ΡΑΣΗ: 2 ΤΙΤΛΟΣ: ράση 2: Συγκριτικές µελέτες ανάλυσης αποτελεσµάτων συνδυασµένων πολιτικών στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τοµέα από κράτη µέλη της ΕΕ που ανέπτυξαν καλές πρακτικές ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Οι πρακτικές που εφαρµόζουν οι επιχειρήσεις του πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τοµέα στην Ελλάδα αναφορικά µε τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΦΟΡΕΑΣ: ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ : ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΙΚΤΥΟ ΕΚΕ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ Απρίλιος 2006 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή 3 1.1 Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη 3 1.2 Ανθρώπινο υναµικό 5 1.3 Ελληνικό ίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη 6 Κεφάλαιο 2 Μεθοδολογία 8 2.1 Εισαγωγή 8 2.2 Ερωτηµατολόγιο 9 Κεφάλαιο 3 Αποτελέσµατα και Σχολιασµός 12 3.1 Πρώτο µέρος του ερωτηµατολογίου 12 3.2 εύτερο µέρος του ερωτηµατολογίου 13 3.3 Τρίτο µέρος του ερωτηµατολογίου 15 Κεφάλαιο 4 Συµπεράσµατα 20 Παράρτηµα - Ερωτηµατολόγιο 28 2
Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 1.1 Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ), σύµφωνα µε την πλέον αποδεκτή άποψη, είναι η εθελοντική δέσµευση των επιχειρήσεων σε στρατηγικές που ενσωµατώνουν κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες και εκφράζονται µε συναφείς πρακτικές που συµβάλλουν στη βιώσιµη ανάπτυξη, τις σχέσεις µε το ανθρώπινο δυναµικό τους, την κοινωνική αλληλεγγύη και τη διασφάλιση σχέσεων εµπιστοσύνης µε την τοπική κοινωνία και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η ενσωµάτωση της έννοιας και των αρχών της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην επιχειρηµατική πρακτική σηµατοδοτεί µία νέα αντίληψη, η οποία διέπει το όραµα, τις αξίες και τις αρχές σύµφωνα µε τις οποίες λειτουργεί η επιχείρηση. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιχειρήσεις επιδιώκουν να συνδυάσουν αποτελεσµατικά την οικονοµική τους απόδοση και ανάπτυξη µε τη συνεισφορά τους στο κοινωνικό σύνολο και την προστασία του περιβάλλοντος, πέραν της συµµόρφωσης µε το νοµοθετικό πλαίσιο. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη έχει κατά συνέπεια δύο διακριτά πεδία εφαρµογής: αφ ενός το εσωτερικό, αφ ετέρου το εξωτερικό πεδίο. Στο εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης, το ανθρώπινο δυναµικό και η προστασία του περιβάλλοντος από τη λειτουργία της είναι οι βασικότεροι τοµείς εφαρµογής της ΕΚΕ. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις πρακτικής εφαρµογής της ΕΚΕ στο εσωτερικό περιβάλλον µίας επιχείρησης αποτελούν: Η συνεχής και συστηµατική ανάπτυξη των προσόντων και των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναµικού που αποσκοπούν στην επαγγελµατική και προσωπική τους εξέλιξη Η αναγνώριση της διαφορετικότητας και η παροχή ίσων ευκαιριών, καθώς και η συστηµατική και αµφίδροµη επικοινωνία διοίκησης εργαζοµένων Η διασφάλιση και συνεχής βελτίωση των συνθηκών υγιεινής κι ασφάλειας της εργασίας, καθώς και της ποιότητας στους χώρους εργασίας 3
Η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων και η συστηµατική προσπάθεια για εξοικονόµησή τους Η εφαρµογή νέας τεχνολογίας, φιλικής προς το περιβάλλον και ανάλογων συστηµάτων για την παραγωγή προϊόντων. Στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης η ΕΚΕ επεκτείνεται και αφορά όλα τα άµεσα και έµµεσα επηρεαζόµενα από την επιχειρηµατική δραστηριότητα µέρη και ειδικότερα: την τοπική κοινότητα, τους προµηθευτές, τους πελάτες, τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις κ.ά. Η κάθε επιχείρηση ανάλογα µε το µέγεθος και το αντικείµενο της δραστηριότητάς της ιεραρχεί διαφορετικά τις σχέσεις και τις προτεραιότητές της µε κάθε ένα από τα µέρη που επηρεάζονται από αυτήν. Σε ό,τι αφορά στην τοπική κοινότητα ο άµεσος θετικός αντίκτυπος είναι η συµβολή της επιχείρησης στην τοπική ανάπτυξη και πρόοδο που αποτελεί βασική έκφραση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης κάθε επιχείρησης που επιδιώκει να λειτουργεί ως υπεύθυνος «πολίτης» - µέλος της τοπικής κοινωνίας στην οποία λειτουργεί. Η σχέση της επιχείρησης µε τους προµηθευτές της είναι σε πολλές περιπτώσεις σχέση αλληλεπίδρασης ή και αλληλεξάρτησης. Κάθε επιχείρηση λειτουργεί στηριζόµενη σε ένα ευρύτατο πλήθος προµηθευτών από τους οποίους επηρεάζεται αλλά και επηρεάζει. Η υιοθέτηση και εφαρµογή των αρχών της ΕΚΕ από την επιχείρηση εκφράζεται προς τους προµηθευτές της µε δράσεις που συµβάλλουν στη µεταφορά γνώσεων και εµπειριών προς εκείνους που είναι εξαρτώµενοι από την επιχείρηση, µε την υιοθέτηση κριτηρίων υπεύθυνης επιχειρηµατικότητας για την επιλογή και σύναψη επιχειρηµατικών σχέσεων µαζί τους και από τη υποστήριξη κοινών πρωτοβουλιών στο πλαίσιο κοινών στόχων και προτεραιοτήτων. Εξίσου σηµαντική είναι η σχέση κάθε επιχείρησης µε τους πελάτες της. Η παραγωγή, διάθεση και προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών µε τρόπο αποτελεσµατικό, δεοντολογικό και φιλικό προς το περιβάλλον, θεωρείται το πλαίσιο για την εφαρµογή της ΕΚΕ έναντι των πελατών. Η ανταπόκριση της επιχείρησης στις ανάγκες και επιθυµίες των πελατών της µέσω της παροχής προϊόντων και υπηρεσιών ανώτερης 4
ποιότητας, ασφάλειας, αξιοπιστίας και εξυπηρέτησης, διασφαλίζει την οικοδόµηση σχέσεων διάρκειας και εµπιστοσύνης µε τους καταναλωτές προσφέροντας ορατά οφέλη και στις δύο πλευρές. Συνεπώς, όσες επιχειρήσεις αναλαµβάνουν τον κοινωνικό ρόλο τους υιοθετώντας δράσεις κοινωνικής ευθύνης, ανταποκρίνονται καλύτερα στις απαιτήσεις της νέας εποχής και στέλνουν µηνύµατα σε όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη που έµµεσα ή άµεσα επηρεάζονται από τη δράση τους. Τα οφέλη των επιχειρήσεων από την υιοθέτηση καλών πρακτικών συνοψίζονται ως εξής: Ικανοποιηµένο και παραγωγικό ανθρώπινο δυναµικό Θετική ανταπόκριση της κοινής γνώµης Βελτίωση της εταιρικής εικόνας, της φήµης και της πελατείας Καλύτερη ανταπόκριση στις ανάγκες των πελατών καταναλωτών Βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών Βελτίωση των σχέσεων µε την τοπική κοινωνία. Τέλος, η ορθή υιοθέτηση και εφαρµογή της ΕΚΕ µπορεί να συµβάλλει σηµαντικά στην επίτευξη του στρατηγικού στόχου που ετέθη στη Λισσαβόνα το 2000: «Μέχρι το 2010 η Ευρωπαϊκή Ένωση να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναµικότερη οικονοµία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιµη ανάπτυξη, µε περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και µε µεγαλύτερη κοινωνική συνοχή». 1.2 Ανθρώπινο υναµικό Το ανθρώπινο δυναµικό είναι ο κύριος φορέας των ικανοτήτων και των γνώσεων που συµβάλλουν στην παραγωγικότητα και αποτελεσµατικότητα µίας επιχείρησης, ο οποίος ενισχύει καθοριστικά την ανταγωνιστικότητά της. Αντιµετωπίζοντας το ανθρώπινο δυναµικό µε συνέπεια και κοινωνική συνείδηση, η επιχείρηση διασφαλίζει όχι µόνον τη φήµη της ως προτιµητέος εργοδότης, αλλά και τη δηµιουργική κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού της στην επίτευξη των επιχειρησιακών της στόχων. 5
Η πολιτική και οι δράσεις που επιλέγει η επιχείρηση για να εφαρµόσει στο εσωτερικό της περιβάλλον και ειδικότερα έναντι των εργαζοµένων της, την κοινωνική της υπευθυνότητα καλύπτουν κυρίως τους τοµείς: Απασχόληση, ίσες ευκαιρίες και ανάπτυξη ανθρώπινου δυναµικού Επικοινωνία, συνθήκες εργασίας και δικαιώµατα εργαζοµένων Μέριµνα για την υγιεινή και για την ασφάλεια πέρα από τις υποχρεώσεις του νόµου Ανθρώπινα δικαιώµατα και διασφάλιση της ισορροπίας µεταξύ επαγγελµατικής και οικογενειακής ζωής. 1.3 Ελληνικό ίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Το Ελληνικό ίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη είναι ένα Μη Κερδοσκοπικό Επιχειρηµατικό Σωµατείο που ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2000 από οµάδα ηγετικών επιχειρηµατικών φορέων και επιχειρήσεων, µε στόχο τη διάδοση των αξιών της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (Ε.Κ.Ε.) και την προβολή της τόσο στον επιχειρηµατικό κόσµο, όσο και στο κοινωνικό σύνολο. Αποτελεί τον εκπρόσωπο στην Ελλάδα του Πανευρωπαϊκού ικτύου CSR Europe, που εκφράζει περισσότερες από 1.500 επιχειρήσεις, µε 18 εθνικούς εκπροσώπους σε 15 χώρες. Μέλη του Ελληνικού ικτύου είναι περισσότερες από 80 επιχειρήσεις, όλες ευαισθητοποιηµένες σε θέµατα που αφορούν την κοινωνία και το περιβάλλον, οι οποίες έχουν εντάξει στις πρακτικές τους προγράµµατα που: Συµβάλλουν στην οικονοµική και βιώσιµη ανάπτυξη των κοινοτήτων όπου δραστηριοποιούνται. Ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις που ενδέχεται να έχουν οι δραστηριότητές τους στο περιβάλλον και στους φυσικούς πόρους. 6
ιαµορφώνουν για τους εργαζοµένους υγιεινές και ασφαλείς συνθήκες εργασίας. ίνουν ίσες ευκαιρίες απασχόλησης και επαγγελµατικής εξέλιξης. Παρέχουν στους µετόχους τους, µέσω της ορθής κοινωνικής και περιβαλλοντικής διαχείρισης, ικανοποιητική απόδοση. Με σκοπό την ευαισθητοποίηση όλο και περισσότερων επιχειρήσεων ως προς την ένταξη στρατηγικών Ε.Κ.Ε. στις δραστηριότητές τους, οι οποίες θα συνεισφέρουν αποτελεσµατικά στην αρµονική συνύπαρξη επιχειρηµατικής επιτυχίας και κοινωνικής ευαισθησίας, το Ελληνικό ίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη έχει θέσει τους εξής συγκεκριµένους στόχους: Τη συνεχή ενηµέρωση και διάδοση πληροφοριών στον τοµέα της Ε.Κ.Ε. Τη δικτύωση και τη συνεργασία µε επιχειρήσεις, µε συλλογικούς και άλλους φορείς, σε κάθε επίπεδο, για την ανταλλαγή και διάχυση πληροφοριών. Την ευαισθητοποίηση της επιχειρηµατικής κοινότητας και του κοινού στην κοινωνική δράση και τη συµβολή των επιχειρήσεων σε τοπικό, εθνικό, αλλά και διεθνές επίπεδο. Την κινητοποίηση και την ανάπτυξη συνεργασιών για την προώθηση προγραµµάτων συλλογικής προσφοράς και για την από κοινού αντιµετώπιση κοινωνικών προβληµάτων. Τη µεταφορά, την προσαρµογή και τη διάδοση καλών πρακτικών στον τοµέα της κοινωνικής συνοχής και της Ε.Κ.Ε. Την ανάπτυξη δράσης οιασδήποτε µορφής εκ µέρους των επιχειρήσεων, µε στόχο πάντοτε την επίτευξη των σκοπών του ικτύου. Στο πλαίσιο των πιο πάνω στόχων του το ίκτυο ΕΚΕ συµµετέχει στην Αναπτυξιακή Σύµπραξη ΕΜΠΕΙΡΙΑ. 7
Κεφάλαιο 2 Μεθοδολογία 2.1 Εισαγωγή Στο πλαίσιο της µεθοδολογίας που προβλέπεται στο φυσικό αντικείµενο της δράσης συστάθηκε οµάδα εργασίας αποσκοπώντας στη συλλογή, ανάλυση δεδοµένων και καταγραφή των καλών πρακτικών αναφορικά µε την προσπάθεια βελτίωσης της θέσης των µεγαλύτερων σε ηλικία εργαζοµένων στην αγορά εργασίας. Η οµάδα, αφού κοίταξε στην πηγή κάποιες πρακτικές που εφαρµόζονται στην Ε.Ε. προχώρησε στην αποτύπωση του ερωτηµατολογίου (βλέπε Παράρτηµα), προκειµένου να βρεθούν αντίστοιχες Ελληνικές καλές πρακτικές. Επίσης, αποφασίστηκε να σταλεί το ερωτηµατολόγιο στις εταιρίες µέλη του ικτύου, οι οποίες είναι µεγάλες και αρκετές από αυτές υποκαταστήµατα πολυεθνικών και κατά τεκµήριο είναι πιο ευαισθητοποιηµένες σε θέµατα διοίκησης προσωπικού. Από τη φύση της η συλλογή στοιχείων δεν µπορούσε να είναι ποσοτική αλλά µόνον ποιοτική λόγω του µικρού αριθµού των εταιριών προς τις οποίες απευθύνθηκε το ερωτηµατολόγιο και ο µικρός αριθµός των απαντηθέντων ερωτηµατολογίων δεν µπορεί να δώσει σαφή εικόνα της επικρατούσας κατάστασης στις ελληνικές επιχειρήσεις σχετικά µε την απασχόληση ατόµων της οµάδας στόχου. Παρ όλα αυτά, µπορούν να εντοπιστούν κάποιες τάσεις που πιθανόν να βοηθήσουν, σε συνδυασµό µε άλλα συµπεράσµατα που έχουν προκύψει από το υποέργο 2, στη σκιαγράφηση της εικόνας της ελληνικής αγοράς εργασίας. Επίσης, καταγράφηκαν και πρακτικές που εφαρµόζονται από Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις προκειµένου να υπάρξει σύγκριση µε τις Ελληνικές. 8
2.2 Ερωτηµατολόγιο Με επιστολή υπογραµµένη από τον Πρόεδρό του, το ίκτυο έστειλε στις 81 επιχειρήσεις µέλη του ερωτηµατολόγιο που είχε τα εξής χαρακτηριστικά: Πρώτο µέρος Γενικά χαρακτηριστικά της επιχείρησης και του απασχολούµενου από αυτήν Ανθρώπινου υναµικού (Αριθµός εργαζοµένων, διαχωρισµός σε άνδρες / γυναίκες, αριθµός απασχολούµενων που ανήκουν στην οµάδα στόχο κ.λπ.) εύτερο µέρος Πιο εξειδικευµένες πληροφορίες σχετικά µε τους απασχολούµενους που ανήκουν στην οµάδα στόχο (αριθµός εργαζοµένων, ανάλυση κατά θέση απασχόλησης, ανάλυση των ατόµων της ίδιας οµάδας ανάλογα µε το µορφωτικό τους επίπεδο και τις δεξιότητές τους ιδιαίτερα σε ξένες γλώσσες και Η/Υ κ.λπ) Τρίτο µέρος Στο µέρος αυτό υπάρχει µια σειρά από ερωτήσεις που αναφέρονται στις πολιτικές που ακολουθούν οι επιχειρήσεις σχετικά µε τη διοίκηση ατόµων µε ηλικία µεταξύ 55 και 64 ετών. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω το ερωτηµατολόγιο εστάλη ηλεκτρονικά και στα 81 ( κατά τον Ιανουάριο 2006) µέλη του ικτύου ΕΚΕ. Στη συνέχεια έγιναν πολλαπλά προσωπικά τηλεφωνήµατα σε όλους τους παραλήπτες προκειµένου να επιστρέψουν συµπληρωµένα τα ερωτηµατολόγια. 9
Εταιρίες που απάντησαν 1 Τελικά επιστράφηκαν 27 ερωτηµατολόγια (33.3% επί του συνόλου των αποσταλµένων) από τις εξής εταιρίες : Q-PLAN Α.Ε., ΛΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (ΕΛΛΑΣ) Α.Ε., CONNECTIVE COMMUNICATIONS ΕΠΕ, ΝΗΡΕΥΣ Α.Ε. Ιχθυοκαλλιέργειες Χίου, EPIKOINONIA Βusiness Communications Network A.E., MANPOWER Team Α.Ε., INFOTE Πληροφορίες για όλους Α.Ε., ALPHA MENTOR ΕΠΕ, ΒΙΒΕΧΡΩΜ Α.Ε., Εθνική Συνοµοσπονδία Ελληνικού Εµπορίου, JANSSEN CILAG Φαρµακευτική Α.Ε.Β.Ε., AΣΠΙΣ ΠΡΟΝΟΙΑ Α.Ε.Γ.Α., ΧΑΛΥΨ οµικά Υλικά Α.Ε., ΚΡΕΜΑΛΗΣ ικηγορική Εταιρία, ΕΛΤΑ Συµµετοχών Α.Ε., INTRACOM Α.Ε. Ελληνική Βιοµηχανία Τηλεπ.& Συστηµάτων Πληροφορικής, EΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΑΤΛΑΝΤΙΚ Α.Ε., ΜΟΤΟΡ ΟΙΛ (ΕΛΛΑΣ) ιυλιστήρια Κορίνθου Α.Ε., LAMDA DEVELOPMENT Ανώνυµη Εταιρία Συµµετοχών και Αξιοποίησης Ακινήτων, BP Hellas Α.Ε., S & B Βιοµηχανικά Ορυκτά Α.Ε., ΣΗΜΑ Α.Τ.Ε.Μ.Ε., ΕΚΟ Α.Β.Ε.Ε., ΦΑΓΕ Α.Ε., ΤΙΜ Hellas Τηλεπικοινωνίες Α.Ε.Β.Ε., ΟΤΕ Α.Ε. Οι κλάδοι που ανήκουν οι εταιρίες αυτές φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί: ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙ Η ΤΗΛ/ΝΩΝΙΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ Q-PLAN A.E. ΝΗΡΕΥΣ Ιχθυοκαλλιέργειες MOTOROIL (ΕΛΛΑΣ) ΤΙΜ Ηellas Α.Ε.Β.Ε. ΛΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. CONNECTIVE COMMUNICATIONS ΒΙΒΕΧΡΩΜ Α.Ε. ΒΡ Hellas A.E. ΟΤΕ Α.Ε. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΠΕ ΧΑΛΥΨ οµικά Υλικά Α.Ε. ΕΚΟ Α.Β.Ε.Ε. MANPOWER TEAM A.E. ΕΛΤΑ Συµµετοχών INFOTE A.E. INTRACOM A.E. ALPHA MENTOR ΕΠΕ ΦΑΓΕ Α.Ε. ΚΡΕΜΑΛΗΣ ικηγορική Εταιρία S&B Βιοµηχανικά Ορυκτά ΣΗΜΑ ΑΤΕΜΕ LAMDA DEVELOPMENT A.E. ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ JANSSEN-CILAG A.E.B.E. AΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΣΠΙΣ ΠΡΟΝΟΙΑ Α.Ε.Γ.Α. ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΤΛΑΝΤΙΚ Α.Ε. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ Ε.Σ.Ε.Ε. 1 α) Συναντήθηκε έντονη άρνηση από τις επιχειρήσεις (ιδιαίτερα από τις ιευθύνσεις Προσωπικού) να παραχωρήσουν στοιχεία. Ίσως υπάρχει δυσπιστία ως προς την τελική χρήση των στοιχείων. β) Η συγκέντρωση των ερωτηµατολογίων έγινε ύστερα από έντονη πίεση του ικτύου γ) Πρέπει να αναφερθεί ότι αρκετά από τα στοιχεία που αναλύονται πιο κάτω πιθανόν να µην συµφωνούν µε τα πιο πάνω σύνολα επειδή κάποια ερωτηµατολόγια δεν είχαν συµπληρωµένα όλα τα ζητούµενα στοιχεία. 10
Κατά αντικείµενο δραστηριοποίησης οι πιο πάνω εταιρίες αντιπροσωπεύουν τους εξής τοµείς (µέσα σε παρένθεση το ποσοστό που αντιπροσωπεύουν οι επιχειρήσεις αυτές τους τοµείς τους από το αντίστοιχο σύνολο των µελών του ικτύου) Βιοµηχανία 7 (24%), Παροχή Υπηρεσιών 9 (47%), Λιανικό Εµπόριο 1 (20%), Πετρελαιοειδή 3 (60%), Φαρµακευτικές εταιρίες 1(33%), Τηλεπικοινωνίες 2 (50%), Τράπεζες 2 (50%), Επιχειρηµατικοί φορείς 1 (12,5%), Ασφάλειες 1 (100%). Επιπλέον, αν ταξινοµήσουµε τις πιο πάνω επιχειρήσεις σύµφωνα µε τον αριθµό των εργαζοµένων σ αυτές προκύπτει ότι οκτώ (8) απασχολούν µέχρι 100 άτοµα, πέντε(5) µέχρι 500 άτοµα, έξι (6) µέχρι 1000 άτοµα και οκτώ (8) πάνω από 1000 άτοµα. εν υπάρχουν στοιχεία από τον τοµέα της Πληροφορικής, δεδοµένου ότι καµία από τις 3 επιχειρήσεις από τον τοµέα αυτό που είναι µέλη του ικτύου δεν απάντησε στο ερωτηµατολόγιο. 11
Κεφάλαιο 3 Αποτελέσµατα και Σχολιασµός 3.1 Πρώτο µέρος του ερωτηµατολογίου Ο συνολικός αριθµός απασχολουµένων στις προαναφερόµενες επιχειρήσεις είναι 40028 άτοµα από τα οποία 38447 (96%) είναι µόνιµοι, οι 1396 (3,5%) είναι προσωρινοί, οι 51 (0,1%) είναι εποχικοί και οι 134 (0,4%) έχουν άλλου είδους εργασιακή σχέση. Ενδιαφέρον επίσης στοιχείο είναι ότι από αυτούς οι 11375 (28,4%) έχουν ηλικία κάτω των 35 ετών (5453 άνδρες, 5922 γυναίκες), οι 25151(62,8%) έχουν ηλικία µεταξύ 35 και 54 ετών και οι 3502 (8,8%) έχουν ηλικία µεταξύ 55 και 64 ετών. Από αυτούς οι 3028 (το 86,5% της κατηγορίας αυτής) είναι άνδρες και οι 474 (13,5%) είναι γυναίκες. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι οι άνδρες που βρίσκονται µέσα στην οµάδα στόχο του συγκεκριµένου έργου αποτελούν το 7,57% του όλου πληθυσµού των εργαζοµένων στις επιχειρήσεις που απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο και οι γυναίκες µόλις το 1,19%. Τα ανωτέρω επιβεβαιώνουν για άλλη µια φορά το επί πολλά χρόνια διαµορφωµένο εργασιακό περιβάλλον στο οποίο οι άνω των 55 ετών εργαζόµενοι αποτελούν το χαµηλότερο ποσοστό συµµετοχής στην παραγωγική διαδικασία. 12
Ποσοστό συµµετοχής ανδρών - γυναικών στην παραγωγική διαδικασία 100% 90% Γυναίκες Άντρες 80% 70% 60% 50% 62,80% 30% 7439 40% 30% 28,41% 52% 70% 17712 20% 10% 0% 5922 48% 5453 8,80% 13,5% 474 86,5% 3028 Κάτω των 35 36-54 55-64 3.2 εύτερο µέρος του ερωτηµατολογίου Όπως αναφέρθηκε, το δεύτερο µέρος του ερωτηµατολογίου επικεντρώνεται στα άτοµα της οµάδας στόχου και τις θέσεις στις οποίες είναι απασχοληµένα. Σύµφωνα µε αυτά το 32,3% από τα άτοµα αυτά απασχολείται σε διοικητικές υπηρεσίες (οικονοµικές υπηρεσίες, πωλήσεις, marketing, µηχανογράφηση, άλλες διοικητικές υπηρεσίες), το 66,7% στην παραγωγή (χειρισµός µηχανής, διακίνηση, χειρωνακτική εργασία, συντήρηση) και 1% σε άλλες βοηθητικές υπηρεσίες. 13
ΤΟΜΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ Η Ο.Σ.(ΜΕ ΤΟΝ ΟΤΕ) (βλ. πιο κάτω) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (χειρισµός µηχανής, διακίνηση, χειρωνακτική εργασία, συντήρηση) 66.7% ΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ (οικονοµικές υπηρεσίες, πωλήσεις, marketing, µηχανογράφηση, άλλες διοικητικές υπηρεσίες) 32.3% ΑΛΛΕΣ ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 1.0% Από πλευράς γνώσεων και δεξιοτήτων που έχουν οι εργαζόµενοι αυτής της οµάδας έχουµε τα εξής : Από το δηµοτικό έχει αποφοιτήσει το 15,75%, από το Γυµνάσιο το 2,76%, από το Γενικό Λύκειο το 38,73%, από το Τεχνικό Λύκειο το 0,5%, από Τεχνική Σχολή το 0,9%, από ΙΕΚ το 23,31%, από ΤΕΙ το 1,25%, από Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυµα το 14,92%, κάτοχοι µεταπτυχιακού τίτλου είναι το 1,48% και τέλος διδακτορικό δίπλωµα έχει το 0,4%. Ως προς τη γνώση µιας ξένης γλώσσας και χρήσης Η/Υ, το ποσοστό ποικίλει ανάλογα µε τον τοµέα δραστηριοποίησης της εταιρίας, τη θέση απασχόλησης κ.λπ. Από τα υπάρχοντα στοιχεία µπορούµε να πούµε ότι κατά µέσο όρο το 50% των απασχολούµενων στις επιχειρήσεις που απάντησαν στο ερωτηµατολογίου γνωρίζει µια ξένη γλώσσα και το 60% γνωρίζει να χειρίζεται Η/Υ ενώ οι δεξιότητες αυτές αξιοποιούνται σε ποσοστό 65% για τη γλώσσα και 88% για τον Η/Υ. 14
3.3 Τρίτο µέρος του ερωτηµατολογίου Στο µέρος αυτό καταγράφονται οι πολιτικές που έχουν οι επιχειρήσεις που απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο και που αναφέρονται στα άτοµα της οµάδας στόχου. Νοµίζουµε ότι θα ήταν καλό να καταγράψουµε τις απαντήσεις σε κάθε ερώτηση ξεχωριστά προκειµένου να αντληθούν µερικά συµπεράσµατα. Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις έχουν ως ακολούθως : Έχετε κάποια πολιτική που ενθαρρύνει την πρόωρη συνταξιοδότηση ατόµων που ανήκουν στην ανωτέρω οµάδα ; Πέντε (5) επιχειρήσεις απάντησαν θετικά, δεκαέξι (16) αρνητικά και έξι (6) δεν απάντησαν. Από αυτές που απάντησαν θετικά οι τρεις ανήκουν στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα (τηλεπικοινωνίες, πετρελαιοειδή) και οι δύο είναι θυγατρικές πολυεθνικών (πετρελαιοειδή, βιοµηχανία). Αυτές που δεν απάντησαν είναι κυρίως µικρές εταιρίες παροχής υπηρεσιών, ενώ αυτές που απάντησαν αρνητικά καλύπτουν όλους τους τοµείς των µελών του ικτύου. Έχετε κάποια πολιτική που προβλέπει µέτρα υποστήριξης εργαζοµένων που ανήκουν στην ανωτέρω οµάδα σε περίπτωση πρόωρης συνταξιοδότησης ; Στην ερώτηση αυτή τέσσερις (4) από τις εταιρίες που απάντησαν θετικά στην πιο πάνω ερώτηση απάντηση θετικά και εδώ, ενώ η πέµπτη απάντησε αρνητικά. Και πάλι εδώ δεν απάντησαν έξι(6) και αρνητικά απάντησαν δέκα επτά (17). Η κατανοµή των απαντήσεων είναι η ίδια µε πιο πάνω. Αν ναι, υπάρχει διαφορά µεταξύ πρόωρης συνταξιοδότησης ανδρών και γυναικών ; Στην απάντηση αυτή είχαµε πολύ περιορισµένο αριθµό απαντήσεων ( µία θετική και πέντε αρνητικές) και εποµένως δεν θεωρούµε ότι µπορούµε να αντλήσουµε από αυτήν συµπεράσµατα. 15
Έχετε πολιτικές που ενισχύουν την µερική απασχόληση ατόµων της οµάδας στόχου; Θετικές απαντήσεις εδώ είχαµε τρεις (3) (µία εταιρία λιανικού εµπορίου, µια βιοµηχανία και έναν επιχειρηµατικός φορέας), δέκα εννέα (19) αρνητικές απαντήσεις και πέντε (5) αναπάντητες. Έχετε πολιτικές που ενθαρρύνουν τη διατήρηση των ατόµων της οµάδας στόχου µέχρι την ηλικία της πλήρους συνταξιοδότησής τους ; Εδώ έχουµε ενδιαφέροντα στοιχεία. έκα (10) επιχειρήσεις απάντησαν θετικά, οκτώ (8) αρνητικά και εννέα (9) δεν απάντησαν. Από αυτές που απάντησαν θετικά δύο (2) είναι εταιρίες παροχής υπηρεσιών, δύο (2) από το χώρο των πετρελαιοειδών, τρεις (3) από τη βιοµηχανία, µια (1) φαρµακευτική, µια (1) λιανικού εµπορίου και µια (1) ασφαλιστική. Από αυτές που απάντησαν αρνητικά µια (1) είναι Τράπεζα, τρεις (3) βιοµηχανίες, τρεις (3) παροχής υπηρεσιών και µια (1) πετρελαιοειδών. Έχετε πολιτικές που ενθαρρύνουν την παράταση της παραµονής των εργαζοµένων µέχρι την ηλικία των 65 ετών ; Στην ερώτηση αυτή τέσσερις (4) επιχειρήσεις απάντησαν θετικά, δέκα επτά (17) απάντησαν αρνητικά και έξι (6) δεν απάντησαν. Από τις επιχειρήσεις που απάντησαν θετικά µια (1) ανήκει στο λιανικό εµπόριο, µια (1) στις φαρµακευτικές, µια (1) στις βιοµηχανίες και µια (1) στις υπηρεσίες. Από τις επιχειρήσεις που απάντησαν αρνητικά δύο (2) είναι τράπεζες, πέντε (5) βιοµηχανίες, τέσσερις (4) υπηρεσιών, τρεις (3) πετρελαιοειδών, δύο (2) τηλεπικοινωνιακές και µια (1) ασφαλιστική. 16
Έχετε πολιτικές απασχόλησης ατόµων της οµάδας στόχου ως συµβούλων µετά τη συνταξιοδότησή τους. Εδώ έχουµε επτά (7) θετικές απαντήσεις, δέκα πέντε (15) αρνητικές και πέντε (5) αναπάντητες. Οι θετικές απαντήσεις ήταν από δύο (2) υπηρεσιών, τρεις (3) βιοµηχανίες, µια (1) ασφαλιστική και έναν (1) φορέα. Οι αρνητικές απαντήσεις ήταν από δυο (2) τράπεζες, τρεις (3) βιοµηχανίες, τρεις (3) υπηρεσιών, δυο (2) τηλεπικοινωνιών, τρεις (3) πετρελαιοειδών, µια (1) φαρµακευτική και µια (1) λιανικού εµπορίου. Παρέχετε κάποια συνταξιοδοτικά προγράµµατα σε συνεργασία µε ιδιωτικό οργανισµό ασφάλισης ; Οι θετικές απαντήσεις στην ερώτηση αυτή ήταν εννέα (9) και προέρχονται από µια (1) τράπεζα, δυο (2) υπηρεσιών, τρεις (3) πετρελαιοειδών, µια (1) τηλεπικοινωνιών, µια (1) βιοµηχανία και µια (1) ασφαλιστική. Αρνητικά απάντησαν δώδεκα (12) επιχειρήσεις από τις οποίες τρεις (3) από τις υπηρεσίες, έξι (6) από τη βιοµηχανία, µια (1) τράπεζα, µια (1) λιανικού εµπορίου και µια (1) φαρµακευτική Η ηλικία λήψης της σύνταξης κυµαίνεται µεταξύ 60-65 ετών για τους άνδρες και 60-62 ετών για τις γυναίκες. Έχετε πολιτικές προοδευτικής συνταξιοδότησης ; (Καταβολή µέρους της αµοιβής του εργαζοµένου από την εταιρία & του υπολοίπου από την ασφαλιστική εταιρία;) Στην ερώτηση αυτή και οι δέκα οκτώ (18) απαντήσεις που λάβαµε είναι αρνητικές. Παίζει ρόλο η αρχαιότητα στην επαγγελµατική εξέλιξη του προσωπικού σας ; Λάβαµε είκοσι µια (21) απαντήσεις από τις οποίες έντεκα (11) θετικές και δέκα (10) αρνητικές. 17
Από τις θετικές έξι (6) είναι από υπηρεσίες, µια (1) από πετρελαιοειδή, µια (1) από τις τηλεπικοινωνίες, µια (1) από το λιανικό εµπόριο, µια (1) τράπεζα, µια (1) φαρµακευτική και µια (1) ασφαλιστική Από τις αρνητικές µια (1) είναι από τις τηλεπικοινωνίες, µια (1) από βιοµηχανίες, τρεις (3) από υπηρεσίες, δύο (2) από τράπεζες, µια (1) από πετρελαιοειδή, µια (1) από φαρµακευτική και µια (1) από φορέα. Έχετε προγράµµατα δια βίου κατάρτισης ειδικά για την οµάδα στόχου ; Λάβαµε είκοσι (20) απαντήσεις από τις οποίες επτά (7) θετικές και δεκατρείς (13) αρνητικές. Οι θετικές είναι δύο (2) από τη βιοµηχανία, µια (1) από φορέα, µια (1) από φαρµακευτική, µια (1) από ασφαλιστική, µια (1) από λιανικό εµπόριο, µια (1) από πετρελαιοειδή, µια (1) από τηλεπικοινωνίες. Οι αρνητικές είναι πέντε (5) από τις υπηρεσίες, τρεις (3) από τη βιοµηχανία, δύο (2) από τα πετρελαιοειδή, δύο (2) από τις τράπεζες, και µια (1) από τις τηλεπικοινωνίες. Έχετε προγράµµατα ενθάρρυνσης συµµετοχής σε γενικά προγράµµατα κατάρτισης και ανάπτυξης γνωστικών δεξιοτήτων σε νέες επαγγελµατικές διεξόδους ατόµων της οµάδας στόχου ; Είκοσι (20) ήταν και εδώ οι απαντήσεις. Πέντε (5) θετικές και δεκαπέντε (15) οι αρνητικές. Οι θετικές ήταν από δύο (2) τηλεπικοινωνιακές, µια (1) βιοµηχανία, µία (1) λιανικού εµπορίου, µια (1) φαρµακευτική και έναν (1) φορέα. Οι αρνητικές ήταν τρεις (3) από πετρελαιοειδή, πέντε(5) από υπηρεσίες, δυο (2) από τράπεζες, τέσσερις (4) από βιοµηχανίες, και µια (1) από ασφάλειες. 18
Είχατε κάποιες πολιτικές ενθάρρυνσης της πρόωρης συνταξιοδότησης που δεν εφαρµόζονται σήµερα; Εδώ έχει ενδιαφέρον ότι από τις είκοσι µια (21) απαντήσεις µόνον µια (1) είναι θετική (από τράπεζα) και οι υπόλοιπες είκοσι (20) αρνητικές. Έχετε πολιτικές πρόσληψης ατόµων της οµάδας στόχου Στην ερώτηση αυτή δύο (2) απάντησαν θετικά µια (1) υπηρεσιών και ένας (1) φορέας και δέκα επτά (17) αρνητικά. Οι πολιτικές που εφαρµόζετε είναι Τοπικές ή προέρχονται από τη Μητρική εταιρία ; Από τις δέκα επτά (17) απαντήσεις, οι εννέα (9) εφαρµόζονται µε τοπική πρωτοβουλία και οι οκτώ (8) µε πρωτοβουλία της µητρικής εταιρίας. Τέλος στην ερώτηση Έχετε να κάνετε κάποιες προτάσεις που θα διευκόλυναν τη διατήρηση ατόµων της οµάδας στόχου στην απασχόληση ; πήραµε µόνον µια θετική απάντηση και 13 αρνητικές. Η µια θετική απάντηση αναφέρει : Η παραµονή των ατόµων στόχων στην υπηρεσία, διασφαλίζεται µε την συνεχή κατάρτιση και επανακατάρτιση, στην αυτοµάθηση που τους καθιστά ιδιαίτερα παραγωγικούς για την εταιρία, η οποία τους δίνει όλες τις δυνατές ευκαιρίες. 19
Κεφάλαιο 4. Συµπεράσµατα Συµπεράσµατα πρώτου µέρους Τα γενικά στοιχεία που δόθηκαν και από τις 27 επιχειρήσεις δείχνουν ότι: οι άνδρες που βρίσκονται µέσα στην οµάδα στόχο αποτελούν το 7,57% του όλου πληθυσµού των εργαζοµένων και οι γυναίκες µόλις το 1,19%. Αυτό επιβεβαιώνει για άλλη µια φορά το επί πολλά χρόνια διαµορφωµένο εργασιακό περιβάλλον στο οποίο οι άνω των 55 ετών εργαζόµενοι αποτελούν το χαµηλότερο ποσοστό συµµετοχής στην παραγωγική διαδικασία. Ιδιαίτερα επιβεβαιώνεται η µικρή (1,19%) συµµετοχή γυναικών ηλικίας 54-65 ετών στην παραγωγική διαδικασία. Αν επικεντρωθούµε στη συµµετοχή των γυναικών ηλικίας 54 65 ετών ανά κλάδο βλέπουµε κάποιες διαφορές. Έτσι, π.χ. στον κλάδο των τραπεζών το ποσοστό είναι 20,5%, στο χώρο της βιοµηχανίας 9,5%, στον κλάδο των πετρελαιοειδών 7,2%, στον κλάδο των υπηρεσιών 1,3%, του λιανικού εµπορίου 8,4%, της τηλεφωνίας 50,4% ενώ στους λοιπούς κλάδους είναι 2,7%. Αντίστοιχα η συµµετοχή των ανδρών της οµάδας στόχου στην παραγωγική διαδικασία έχει ως εξής : Στον κλάδο των τραπεζών το ποσοστό είναι 6,6%%, στο χώρο της βιοµηχανίας 9,2%, στον κλάδο των πετρελαιοειδών 7,8%, στον κλάδο των υπηρεσιών 1,0%, του λιανικού εµπορίου 2,1%, της τηλεφωνίας 72,5% ενώ στους λοιπούς κλάδους είναι 0,8%. 20
Σηµειώνεται ότι το µεγάλο ποσοστό τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες οφείλεται από τη συµµετοχή της κρατικής τηλεφωνίας στο σύνολο των εργαζοµένων που ανήκουν στην οµάδα στόχο. Συµπεράσµατα δεύτερου µέρους Είναι σηµαντικό να τονιστεί ότι τα συνολικά ποσοστά ανά χώρο απασχόλησης αλλοιώνονται από τη συµµετοχή των εργαζοµένων στην κρατική τηλεφωνία όπου µεγάλο µέρος των εργαζοµένων σ αυτήν κατά πάσα πιθανότητα ασχολείται µε τον τεχνικό τοµέα της επιχείρησης. Αν αφαιρέσουµε τα σύνολα των εργαζοµένων στην κρατική τηλεφωνία τότε τα στοιχεία αλλάζουν. Το 52,17% εργάζεται σε διοικητικές υπηρεσίες, το 43,5% στην παραγωγή και το 4,33% σε λοιπές βοηθητικές υπηρεσίες. ΤΟΜΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ Η Ο.Σ. (ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΟΤΕ) ΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ (οικονοµικές υπηρεσίες, πωλήσεις, marketing, µηχανογράφηση, άλλες διοικητικές υπηρεσίες) 52.17% ΠΑΡΑΓΩΓΗ (χειρισµός µηχανής, διακίνηση, χειρωνακτική εργασία, συντήρηση) 43.5% ΑΛΛΕΣ ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 4.3.0% Ανάλογα µε τον τοµέα που ανήκει η επιχείρηση τα στοιχεία και πάλι διαφέρουν: Στον τοµέα της βιοµηχανίας το ποσοστό των εργαζοµένων στην παραγωγή κυµαίνεται από 50% µέχρι 80%. Αυτό σηµαίνει ότι µεγάλο ποσοστό εργαζοµένων στη βιοµηχανία παρά τη µεγάλη ηλικία τους συνεχίζουν να εργάζονται ως χειριστές µηχανηµάτων, οδηγοί, αποθηκάριοι, συντηρητές κ.λ.π. Αντίθετα στο χώρο των υπηρεσιών η πλειοψηφία 21
των εργαζοµένων εργάζεται στις οικονοµικές υπηρεσίες, στη µηχανογράφηση, στις πωλήσεις, το marketing κ.λ.π. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το µορφωτικό επίπεδο των ατόµων της οµάδας στόχου. Αν αποµονώσουµε και εδώ την κρατική τηλεφωνία για τους λόγους που αναφέραµε πιο πάνω, η σειρά κατάταξης της οµάδας στόχου µε βάση το µορφωτικό της επίπεδο έχει ως εξής : Απόφοιτοι γενικού λυκείου 30%, απόφοιτοι δηµοτικού 21%, πτυχιούχοι ΑΕΙ 20%, µε ασήµαντο το ποσοστό εκείνων που έχουν διδακτορικό δίπλωµα. Οι απόφοιτοι του δηµοτικού σχολείου απασχολούνται κατά µεγάλο ποσοστό στη βιοµηχανία (49%), το λιανικό εµπόριο (21%) και τα πετρελαιοειδή (25%). Αντίθετα οι απόφοιτοι του Γενικού Λυκείου στη βιοµηχανία (29%), 45% στα πετρελαιοειδή, κ.λ.π. Οι πτυχιούχοι ΑΕΙ απασχολούνται κατά 29% στη βιοµηχανία, κατά 42% στα πετρελαιοειδή κ.λ.π. Η γνώση ξένης γλώσσας αξιοποιείται κατά µέσο όρο σε ποσοστό 65% ενώ η γνώση ηλεκτρονικού υπολογιστή αξιοποιείται κατά µέσο όρο σε ποσοστό 88%. Αξίζει να αναφερθεί ότι το µεγάλο ποσοστό αξιοποίησης των γνώσεων Η/Υ είναι αποτέλεσµα αφ ενός της τεχνολογικής αναβάθµισης όλων γενικώς των επιχειρηµατικών τοµέων αλλά και της δια βίου κατάρτισης των ατόµων της οµάδας στόχου. Συµπεράσµατα τρίτου µέρους Όπως αναφέρεται και προηγούµενα, το τρίτο µέρος του ερωτηµατολογίου αναφέρεται σε πολιτικές απασχόλησης ατόµων της οµάδας στόχου. Από τις απαντήσεις που λάβαµε προκύπτουν οι πιο κάτω πρακτικές µε τον αντίστοιχο αριθµό των περιπτώσεων που αναφέρθηκαν 22
Πρακτικές αναφορικά µε την απασχόληση ατόµων της Ο.Σ. ΕΙ ΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΩΡΗ ΣΥΝΤΑΞΙΟ ΟΤΗΣΗ 5 ΙΑΤΗΡΗΣΗ ΜΕΧΡΙ ΠΛΗΡΟΥΣ ΣΥΝΤΑΞΙΟ ΟΤΗΣΗΣ 10 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΑΣΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΑ 65 4 ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΥΝΤΑΞΙΟ ΟΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ 9 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΕΙ ΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ Ο.Σ. 7 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΣΕ ΝΕΕΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΙΕΞΟ ΟΥΣ 5 ΠΡΟΟ ΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΙΟ ΟΤΗΣΗ 0 Από τις απαντήσεις φαίνεται ότι α) πολιτικές που ενθαρρύνουν την πρόωρη συνταξιοδότηση υπάρχουν σε εταιρίες τους ευρύτερου δηµόσιου τοµέα και σε θυγατρικές πολυεθνικών που ευθυγραµµίζουν τις πολιτικές τους µε αυτές των µητρικών εταιριών µε παράλληλη ύπαρξη πολιτικών υποστήριξης των συνταξιοδοτουµένων β) από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι σηµαντικός αριθµός επιχειρήσεων διατηρεί άτοµα της οµάδας στόχου µέχρι την ηλικία των 65 ετών. Συνολικά, παρ όλον τον περιορισµένο αριθµό των απαντήσεων, µέσα από αυτές µπορούµε να διαπιστώσουµε για άλλη µια φορά κάποια δεδοµένα που ισχύουν στην Ελληνική αγορά εργασίας όπως : 1) η µικρή συµµετοχή των ατόµων της οµάδας στόχου στην παραγωγική διαδικασία, ιδιαίτερα των γυναικών 2) η µεγαλύτερη συµµετοχή των ατόµων της οµάδας στόχου στους τοµείς των υπηρεσιών και του λιανικού εµπορίου 23