ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ. Το παρόν άρθρο δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει με καλύτερο τρόπο από την αυτούσια παράθεση ενός επίκαιρου πλέον γνωμικού του αρχαίου φιλόσοφου Σωκράτη: Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται διότι κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας. Διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία. Ως αποτέλεσμα των Συμφωνιών Ζυρίχης Λονδίνου η Κύπρος έγινε ανεξάρτητη δημοκρατία την 16 η Αυγούστου 1960. Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας του 1960 (Μέρος ΙΙ) καθορίζει, κατοχυρώνει και προστατεύει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες. Περαιτέρω, ο Περί Ευρωπαϊκής Σύμβασης δια την Προάσπισιν των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Κυρωτικό) Νόμος του 1962, Ν.39/62 κύρωσε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών και συνεπώς η Ευρωπαϊκή Σύμβαση αποτελεί μέρος του εσωτερικού δικαίου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Παραδείγματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και ελευθεριών τα οποία προστατεύονται τόσο από την εγχώρια όσο και από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, όπως εξάλλου φαίνεται πιο πάνω, αποτελούν μεταξύ άλλων τα κάτωθι: Δικαίωμα ζωής και σωματικής ακεραιότητας. Δικαίωμα ελευθερίας και προσωπικής ασφάλειας. Δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης εντός τους εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή. Απαγόρευση βασανιστηρίων, ή απάνθρωπης ή ταπεινωτικής τιμωρίας ή μεταχείρισης. Απαραβίαστο (άσυλο) της κατοικίας. Το απόρρητο της αλληλογραφίας και επικοινωνίας. Δικαίωμα ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου και της με οποιονδήποτε τρόπο έκφρασης. Δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Δικαίωμα της απεργίας. Αρχή της ισότητας (όλοι είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου, της Διοικήσεως και της Δικαιοσύνης και δικαιούνται να τυγχάνουν ίσης προστασίας και μεταχείρισης).
Τα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες έχουν καθολικό χαρακτήρα και οφείλουν οι πάντες να τα σέβονται και να απέχουν από κάθε είδος παραβίασης και προσβολής τους. Τυχόν αποστέρηση τους μπορεί να αποφέρει και να δημιουργήσει συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής, ενσπείροντας τη βία και τη σύγκρουση μεταξύ κοινωνιών και εθνών. Όπως πολύ ορθά διατυπώνεται στην πρώτη πρόταση της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα 1948, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια "αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο". Το Άρθρο 35 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας οριοθετεί το πεδίο εξουσίας της κάθε μιας από τις τρείς κρατικές εξουσίες και συγκεκριμένα της νομοθετικής, της εκτελεστικής και της δικαστικής, διασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο την αποτελεσματική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον το Άρθρο 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών αναγνωρίζει το δικαίωμα προσφυγής ενώπιον δικαστικών αρχών καθώς επίσης και κατοχυρώνει το δικαίωμα παροχής θεραπείας για παράβαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπρόσθετα, το Άρθρο 30.1 του Συντάγματος προβλέπει τα κάτωθι: «1. Εις ουδένα δύναται ν απαγορευθή η προσφυγή ενώπιον του δικαστηρίου, εις ο δικαιούται να προσφύγη δυνάμει του Συντάγματος. Η σύστασις δικαστικών επιτροπών ή εκτάκτων δικαστηρίων υπό οιονδήποτε όνομα απαγορεύεται.» Είναι ξεκάθαρο πως όπου υπάρχει βλάβη, ο παθών, δηλαδή το πρόσωπο το οποίο έχει υποστεί βλάβη, έχει δικαίωμα στην απόδοση θεραπείας όπως πολύ ορθά ειπώθηκε από τον έντιμο δικαστή κ. Αρτεμίδη στην υπόθεση ορόσημο Τάκη Γιάλλουρου v Ευγενίας Νικολάου (2001) 1 ΑΑΔ 558. Συνεπώς με απλά λόγια, όταν και εφόσον παραβιαστούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, τότε ο παθών ή πιο απλά το θύμα έχει το δικαίωμα, το οποίο παρέχεται όχι μόνο νομοθετικά αλλά και νομολογιακά, να προσφύγει στα Δικαστήρια για να αποδοθεί δικαιοσύνη. Σχετικό είναι και το αρχαίο Ρωμαικό απόφθεγμα-γνωμικό «ubi jus ibi remedium», το οποίο μεταφράζεται ως «όπου υπάρχει αδικοπραξία, υπάρχει θεραπεία». Παρέκκλιση από την πιο πάνω αρχή θα συνιστούσε ανωμαλία. Στην υπόθεση Γιάλλουρου (βλέπε άνω) λέχθηκε ότι το Πρωτόδικο Δικαστήριο διαπίστωσε ότι παραβίαση των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στο Μέρος ΙΙ του Συντάγματος παρέχει αυτόματα στο θύμα αγώγιμο δικαίωμα.
Ο ρόλος όμως της δικαστικής εξουσίας δεν σταματάει μόνο στη διαπίστωση παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων αλλά συνεχίζει και στην απόδοση και παροχή εύλογης και δίκαιης θεραπείας προς το θύμα. ΕΠΙΔΙΚΑΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ. Η βασική αρχή της παροχής αποζημιώσεων σε ένα θύμα είναι η αποκατάσταση του στην πρότερα του αδικήματος κατάσταση (restitution in integrum). Στην περίπτωση όμως όπου οι ζημιές τις οποίες υπέστηκε το θύμα δεν είναι υλικές δηλαδή δεν μπορούν να υπολογιστούν με μαθηματική ακρίβεια, άρα δεν μπορεί να αποτιμηθεί η αξία τους, τότε το Σεβαστό Δικαστήριο οφείλει να λάβει υπόψη του ορισμένες αρχές ούτως ώστε να αποδώσει στο θύμα εύλογη και κατάλληλη υπό τις περιστάσεις αποζημίωση. Στην υπόθεση Guzzardi case (1960-1987) Vol I, para 272 λέχθηκε πως είναι πάγια αρχή της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Ε.Δ.Α.Δ.) ότι ο προσδιορισμός της επάρκειας της θεραπείας είναι εκείνος της δίκαιης αποζημίωσης (equitable compensation). Περαιτέρω στο αγγλικό σύγγραμμα Clerk and Lindsen on Tort 17 th edn (1995) υποστηρίζεται ότι ο καθορισμός για την αποτίμηση μη υλικών ζημιών βασίζεται στο ότι οι αποζημιώσεις πρέπει να είναι δίκαιες και κατάλληλες. Τα Άρθρα 8 (1) και (3) του Human Rights Act 1998 προνοούν ότι ένα δικαστήριο μπορεί να αποδώσει θεραπεία, ή να διατάξει με παρόμοιο τρόπο όπως εκείνο θεωρεί σωστό και πρέπον αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα αποδώσει αποζημιώσεις εκτός εάν είναι ικανοποιημένο ότι είναι αναγκαίο να το κάνει για να ικανοποιήσει το θύμα. Στην αγγλική υπόθεση R v. Governor of Brockhill Prison (No 2) (1998) 4 Αll ER 993 ο Λόρδος Woolf τόνισε ότι είναι δύσκολο να καθοριστεί μέτρο που να καθορίζει το επίπεδο των αποζημιώσεων στις περιπτώσεις μη υλικής ζημιάς, λόγω των εγγενών διαφορών μεταξύ γεγονότων που στοιχειοθετούν τη ζημιά σε υποθέσεις που αγνοούνται ενώπιον του δικαστηρίου σ αυτό το επίπεδο δικαιοδοσίας. Σε υπόθεση του Εφετείου της Νέας Ζηλανδίας (Simpson v. Attorney General (1994) 3 NZ LR 667), ο Πρόεδρος Cooke τόνισε τα εξής: «Ως προς το επίπεδο της αποζημίωσης... νομίζω ότι θα ήταν πρόωρο σε αυτό το στάδιο να λεχθεί οτιδήποτε πέραν του ότι επιπρόσθετα προς τη φυσική ζημία, μη υλική βλάβη όπως απόγνωση και τραυματισμός αισθημάτων μπορεί να αποζημιωθούν. η
σοβαρότητας της παραβίασης και η ανάγκη να τονίσουμε τη σημασία των βεβαιούμενων δικαιωμάτων και αποτροπής παραβιάσεων είναι επίσης παραδεκτοί παράγοντες. αλλά υπερβολικές αποζημιώσεις πρέπει να αποφεύγονται.» Έχει νομολογηθεί, δηλαδή καταγράφηκε μέσα από αποφάσεις δικαστηρίων οι οποίες είναι δεσμευτικές ως προς το αποτέλεσμα τους, ότι ανησυχία, θλίψη, αγωνία, αισθήματα αδικίας, ο δυσμενής επηρεασμός του τρόπου ζωής, ο πόνος, η οδύνη, η δυσχέρεια, η απόγνωση, η ψυχική οδύνη, που συναρτώνται με τη λειτουργία του ανθρώπου, αποτελούν παραδεκτά κεφάλαια-στοιχεία αποζημίωσης προς το θύμα. Επιπλέον στην υπόθεση Khorasandjian v. Bush (1993) QB 727 τονίστηκε ότι όσον αφορά τα ενοχλητικά τηλεφωνήματα, η παρενόχληση στο θύμα αποτελεί επαρκή βλάβη. Ως προς το ύψος των αποζημιώσεων ακόμη δεν έχει βρεθεί κάποια φόρμουλα υπολογισμού των γενικών αποζημιώσεων που μπορεί να αποδοθούν στο θύμα και επομένως αυτό εναπόκειται στην διακριτική ευχέρεια του Δικαστηρίου. Παρόλα ταύτα, το Δικαστήριο θα λάβει υπόψη του, μεταξύ άλλων, την συνεχή και επανειλημμένη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το σκόπιμο της παραβίασης αυτής, το μεγάλο χρονικό διάστημα που τυχόν διήρκεσε αυτή η παραβίαση καθώς και το κατά πόσο εξευτελίστηκε η ύπαρξη και υπόσταση του θύματος από τις τοιούτες παραβιάσεις. Όλα τα πιο πάνω θα προσδώσουν σαφώς σε αυξημένη απόδοση γενικών αποζημιώσεων προς το θύμα. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ (ΚΥΠΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΩΝ) ΟΠΟΥ ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΕΠΙΔΙΚΑΣΑΝ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ ΣΕ ΘΥΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΒΙΑΣΤΗΚΑΝ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ. Σημαντική Κυπριακή υπόθεση η οποία αποτελεί ορόσημο στην παροχή γενικών αποζημιώσεων για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί η υπόθεση Γιάλλουρου (βλέπε άνω). Εδώ το Εφετείο επικύρωσε το ποσό των 5,000 που αποδόθηκε στον εφεσίβλητο από το Πρωτόδικο δικαστήριο και θεώρησε ότι ήταν εύλογη αποζημίωση για τις συνέπειες της παραβίασης των δικαιωμάτων του, του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής που θωρακίζει το άτομο στον κοινωνικό χώρο, και του δικαιώματος του απορρήτου της επικοινωνίας που αποτελεί έκφραση της ελευθερίας του. Το Εφετείο θεώρησε ότι η συστηματική διείσδυση στον ιδιαίτερο χώρο του εφεσίβλητου, για τόσο μακρύ χρονικό διάστημα, συνιστά στοιχείο που προσμετρά στον καθορισμό του τραύματος που προκάλεσαν οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων του.
Επιπλέον, στην Γιάλλουρου (βλέπε άνω) αναφέρεται και η υπόθεση Lunt v. Liverpool City Justices (1991) CA Transcript 158 όπου το Εφετείο αύξησε τις αποζημιώσεις που αποδόθηκαν από το πρωτόδικο Δικαστήριο από 13 χιλιάδες σε 25 χιλιάδες στερλίνες για παράνομη φυλάκιση 42 ημερών, για κατ' ισχυρισμό παράλειψη πληρωμής από τον ενάγοντα οφειλομένων τελών (rates). Στην R v. Governor of Brockhill Prison (No 2) (Lord Woolf MR) (1998)4 All E.R. 993, το Εφετείο αύξησε τις αποζημιώσεις για την άνευ νομικού ερείσματος κράτηση φυλακισμένου για 42 ημέρες μετά την εκπνοή της φυλάκισής του από δύο χιλιάδες σε πέντε χιλιάδες στερλίνες. Σημασίας είναι το γεγονός ότι λήφθηκε υπόψη στον καθορισμό των αποζημιώσεων και αυτή τούτη η συμπεριφορά του θύματος του αστικού αδικήματος και κρίθηκε ότι προσμετρά στον υπολογισμό της ζημίας. ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ ΠΕΛΑΤΩΝ ΕΝΩΠΙΟΝ ΑΡΜΟΔΙΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ΣΕ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ. Πρόσφατα, το Δικηγορικό μας Γραφείο εκπροσώπευσε επάξια πρόσωπο (Ενάγουσα) το οποίο είχε πέσει θύμα κατάφορης παραβίασης των θεμελιωδών ανθρωπίνων και συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων και ελευθεριών της. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο αποφάνθηκε πως τόσο η συμπεριφορά όσο και οι πράξεις του παραβάτη-θύτη (Εναγόμενου) στην εν λόγω υπόθεση παραβίασαν τα ανθρώπινα δικαιώματα της σωματικής ακεραιότητας, το δικαίωμα της ελευθερίας και προσωπικής ασφάλειας, το δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής, το δικαίωμα της ελευθερίας μετακίνησης εντός του εδάφους της Δημοκρατίας και διαμονής σε οποιοδήποτε τμήμα αυτής καθώς και το δικαίωμα που διασφαλίζει ότι κανείς δεν πρέπει να υποβάλλεται σε ταπεινωτική μεταχείριση. Το Δικαστήριο, ως αποτέλεσμα των πιο πάνω παραβιάσεων τόνισε ότι οι πράξεις αλλά και η κατ εξακολούθηση απαράδεκτη συμπεριφορά του παραβάτη-θύτη προκάλεσαν στο θύμα δικαιολογημένα άγχος, ταλαιπωρία, ενόχληση, ανασφάλεια, απογοήτευσης, αρνητικού επηρεασμού των σχέσεων της με το φιλικό της περιβάλλον, τον εξευτελισμό και την ταπείνωση της στην παρουσία τρίτων κ.α. Τα πιο πάνω όπως τόνισε το Σεβαστό Δικαστήριο έδωσαν στο θύμα το δικαίωμα παροχής θεραπείας και αποκατάστασης και έτσι επιδίκασε εναντίον του παραβάτηθύτη και υπέρ του θύματος χρηματικό ποσό ύψους 7.000 ως εύλογες και ικανοποιητικές γενικές αποζημιώσεις. Περαιτέρω, και εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι στα πλαίσια της εν λόγω υπόθεσης το Σεβαστό Δικαστήριο εξέδωσε περιοριστικά μέτρα εναντίον του
παραβάτη-θύτη όπου ο τελευταίος, μεταξύ άλλων, απαγορευόταν να παρενοχλεί, ακολουθεί, απειλεί, εκφοβίζει ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο επεμβαίνει στην ιδιωτική ζωή του θύματος. Εν κατακλείδι, αλλά όχι εξαντλητικά, θα πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρούνται από πολλούς ένας εκ των θεμελίων λίθων ενός δίκαιου και αξιοκρατικού δημοκρατικού πολιτεύματος. Συνεπώς, οι δικαστικές αρχές οφείλουν να αντιμετωπίζουν, εξ όσων φαίνεται εξάλλου και από Κυπριακές αποφάσεις που έχουν δημοσιευτεί, με πλήρη σοβαρότητα αλλά και αυστηρότητα περιπτώσεις παραβίασης θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι για αυτό τον λόγο που παρέχεται η δυνατότητα εύλογης, δίκαιης και κατάλληλης υπό τις περιστάσεις αποζημίωσης στο θύμα μέσω της προσφυγής του τελευταίου στα Δικαστήρια. ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΑΜΙΑΝΟΥ Δικηγόρος Νομικός Σύμβουλος