Ἀνδρἐας Ἀπ. Σόλιας Κοινωνικός Λειτουργός

Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Ἀνδρἐας Ἀπ. Σόλιας Κοινωνικός Λειτουργός Γιὰ τὴν Παγκόσμια Ὀργάνωση Ὑγείας ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖ ΒΙΟ ΨΥΧΟ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΝΤΟΤΗΤΑ. Κατὰ συνέπεια ὅταν πάσχει ἕνα ἀπὸ τὰ μέρη τὸ σύνολο δυσλειτουργεῖ καὶ μόνιμη ἐπιδίωξη τῶν συστημάτων σύμφωνα μὲ τὶς φυσικὲς ἐπιστῆμες εἶναι ἡ διατήρηση τῆς ὁμοιόστασης. Κανεὶς πλέον δὲν μπορεῖ νὰ ἰσχυριστεῖ ὅτι ἡ σωματικὴ ἀρρώστια μπορεῖ ν ἀντιμετωπιστεῖ μόνη της, παραβλέποντας τὴν ἐπίδρασή της στὴν ψυχολογία τοῦ ἀτόμου καὶ τὴν κοινωνική του ζωή. Ἡ ἔνταση τοῦ ὀργανικοῦ προβλήματος σὲ πολλὲς περιπτώσεις καθορίζει τὴν ἔκταση τῶν ψυχολογικῶν καὶ κοινωνικῶν δυσλειτουργιῶν ποὺ προκαλοῦνται. Δὲν μποροῦμε ἐπιπλέον νὰ παραβλέψουμε τὸ γεγονὸς ὅτι ψυχογενεῖς παράγοντες ἂν δὲν δημιουργοῦν ἄμεσα ὀργανικὰ προβλήματα καθιστοῦν τὸν ὀργανισμὸ εὐάλωτο προσφέροντας γόνιμο ἔδαφος γιὰ τὴν ἐκδήλωση ἀσθενειῶν ποὺ ὁδηγοῦν καὶ σὲ νοσηλεία γιὰ τὴν ἀντιμετώπισή τους. Πολλὲς φορὲς εἶναι δυσδιάκριτα τὰ ὅρια γιὰ τὸ ποιοὶ παράγοντες ἐπιδροῦν στὴν ἐκδήλωση τῆς ἀρρώστιας ἂν δηλαδὴ εὐθύνονται περισσότερο οἱ ψυχολογικοὶ κοινωνικοὶ ἢ βιολογικοί. Γιὰ παράδειγμα δὲν μᾶς ἐκπλήσσει ὅταν μαθαίνουμε ὅτι ὁ κ. Χ. ὁ ὁποῖος εἶναι ὑπερβολικὰ ἀγχώδης ἔπαθε ἕνα ἐλαφρὺ ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο ἢ εἶναι ὑπερτασικός. Εἶναι ὅμως κακὴ πρακτικὴ ν ἀγνοήσουμε καὶ τὸ καθαρὰ ὀργανικὸ ὑπόστρωμα στὴν ἐκδήλωση τῆς διαταραχῆς. Τὸ σημαντικὸ εἶναι ὅτι γιὰ τὴν θεραπεία ἀπαιτεῖται ὁ συνυπολογισμὸς καὶ ἡ ἀντιμετώπιση καὶ τῶν τριῶν αὐτῶν διαστάσεων. Γι αὐτὸ καὶ τὰ τελευταῖα χρόνια ὅλο καὶ συχνότερα γίνεται λόγος γιὰ τὴν διεπιστημονικὴ ὁμάδα ὅπου ὁ γιατρός, ἡ νοσηλεύτρια, ὁ ψυχολόγος, ὁ κοινωνικὸς λειτουργὸς συνεργάζονται ἀνταλλάσσοντας πληροφορίες, καὶ σχεδιάζουν τὴν ὅλη θεραπευτικὴ πορεία τοῦ ἀσθενοῦς. Στὴν Κοινωνικὴ Ὑπηρεσία τοῦ Νοσοκομείου ἀπευθύνονται ἄτομα τὰ ὁποία χρειάζονται: ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗ (ἀσθενεῖς ἢ συγγενεῖς ἀσθενῶν) Μοναχικὰ ἄτομα, ἄστεγοι, ἄποροι Ἀνασφάλιστοι Ἕλληνες καὶ Ἀλλοδαποὶ Ὁ ρόλος τοῦ κοινωνικοῦ λειτουργοῦ καὶ ἡ ἐπιστημονική του κατάρτιση τὸν βοηθοῦν ν ἀποτελέσει τὸν ἄμεσο «συνήγορο» τοῦ ἀσθενοῦς ὅταν ὁ ἴδιος βιώνει τὴν ἄρνηση τῆς κατάστασή του καὶ ἀπομονώνεται, τὸ αἴσθημα τῆς ὀργῆς ποῦ συχνὰ τὸν διακατέχει, τὸ αὐξημένο ἄγχος γιὰ τὴν κατάστασή του καὶ τὶς ἐπιπτώσεις στὴν ζωή του, τὴν κατάθλιψη, τήν ἐλπίδα. Παρέχεται ἡ δυνατότητα στὸν ἀσθενῆ ἀρχικὰ νὰ ἐκτονώσει αὐτὰ του τὰ συναισθήματα καὶ στὴν συνέχεια νὰ τὰ μετατρέψει σὲ θετικὴ ἐνέργεια καθιστώντας τὸν πιὸ συνεργάσιμο μὲ τὸ ἰατρικὸ καὶ νοσηλευτικὸ προσωπικό, λιγότερο καχύποπτο, περισσότερο ἕτοιμο ν ἀντιμετωπίσει τὶς πιθανὲς δυσκολίες ποὺ θὰ τοῦ παρουσιαστοὺν καὶ νὰ βρεῖ νέους κώδικες ἐπικοινωνίας 59

μὲ τὸ οἰκογενειακό του περιβάλλον (ὅταν ὑπάρχει). Τὰ προβλήματα ὑγείας ἔρχονται ν ἀνατρέψουν στὶς περισσότερες περιπτώσεις μία ὁμαλὴ πορεία ζωῆς ἀποσταθεροποιώντας τὸν πάσχοντα ἀλλὰ καὶ τὸ περιβάλλον του οἰκογενειακὸ καὶ κοινωνικὸ ὅπου παρατηρεῖται ἔνταση ἢ χαλάρωση τῶν σχέσεων. Ἀποτελεῖ θὰ λέγαμε ἕναν μηχανισμὸ ποὺ πυροδοτεῖ ἐξελίξεις ποὺ σχετίζονται κυρίως μὲ τὶς πρὸ τῆς νόσου ἰσορροπίες καὶ σχέσεις. Οἱ ἐξελίξεις αὐτὲς πολλὲς φορὲς λαμβάνουν ἀπροσδιόριστη κατάληξη. Ἔτσι γιὰ παράδειγμα βλέπουμε τὸν μοναχικὸ ἡλικιωμένο νὰ ἐπανασυνδέεται μὲ τὴν οἰκογένειά του ἢ στὸ ἀντίθετο ἄκρο ἡ ἀρρώστια νὰ συνοδεύεται ἀπὸ διαζύγιο. Ἡ ἐπαγγελματικὴ δραστηριότητα διαταράσσεται ἀποτελώντας μὲ τὴ σειρὰ της παράγοντα πίεσης τὴν ὁποία ὑφίσταται ὁ ἀσθενὴς καθ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς νοσηλείας του ἀλλὰ σὲ ἀρκετὲς περιπτώσεις τὸ ἢ τὰ προβλήματα ὑγείας ἔχουν σοβαρὲς ἐπιπτώσεις στὴν ἐπαγγελματικὴ ζωὴ τοῦ ἀσθενοῦς. Σκοπὸς τοῦ κοινωνικοῦ λειτουργοῦ εἶναι νὰ τὸν βοηθήσει ὥστε ν ἀντιμετωπίσει αὐτὴν τὴν περίοδο κρίσης στὴ ζωὴ του χρησιμοποιώντας τὰ ἀποθέματα δύναμής του καὶ τὶς δυνατότητες ποὺ τοῦ παρέχει τὸ περιβάλλον του. Πολλὲς φορὲς τὸ μέγεθος τῆς ἀπειλῆς δὲν σχετίζεται μὲ τὰ γεγονότα καθεαυτά οὔτε οἱ συνθῆκες εἶναι ὑπεύθυνες γιὰ τὶς διαταραχὲς στὸ συναίσθημα ἢ στὴ διάθεση τοῦ ἀσθενοῦς ἀλλὰ οἱ πεποιθήσεις, οἱ προσδοκίες, οἱ ἑρμηνεῖες του γι αὐτὰ τὰ γεγονότα. Εἶναι γνωστὸ ὅτι λανθασμένες νοητικὲς κατασκευὲς προκαλοῦν ἀρνητικὰ σχήματα τόσο ἰσχυρὰ ποὺ τὸ ἄτομο τὰ πιστεύει παρὰ τὶς ἀποδείξεις περὶ τοῦ ἀντιθέτου. Τὸ ἀρνητικὸ νοητικὸ σχῆμα ἐνὸς ἀσθενοῦς γιὰ μία νεοπλασία εἶναι ἰσχυρότερο ὅταν ὁ ἴδιος ἀσθενής ἔχασε ἀπὸ τὴν ἴδια νόσο ἕναν στενὸ συγγενῆ ἢ φίλο ἀπὸ τὸν ἀσθενῆ ποὺ δὲν ἀντιμετώπισε κάτι ἀνάλογο. Ἡ ἰσχυροποίηση αὐτοῦ τοῦ σχήματος ἐξαρτᾶται ἄμεσα ἀπὸ τὴν ποιότητα τῆς σχέσης ποὺ εἶχε μὲ τὸν ἄνθρωπο αὐτό. Ὅσο πιὸ ἀγαπητὸς ἦταν τόσο πιὸ ἰσχυρὸ τὸ νοητικὸ σχῆμα. Ἂν προσπαθούσαμε νὰ σχηματοποιήσουμε ἁπλὰ αὐτὴν τὴν κατάσταση ὅσο πιὸ ἁπλὰ μποροῦμε, τότε θὰ εἴχαμε τὸ ἀκόλουθο σχῆμα: 60

Ἓνα μέρος τῆς δουλειᾶς τοῦ κοινωνικοῦ λειτουργοῦ εἶναι νὰ συνεργαστεῖ μὲ τὴν οἰκογένεια τοῦ ἀσθενοῦς καὶ νὰ τοὺς παρέχει ὅση βοήθεια εἶναι ἀπαραίτητη γιὰ νὰ ἀποκαταστήσουν καὶ αὐτοὶ τὶς ἰσορροπίες ποὺ ἀπαιτεῖ ἡ νέα κατάσταση. Ἡ ἀρρώστια δὲν πλήττει μόνο τὸν ἀσθενῆ ἀλλὰ δημιουργεῖ ἰδιαίτερες συνθῆκες καὶ πολλὲς φορὲς ἀποδιοργανώνει σὲ μεγάλο βαθμὸ τὶς ἐνδοοικογενειακὲς σχέσεις. Παράλληλα μὲ τὸν ἀσθενῆ, ἡ οἰκογένεια ἐπωμίζεται ἕνα δυσβάσταχτο φορτίο. Ἡ φυσιολογικὴ μέχρι τότε πορεία ζωῆς ἀνακόπτεται, οἱ ἰσορροπίες ἀνατρέπονται, ὑπάρχει ἔντονη ἡ ἀπειλὴ ὅταν γιὰ παράδειγμα νοσεῖ ἕνα παιδὶ ποὺ ἀποτελεῖ τὸ μέλλον τῆς οἰκογένειας ἢ ὅταν νοσεῖ ἡ μητέρα ἢ ὁ πατέρας. Ἡ βοήθεια ποὺ παρέχεται ἀποσκοπεῖ ἀρχικὰ νὰ ἐκτονωθεῖ ἀπὸ τοὺς οἰκείους ἡ πίεση ποὺ δημιουργοῦν τὰ συναισθήματα πόνου, ὀργῆς, θλίψης, ἀπόγνωσης ἀπέναντι στὴν νέα κατάσταση καὶ στὴν συνέχεια νὰ κινητοποιηθοῦν, νὰ δραστηριοποιηθοῦν γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῆς ἰσορροπίας ποὺ θὰ εἶναι λειτουργικὴ μὲ βάση τὰ νέα δεδομένα. Ἔχουμε δεῖ πολλὲς οἰκογένειες στὸ ἄκουσμα τῆς διάγνωσης τοῦ καρκίνου νὰ μιλοῦν γιὰ τὸν ἀσθενῆ σὲ παρελθόντα χρόνο καὶ νὰ περιγράφουν τὸ πόσο καλὸς ἦταν, τί τοῦ ἄρεσε νὰ κάνει κλπ. Ἐνῶ ὁ ἀσθενὴς ζεῖ καὶ μὲ τὰ σημερινὰ δεδομένα εἶναι πολὺ πιθανὸ νὰ ζεῖ γιὰ πολὺν καιρὸ ἀκόμη, ὅλο τὸ περιβάλλον τὸν πενθεῖ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ φοβᾶται ὅσο καλὴ αἴσθηση τῆς πραγματικότητας κι ἂν ἔχει ὅτι τὰ πράγματα εἶναι πιὸ σοβαρὰ ἀπ ὅτι πιστεύει καὶ μόνιμη τάση τῶν ἀσθενῶν εἶναι νὰ υἱοθετοῦν τὴν χειρότερη ἄποψη. Ἡ συνεργασία μὲ ἄλλες κοινωνικὲς ὑπηρεσίες (πχ Δ/νση κοινωνικῆς Πρόνοιας γιὰ ἔκδοση βιβλιαρίων ἀπορίας, προγράμματα βοήθεια στὸ σπίτι, ΕΕΣ κλπ Ἡ συνεργασία τοῦ κοινωνικοῦ λειτουργοῦ δὲν ἀφορᾶ μόνο τὸ ἰατρονοσηλευτικὸ προσωπικό, τὶς διοικητικὲς ὑπηρεσίες. Ἡ παροχὴ τῶν κατὰ τὸ δυνατὸν καλλίτερων ὑπηρεσιῶν ἀπὸ τὸ ἔμμισθο προσωπικὸ τοῦ νοσοκομείου θεωρεῖται αὐτονόητη. Ἀκόμα ὅμως καὶ τὸ καλλίτερο νοσοκομεῖο μετὰ ἀπὸ μερικὲς ἡμέρες κουράζει. Εἶναι συχνὸ τὸ φαινόμενο ἀσθενεῖς μὲ δική τους εὐθύνη νὰ τὸ ἐγκαταλείπουν γιὰ νὰ συνεχίσουν τὴν θεραπευτική τους ἀγωγὴ στὸ σπίτι ἢ νὰ διακόπτουν ἀκόμα καὶ τὴν ἀγωγὴ αὐτή. Ἕνας ἀπὸ τοὺς λόγους ποὺ συχνὰ ἀναφέρουν εἶναι γιατί χάνουν τὴ ἐπαφὴ μὲ τὸ κοινωνικό τους περιβάλλον ἢ ὅτι οἱ οἰκεῖοι τους ἐξαντλοῦνται ἐξαιτίας τῆς μακροχρόνιας παραμονῆς τους στὸ νοσοκομεῖο. Πολλὲς φορὲς συναντοῦμε συζύγους, γονεῖς ἀσθενῶν ποὺ μὴ ἔχοντας κάποιον νὰ τοὺς ἀντικαταστήσει στεροῦνται τῆς δυνατότητας νὰ κάνουν ἕνα μπάνιο, ν ἀλλάξουν ροῦχα ἢ νὰ κοιμηθοῦν μία μέρα στὸ σπίτι τους. Τὰ πράγματα γίνονται ἀκόμη πιὸ πολύπλοκα σὲ περιπτώσεις μοναχικῶν ἀτόμων κυρίως ἡλικιωμένων οἱ ὁποῖοι πέραν τοῦ ὅτι «κουβαλούν» μόνοι τους τὸ βάρος τοῦ προβλήματος ὑγείας τὸ ὁποῖο ἀντιμετωπίζουν, αἰσθάνονται ἄσχημα γιατί δὲν ἔχουν κάποιον νὰ πάει νὰ τοὺς ἐπισκεφθεῖ. Ἐπίσης προβλήματα ὅπως ἡ διεκπεραίωση καθαρὰ τυπικῶν διαδικασιῶν (γραφεῖο κίνησης ἀσθενῶν, συνοδεία μὲ ἀσθενοφόρο στὸ σπίτι κλπ) γίνεται ἀρκετὰ πολύπλοκη καὶ συνήθως τὴν κατάσταση αὐτὴ διευκολύνει ὁ συνοδὸς τοῦ διπλανοῦ ἀσθενοῦς. Ὁ ρόλος τῶν Ἐθελοντῶν στὸν χῶρο τοῦ νοσοκομείου εἶναι σημαντικότατος. 61

Τὸ ξεκίνημα τῆς νέας χιλιετίας, τὸ 2001, ἔτος ἀφιερωμένο ἀπὸ τὸν Ο.Η.Ε. στὸν Ἐθελοντισμό, σηματοδότησε τὴν παγκόσμια καταξίωση τῆς ἐθελοντικῆς ἐργασίας, θέτοντας τοὺς ἀκόλουθους στόχους: Προώθηση τῆς ἰδέας τοῦ Ἐθελοντισμοῦ Ἀναγνώριση τῆς σπουδαιότητας τῆς Ἐθελοντικῆς Προσπάθειας Διευκόλυνση τῆς ὅποιας Ἐθελοντικῆς δράσης Ἐπικοινωνία μεταξὺ τῶν Ἐθελοντικῶν Ὀργανώσεων Δυνατότητα συμμετοχῆς ὅλων τῶν ἐνδιαφερομένων στὸν ἐθελοντισμὸ χωρὶς διακρίσεις. Ὁ ἐθελοντισμὸς ἀποτελεῖ κοινωνικὴ προσφορὰ καθὼς ἐνισχύει τὴν συνοχὴ τῶν κοινωνιῶν δημιουργώντας ἐμπιστοσύνη καὶ ἀμοιβαιότητα μεταξὺ τῶν πολιτῶν. Παρόλο ποὺ μέχρι τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 90 στὴν χώρα μας ὑπῆρχε ἕνας ἀρκετὰ μεγάλος κατάλογος ἐθελοντικῶν ὀργανώσεων καὶ συλλόγων ( ἡ Volmed εἶχε καταγράψει περίπου1600) πολὺ λίγοι ἀπὸ αὐτοὺς παρεῖχαν οὐσιαστικὲς ὑπηρεσίες καὶ ἀκόμα λιγότεροι λειτουργοῦσαν παρέχοντας ἐκπαίδευση καὶ πιστοποίηση στὰ μέλη τους, γιὰ τὸν τρόπο ἄσκησης τοῦ ἔργου τους, τὰ δικαιώματα, τὶς ὑποχρεώσεις ἀπέναντι στὸν ἐξυπηρετούμενο, τὴν ὀργάνωση ποὺ ἐκπροσωποῦσαν καὶ τὴν ὁμάδα τῶν ἐθελοντῶν στὴν ὁποία ἀνῆκαν. Πολλὲς φορὲς ἡ συνεργασία μὲ τοὺς ἐπαγγελματίες ἦταν δυσχερὴς ἢ καὶ ἀνύπαρκτη καὶ ἄλλοτε ἐπικρατοῦσε ἡ ἄποψη (κυρίως στοὺς ἐθελοντές) ὅτι ἀποτελοῦν δωρεὰν ἐργατικὸ δυναμικὸ ἐνῶ στοὺς ἐπαγγελματίες ὅτι οἱ ἐθελοντὲς ἀπομυζοῦν τὶς δυνάμεις τους στὴν ἐποπτεία, δὲν ἀποτελοῦν ἀξιόπιστο συνεργάτη λόγω τῆς χαλαρῆς δέσμευσης, ἐνῶ παράλληλα ἡ πολιτεία προσπαθεῖ νὰ συμπληρώσει τὶς ἐλλείψεις σὲ ἐπαγγελματικὸ προσωπικὸ μὲ ἐθελοντές. Ἡ πόλωση αὐτὴ ἐμπόδιζε καὶ τὰ δυὸ μέρη ἀπὸ τὴν ἐκπλήρωση τοῦ κοινοῦ σκοποῦ ποὺ δὲν ἦταν ἄλλος ἀπὸ τὴν προαγωγὴ τῆς ποιότητας ζωῆς μὲ τὴν ἀναγνώριση: 1) ὅτι ἡ συμμετοχὴ τῶν ἐθελοντῶν στὴν κοινωνικὴ φροντίδα μειώνει τὸ κόστος τῶν παρεχόμενων ὑπηρεσιῶν. Τὸ Ἐρευνητικὸ Κέντρο γιὰ τὸν Ἐθελοντισμὸ στὴν Μ. Βρετανία ἔχει προβεῖ σὲ ἀνάλυση τῆς οἰκονομικῆς ἀξίας τοῦ ἐθελοντισμοῦ σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία: Ἡ ἐπίσημη μορφὴ ἐθελοντισμοῦ ἀποτιμᾶται σὲ 25 δίσ. λίρες ἐτησίως Ἡ ἀνεπίσημη μορφὴ ἐθελοντισμοῦ ἀποτιμᾶται σὲ 16 δίσ. λίρες Ἡ ἐπίσημη μορφὴ ἐθελοντισμοῦ εἶναι κάθε ἐθελοντικὴ δραστηριότητα ποὺ ὑλοποιεῖται γιὰ ἢ μέσω μιᾶς ὀργάνωσης ἢ ὁμάδας. Ἡ ἀνεπίσημη μορφὴ ἐθελοντισμοὺ εἶναι ἡ μὴ ἀμειβόμενη δραστηριότητα ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ G.B. ΑΝΕΠΙΣΗΜΟ Σ 16 Billion.P. ΕΠΙΣΗΜΟΣ 25 Βillion.Ρ 62

ποὺ ἀναλαμβάνεται ἀπὸ ἕνα ἄτομο ὄχι μέσω ὀργάνωσης ἀλλὰ ἀποκλειστικὰ γιὰ στενοὺς συγγενεῖς. 2) Συμβάλλει στὴν κατακόρυφη αὔξηση τῶν ποιοτικῶν δεικτῶν τῶν προσφερομένων ὑπηρεσιῶν ἀφοῦ ὁ καλὰ ἐκπαιδευμένος καὶ μὲ σωστὴ ἐποπτεία ἐθελοντής, συνειδητὰ μπορεῖ ν ἀποτελέσει συνδετικὸ κρίκο ἀνάμεσα στὸν ἐξυπηρετούμενο καὶ τὸν ὀργανισμὸ παροχῆς φροντίδας ἀλλὰ ἐπιπλέον νὰ ἐπανασυνδέσει τὸν ἐξυπηρετούμενο μὲ τὸν κοινωνικὸ ἱστό. Ὁ Ἐθελοντισμὸς δὲν εἶναι νεοεισαγόμενος θεσμός. Ἀνατρέχοντας στὸ θεσμὸ τῆς πρόνοιας βρίσκουμε ὅτι ἡ ἐμφάνισή της ἕπεται τῆς ἐμφάνισης τοῦ ἐθελοντισμοῦ, ὁ ὁποῖος χρονολογεῖται ὅσο καὶ ἡ ὀργανωμένη ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου. Ἐξάλλου ὡς πρόνοια λογίζεται μία σειρὰ μέτρων ποὺ λαμβάνει ἡ κοινωνία γιὰ τὴν εὐημερία καὶ τὴν ἀνάπτυξή της. Σύμφωνα μὲ τὴν ἄποψη τοῦ Dr David Deitch ὑπάρχουν τέσσερις βασικὲς ἀνάγκες οἱ ὁποῖες ζητοῦν ἐκπλήρωση καὶ αὐτὲς εἶναι Being (νὰ ὑπάρχω) Believe (νὰ πιστεύω) Belong (νὰ ἀνήκω) Benevolence (νὰ βοηθῶ τοὺς ἄλλους) Ὁ Ἑλληνοχριστιανικὸς πολιτισμὸς εἶναι διαποτισμένος ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ Ἀνθρωπισμοῦ ποὺ ἐκφράζονται μέσα ἀπὸ τὴν ἐθελοντικὴ προσφορά. Οἱ ἰδέες τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης καὶ τῆς κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης πηγάζουν ἀπὸ τὸν φιλοσοφικὸ ἰδεαλισμὸ τοῦ Πλάτωνα, τοῦ Ἀριστοτέλη καὶ τῶν Στωικῶν φιλοσόφων. Οἱ ἰδέες αὐτὲς ἐπηρέασαν τὰ ἄτομα τῶν κοινωνιῶν τῆς ἐποχῆς καὶ τὰ προέτρεψαν σὲ ἐκδηλώσεις φροντίδας καὶ συμπαράστασης πρὸς ὁμάδες φτωχῶν, ἀναξιοπαθούντων, ὑστερούντων σωματικὰ καὶ πνευματικά. Ἡ κοινωνικὴ νομοθεσία τοῦ Σόλωνα καὶ Περικλῆ, περιελάμβανε μέτρα γιὰ τὴν προστασία χηρῶν καὶ ὀρφανῶν, τὴν συνταξιοδότηση ἀναπήρων καὶ ἡλικιωμένων. Ἡ ἐμφάνιση τοῦ Χριστιανισμοῦ, οἱ πρωτοχριστιανικὲς κοινότητες πέραν τοῦ ὅτι μὲ τὴν φιλοσοφία τοὺς ἔθεσαν τὸ θεμέλιο γιὰ τὴν ὑγεία καὶ τὴν κοινωνικὴ πρόνοια, ἀνήγαγαν τὸν ἐθελοντισμὸ καὶ πιὸ συγκεκριμένα ἐθελοντικὲς ὁμάδες αὐτοβοήθειας στηριγμένες σ ἕνα ἰσχυρὸ σύστημα πίστης καὶ κοινωνικοῦ ἐλέγχου στὸ βασικὸ ἐργαλεῖο ἄσκησης κοινωνικῆς πολιτικῆς, τὸ ὁποῖο συνεχίστηκε μὲ ἀρκετὲς διαφοροποιήσεις στὴν πρωτοβυζαντινὴ περίοδο ἀπὸ ἱεράρχες ὅπως ὁ Μ. Βασίλειος, ὅπου πέραν τῆς ἀντιμετωπίσεως τῶν ἀμέσων ἀναγκῶν τῶν φτωχῶν, ἀδυνάτων, ξένων δημιούργησε τὸ πρῶτο ὀργανωμένο σύστημα ἐπανένταξης ἢ ἔνταξης γιὰ κάποιους στὴν κοινωνία μὲ τὴν ἐκμάθηση τέχνης. Στὴν Βυζαντινὴ περίοδο ἱδρύθηκαν ἀπὸ τὴν Ἁγία Ἑλένη νοσοκομεῖα, ἀναπτύχθηκαν τὰ συσσίτια καὶ ἡ χορήγηση ἐπιδομάτων σὲ ἀπόρους καὶ ἀναπήρους πολέμου. Τὸ κράτος καὶ ἡ ἐκκλησία ἀνέπτυξαν πλῆθος ἱδρυμάτων, ξενώνων, ὀρφανοτροφείων, γηροκομείων, πτωχοκομείων κ.ἅ. Ἡ Ἄννα 63

Κομνηνὴ ἔκτισε ὁλόκληρη πολιτεία γιὰ τὴν στέγαση, σίτιση, φροντίδα ἀναπήρων. Στὰ χρόνια της Τουρκοκρατίας ἀναπτύχθηκε ἀρχικὰ ἀνεπίσημα, στὴν πορεία ἐπίσημα καὶ πάντα μὲ τὴν ἀνοχὴ τῶν κατακτητῶν δίκτυο ὑπηρεσιῶν μὲ φορεῖς τὴν οἰκογένεια, τὴν ἐκκλησία καὶ τὴν τοπικὴ αὐτοδιοίκηση. Τεράστια ἦταν καὶ ἡ συμβολὴ τῶν μεγάλων εὐεργετῶν, Ἑλλήνων τοῦ ἐξωτερικοῦ. Σὲ ἄλλες χῶρες ἡ μελέτη καὶ ἀνάλυση τοῦ ρόλου τῆς θρησκείας, τῆς ἐκκλησίας καὶ τῶν μοναχικῶν ταγμάτων ἀποτελεῖ σημαντικὸ κεφάλαιο τῆς κοινωνικῆς πολιτικῆς. Στὴ χώρα μας ἀντίθετα ἡ ἀνάλυση τῆς τεράστιας σημασίας τοῦ ρόλου τῆς ὀρθοδοξίας, ἡ ἔννοια τῆς διακονίας καὶ τοῦ ἐθελοντισμοῦ δυστυχῶς δὲν ἔχει προχωρήσει (Σταθόπουλος 1990). Μέχρι καὶ πρόσφατα ὁ Ἐθελοντισμὸς στὴ χώρα μας ἀντιμετωπιζόταν ὡς δραστηριότητα μιᾶς ἀνώτερης κοινωνικοοικονομικά τάξης μὲ κάτ ἐπίφασιν φιλανθρωπικά, ἀλλὰ κυρίως κίνητρα προσωπικῆς προβολῆς, κάλυψης προσωπικῶν ἀναγκῶν κλπ. Βλέπουμε ὅμως ἀνατρέχοντας στὰ δεδομένα τοῦ κοντινοῦ μας 20ου αἰώνα ὅτι παράλληλα μὲ τὸν ἐπονομαζόμενο «εθελοντισμό τῶν σαλονιῶν» στὰ «χαμηλότερα» κοινωνικὰ στρώματα, στὴν βάση τοῦ πληθυσμοῦ δροῦσαν ἀποτελεσματικὰ ὁμάδες κοινωνικῆς φροντίδας στὰ πλαίσια τῆς αὐλῆς, τῆς ρούγας, τῆς γειτονιᾶς, τῆς μικρῆς κοινότητας ὅπου ἡ ἐπιβίωση καὶ ἡ κοινὴ πρόοδος καθυπέτασσε τὸν ἀτομικὸ σκοπὸ καὶ συμφέρον. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ποὺ τὴν δράση τους δὲν τὴν βάπτιζαν ἐθελοντικὴ ἀλλὰ ἦταν ἁπλὰ αὐτονόητη στὰ πλαίσια τῆς ἐπιβίωσης παρεῖχαν οὐσιαστικὴ φροντίδα στὶς ἀνάγκες διαβίωσης καὶ τὶς συναισθηματικὲς ἀνάγκες τοῦ «ἀνήμπορου» τοῦ μόνου, τοῦ ξένου, τοῦ ἡλικιωμένου. Αὐτὸ τὸ δίκτυο ἐπιβίωσης τῆς κοινωνίας ἦταν ἐξαιρετικὰ εὐαίσθητο σὲ ἐρεθίσματα καὶ λειτουργοῦσε μὲ ἕνα αὐστηρὸ σύστημα κυρώσεων καὶ κοινωνικοῦ ἐλέγχου ὅπου μὲ τὴν ἀπαξίωση καὶ τὸν ἀποκλεισμὸ αὐτοῦ ποὺ δὲν γινόταν κοινωνὸς του φρόντιζε γιὰ τὴν εὐημερία τῆς κοινότητας ἀλλὰ καὶ τὴν συντήρηση καὶ ἀνατροφοδότησή του. Λειτουργοῦσε ὡς μέσο πρόληψης καὶ ἀντιμετώπισης προβληματικῶν καταστάσεων καὶ ἦταν ἀνοικτὸ στὴν ἐξωτερικὴ βοήθεια (ὅπως αὐτὴ τῶν προαναφερομένων ὁμάδων ἐθελοντῶν) ὅταν ἐπρόκειτο νὰ συμπληρώσει τὶς ὑπηρεσίες ποὺ τὸ ἴδιο τὸ σύστημα ἀδυνατοῦσε νὰ προσφέρει. Γιὰ παράδειγμα ἦταν εὐπρόσδεκτη ἡ βοήθεια σὲ τρόφιμα, ἱματισμό, ὑγειονομικὸ ὑλικὸ ποὺ προσέφεραν οἱ ὑπηρεσίες πρόνοιας ἢ οἱ ἐθελοντὲς ἀλλὰ ἡ «γειτονιά» γνώριζε τὶς ἀνάγκες καὶ ἀσκοῦσε τὸν ἀνάλογο ἔλεγχο πρὸς τοὺς ἀποδέκτες τῆς βοήθειας ὥστε νὰ μὴν γίνεται κατάχρηση τῆς βοήθειας. Αὐτοὶ οἱ «ἐθελοντές» κάλυπταν ὑλικές, συναισθηματικὲς ἀνάγκες ἀλλὰ καὶ πολλὲς φορὲς ἡ προσωπικὴ ἐξέλιξη καὶ ἡ πρόοδός τους σχετιζόταν περισσότερο μὲ τὴν ἀνάπτυξη καὶ τὴν ἐπιβίωση τῆς οἰκογένειας, κοινότητας, γειτονιᾶς παρὰ μὲ τὴν προσωπικὴ ἐπιτυχία καὶ καταξίωση. Σήμερα μετὰ τὸ πέρασμα (τὸ ὁποῖο ἔγινε μὲ ταχύτατους ρυθμούς) ἀπὸ τὴν ἐκτεταμένη στὴν πυρηνικὴ οἰκογένεια, ἀφοῦ ὁ Ἑλληνικὸς πληθυσμὸς ὑπέστη τὴν ἀστικοποίηση καὶ τὴν συνακόλουθη ἀνάμειξη πολιτισμικῶν στοιχείων, ὁ ἐθελοντισμὸς ἀνάγεται σὲ δυναμικὸ στοιχεῖο κοινωνικῆς ἀνάπτυξης καὶ 64

συμμετοχῆς, σὰν δράση ποὺ μπορεῖ νὰ ἀντιμετωπίσει σημερινὰ προβλήματα καὶ ἀνάγκες μὲ σύγχρονες μεθόδους, γνώσεις καὶ ἀντιλήψεις, ἀφοῦ ἀπέβαλλε σταδιακὰ τὸν χαρακτήρα τῆς ἀγαθοεργίας, προσαρμόσθηκε στὸ σημερινὸ κοινωνικὸ γίγνεσθαι καὶ ἀναγνωρίστηκε σὰν ὑποχρέωση τοῦ ἀτόμου πρὸς τὸ κοινωνικὸ σύνολο μὲ στόχο τὴν κοινωνικὴ εὐημερία. Οἱ ἀλλαγὲς ποὺ συντελέσθηκαν στὸ κοινωνικὸ ἐπίπεδο ἦταν ἁλματώδεις χωρὶς κάτι ἀνάλογο νὰ γίνεται στὸν ἐθελοντισμό. Ἡ «ἐσωστρέφεια» ποὺ χαρακτηρίζει τὸν πληθυσμὸ τῶν ἀστικῶν κέντρων ἀπόρροια τῆς ὁριζοντίου ἰδιοκτησίας ὅπως τὴν περιγράφει ἡ Χ.Κατάκη, παραπέμπει περισσότερο σὲ περίοδο συγκέντρωσης καὶ ἀναζήτησης τῆς νέας ἰσορροπίας παρὰ τὴν ἀπονέκρωση τοῦ αἰσθήματος τῆς ἀλληλοβοήθειας. Ἡ στροφὴ τῶν ἀνθρώπων στὴν ἐθελοντικὴ προσφορά, μὲ ὀργανωμένο χαρακτήρα ἔχει ἀρχίσει νὰ γίνεται αἰσθητὴ ὡς μιὰ συνειδητὴ ἐπιλογή. Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 90 ἀλλὰ κυρίως μετὰ τὴν ἀνάληψη τῆς εὐθύνης διοργανώσεως τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων ἀπὸ τὴν χώρα μας ὑπάρχει πραγματικὴ κινητικότητα σ αὐτὴν τὴν κατεύθυνση καὶ συνειδητοποίηση πλέον ὅτι τὸ ἐθελοντικὸ δυναμικὸ δὲν εἶναι εὐκαιριακὸς ἑταῖρος ἀλλὰ σταθερὸς ἀποδοτικὸς συνεργάτης μὲ δικαιώματα καὶ ὑποχρεώσεις. Ἡ σύσταση ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Ὑγείας καὶ Πρόνοιας Ἀνεξάρτητου Τμήματος Ἀνάπτυξης Ἐθελοντισμοῦ, ἡ Δημιουργία Μητρώου Ἐθελοντικῶν Ὀργανώσεων, ἡ δημιουργία μηχανισμῶν στήριξης καὶ ἀξιολόγησης ἀλλὰ καὶ ἡ ἀποδοχὴ τῆς ἀναγκαιότητας γιὰ ἀνάπτυξη προγραμμάτων κατάρτισης ἐθελοντῶν μὲ σκοπὸ τὴ διασφάλιση τῆς ποιότητας τῶν προσφερομένων ὑπηρεσιῶν εἶναι ἀπόρροια τῆς ἀνάγκης γιὰ νέες πολιτικὲς στὸ πλαίσιο τῆς κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης. Σταδιακὰ ὁ ἐθελοντισμὸς παύει νὰ ἀποτελεῖ ἐρασιτεχνικὴ ἀπασχόληση ποὺ τὴν προσφέρει ὅποιος θέλει ὅταν καὶ ὅπου θέλει. Προσφέρεται ὀργανωμένα μὲ τὴν μορφὴ τῆς ἐθελοντικῆς ὁμάδας. Τὸ κράτος Πρόνοιας ἀποτελεῖ ἕνα σύγχρονο φαινόμενο. Μιὰ ἱστορικά, πολιτικά, πολιτιστικὰ καὶ πολιτισμικὰ προσδιοριζόμενη φάση τῆς ἀνάπτυξης τοῦ σύγχρονου κράτους. Ἡ κρίση τοῦ κράτους πρόνοιας εἴτε τὴ θεωροῦμε ἔκφραση τῆς εὐρύτερης οἰκονομικῆς καὶ κοινωνικῆς κρίσης εἴτε ὡς γενεσιουργό της αἰτία, σηματοδοτεῖ μία σημαντικὴ στροφή. Τὴν κάμψη τῆς παντοδυναμίας τοῦ ἰδεολογικοῦ μοντέλου, τὴν κριτικὴ ἀξιολόγηση τῶν πολιτικῶν ποὺ ἐφαρμόσθηκαν καὶ τὴν ἀναδιάρθρωση δομῶν καὶ κοινωνικῶν σχέσεων. Κοινὸ χαρακτηριστικὸ τῶν σύγχρονων ἀπόψεων εἶναι ἡ μείωση τῆς ἀμιγοῦς παροχῆς ὑπηρεσιῶν ἀπὸ κρατικοὺς φορεῖς καὶ ἡ αὔξηση τοῦ ἐνδιαφέροντος γιὰ τὴν ἀνεπίσημη φροντίδα, τὸν ἰδιωτικὸ κερδοσκοπικὸ καὶ μὴ τομέα, τὸν ἐπονομαζόμενο τρίτο χῶρο (τὰ ἐθελοντικὰ σχήματα). Στὸ σύγχρονο κράτος πρόνοιας ἡ συνύπαρξη φορέων κυβερνητικῶν καὶ μὴ καθὼς καὶ ἐθελοντικῶν ὀργανώσεων, μὴ κερδοσκοπικῶν ἀλλὰ καὶ κερδοσκοπικῶν δομῶν βασίζεται στὴν ἀνάγκη ἀξιοποίησης ὅλων τῶν διαθέσιμων πηγῶν σ ἕνα δίκτυο (τὸ ὁποῖο ἐλάχιστα λειτουργεῖ στὴν πράξη) καὶ τὴν ἀνάγκη γιὰ κοινωνικὴ συμμετοχή. Τὸ 65

ζητούμενο πλέον εἶναι μία νέα ἰσορροπία ἀνάμεσα στοὺς κρατικοὺς καὶ μὴ κρατικοὺς φορεῖς μὲ σκοπὸ τὴν κοινωνικὴ εὐημερία.(στασινοπούλου) Ὁ Ἐθελοντὴς στὸν χῶρο τοῦ Νοσοκομείου εἶναι ὁ συνδετικὸς κρίκος ἀνάμεσα στὸν νοσηλευόμενο, τὸ νοσηλευτικὸ ἵδρυμα καὶ τὴν εὐρύτερη κοινότητα. Ἀντιπροσωπεύει στὰ μάτια τοῦ ἀσθενοῦς τὸν ἰδανικὸ συνάνθρωπο, ποὺ ὄχι μόνο δὲν ἀποστρέφει τὸ πρόσωπο ἀπέναντι στὸν ἀνθρώπινο πόνο ἀλλὰ εἶναι ἐκπαιδευμένος, δὲν κοιτᾶ ἀδιάκριτα, δὲν «ἀνακρίνει» δὲν οἰκτίρει. Σέβεται τὴν προσωπικότητα, τὶς πεποιθήσεις, ἔχει κατανοήσει ὅτι ἀποτελοῦμε κοινωνία ὄχι γιὰ νὰ καταναλώνουμε ἀλλὰ γιὰ νὰ ἀλληλοβοηθούμαστε. Ὁ ἀνθρώπινος πόνος δὲν κάνει διακρίσεις σὲ φυλή, θρησκεία, κοινωνικό, οἰκονομικὸ ἐπίπεδο. Τὸ ἴδιο ὅμως καὶ ἡ ἀλληλεγγύη. Εἶναι ἐθελοντής, λειτουργεῖ ὅμως μὲ ἀρχὲς τὴν συνέπεια καὶ τὴν πειθαρχία οἱ ὁποῖες εἶναι παροῦσες γιὰ νὰ τὸν βοηθήσουν στὴν ἐκπλήρωση τοῦ σκοποῦ του. Τὸ σημαντικότερο ὅμως ὅλων εἶναι ὅτι δὲν εἶναι μόνος του. Παρόλο ποὺ ἡ σχέση τοῦ ἀσθενοῦς μὲ τὸν ἐθελοντὴ εἶναι προσωπικὴ ὁ ἀσθενὴς ξέρει ὅτι ἀκόμα καὶ ἂν κάτι ἔκτακτο συμβεῖ στὸν συγκεκριμένο ἐθελοντὴ καὶ διακόψουν αὐτὴ τὴν ἐπαφὴ ὁ ἴδιος δὲν θὰ ἐγκαταλειφθεῖ. Κάποιος ἄλλος ἐθελοντὴς ἀπὸ αὐτὴν τὴν ὁμάδα θὰ συνεχίσει τὸ ἔργο τοῦ προηγούμενου. Γνωρίζει ἐπίσης ὅτι ὑπάρχει ἀνοικτὸς δίαυλος ἐπικοινωνίας τοῦ ἐθελοντῆ μὲ τὸν κοινωνικὸ λειτουργὸ ποὺ ὅσο κι ἂν τὸν δυσκολεύει σὲ ὁρισμένες περιπτώσεις τοῦ παρέχει ἀσφάλεια γιατί τὸν ἀντιμετωπίζουν μὲ μεγαλύτερο σεβασμὸ καὶ προσοχή. Ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν συνάνθρωπο ἀναμφίβολα ὁδηγεῖ τὸν ἐθελοντὴ νὰ προσφέρει τὶς ὑπηρεσίες του αὐτὴ ἡ ἀγάπη εἶναι ἡ ἔκφραση τῆς ὑπεύθυνης ἀντιμετώπισης τῆς ἀρρώστιας μὲ ὅλες της τὶς Βιολογικὲς Ψυχολογικὲς Κοινωνικές της προεκτάσεις. Ἔτσι γιὰ παράδειγμα ἀρνεῖται νὰ δώσει ψεύτικες διαβεβαιώσεις γιὰ καλή πορεία τῆς ὑγείας τοῦ ἀσθενοῦς καταρρακώνοντάς τον ἀργότερα ὅταν αὐτὸς μάθει τὴν ἀλήθεια ἢ στὸ ἀντίθετο ἄκρο δὲν εἶναι αὐτὸς ποὺ θὰ ἀνακοινώσει στὸν ἀσθενῆ κάτι δυσάρεστο μόνο καὶ μόνο γιατί τὸ «ἄκουσε στὸ διάδρομο» χωρὶς νὰ τὸ ἔχει συζητήσει μὲ τὸν κοινωνικὸ λειτουργὸ καὶ τὸν γιατρό. Ἡ παρουσία καὶ συνεισφορὰ τῶν ἐθελοντῶν στὸν χῶρο τοῦ νοσοκομείου εἶναι καθοριστικὴ γιὰ τὴν ποιότητα τῶν ὑπηρεσιῶν ποὺ προσφέρουμε στοὺς ἀσθενεῖς. Αὐτὴ ἡ ποιότητα καθορίζεται ἀπὸ τὸν βαθμὸ ποὺ ὁ ἐθελοντὴς γνωρίζει καὶ σέβεται τρεῖς βασικὲς ὑποχρεώσεις: Ἀπέναντι στὸν ἀσθενῆ. Ἀπέναντι στόν ὀργανισμὸ ποὺ ἐκπροσωπεῖ. Ἀπέναντι στοὺς ὑπόλοιπους ἐθελοντές. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ Ἔχει παρατηρηθεῖ ὅτι πολλοὶ ἐθελοντὲς παραμένουν ἀνενεργοὶ γιὰ μικρὸ ἢ μεγάλο διάστημα ἀνάλογα μὲ τὸ κατὰ πόσο ὁ ὑπεύθυνος γιὰ τὴν ἀνάθεση ἔργου κοινωνικὸς λειτουργὸς ζητᾶ τὴν συνδρομή τους στὴν προσφορὰ βοήθειας. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ ἐπαγγελματίας πρέπει νὰ πάψει νὰ εἶναι συγκεντρωτικὸς καὶ συνειδητὰ νὰ ἐκχωρεῖ μέρος τοῦ ἔργου του στοὺς ἐθελοντὲς τοὺς ὁποίους στὴ συνέχεια στηρίζει καὶ ἐποπτεύει. Αὐτὸ τὸ σχῆμα εἶναι πιὸ χρονοβόρο ἢ καὶ πιὸ «ἐπώδυνο» ἀπὸ τὸ κλασικὸ σχῆμα κοινωνικὸς 66

λειτουργός-ὠφελούμενος ἀλλὰ δίνει τὴ δυνατότητα στὸν ἐπαγγελματία καὶ τὴν ὀργάνωση νὰ παρακολουθεῖ γιὰ περισσότερο χρόνο πολλὰ περιστατικὰ παράλληλα (ὅπου ἕνας ἐπαγγελματίας δὲν μπορεῖ νὰ καλύψει μὲ τὸ ὡράριό του), εἶναι πιὸ πλῆρες γιατί ἐμπλέκει πλὴν τῆς ὀργάνωσης καὶ μέλη τῆς εὐρύτερης κοινότητας τὰ ὁποία ἐκδηλώνουν ἔμπρακτα τὴν συμπαράσταση πρὸς τὸν ὠφελούμενο καὶ τέλος σὲ πολλὲς περιπτώσεις περιορίζεται σημαντικὰ τὸ περιθώριο χειρισμῶν ἀπὸ τὸν ἐξυπηρετούμενο ἀλλὰ καὶ δίνεται δυνατότητα γιὰ προσφορὰ ὑπηρεσιῶν ποὺ εἶναι ἀδύνατο νὰ προσφέρει ὁ ἐπαγγελματίας ὅπως συντροφιὰ σὲ μοναχικὰ ἡλικιωμένα ἄτομα, σὲ νοσηλευόμενους, πρακτικὴ βοήθεια στὴν διεκπεραίωση διαδικασιῶν σὲ δημόσιες ὑπηρεσίες κλπ. Γιὰ τὴν κατανομὴ ἔργου ὁ ἐπαγγελματίας πρέπει νὰ εἶναι ἐξαιρετικὰ εὐέλικτος γιὰ νὰ μπορέσει νὰ ἐκμεταλλευθεῖ, ὅσο μπορεῖ περισσότερο, τὶς δυνατότητες ποὺ προσφέρει ἡ ὁμάδα ἐθελοντῶν. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΡΓΟΥ Ἀνάγκες της ὑπηρεσίας. προσωπικὲς κλίσεις- ἱκανότητές του ἐθελοντὴ ἀξιολόγηση του ἐθελοντὴ νὰ ἀντεπεξέλθει ἐναλλακτικὴ ἀπασχόληση Γνώση τῶν. ἰδιαιτεροτήτων ΕΠΟΠΤΕΙΑ Ἀφορᾶ κυρίως τὴν συναισθηματικὴ κάλυψη τῶν ἐθελοντῶν ἀπὸ τὸν ἐπαγγελματία, τὴν ὑποστήριξη καὶ τὶς γνώσεις ποὺ τοὺς παρέχονται ὥστε ἡ προσφορὰ ἔργου τους νὰ εἶναι σύμφωνη μὲ τὴν ἄσκηση τῆς κοινωνικῆς ἐργασίας. Βοηθεῖται ὁ ἐθελοντὴς νὰ ἀποκτήσει περισσότερη γνώση, ἀπαραίτητη στὴν κατανόηση τῆς συμπεριφορᾶς τῶν ἀτόμων, ὥστε νὰ γίνει πιὸ ἀποτελεσματικός. Ἀφορᾶ ἐπίσης τὴν ἐνίσχυση τοῦ ἐθελοντῆ στὸ ρόλο τοῦ βοηθοῦ. Συζητοῦνται μαζί του στοιχεῖα τοῦ ἱστορικοῦ καθὼς καὶ τὸ στίγμα τῆς πορείας του. Ἐνισχύεται ὥστε νὰ εἶναι σὲ θέση νὰ ἀπεμπλακεῖ ἀπὸ τὰ προσωπικὰ προβλήματα τοῦ ἐξυπηρετουμένου τὰ ὁποία οἱ ἐθελοντὲς ἔχουν 67

τὴν τάση νὰ χρεώνονται προσωπικά. Ὑποστηρίζεται στὴν ματαίωση ποὺ προκαλεῖ ἡ μακροχρόνια ἀναμονὴ τῶν ἀλλαγῶν καὶ προετοιμάζεται νὰ δεχθεῖ ὅτι οἱ ἀλλαγὲς αὐτὲς μπορεῖ νὰ μὴν γίνουν ποτέ. Τέλος ὁ ἐπαγγελματίας βοηθᾶ τὸν ἐθελοντὴ νὰ ἀπεγκλωβιστεῖ ἀπὸ τὴν ἐμπλοκὴ προσωπικῶν τοῦ προβλημάτων ἢ βιωμάτων στὴν διαδικασία παροχῆς βοήθειας. Ἡ ἐποπτεία ποὺ παρέχεται στὸ ἐθελοντικὸ δυναμικὸ μπορεῖ νὰ χαρακτηρισθεῖ ὡς διαδικασία προσωπικῆς ἀνάπτυξης τοῦ ἴδιου τοῦ ἐθελοντῆ. Αὐτὸ ἀποτελεῖ καὶ τὸ προσωπικὸ του κέρδος ἀπὸ τὴν ψυχοφθόρο ἐμπλοκή του μὲ τὰ προβλήματα τῶν ὠφελουμένων. Ἀπαιτεῖ ὅμως τὴν ἐγρήγορση τοῦ ἐπαγγελματία ὁ ὁποῖος ὀφείλει νὰ μὴν ἀγνοήσει ἢ παρακάμψει αὐτὴ τὴ διαδικασία γιατί οἱ συνέπειες εἶναι πολὺ ἄσχημες τόσο γιὰ τὸν ἐθελοντὴ ὅσο γιὰ τὸν ἐξυπηρετούμενο καὶ τὴν ὀργάνωση. Ὁ ἐθελοντὴς δὲν εἶναι εὐκαιριακὸς ἑταῖρος ἀλλὰ σταθερός, ἀποδοτικὸς συνεργάτης μὲ δικαιώματα καὶ ὑποχρεώσεις. Ἡ ἐμπλοκὴ τῶν ἐθελοντῶν μιᾶς ὀργάνωσης στὴν παροχὴ ὑπηρεσιῶν δημιουργεῖ ἕνα πιὸ σύνθετο σχῆμα ΟΡΓΑΝΩΣΗ. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ. ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΜΕΝΟΣ Οἱ τομεῖς δράσης τοῦ εἶναι ἕνα ἀνεξάντλητο πεδίο τὸ ὁποῖο καθορίζεται ἀνάλογα μὲ τὶς ἀνάγκες ποὺ καλεῖται νὰ ὑπηρετήσει, τὴν φαντασία καὶ τὶς ἱκανότητες τῶν μελῶν τῆς ἐθελοντικῆς ὁμάδας ἀλλὰ καὶ τὶς ἱκανότητες τοῦ ἔχοντος ὑπὸ τὴν εὐθύνη τοῦ τὴν ὁμάδα, τοῦ συντονιστῆ. Ἁπλὲς καθημερινὲς χειρονομίες ὅπως τὸ σερβίρισμα μιᾶς πορτοκαλάδας στὸν ἐθελοντὴ αἱμοδότη ἀπὸ ἕναν ἄλλο ἐθελοντή, ἢ ἡ συντροφιὰ στὸν ἀσθενῆ ποὺ ἐκείνη τὴν ὥρα μεταγγίζεται, ἡ ἀπασχόληση μὲ παιγνίδια τῶν παιδιῶν ποὺ περιμένουν τὴν σειρὰ τους ἀγωνιώντας γιὰ τὴν στιγμὴ ποὺ θὰ ὑποβληθοῦν σὲ ἐξέταση αἵματος, ἢ σὲ χημειοθεραπεία ἢ αἱμοκάθαρση ἀποτελοῦν γενναῖες πράξεις ποὺ χρειάζονται μόνο γενναῖες ἀποφάσεις γιὰ νὰ ὑλοποιηθοῦν. 68

Οἱ ὑπηρεσίες ποὺ μπορεῖ νὰ προσφέρει ὁ ἐθελοντὴς στὸν χῶρο τοῦ Νοσοκομείου γιὰ τοὺς νοσηλευομένους μοναχικοὺς ποὺ δυστυχῶς δὲν ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ ἔχουν δίπλα τοὺς κάποιο συγγενικὸ πρόσωπο γιὰ νὰ τοὺς προσφέρει τὸ φαγητὸ ἢ τὸ νερὸ καὶ μένουν νηστικοὶ ἢ δὲν ἔχουν ν ἀνταλλάξουν μία κουβέντα μὲ «κάποιον ποὺ ἦρθε γι αὐτοῦς» καὶ ὄχι μὲ τοὺς ἐπισκέπτες τοῦ διπλανοῦ ἀρρώστου οἱ ὁποῖοι θὰ ποῦν δυὸ κουβέντες ἀπὸ εὐγένεια καὶ μόνο μὲ ἔκδηλη συνήθως τὴν λύπηση στὸ πρόσωπό τους. Ἡ διευθέτηση κάποιων ζητημάτων μὲ τὶς διοικητικὲς ὑπηρεσίες καὶ τὰ ἀσφαλιστικὰ ταμεῖα ποὺ ὅσο ἁπλὲς κι ἂν εἶναι, γίνονται πολύπλοκες ὅταν δὲν ὑπάρχει ὁ διεκπεραιωτής. Ἡ δυνατότητα ποὺ προσφέρει ὁ χῶρος τοῦ νοσοκομείου γιὰ δουλειὰ στοὺς διαδρόμους τῆς Μονάδας Ἐντατικῆς Θεραπείας ἢ τῶν Χειρουργείων, τὴν αἴθουσα ἀναμονῆς τῆς χημειοθεραπείας, ὅπου ὁ κατακλυσμένος ἀπὸ τὴν ἀγωνία γονέας, σύζυγος, παιδὶ μοιράζεται αὐτὴν του τὴν ἀγωνία δυστυχῶς μὲ κάποιον ὁ ὁποῖος ἔχει παρόμοιο πρόβλημα καὶ ἀπουσιάζει ὁ συνάνθρωπος ὁ ὁποῖος ὄντας ἀποστασιοποιημένος θὰ μποροῦσε νὰ ἀκούσει, νὰ παραπέμψει στὸν εἰδικό, νὰ συνδέσει τὸν ἄνθρωπο αὐτὸ μὲ τοὺς συνανθρώπους του ποὺ αὐτὴ τὴν στιγμὴ συνεχίζουν κανονικὰ τὴ ζωὴ τους ἐκπροσωπώντας τὴν εὐρύτερη κοινότητα ποὺ «νοιάζεται» γιὰ τὸν ἀνθρώπινο πόνο. Σὲ καμία περίπτωση ὁ ἐθελοντὴς δὲν μπορεῖ νὰ πάρει τὸν σταυρὸ ἀπὸ τὸν πάσχοντα ἢ νὰ σταυρωθεῖ στὴν θέση του. Μπορεῖ νὰ βοηθήσει ὅμως στὸ κουβάλημα ν ἀνακουφίσει ὅταν οἱ δυνάμεις τείνουν νὰ τὸν ἐγκαταλείψουν, νὰ τοῦ δώσει τὴν σιγουριὰ ὅτι δὲν εἶναι μόνος του καὶ τότε ξέρουμε ὅλοι ὅτι οἱ δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀπεριόριστες ὅπως καὶ τὸ δικαίωμά του σὲ ἀξιοπρεπῆ ζωή. 69

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Dr ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΚΚΙΝΑΚΗΣ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ «Η ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ». ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ. ΜΑΡΙΑ ΛΙΑΚΟΥ «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ». ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΠΟΥΝΤΑΛΗΣ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ». ΟΛΓΑ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΝΟΙΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ» Περιοδικό ΕΚΛΟΓΗ Ιούλιος Αύγουστος Σεπτεμβριος 1995. ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΟΛΙΑΣ «ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΡΓΟΥ ΕΠΟΠΤΕΙΑ». ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΕΡΥΘΡΩΝ ΣΤΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΕΡΥΘΡΩΝ ΗΜΙΣΕΛΗΝΩΝ MODANE FRANCE 1998 ΜΑΡΙΑ ΚΑΒΑΝΤΖΑ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΟΝΤΑΙΣΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΚΑΙ Η ΕΚΤΟΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ». 3 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΕΕΣ «ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ. Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ». ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ». ΧΑΡΙΣ ΚΑΤΑΚΗ «ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ 1984. ΠΕΤΡΟΣ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΝΟΙΑ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝ 1995. Α. ΣΟΛΙΑΣ, Ν. ΔΕΓΛΕΡΗΣ «Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ ALZHEIMER». 70