετικά με την αξία, το ρόλο, τη δομή και τις επιδράσεις της φορολογίας καπνού 3 / Ασκώντας πιέσεις για αποτελεσματικές αυξήσεις στους φόρους καπνού προς όφελος της δημόσιας υγείας και των κρατικών εσόδων 4 / Ασκώντας πιέσεις υπέρ ενός παρόμοιου επιπέδου φορολογίας για όλα τα προϊόντα καπνού 5 / Χτίζοντας γέφυρες μεταξύ των υπέρμαχων της αύξησης στη φορολογία καπνού στα Υπουργεία Υγείας και των συναδέλφων τους στις φορολογικές υπηρεσίες 6 / Καλλιεργώντας άμεσες επαφές με τα Υπουργεία Οικονομικών 7 / Προσεγγίζοντας βουλευτές που ενδιαφέρονται για το θέμα της φορολογίας καπνού 8 / Διασφαλίζοντας ότι οι βουλευτές απευθύνονται στο Υπουργείο Οικονομικών και θέτουν ερωτήσεις σχετικά με τη φορολογία καπνού Δυστυχώς, οι υποστηρικτές της δημόσιας υγείας συχνά αδυνατούν να ενημερώσουν και να ασκήσουν πιέσεις με αποτελεσματικό τρόπο στις κυβερνήσεις λόγω της δικής τους έλλειψης γνώσεων σχετικά με τη φορολογία. Η φορολογία είναι ένας σύνθετος τομέας και θεωρείται δύσκολο να εξοικειωθεί κανείς μαζί του. Για αυτούς τους λόγους, οι υποστηρικτές της δημόσιας υγείας μπορεί να συναντήσουν δυσκολίες ως προς τα εξής: να επιχειρηματολογήσουν υπέρ θετικών πολιτικών φορολόγησης να καταστρώσουν συνεκτικές στρατηγικές για την αύξηση της φορολογίας να αντικρούσουν αποτελεσματικά τα επιχειρήματα που εστιάζουν είτε στη μείωση της φορολογίας είτε, απλώς, στη διατήρηση των αυξήσεων σε επίπεδα πληθωρισμού Ενόψει αυτών των προκλήσεων, είναι πολύ σημαντικό για τον τομέα της δημόσιας υγείας να ανταποκριθεί θετικά προκειμένου να αντιμετωπιστεί η βιομηχανία καπνού που έχει επενδύσει σημαντικά στην καλλιέργεια σχέσεων με υψηλόβαθμα στελέχη των οικονομικών και φορολογικών υπηρεσιών. Η βιομηχανία καπνού 7 υποστηρίζει εσφαλμένα, ωστόσο πειστικά, ότι η φορολογία είναι ένας απρόσφορος ή αναποτελεσματικός τρόπος για να μειωθεί το κάπνισμα και ότι η αύξηση των φόρων θα οδηγήσει σε αύξηση του παράνομου εμπορίου καπνού. 8 7 Ως βιομηχανία καπνού ορίζονται στο παρόν έγγραφο όλοι οι οργανισμοί που χρηματοδοτούνται ή/ και εκπροσωπούν συμφέροντα της βιομηχανίας καπνού. 8 Ξεκάθαρο παράδειγμα αυτής της άποψης αποτελεί μια αντίδραση στον προϋπολογισμό του Ην. Βασιλείου για το 2012, βλ. εφημερίδα Guardian >> See More 6
Σημαντικοί όροι και έννοιες της δέσμης εργαλείων Κατ αξία φόροι Βασίζονται στην αξία των προϊόντων καπνού (δηλ. ένα καθορισμένο ποσοστό των τιμών του παραγωγού ή των τιμών λιανικής πώλησης) Λαθρεμπόριο καπνού Τα προϊόντα καπνού που έχουν εισαχθεί, διανέμονται ή πωλούνται στην επικράτεια ενός κράτους μέλους κατά παράβαση της ισχύουσας φορολογικής, δασμολογικής ή άλλης δημοσιονομικής νομοθεσίας του εν λόγω κράτους μέλους ή της ΕΕ Παραποιημένα προϊόντα καπνού Η παραγωγή παραποιημένων προϊόντων καπνού είναι μια μορφή παράνομης παρασκευής κατά την οποία τα προϊόντα που παρασκευάζονται φέρουν ένα εμπορικό σήμα χωρίς τη συναίνεση του κυρίου του σήματος Ψιλοκομμένος καπνός Ο ψιλοκομμένος καπνός είναι ένα ημικατεργασμένο προϊόν που πωλείται βάσει του βάρους στον καταναλωτή. Οι καπνιστές ψιλοκομμένου καπνού πρέπει για αυτόν το λόγο να αγοράζουν ξεχωριστά τον ψιλοκομμένο καπνό και τα χαρτάκια ή φίλτρα και παρεμφερείς συσκευές για στρίψιμο τσιγάρου προκειμένου να ετοιμάσουν για χρήση τα είδη ψιλοκομμένου καπνού Παράνομη παραγωγή/ παρασκευή Η παράνομη παραγωγή/ παρασκευή αναφέρεται σε προϊόντα που έχουν παραχθεί/ παρασκευαστεί παράνομα (παραγωγή προϊόντων καπνού κατά παράβαση της νομοθεσίας). Η νομοθεσία σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να είναι η φορολογική ή άλλη νομοθεσία (όπως οι νόμοι σχετικά με τη χορήγηση άδειας ή τα μονοπώλια) που περιορίζει την παραγωγή/ παρασκευή προϊόντων καπνού A-Ω CPI (ΔΤΚ) Δείκτης Τιμών Καταναλωτή Ο CPI (ΔΤΚ) ή Δείκτης Τιμών Καταναλωτή είναι ένας τρόπος μέτρησης του μέσου κόστους των αγαθών και υπηρεσιών που αγοράζονται από ένα μέσο νοικοκυριό. Είναι ένας από αρκετούς δείκτες τιμών που υπολογίζονται από τις εθνικές στατιστικές υπηρεσίες. Η αλλαγή ποσοστού του CPI αποτελεί μέτρο του πληθωρισμού Εξωτερικό κόστος Σε οικονομικούς όρους, το εξωτερικό κόστος είναι οι αρνητικές οικονομικές/ κοινωνικές επιπτώσεις που επηρεάζουν άτομα (τρίτους) τα οποία δεν συμμετέχουν στην εξεταζόμενη οικονομική απόφαση. Αναφορικά με το κάπνισμα (και τις συναφείς συνέπειές του), το εξωτερικό κόστος μπορεί να περιλαμβάνει τις εξής συνιστώσες που δεν καλύπτονται από τους καπνιστές: απολεσθείσα παραγωγικότητα και αναρρωτική άδεια, κόστος παροχής υπηρεσιών περίθαλψης και πρόνοιας, κόστος παθητικού καπνίσματος για τους μη καπνιστές και κόστος πυρκαγιών που προκαλούνται από προϊόντα καπνίσματος Οργανωμένο λαθρεμπόριο μεγάλης κλίμακας Το οργανωμένο λαθρεμπόριο μεγάλης κλίμακας σε προϊόντα καπνού περιλαμβάνει την παράνομη μεταφορά, διανομή και πώληση μεγάλων φορτίων τσιγάρων από οργανωμένα δίκτυα εγκληματιών που αποφεύγουν γενικότερα κάθε φορολόγηση Ημι-εξωτερικό κόστος Το κόστος που επιβαρύνει τους μη καπνιστές σε ένα νοικοκυριό στο οποίο υπάρχει ένας καπνιστής Ειδικοί φόροι: Επιβάλλονται ως πάγιο ποσό ανά 1000 τσιγάρα (ή ανά πακέτο των 20 τσιγάρων ή ανά τσιγάρο). Ισχύει ο ίδιος φόρος ανεξάρτητα από τη βασική τιμή και για αυτόν το λόγο δεν αυξάνεται η διαφορά στις τιμές μεταξύ φθηνότερων και πιο ακριβών μαρκών 7
Σημαντικοί όροι και έννοιες της δέσμης εργαλείων A-Ω Μεγέθη συσκευασίας Ένα πακέτο περιέχει συνήθως 20 τσιγάρα Μια κούτα περιέχει συνήθως 10 πακέτα ή 200 τσιγάρα Ένα κιβώτιο περιέχει συνήθως 50 κούτες ή 10.000 τσιγάρα Ένα εμπορευματοκιβώτιο περιέχει 1000 κιβώτια ή 10.000.000 τσιγάρα Ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή Πρόκειται για οικονομική έννοια με την οποία μετράται πώς η ζήτηση για ένα προϊόν ανταποκρίνεται σε μια μεταβολή της τιμής κατά 1%. Η ελαστικότητα ως προς την τιμή διαφέρει από προϊόν σε προϊόν. Τα προϊόντα που είναι απαραίτητα (ή εθιστικά όπως ο καπνός ή δεν έχουν υποκατάστατα) έχουν την τάση να είναι λιγότερο ευαίσθητα στις μεταβολές των τιμών καθώς οι καταναλωτές συνεχίζουν να τα αγοράζουν παρά τις αυξήσεις των τιμών. Η ελαστικότητα μπορεί να υπολογιστεί με τη χρήση οικονομετρικής ανάλυσης και είναι συνήθως αρνητική, υποδεικνύοντας ότι η αύξηση της τιμής μειώνει τη ζήτηση. Για παράδειγμα, ελαστικότητα ως προς την τιμή της τάξης του -0,4 σημαίνει ότι μια αύξηση στην τιμή κατά 1% θα οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης κατά 0,4%. Οι μεταβολές στην τιμή μπορούν να οδηγήσουν σε μεταβολή του αριθμού των ατόμων που χρησιμοποιούν το προϊόν και της ποσότητας του αγοραζόμενου προϊόντος Λαθρεμπόριο Το λαθρεμπόριο είναι το εμπόριο προϊόντων που έχουν εισαχθεί παράνομα Φορολογική επιβάρυνση Φορολογική επιβάρυνση είναι το ποσό του φόρου που επιβάλλεται επί ενός προϊόντος ή εισοδήματος. Οι φορολογικές επιβαρύνσεις ποικίλλουν λόγω διαφόρων παραγόντων όπως το επίπεδο εισοδήματος, η δικαιοδοσία και οι τρέχοντες φορολογικοί συντελεστές Φορολογική επίπτωση Φορολογική επίπτωση είναι η ανάλυση των συνεπειών μιας συγκεκριμένης φορολογικής επιβάρυνσης στην κατανομή της οικονομικής ευημερίας. Λέγεται ότι η φορολογική επίπτωση «πέφτει» τελικά στην ομάδα που επωμίζεται την επιβάρυνση του φόρου WAP Η WAP (σταθμισμένη μέση τιμή λιανικής πώλησης) υπολογίζεται διαιρώντας τη συνολική αξία όλων των τσιγάρων που διατίθενται προς ανάλωση (με βάση την τιμή λιανικής πώλησης και περιλαμβανομένων όλων των φόρων) δια της συνολικής ποσότητας των τσιγάρων που διατίθενται προς ανάλωση. Υπολογίζεται το αργότερο κατά την 1η Μαρτίου κάθε έτους βάσει των δεδομένων του προηγούμενου ημερολογιακού έτους Ιδιωτικό κόστος (ή εσωτερικό κόστος, στον αντίποδα του εξωτερικού κόστους) Το κόστος που επιβαρύνει τα άτομα και ανταποκρίνεται στις επιλογές αγοράς τους προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τη χρησιμότητα/ απόλαυσή τους Λαθρεμπόριο μικρής κλίμακας Το λαθρεμπόριο μικρής κλίμακας αφορά στην αγορά προϊόντων καπνού από άτομα ή μικρές ομάδες σε χώρες με χαμηλή φορολογία σε ποσότητες για μεταπώληση σε μια χώρα με υψηλότερη φορολογία 8
Βασικά σημεία της φορολογίας καπνού Η φορολογία καπνού έχει τρεις βασικούς σκοπούς: Την αύξηση των εσόδων Την προαγωγή της υγείας αποτρέποντας την κατανάλωση (δηλ. ως ένα είδος έμμεσου φόρου σε είδη πολυτελείας) Τη διόρθωση των εξωτερικοτήτων Ο καπνός δεν είναι σαν τα περισσότερα καταναλωτικά αγαθά, καθώς δεν είναι απαραίτητος και επιφέρει σοβαρό και σημαντικό κοινωνικό κόστος (οι λεγόμενες «εξωτερικότητες») κατά την κατανάλωσή του. Το κόστος αυτό περιλαμβάνει το κόστος των υπηρεσιών περίθαλψης που συνδέονται με τις ασθένειες που προκαλούνται από το κάπνισμα και το οποίο δεν καλύπτεται άμεσα από τους καπνιστές και το κόστος που έχει σχέση με τα θύματα του παθητικού καπνίσματος και την απώλεια παραγωγικότητας που δεν καλύπτεται από τους καπνιστές. Το κόστος αυτό δικαιολογεί την κυβερνητική παρέμβαση στον έλεγχο της κατανάλωσης καπνού και συνιστά ένα οικονομικό σκεπτικό υπέρ της φορολόγησης των προϊόντων καπνού. Ένα μέρος των φορολογικών εσόδων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει το εξωτερικό κόστος που έχει σχέση με το κάπνισμα. Σύμφωνα με την οικονομική βιβλιογραφία, η ύπαρξη κάποιου ιδιωτικού (ή εσωτερικού) κόστους δικαιολογεί, επίσης, την κυβερνητική παρέμβαση στις προσωπικές αποφάσεις σχετικά με την καπνιστική συμπεριφορά. Το σκεπτικό είναι ότι δεν υπολογίζουν σωστά όλα τα άτομα τις δυσμενείς επιδράσεις της καπνιστικής συμπεριφοράς για την υγεία τους στο μέλλον ή/ και τον κίνδυνο και το κόστος της εξάρτησης από τη νικοτίνη, καθώς, συνήθως, τα άτομα ξεκινούν το κάπνισμα σε νεαρή ηλικία χωρίς να συνειδητοποιούν / να εκτιμούν πλήρως την εθιστική φύση της νικοτίνης. Σε αυτήν την περίπτωση, ο ρόλος των ειδικών φόρων κατανάλωσης είναι να κάνουν λιγότερα προσιτά τα προϊόντα καπνού από οικονομική άποψη έτσι ώστε να αποθαρρύνουν την τρέχουσα και τη μελλοντική καπνιστική συμπεριφορά. 9 Τι συνιστά έναν άριστο συντελεστή φορολόγησης του καπνού; Υπάρχουν διαφορετικές οπτικές για το τι συνιστά έναν άριστο φορολογικό συντελεστή: Από τη σκοπιά της δημόσιας υγείας έως ότου όλοι οι καπνιστές εγκαταλείψουν το κάπνισμα Από τη σκοπιά της κυβέρνησης για να μεγιστοποιηθούν τα έσοδα όπως, επίσης, να βελτιωθεί η υγεία και να μειωθεί το κόστος περίθαλψης και κάθε άλλο κόστος συναφές με το κάπνισμα Από οικονομική σκοπιά ως μια αποδοτική πηγή φορολογικών εσόδων και για να διορθωθεί το εξωτερικό και εσωτερικό κόστος που συνδέεται με την κατανάλωση καπνού Είναι σημαντικό να έχουν γίνει κατανοητές αυτές οι σκοπιές όταν επιχειρηματολογείτε υπέρ της αύξησης των φόρων. 9 Απόσπασμα από το The Aspect Consortium, Έκδοση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Οκτώβριος 2004,σελ. 76 9
Δομή του φόρου καπνού Ο επεξεργασμένος καπνός στην ΕΕ υπόκειται σε τρία είδη φορολογίας σε δύο είδη ειδικού φόρου κατανάλωσης και στο φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ). Οι πάγιοι ειδικοί φόροι επιβάλλονται ως καθορισμένος φόρος ανά μονάδα προϊόντος. Ισχύει το ίδιο ποσό φόρου ανεξάρτητα από τη βασική τιμή και έτσι δεν αυξάνεται η διαφορά στις τιμές μεταξύ φθηνότερων και ακριβότερων μαρκών. Εγώ είμαι ο καλύτερος φόρος Όχι, εγώ είμαι! Οι κατ αξία ειδικοί φόροι συνιστούν ένα μέρος της τιμής λιανικής πώλησης των προϊόντων καπνού (δηλ. ένα καθορισμένο ποσοστό επί των τιμών του παραγωγού ή των τιμών λιανικής). Σε αντίθεση με τον πάγιο ειδικό φόρο, οι κατ αξία φόροι μεγεθύνουν τη διαφορά στις τιμές μεταξύ φθηνότερων και ακριβότερων μαρκών όπου υπάρχει πληθωρισμός ή/ και όπου οι παραγωγοί αυξάνουν τις τιμές τους. Το ποσό του φόρου που εισπράττεται είναι προστατευμένο από τον πληθωρισμό και αυξάνεται με κάθε αύξηση της τιμής. Φόροι ποιος είναι ο νικητής; 10
Ποιες συνιστώσες συνθέτουν την τιμή ενός τσιγάρου; Το ακόλουθο διάγραμμα παρουσιάζει μια ανάλυση των διαφόρων συνιστωσών της τιμής των τσιγάρων: Retail price = 0.30 (Pack price = 6.00) Wholesale price = 0.07 Retail margin = 0.01 Total tax = 0.22 Specific excise tax = 0.09 Total exice tax Ad-valorem excise tax:% of wholesale of retail price; e.g 0.09 if rate is 30% of retail price VAT / sale tax % of (wholesale price + excise tax); e.g. 0.01 if VAT -15 %) Hana Ross 11
Η τρέχουσα φορολογική νομοθεσία της ΕΕ για τα προϊόντα καπνού (πριν τη 01.01.2014) απαιτεί: Πάγιο φόρο σε ποσοστό 5% - 76,5% του συνολικού φόρου: (πάγιος ειδικός φόρος + κατ αξία ειδικός φόρος και φόρος προστιθέμενης αξίας) Ειδικό φόρο τουλάχιστον στο 57% της σταθμισμένης μέσης τιμής λιανικής: (εξαιρούνται χώρες με φόρο τουλάχιστον 101 ευρώ ανά 1000 τσιγάρα) Ελάχιστο ειδικό φόρο 64 ανά 1000 τσιγάρα ανεξάρτητα από τη σταθμισμένη μέση τιμή λιανικής Η Οδηγία 2010/12/EΕ του Συμβουλίου, της 16ης Φεβρουαρίου 2010 επιβάλλει τα εξής μετά την 01.01.2014: Ο πάγιος φόρος θα κυμαίνεται μεταξύ 7,5% και 76,5% (πάγιος ειδικός φόρος + κατ αξία ειδικός φόρος και φόρος προστιθέμενης αξίας) Ειδικό φόρο τουλάχιστον στο 60% της σταθμισμένης μέσης τιμής λιανικής, με εξαίρεση τις χώρες που επιβάλλουν φόρο τουλάχιστον 115 ευρώ ανά 1000 τσιγάρα Στη Βουλγαρία, την Εσθονία, την Ελλάδα, τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Ρουμανία θα επιτραπεί κατ εξαίρεση μια μεταβατική περίοδος έως τις 31.12.2017. Ελάχιστο ειδικό φόρο 90 ανά 1000 τσιγάρα ανεξάρτητα από τη σταθμισμένη μέση τιμή λιανικής (με εξαίρεση τις ίδιες ως άνω χώρες έως τις 31.12.2017) 12
Επιπτώσεις της φορολογικής δομής Οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης, εάν χρησιμοποιηθούν σωστά, έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν την τελική τιμή των προϊόντων καπνού. Ωστόσο, ας σημειωθεί ότι τα δύο είδη ειδικού φόρου ο πάγιος και ο κατ αξία έχουν διαφορετικές επιπτώσεις (όταν χρησιμοποιούνται σε διαφορετικούς συνδυασμούς) στον προσδιορισμό της συνολικής τελικής τιμής του καπνού. Πάγιος φόρος Η διαχείριση των πάγιων φόρων είναι εύκολη και οι φόροι αυτοί επηρεάζουν εξίσου όλες τις μάρκες σε μια κατηγορία προϊόντων καπνού. Ωστόσο, οι πάγιοι φόροι δεν τιμαριθμοποιούνται σύμφωνα με τον πληθωρισμό και, επομένως, απαιτούνται τακτικές αναπροσαρμογές ώστε να έχουν τις ίδιες οικονομικές επιπτώσεις. Δεν επιτρέπει στους καπνοβιομηχάνους να χειραγωγούν την τιμή έτσι ώστε να μειώνουν τη φορολογική τους υποχρέωση Συνήθως μειώνει τον ανταγωνισμό με βάση την τιμή και, έτσι, προτιμάται από τους καπνοβιομηχάνους τσιγάρων πρώτης ποιότητας Η φορολογική υποχρέωση της βιομηχανίας δεν μεταβάλλεται με μια μεταβολή στην τιμή παραγωγού (εργοστασιακή τιμή) Πλεονεκτήματα Η κυβέρνηση μπορεί να ασκεί μεγαλύτερο έλεγχο στα φορολογικά έσοδα Διατηρεί στενό το φάσμα των τιμών, μειώνει τη δυνατότητα υποκατάστασης μιας μάρκας μετά από μια αύξηση στο φόρο Η διαχείριση του φόρου είναι φθηνότερη Καλύτερος για τη δημόσια υγεία, υπό την προϋπόθεση ότι η φορολογική επίπτωση συνεχίζει να αυξάνεται με τον πληθωρισμό Κατ αξία φόρος Πλεονεκτήματα Αναπροσαρμόζει το φόρο σύμφωνα με τον πληθωρισμό Η φορολογική υποχρέωση αυξάνεται με τις υψηλότερες τιμές Μειονεκτήματα Η βιομηχανία μπορεί να ασκεί περισσότερο έλεγχο στο ποσό του φόρου που θα πληρώνει χειραγωγώντας τις τιμές παραγωγού Οδηγεί σε μεγαλύτερες διαφορές στις τιμές έτσι ώστε οι καπνιστές να μπορούν να αποφεύγουν τις αυξήσεις στους φόρους αγοράζοντας φθηνότερα προϊόντα καπνού (δηλ. αντί για τσιγάρα πρώτης ποιότητας αγοράζουν ψιλοκομμένο καπνό) Η διαχείρισή του είναι ακριβότερη καθώς απαιτείται η παρακολούθηση τόσο της αξίας όσο και του όγκου πωλήσεων των διάφορων μαρκών Ο κατ αξία φόρος ενθαρρύνει τον ανταγωνισμό βάσει της τιμής, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερες τιμές Μειονεκτήματα Χρειάζονται τακτικές αυξήσεις ώστε να συμβαδίζει με τα επίπεδα πληθωρισμού και εισοδήματος Ενθαρρύνει τη βιομηχανία να αυξήσει τις τιμές προκειμένου να αυξήσει τα κέρδη 13
*** Βέλτιστη πρακτική - ένας συνδυασμός πάγιου και κατ αξία φόρου *** Οι χώρες της ΕΕ χρησιμοποιούν μια φορολογική δομή που συνδυάζει τον κατ αξία και τον πάγιο ειδικό φόρο. Επιπρόσθετα, οι χώρες υπόκεινται σε ένα «κατώτατο όριο φoρολογίας», έναν ελάχιστο συνολικό φόρο που πρέπει να συγκεντρώνεται ανά τσιγάρο προκειμένου να προστατευθούν οι στόχοι της δημόσιας υγείας και των κρατικών εσόδων. Είναι σημαντικό τόσο αυτό το κατώτατο όριο όσο και το συγκεκριμένο ανά χώρα επίπεδο φόρου να συμβαδίζουν, τουλάχιστον, με τον πληθωρισμό προκειμένου να διατηρηθεί η αποτρεπτική λειτουργία του ειδικού φόρου κατανάλωσης. 250 Λόγω των διαφορών στις φορολογικές δομές και στους φορολογικούς συντελεστές, υπάρχουν μεγάλες διαφορές στο ποσό φόρου/ ειδικού φόρου κατανάλωσης ανά 1000 τσιγάρα στην Ευρώπη σύμφωνα με στοιχεία του Ιανουαρίου του 2008: Hana Ross 227 200 170 150 141 100 50 4 5 41 43 37 66 60 60 44 43 49 0 Russia Ukraine Bulgaria Romania Lithuania Latvia Estonia Czech Republic Hungary Poland Slovenia Germany France Ireland 14
Επιπτώσεις του πληθωρισμού Εάν ο φόρος δεν αυξάνεται έτσι ώστε να συμβαδίζει με τον πληθωρισμό, αυτό ουσιαστικά συνιστά μείωση του φόρου. Ως αποτέλεσμα, τα ποσοστά καπνίσματος θα αυξηθούν και τα έσοδα από τον καπνό θα μειωθούν. Ο πάγιος φόρος μπορεί να διαβρωθεί από τον πληθωρισμό και την αύξηση των εισοδημάτων, επομένως, πρέπει να τιμαριθμοποιείται ώστε να συμβαδίζει με τα επίπεδα πληθωρισμού και εισοδημάτων Ο κατ αξία φόρος αναπροσαρμόζεται αυτόματα σύμφωνα με τον πληθωρισμό, αλλά μόνο εάν η τιμή παραγωγού αυξάνεται σύμφωνα με τον πληθωρισμό. Ο κατ αξία φόρος δεν αναπροσαρμόζεται σύμφωνα με την αύξηση των εισοδημάτων. Επομένως, είναι σημαντική η επιχειρηματολογία υπέρ των αυτόματων αναπροσαρμογών του πάγιου φόρου σύμφωνα με την αύξηση του πληθωρισμού και των εισοδημάτων, εάν αυτό είναι πολιτικά αποδεκτό. Διόρθωση σύμφωνα με τον πληθωρισμό Χωρίς τιμαριθμοποίηση, ο πληθωρισμός μπορεί να διαβρώσει τις επιπτώσεις του πάγιου φόρου στη χρήση καπνού. Είναι σημαντικό να δοθεί προσοχή στις πραγματικές τιμές των προϊόντων καπνού: η πραγματική τιμή = τρέχουσα (ή ονομαστική) τιμή τιμή όλων των αγαθών και υπηρεσιών (εκφράζεται ως ο δείκτης τιμών λιανικής πώλησης-rpi ή ο δείκτης τιμών καταναλωτή-cpi) 15
Επιπτώσεις της αύξησης των εισοδημάτων Δυνατότητα οικονομικής πρόσβασης Οι χώρες με αυξανόμενα επίπεδα εισοδήματος πρέπει να εξετάσουν τη δυνατότητα οικονομικής πρόσβασης στα προϊόντα καπνού δηλαδή το συνδυαστικό αντίκτυπο τιμής και εισοδήματος. Αυτός ο αντίκτυπος εξαρτάται τόσο από την ελαστικότητα τιμής όσο και από την ελαστικότητα εισοδήματος. Δεν το αντέχει η τσέπη μου Η μείωση της κατανάλωσης βασίζεται στη μείωση της δυνατότητας οικονομικής πρόσβασης στα προϊόντα καπνού. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που προσδιορίζουν τη δυνατότητα οικονομικής πρόσβασης του πληθυσμό στα προϊόντα καπνού: 1 / Τρέχοντες συντελεστές φορολογίας καπνού 2 / Τρέχουσα τιμή λιανικής πώλησης του καπνού 3 / Μέσο εισόδημα 4 / Αύξηση εισοδήματος 5 / Ποσοστά πληθωρισμού 6 / Πρόσβαση σε φθηνό καπνό (τσιγάρα με έκπτωση, «στριφτά», αφορολόγητα, προϊόντα καπνού που προέρχονται από λαθρεμπόριο) Όταν ληφθούν υπόψη αυτοί οι παράγοντες, είναι δυνατό να υπολογιστεί ο αντίκτυπος της αυξημένης φορολογίας στην κατανάλωση προϊόντων καπνού. Η δυνατότητα οικονομικής πρόσβασης μπορεί να μετρηθεί ως εξής: Relative income price (RIP) (τιμή σε σχέση με το εισόδημα): % του κατά κεφαλήν ΑΕΠ που χρειάζεται για την αγορά 100 πακέτων ή Τα εργατολεπτά που απαιτούνται για την αγορά ενός πακέτου πόσο πρέπει να εργαστεί ένας μέσος εργαζόμενος για να αγοράσει ένα πακέτο τσιγάρα Πόσο;!;! 16
Μεταβολή στη δυνατότητα οικονομικής πρόσβασης στην Ευρώπη κατά την περίοδο 1990-2008 10 Average annual percentage change in the Relative Income Price 8% 4% 0% -4% -8% -12% Romania (a) Greece Denmark Iceland (b) Czech Rep. Norway Finland Ireland Turkey Croatia (c) Russia Luxembourg Austria Spain Sweden United Kingdom Poland Portugal Germany Hungary Italy Netherlands Belgium Australia Switzerland France 10 Πηγή: Evan Blecher, Η οικονομία του ελέγχου του καπνού σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (The Economics of Tobacco Control in Low- and Middle-income Countries), Διατριβή που παρουσιάστηκε για την απόκτηση διδακτορικού τίτλου στη Φιλοσοφία, Σχολή Οικονομικών, Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν, Απρίλιος 2011 α / Ρουμανία: 1994-2008 β / Ισλανδία: 1999-2008 γ / Κροατία: 1998-2002 17
Η απάντηση της βιομηχανίας καπνού στη φορολογία Είναι προς το συμφέρον των καπνοβιομηχανιών να διατηρούν τα επίπεδα φορολογίας όσο το δυνατό χαμηλότερα έτσι ώστε ο καπνός να είναι σχετικά φθηνός, κάτι που σημαίνει ότι μπορούν να πωλήσουν περισσότερα προϊόντα και να αποκομίσουν μεγαλύτερα κέρδη. Η βιομηχανία καπνού έχει ασκήσει τεράστιες πιέσεις, με κάθε τρόπο, σε όλες τις κυβερνήσεις έτσι ώστε είτε να μειώσουν είτε να μην αυξήσουν τη φορολογία. Χειραγωγούν συστηματικά και με επιτυχία τα συστήματα φορολογίας καπνού των χωρών μέσω της παροχής ψευδών πληροφοριών που υποστηρίζουν ότι 1) οι κυβερνήσεις θα εισπράξουν αυξημένα έσοδα εάν μειωθεί ο φόρος ή/ και 2) τα έσοδα θα μειωθούν μετά από μια αύξηση του φόρου. Επιπλέον, οι διεθνείς καπνοβιομηχανίες υπήρξαν συνεργοί στο λαθρεμπόριο προκειμένου να επεκτείνουν την αγορά τους, να διεισδύσουν σε αγορές όπου υπάρχει εγχώριο μονοπώλιο ή να αποφύγουν την καταβολή φόρων. Προφανώς, η αύξηση του φόρου δεν έχει καμία επίδραση στην συμπεριφορά των καπνιστών Νόμιζα ότι μπορούσαμε να τους εμπιστευτούμε αυτούς τους τύπους; Όπου εφαρμόζεται κατ αξία φόρος, οι εταιρείες συνηθίζουν να μειώνουν τις βασικές τιμές ώστε να μειωθούν και οι φόροι που πρέπει να πληρώσουν. Όπου εφαρμόζεται πάγιος φόρος, οι εταιρείες ενδέχεται να αυξήσουν το μέγεθος των τσιγάρων προκειμένου να μειώσουν το φόρο ανά μονάδα καπνού και ενδέχεται να αυξήσουν την τιμή τους Ένα από τα πολλά ψέματα 18
Πώς υπολογίζονται οι επιδράσεις ενός φόρου Μπορούν να χρησιμοποιηθούν παλαιότερα δεδομένα για τον υπολογισμό του αντίκτυπου των τιμών του καπνού στην κατανάλωση καπνού. Αυτός ο αντίκτυπος μετριέται με την ελαστικότητα της ζήτησης καπνού ως προς την τιμή. Ο υπολογισμός της ελαστικότητας της ζήτησης καπνού ως προς την τιμή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προβλέψει τον αντίκτυπο από τρέχουσες ή προτεινόμενες μεταβολές της τιμής και του φόρου στη μελλοντική χρήση προϊόντων καπνού, στα μελλοντικά φορολογικά έσοδα και στον αριθμό των μελλοντικών θανάτων που θα συνδέονται με τη χρήση προϊόντων καπνού. Μετά από μια αύξηση στην τιμή/ στο φόρο, η μείωση στη συνολική κατανάλωση καπνού μπορεί να αναλυθεί χρησιμοποιώντας την ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή. Πρόκειται συνήθως για έναν αρνητικό αριθμό 11 που αντιστοιχεί στο ποσοστό μείωσης της κατανάλωσης που σημειώνεται ως απόρροια μιας αύξησης 1% στην τιμή του καπνού. Για παράδειγμα, μια ελαστικότητα -0,4 σημαίνει ότι μια αύξηση 1% στην τιμή θα οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης κατά 0,4%. Συνήθως, κατά το ήμισύ του ο αντίκτυπος που έχει αυτή η μεταβολή της τιμής παρατηρείται στον επιπολασμό του καπνίσματος (δηλ. στο ποσοστό των καπνιστών στον πληθυσμό) ενώ ο υπόλοιπος αντίκτυπος που έχει αυτή η μεταβολή της τιμής παρατηρείται στην ποσότητα καπνού που καταναλώνεται από τα άτομα που δεν θα σταματήσουν το κάπνισμα. 11 Θεωρητικά, είναι δυνατό η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή ενός αγαθού ή υπηρεσίας να εκφράζεται με θετικό πρόσημο, ωστόσο, αυτό θα σήμαινε ότι οι καταναλωτές αυξάνουν την κατανάλωση του αγαθού ή της υπηρεσίας όταν αυξάνεται η τιμή, κάτι που στην πράξη δεν συνηθίζεται. Η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή ενδέχεται να διαφέρει από δικαιοδοσία σε δικαιοδοσία και οι ισχυρισμοί για μείωση του επιπολασμού του καπνίσματος πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα συγκεκριμένα δεδομένα ανά χώρα. Μια αύξηση 10% της τιμής σε μία χώρα ενδέχεται να μην έχει τον ίδιο αντίκτυπο στην κατανάλωση σε μια άλλη χώρα, αν και η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή συνήθως παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες στις αναπτυγμένες χώρες όπως στην περιοχή της ΕΕ. 19
Η αρνητική σχέση μεταξύ κατανάλωσης και τιμής του καπνού Παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς της βιομηχανίας καπνού, έρευνες από διάφορες χώρες επί σειρά ετών δείχνουν ξεκάθαρα ότι η ζήτηση καπνού είναι ευαίσθητη στις αυξήσεις των τιμών αλλά όχι τόσο όσο παρατηρείται στα περισσότερα μη βασικά αγαθά. Τρία διαγράμματα για το επίπεδο φορολογίας σε σχέση με την κατανάλωση προβάλλουν αυτήν την κατάσταση: Ιταλία 1970 2005 12 Ην. Βασίλειο 1971 1997 Λετονία 2003-2010 (Per Capita Consumption and Real Cigarette Prices) Total consumption of tobacco (x 1.000 tons) 110.000,0 100.000,0 90.000,0 80.000,0 70.000,0 60.000,0 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2,40 2,20 2,00 1,60 1,40 1,00 Price of one pack of cigarettes ( ) Cigarette consumption ( million, 1995 prices) 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1989 1991 1993 1995 1997 Cigarette prices in LVL 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2500 2000 1500 1000 500 0 Annual per capita cigarette consumption Consumption Price Real (inflation adjusted) price in LVL per 1000 sticks Per capita cigarette consumption 12 Gallus S, Townsend J και άλ., Η τιμή και η κατανάλωση καπνού στην Ιταλία κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες (Price and consumption of tobacco in Italy over the last three decades). European Journal of Cancer prevention, 2003, τόμος 12, τεύχος 4. 20