ΤΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η αναγκαιότητα και η σηµασία της Εκπαίδευσης - Εκπαίδευση & Οικονοµία (Γ. Πενέλης) 1.2 Η Εκπαίδευση στην Ελλάδα (Γ. Πενέλης) 1.3 Οι συντελεστές της παραγωγής ηµ. Έργων (Αλ. Καλοφωλιάς) 1.4 Οι επιµέρους εκπαιδευτικές ανάγκες για κάθε συντελεστή της παραγωγής (Αλ. Καλοφωλιάς) 2. Η ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚ (Γ. Πενέλης) 3. ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΣΤΑ ΤΕΙ (αποσπάσµατα από κείµενο Κ. Τσιαντή) 4. ΑΡΧΙΚΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚ Τεχνικά Επαγγ. Εκπαιδευτήρια (ΤΕΕ) 5. ΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ (Κ. Ρωµαϊδου Φ. Χουλιαράς) 6. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (Γ. Πενέλης) 1
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 1.1 Η Αναγκαιότητα και η Σηµασία της Εκπαίδευσης 3 Εκπαίδευση και Οικονοµία 3 1.2 Η κατάσταση της εκπαίδευσης στην Ελλάδα. 4 Το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα και η οικονοµία. 7 1.3 ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ 9 Ιδιοκτήτης του έργου 9 Οικονοµικός Σύµβουλος 9 Χρηµατοδότης 10 Νοµικοί Σύµβουλοι 10 ηµόσιες Αρχές 10 Μελετητές 11 Κατασκευαστές 11 Επιβλέποντες 11 Φορείς ασφάλισης 11 Φορέας παραλαβής 11 ιαχειριστής έργου (Project manager) 11 1.4 ΤΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 12 1.4.1 Η αναγκαιότητα της εκπαίδευσης των συντελεστών 12 1.4.2 Οι επιµέρους ανάγκες εκπαίδευσης κάθε συντελεστή 13 2. Η ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚ 15 2.1 Η οµή των τεχνολογικών Σπουδών σε Ευρώπη και Αµερική 15 2.1.1 Η εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Πανεπιστηµίου 15 2.1.2 Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Σπουδών του «Μηχανικού» 17 2.1.3 Το Κεντροευρωπαϊκό Σύστηµα Σπουδών 19 2.1.4 Το Αγγλοσαξονικό Σύστηµα Σπουδών 20 2.1.5 Πλεονεκτήµατα-Μειονεκτήµατα 22 2.2 Tο Eλληνικό σύστηµα τεχνολογικών πανεπιστηµιακών σπουδών 23 2.2.1 Ιστορική Εξέλιξη του Ελληνικού Παν/µίου 23 2.2.2 Ιστορική Εξέλιξη των Τεχνολογικών Πανεπιστηµιακών Σχολών 28 2.2.3 Η ισχύουσα σήµερα δοµή 29 2.2.4 Ανθρώπινο υναµικό 31 2.2.5 Υποδοµές- είκτες 32 2.2.6. Ιστορική εξέλιξη του Ελληνικού Πανεπιστηµίου 35 2.3 Nέες προοπτικές σε σχέση µε τις εκδηλούµενες τάσεις στην Ε.Ε. 38 2.4 Συµπεράσµατα Προτάσεις 40 2.4.1. Συµπεράσµατα 40 2.4.2 Προτάσεις 41 2.5 Βιβλιογραφικά Στοιχεία 41 3. ΣΤΑ ΤΕΙ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ 44 3.1 Ιστορικές καταβολές των ΤΕΙ 44 3.2 Ιδρυτικός σκοπός των ΤΕΙ 44 3.3 Η οριοθέτηση των ΤΕΙ σήµερα 45 3.4 Σχολές και τµήµατα των ΤΕΙ 45 3.5 Ο αριθµός σπουδαστών στα ΤΕΙ σήµερα 50 3.6 ιδακτικά και ερευνητικά καθήκοντα 50 3.7 ιαδικασία κρίσης του προσωπικού των ΤΕΙ 51 3.8 ιεθνής συνεργασία και έρευνα στα ΤΕΙ 52 3.9 Μεταπτυχιακά 53 3.10 Οι σχολές τεχνολογικών εφαρµογών των ΤΕΙ: ΣΤΕΦ 54 3.10.1.Φυσιογνωµία ΣΤΕΦ 54 3.10.2.Τµήµατα ΣΤΕΦ 54 3.10.3. ιάρκεια Σπουδών Τµηµάτων ΣΤΕΦ (Ενδεικτικό) 58 3.10.4. ιδακτικό έργο-απαιτήσεις για απόκτηση πτυχίου 58 3.10.5. Επαγγελµατική απασχόληση πτυχιούχων ΣΤΕΦ 59 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η Αναγκαιότητα και η Σηµασία της Εκπαίδευσης Εκπαίδευση και Οικονοµία Γ. Πενέλης Θα αποτελούσε κοινοτυπία εάν επισηµαίνονταν απλώς η σηµασία της παιδείας γενικότερα και της εκπαίδευσης ειδικότερα στην ανάπτυξη µιας χώρας χωρίς να γίνουν αναφορές σε ορισµένα ποσοτικά µεγέθη που να πιστοποιούν το γεγονός. [2] Έτσι είναι σκόπιµο να γίνει αναφορά κατ αρχήν στη δουλειά του Ed. Denision σχετικά µε την αποτίµηση των συντελεστών ανάπτυξης των Η.Π.Α. κατά τις περιόδους 1909-29 και 1924-57. Ενώ κατά την πρώτη περίοδο η ανάπτυξη οφείλονταν κατά κύριο λόγο στην αύξηση των επενδύσεων και του αριθµού των εργατικών χεριών λόγω µετανάστευσης, κατά τη δεύτερη και πλέον εντυπωσιακή περίοδο η συµβολή του κεφαλαίου ήταν µόνο 15% ενώ η συµβολή της παιδείας και της εκπαίδευσης «το ανθρώπινο κεφάλαιο ( οttuman Capitol)» όπως έκτοτε ονοµάστηκε ήταν της τάξεως του 30% δηλαδή διπλάσιο. Η µεταναστευτική πολιτική των Η.Π.Α. την περίοδο αυτή άλλαξε κατεύθυνση στοχεύοντας πλέον σε µορφωµένου εκπαιδευµένους και υψηλού νοητικού επιπέδου µετανάστες υλοποιώντας κατά τον πλέον αποτελεσµατικό γι αυτές τρόπο το γνωστό «Brain Drang» εις βάρος κυρίως της Ευρώπης και των Ασιατικών Χωρών. Θεωρείται κλασσική πια η δουλειά των Harbison-Meyers (Princeton-MIT) (1964) «Εducation, Mampower and Economic Grouth» για το συσχετισµό της στάθµης εκπαίδευσης προς την οικονοµική ανάπτυξη που προέκυψε από την επεξεργασία στοιχείων ευρύτατου δείγµατος από 75 χώρες διαφορετικού επιπέδου ανάπτυξης. Είναι πολύ χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το βασικό συµπέρασµα υπήρξε ότι ανάπτυξη και εκπαίδευση πηγαίνουν µαζί χέρι-χέρι. Ο βαθµός στατιστικού συσχετισµού (Corelation Index) που βρέθηκε µεταξύ του ποσού των νέων που φοιτούν σε µέσες, ανώτερες και ανώτατες σχολές και την οικονοµική ανάπτυξη των χωρών ήταν πολύ υψηλός, της τάξεως του 0,888. Από τις ποιοτικές αναφορές στο θέµα κρίνεται σκόπιµο εδώ να µείνουµε στην πιο παλιά αλλά και την πιο επιγραµµατική, στους στίχους του Κινέζου φιλόσοφου και ποιητή του 6ου Π.Χ. αιώνα του Κουάν Τσου που έγραψε: «Αν τα σχέδιά σου είναι για ένα χρόνο, σπείρε στάρι» «Αν είναι για δέκα χρόνια, φύτευσε δέντρα» «Αν είναι για εκατό χρόνια, µόρφωσε το λαό». Και για να έρθουµε στην τρέχουσα επικαιρότητα αρκεί να επισηµάνουµε ότι για την Ε.Ε., στον σκληρό πυρήνα της οποίας ανήκει η Χώρα, το ανθρώπινο κεφάλαιο εκτιµάται ως µια από τις βασικότερες συνιστώσες ανάπτυξης και ως εκ τούτου στα πλαίσια όλων των δράσεων της υπάρχει σαφής πρόβλεψη για την εκπαίδευση-κατάρτιση. Έτσι, το µεγαλύτερο µέρος του Ε.Κ.Τ. έχει για στόχο την επαγγελµατική κατάρτιση, το 10% του 3ου Κ.Π.Σ. για Ε&Τ. έχει δεσµευθεί για την ενίσχυση του ανθρώπινου ερευνητικού δυναµικού ενώ στο 2ο Κ.Π.Σ. συµπεριλαµβάνονται επίσης Κοινοτικές ράσεις για εκπαίδευση-κατάρτιση. Συνοψίζοντας λοιπόν µπορούµε να πούµε ότι σήµερα αποτελεί κοινό τόπο το γεγονός ότι ανάπτυξη χωρίς παιδεία, εκπαίδευση και κατάρτιση δεν νοείται. 3
1.2 Η κατάσταση της εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Γ. Πενέλης Ας έλθουµε τώρα στα δικά µας και ας ρίξουµε µια σύντοµη µατιά στο σηµερινό επίπεδο εκπαίδευσης στη χώρα µας και τις προοπτικές του στην επόµενη δεκαετία. Για να µπορέσουµε να κάνουµε προεκβολή στο µέλλον είναι απαραίτητο να ανατρέξουµε στο παρελθόν ώστε οι εκτιµήσεις µας να είναι τεκµηριωµένες. Η εικόνα λοιπόν της εκπαίδευσης στην Ελλάδα την τελευταία 35ετία απεικονίζεται στον Πίνακα Ι. [3}, [4] Από τον παραπάνω Πίνακα καθώς και από άλλες επί µέρους αναλύσεις προκύπτουν τα εξής συµπεράσµατα: (α) Μέσα στα τελευταία 35 χρόνια υπήρξε θεαµατική βελτίωση στους ποσοτικούς δείκτες του επιπέδου εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Έτσι Το ποσοστό των αποφοίτων δηµοτικού που τελειώνουν τη µέση εκπαίδευση γενικής κατεύθυνσης από 25% το 1971 ανήλθε στα 64% το 1991 και στα 70% το 2002. Στο τέλος της δεκαετίας το 70 αυξήθηκε ο χρόνος της υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαίδευσης από 6 σε 9 χρόνια. Το ποσοστό των αποφοίτων του δηµοτικού που τελειώνουν τη µέση επαγγελµατική εκπαίδευση από 14% το 1971 ανήλθε στα 38% το 1991 και στα 44% το 2002. Το ποσοστό των αποφοίτων δηµοτικού που πήραν πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης (ΑΕΙ & ΤΕΙ) από 7,6% το 1971 ανήλθε στα 18,4% το 1991 και στα 32,5% το 2002. Το ποσοστό των αποφοίτων ΑΕΙ που πήραν διδακτορικό και Μsc από 8,6% το 1971 ανήλθε σε 18% το 1991 και στα 18,5% το 2002. Ενώ οι δαπάνες για την παιδεία σε ποσοστό επί Ακαθάριστου Εγχ. Προϊόντος αυξήθηκαν µόνο από 2,2% το 1971 σε 3,26% το 1991 (σε σταθ. Τιµές 1971), και σε 3,5% το 2002, οι δαπάνες για την Παιδεία αυξήθηκαν σε σταθερές τιµές στο αυτό διάστηµα κατά 100% περίπου λόγω της εντωµεταξύ αυξήσεως του Α.Ε.Π. (β) Με βάση τα παραπάνω στοιχεία η Ελλάδα του 2003 παρουσιάζει ορατά σηµεία σύγκλισης προς τον µέσο όρο της Ε.Ε. Ήδη, από το 1985 και µετά, το ποσοστό των αποφοίτων δηµοτικού που περατώνουν την µέση γενική και επαγγελµατική εκπαίδευση έχει ξεπεράσει το 89%, ενώ ο µέσος όρος διδασκόντων προς διδασκοµένους έχει διαµορφωθεί το 2001 στη δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια εκπαίδευση σε 1:15-16. (γ) Ενώ όµως οι ποσοτικοί δείκτες εµφανίζονται ικανοποιητικοί δεν συµβαίνει το ίδιο µε την ποιότητα της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Στοιχεία όπως 4
ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΚΑΤ ΕΤΟΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΝΗΓ. ΣΕ Σ.Ε. ΚΑΙ ΑΕΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ/ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩ ΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥ ΣΗ 1970-1971 1980-1981 1990-1991 2001-2002 150.00 0 151.00 0 147.39 0 110.59 1 ΜΕΣΗ ΓΕΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥ ΣΗ 38.000 25% (Σ.Ε.) 97.000 64,2% (Σ.Ε.) 75.000 51% (Σ.Ε.) 78.053 70% (Σ.Ε.) ΜΕΣΗ ΕΠΑΓΓ. ΕΚΠΑΙ ΕΥ ΣΗ 21.600 14,4% (Σ.Ε.) 34.800 23% (Σ.Ε.) 57.000 38% (Σ.Ε.) 50.917 44% (Σ.Ε.) ΑΝΩΤΕΡΗ ΕΠΑΓΓ. ΕΚΠ. (ΤΕΙ) 2.300 1,5% (Σ.Ε.) 6.000 3,9% (Σ.Ε.) 8.341 5,6% (Σ.Ε.) 10.981 10% (Σ.Ε.) ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΠΑΓΓ. ΕΚΠ. (ΑΕΙ) 9.200 6,1% (Σ.Ε.) 16.000 10,5% (Σ.Ε.) 18.850 12,8% (Σ.Ε.) 24.391 22,5 % (Σ.Ε.) ΜΕΤΑΠΤ. Msc ΜΕΤΑΠΤ. PhD 550 250 8,6% (Α.Ε.Ι..) 1500 311 11,3% (Α.Ε.Ι.) 2700 700 18% (Α.Ε.Ι.) 4.587 18,5 % (Σ.Ε.) ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Σταθ. Τιµές 1970 2,2% Α.ΕΠ. 2,66% Α.ΕΠ. 3,26% Α.ΕΠ. 3,50% Α.ΕΠ. 5
η µικρή ανά εκπαιδευόµενο ετήσια δαπάνη, σε σχέση µε αυτή της Ε.Ε. η ανοµοιογενής χωροταξική κατανοµή αιθουσών διδασκαλίας ανάµεσα στα αστικά κέντρα και την επαρχία µε αποτέλεσµα την χρήση του ίδιου κτιρίου από δύο και τρία σχολεία σε Αθήνα και Θεσ/νίκη, ο περιορισµένος εποπτικός και ερευνητικός εξοπλισµός για τον αριθµό των εκπαιδευόµενων, η βραδεία καθιέρωση κινήτρων ιδίως στη τριτοβάθµια εκπαίδευση για δηµιουργία κλίµατος ευγενούς άµιλλας (διατήρηση επετηρίδας διορισµών και εξελίξεως στο ηµόσιο, µη χρησιµοποίηση αξιοκρατικών κριτηρίων επιλογής στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα κ.λ.π.), και τέλος η αδυναµία υπερβάσεως από ένα εκπαιδευτικό σύστηµα που στηρίζεται στην αποστήθιση σε ένα σύστηµα που να στηρίζεται στην κριτική προσέγγιση της γνώσης, αποτελούν ορισµένα από τα αδύνατα σηµεία του εκπαιδευτικού µας συστήµατος. Έτσι, παρ όλη τη θεαµατική ποσοτική βελτίωση της κατάστασης µέσα στα τελευταία 35 χρόνια, δεν µπορούµε να πούµε ότι η χώρα µας πραγµατοποίησε την επιθυµητή υπέρβαση προς ένα δυναµικό και σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηµα. (δ) Από τους στρατηγικούς στόχους για την παιδεία που τέθηκαν ακόµη από την δεκαετία του 60 και ήταν Αύξηση της υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαίδευσης από 6 σε 8-9 χρόνια ηµιουργία ορθολογικά διαρθρωµένης επαγγελµατικής εκπαίδευσης (δευτεροβάθµιας-τριτοβάθµιας) ηµιουργία κύκλου µεταπτυχιακών σπουδών στα Α.Ε.Ι. ηµιουργία συνεχιζόµενης εκπαίδευσης µπορούµε να πούµε ότι µόνο οι δύο πρώτοι έχουν ολοκληρωθεί. Ο τρίτος, δηλαδή η δηµιουργία µεταπτυχιακών, µόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1990 άρχισε να υλοποιείται ενώ ο τέταρτος, η συνεχιζόµενη εκπαίδευση έχει προσλάβει τη µορφή χρηµατοδοτούµενων από την Ε.Ε. σεµιναρίων που διεξάγονται από διάφορους επαγγελµατικούς φορείς χωρίς αποτίµηση και µε αµφιλεγόµενα αποτελέσµατα. (ε) Παρ όλα αυτά, πρέπει να επισηµανθεί ότι οι αδυναµίες του συστήµατος ειδικά στην υψηλή βαθµίδα στελεχών αµβλύνονται, σε µεγάλο ποσοστό, από την µετεκπαίδευση µεγάλου αριθµού Ελλήνων σε µεταπτυχιακό επίπεδο στο εξωτερικό καθώς και µε τα πρόσφατα καθιερωθέντα Τµήµατα Μεταπτυχιακών Σπουδών. εν πρέπει να µας διαφεύγει το γεγονός ότι αυτή τη στιγµή κάνουν µεταπτυχιακές σπουδές 8.000 περίπου Έλληνες στο εξωτερικό και περίπου 24.000 στα Πανεπιστήµια της Χώρας. 6
(στ) Με βάση τα στοιχεία που ήδη παρατέθηκαν προκύπτει αβίαστα το συµπέρασµα ότι το σηµερινό επίπεδο εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναµικού της χώρας σε όλες τις βαθµίδες είναι σε θέση να στηρίξει χωρίς προβλήµατα µε στελέχη την ελληνική οικονοµία µε την παρούσα µορφή και επίπεδο ανάπτυξή της. Το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα και η οικονοµία. Όπως µε το επίπεδο εκπαίδευσης, έτσι και µε την κατάσταση της Οικονοµίας, είναι σκόπιµο να ανατρέξουµε κατ αρχήν στο παρελθόν, για να µπορέσουµε να ερµηνεύσουµε το παρόν και να κάνουµε, στη συνέχεια, προεκβολές στο µέλλον, σε συσχετισµό πάντα µε την Εκπαίδευση. Όπως είναι σε όλους γνωστό, η Ελληνική επιχείρηση, και ιδιαίτερα η παραγωγική, έχοντας κατά το παρελθόν να αντιµετωπίσει ένα ιδιαίτερο αντίξοο περιβάλλον που οφειλόταν: στη µη ύπαρξη σοβαρών ιδίων κεφαλαίων στα υψηλά επιτόκια δανεισµού στην ρευστότητα του επιχειρηµατικού κλίµατος (θεσµικό πλαίσιο φορολογίας, αποσβέσεων, ασφαλιστικών εισφορών κ.λ.π.) στην µη ύπαρξη παραγωγικής-βιοµηχανικής παράδοσης καθώς και σε µια σειρά άλλους παράγοντες που οι στόχοι της παρούσας δεν επιτρέπουν την ανάπτυξή της, στήριξαν όλη τη φιλοσοφία ανάπτυξή τους στον κρατικό προστατευτισµό. ασµολογική προστασία, Επιδοτήσεις παραγωγής ή επιτοκίων, Επιδοτήσεις νέων εγκαταστάσεων, Χαµηλής ποιότητας προϊόντα σε συνδυασµό προς τα χαµηλά ηµεροµίσθια ως προς αυτά των άλλων δυτικοευρωπαϊκών χωρών, αποτελούσαν τους µηχανισµούς ανταγωνισµού προς τις οµοειδείς επιχειρήσεις της ύσης. Αυτό είχε την συνέπεια η ελληνική παραγωγική µηχανή να οδηγηθεί σε υψηλού βαθµού εξάρτηση από «έτοιµη» και τις πιο πολλές φορές «ξεπερασµένη» τεχνολογία που αυτή προµηθεύονταν από τα µητροπολιτικά τεχνολογικά κέντρα της ύσης και εφήρµοζε κατά τρόπο στατικό, χωρίς παράλληλη προσπάθεια τροποποίησής της σε βάθος και ενσωµάτωσης σ αυτήν καινοτοµίας, που είναι απαραίτητη για την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων σε µια ελεύθερη αγορά. Έτσι, όταν µετά την είσοδο της χώρας στην Ε.Κ. άρχισαν βήµα προς βήµα να µειώνονται οι κρατικές παρεµβάσεις και τα ηµεροµίσθια να συγκλίνουν προς αυτά των λοιπών χωρών της Κοινότητας, µεγάλο µέρος των Ελληνικών παραγωγικών επιχειρήσεων έγιναν κατ αρχήν προβληµατικές και στη συνέχεια οδηγήθηκαν σε κλείσιµο. Η κατάσταση αυτή επιτάθηκε µετά την κατάρρευση των οικονοµικών του υπαρκτού Σοσιαλισµού (δεκαετία 90) όταν τα φτηνά µεροκάµατα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης οδήγησαν σε «µετανάστευση» επιχειρήσεων αιχµής εργασίας χωρίς σοβαρές κεφαλαιακές και τεχνολογικές απαιτήσεις. Και, ενώ το εκπαιδευτικό σύστηµα µε την συνεπικουρία των ευρείας κλίµακας µετεκπαιδεύσεων στο εξωτερικό και εσωτερικό παράγει σε αύξοντα ρυθµό νέα στελέχη υψηλού µορφωτικού επιπέδου αλλά, άπειρα είναι αλήθεια στην παραγωγική διαδικασία, η παραγωγική µηχανή στο µεγάλο της ποσοστό είναι καθηλωµένη σε πολύ χαµηλούς 7
ρυθµούς ανάπτυξης. Αποτέλεσµα το πολύ υψηλό ποσοστό ανεργίας στους νέους και ειδικά στους πτυχιούχους ΤΕΙ- ΑΕΙ και στους κατόχους µεταπτυχιακών τίτλων σπουδών. εν είναι τυχαίο ότι σε µια πρόσφατη προκήρυξη για 15 θέσεις υψηλών προδιαγραφών εµφανίστηκαν 130 υποψήφιοι και ήταν όλοι τους κατά κοινή οµολογία, πολύ υψηλών προσόντων (προπτυχιακά, µεταπτυχιακά, διδακτορικό µε εµπειρία κ.λ.π.). εν είναι τυχαίο ότι ενώ στο ηµόσιο Τοµέα (κυρίως Πανεπιστήµια και Ερευνητικά Κέντρα) υπηρετούν περίπου 9.500 κάτοχοι διδακτορικού στον ιδιωτικό τοµέα υπηρετούν µόνο περίπου 350. Κι όταν, στον τύπο ή σε οµιλίες ασκείται κριτική για τον µη επαναπατρισµό Ελλήνων επιστηµόνων υψηλού επιπέδου από το εξωτερικό, όλοι έχουν κατά νουν το Ελληνικό ηµόσιο και όχι τον ιδιωτικό τοµέα. εν είναι τυχαίο ότι από την συνολική εθνική δαπάνη για R & D µόνο το 10% περίπου καλύπτεται από τον ιδιωτικό τοµέα. Από όσα εκτέθηκαν πιο πάνω προκύπτει αβίαστα ότι για την παρούσα φάση που περνά η ελληνική οικονοµία το υψηλών προδιαγραφών ανθρώπινο δυναµικό που διατίθεται καλύπτει µε το παρά πάνω τις ανάγκες της παραγωγικής µηχανής, και µάλλον πρόβληµα ανεργίας υπάρχει παρά έλλειψη στελεχιακού δυναµικού. Με δεδοµένο όµως το γεγονός ότι η ελληνική οικονοµία έχει ως στόχο την σύγκλιση προς το µέσο όρο των 12 (Ο.Ν.Ε.) πράγµα που προϋποθέτει υψηλότερους ρυθµούς ανάπτυξης από αυτούς των λοιπών, σκόπιµο είναι να ιδούµε ποιας µορφής ανάπτυξη µπορεί να έχει προοπτική επιβίωσης και υπ αυτό το πρίσµα τι επιπέδου στελέχη θα χρειασθούν. εν πρέπει να µας διαφεύγει το γεγονός ότι η Ελληνική παραγωγική µηχανή καλείται σήµερα να αναπτυχθεί σε ένα καθαρά ανταγωνιστικό περιβάλλον στα πλαίσια της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς, όπου έχουν ζήτηση πια όχι προϊόντα που ικανοποιούν ανάγκες αλλά προϊόντα που ικανοποιούν επιθυµίες. Αρκεί µια µατιά στις ηλεκτρικές συσκευές που χρησιµοποιούµε, µια µατιά στα ρούχα µας, µια µατιά στα τυποποιηµένα τρόφιµα που καταναλίσκουµε κάθε µέρα για να πεισθούµε για του λόγου το αληθές. Υπ αυτή την έννοια είναι σχεδόν µηδενική η πιθανότητα να βρει αγορά για τοποθέτηση ένα προϊόν που δεν έχει να προσφέρει κάτι το ιδιαίτερο ελκυστικό. Κατά συνέπεια, η ελληνική παραγωγική επιχείρηση, αφού πια δεν µπορεί να στηριχθεί στον προστατευτισµό, ούτε στη χαµηλή αµοιβή των εργαζοµένων, για να επιβιώσει, χρειάζεται να στοχεύσει στην καινοτοµία, στην καλή εσωτερική της οργάνωση για να συµπιέσει το κόστος παραγωγής και στη δηµιουργία αποτελεσµατικών µηχανισµών διαφήµισης, διανοµής και τοποθέτησης των προϊόντων. Είναι προφανές ότι τα παραπάνω είναι τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη µεταβιοµηχανική εποχή στην οποία έχει µπει δυναµικά η Ε.Ε. και η οποία κυριαρχείται αφ ενός µεν από προϊόντα στα οποία είναι ενσωµατωµένη υψηλού επιπέδου διανοητική εργασία, αφ ετέρου δε από υψηλού επιπέδου υπηρεσίες. Για ένα τέτοιο όραµα ανάπτυξης που αποτελεί και το στόχο της σύγκλισης προς τις οικονοµίες των χωρών της Ένωσης το διαθέσιµο σήµερα ανθρώπινο δυναµικό υψηλού επιπέδου µόρφωσης δεν επαρκεί. Η Ε.Ε. των 12 διαθέτει σήµερα 800.000 περίπου υψηλής στάθµης επιστήµονες (µεταπτυχιακά- διδακτορικό). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι στα πλαίσια µιας αναπτυξιακής πολιτικής, ο επόµενος στόχος για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα θα πρέπει να είναι παραγωγή στελεχών υψηλής στάθµης, δηλαδή το βάρος πρέπει πια να πέσει στην ποιότητα. Εάν µάλιστα ληφθεί υπόψιν ότι, λόγω των γρήγορων τεχνολογικών εξελίξεων στον τοµέα της γνώσης γίνεται πολύ γρήγορή απαξίωσή τους (π.χ. ο χρόνος απαξίωσης στο 50% είναι για τον Πολ. Μηχανικό 6,5 χρόνια, για τον Χηµικό Μηχανικό 4,2 χρόνια, ενώ για τον Πυρηνικό 8
Μηχανικό 2,5 χρόνια [5], [6] έπεται ότι θα πρέπει στο άµεσο µέλλον να επανεξετασθεί η όλη δοµή των προγραµµάτων σπουδών. Συνοψίζοντας λοιπόν µπορούµε να πούµε ότι για την επόµενη δεκαετία οι στρατηγικοί στόχοι για την παιδεία µε το όραµα µπροστά µας µιας συγκλίνουσας Ελληνικής Οικονοµίας, θα πρέπει να είναι το ποιοτικό άλµα. 1.3 ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Αλ. Καλοφωλιάς Στην κατασκευή ενός έργου εµπλέκονται πολλά άτοµα ή φορείς καθένας από τους οποίους έχει να επιτελέσει έναν συγκεκριµένο ρόλο. Αυτοί είναι οι συντελεστές του έργου. Στις σηµερινές συνθήκες, ο αριθµός των συντελεστών παραγωγής ενός έργου συνεχώς αυξάνεται, εποµένως οι σχέσεις µεταξύ τους γίνονται πιο πολύπλοκες. Ως συντελεστές του έργου θεωρούνται όχι µόνο εκείνοι που παράγουν µελέτες ή εκτελούν κατασκευή και ασκούν επίβλεψη. Συντελεστές του έργου είναι και εκείνοι που διαθέτουν τα κεφάλαια, που παρέχουν συµβουλές νοµικής ή οικονοµικής φύσης, όπως επίσης και οι ηµόσιες Αρχές διαφόρων επιπέδων που έχουν θεσµοθετήσει το νοµικό και οικονοµικό πλαίσιο, παρέχουν τις σχετικές άδειες και ασκούν έλεγχο. Ιδιοκτήτης του έργου Ιδιοκτήτης ή κύριος του έργου είναι το φυσικό ή νοµικό πρόσωπο οποιασδήποτε µορφής, το οποίο συνειδητοποιεί την ανάγκη για τη δηµιουργία του έργου, θέτει σε λειτουργία τον µηχανισµό παραγωγής του και τελικά παραλαµβάνει το έργο µε σκοπό την ικανοποίηση της αρχικής ανάγκης. Ιδιοκτήτης ή κύριος ενός ηµοσίου Έργου µπορεί να είναι: Νοµικό πρόσωπο, δηµοσίων ή µικτών συµφερόντων, που µπορεί να είναι, ένας οργανισµός του ηµοσίου ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή ένας φορέας που αποτελείται από ιδιώτες και κρατικούς οργανισµούς. το ηµόσιο που παράγει έργα για το κοινό όφελος. Στην περίπτωση αυτή οι εκλεγµένοι εκπρόσωποι των πολιτών (Βουλή, Κυβέρνηση) ιεραρχούν µε οργανωµένο και συστηµατικό τρόπο την ικανοποίηση των αναγκών µε βάση γενικά κριτήρια που ποικίλλουν ανάλογα µε την επικρατούσα πολιτική κατεύθυνση. Στην κατηγορία του ηµοσίου ως ιδιοκτήτες τεχνικών έργων µπορούν να ενταχθούν οι υπερεθνικοί οργανισµοί που έχουν συσταθεί ως συλλογικοί φορείς κρατών (ΕΕ, ΝΑΤΟ, ΟΗΕ κ.α.). Οικονοµικός Σύµβουλος Η οικονοµική διάσταση υπάρχει σε κάθε τεχνικό έργο. Τα περισσότερα τεχνικά έργα αποβλέπουν κυρίως σε οικονοµικούς στόχους. Στα δηµόσια τεχνικά έργα (συγκοινωνιακά, αγροτικής ανάπτυξης, ανάπτυξης της κοινωνικής υποδοµής κ.α.) ο οικονοµικός στόχος είναι σαφής: η οικονοµική ανάπτυξη. Ακόµη και στα έργα που εκ πρώτης όψεως δεν έχουν οικονοµική διάσταση, δηλαδή δεν είναι έργα που αποβλέπουν σε άµεσο κέρδος ή στην οικονοµική ανάπτυξη, η οικονοµική µελέτη είναι εξίσου απαραίτητη. 9
Τα τεχνικά έργα γίνονται όλο και πιο µεγάλα και πολύπλοκα. Το γεγονός αυτό σε συνδυασµό µε την έλλειψη οικονοµικών πόρων και την ανάγκη βελτιστοποίησης του οικονοµικού αποτελέσµατος, συνθήκες που γίνονται όλο και πιο επιτακτικές, απαιτούν τη συµβολή εξειδικευµένων οικονοµικών συµβούλων. Χρηµατοδότης Για την παραγωγή οποιουδήποτε τεχνικού έργου απαιτούνται οικονοµικοί πόροι. Οι πόροι αυτοί παρέχονται από τον χρηµατοδότη του έργου. Η στενότητα των οικονοµικών πόρων και το αυξανόµενο µέγεθος των ιδιωτικών και δηµόσιων έργων καθιστούν τους ίδιους πόρους του ιδιοκτήτη ανεπαρκείς. Έτσι αυτός είναι αναγκασµένος να προσφεύγει στην άντληση οικονοµικών πόρων µε άλλους τρόπους. Τέτοιοι τρόποι είναι: ανειοδότηση. Το δάνειο παρέχεται από πιστωτικά ιδρύµατα (τράπεζες και άλλους οργανισµούς). Τα ιδρύµατα αυτά µπορεί να είναι γενικές εµπορικές τράπεζες είτε εξειδικευµένοι πιστωτικοί οργανισµοί που αποβλέπουν στην υποβοήθηση της ανάπτυξης µιας περιοχής (π.χ. Τράπεζα Ανάπτυξης Ευξείνου Πόντου) ή ενός συγκεκριµένου οικονοµικού τοµέα (π.χ. Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης EBRD. Αυτοχρηµατοδότηση. Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκε ο θεσµός της αυτοχρηµατοδότησης των έργων (ΒΟΤ ΡΡΡ κ.α.). Σύµφωνα µε αυτόν, στην απλούστερη περίπτωση, χρηµατοδότες είναι ο ιδιοκτήτης και ο κατασκευαστής του έργου. Νοµικοί Σύµβουλοι Υπάρχει σαφής διαχωρισµός µεταξύ του νοµικού συµβούλου του έργου, ο οποίος εργάζεται για τον ιδιοκτήτη του έργου και των νοµικών συµβούλων των επιµέρους συντελεστών του έργου, οι οποίοι εργάζονται αντίστοιχα για καθέναν απ αυτούς. Ο νοµικός σύµβουλος του έργου έχει ως αντικείµενο την έρευνα και µελέτη των κειµένων διατάξεων που αναφέρονται σε όλες τις πτυχές και φάσεις του έργου µε σκοπό να προσαρµόσει τις διαδικασίες παραγωγής του έργου στις διατάξεις αυτές. Ιδιαίτερο νοµικό σύµβουλο χρησιµοποιεί συνήθως και κάθε συντελεστής ενός έργου για τα θέµατα που αναφέρονται στις σχέσεις του µε τους άλλους συντελεστές. Στα σύγχρονα έργα οι νοµικοί σύµβουλοι έχουν να αντιµετωπίσουν ποικίλων µορφών προβλήµατα που αναφέρονται στο αστικό, εµπορικό, εργατικό, ποινικό και διεθνές δίκαιο. Με την εξέλιξη του µεγέθους, της πολυµορφίας και πολυπλοκότητας των έργων και την εµπλοκή πολλών συντελεστών, εποµένως και πολλών συµφερόντων στα τεχνικά έργα, δηµιουργήθηκε η ανάγκη συγκρότησης ειδικευµένων νοµικών γραφείων που έχουν σχεδόν αποκλειστική απασχόληση θέµατα που αναφέρονται στα τεχνικά έργα. ηµόσιες Αρχές Οι ηµόσιες Αρχές αποτελούν σηµαντικό συντελεστή κάθε τεχνικού έργου. Στα δηµόσια έργα, µια ή περισσότερες ηµόσιες Αρχές µπορεί να είναι ιδιοκτήτες του έργου. Τόσο όµως στα δηµόσια όσο και στα ιδιωτικά έργα, οι ηµόσιες Αρχές έχουν να επιτελέσουν µια ιδιαίτερη λειτουργία. Η λειτουργία αυτή συνίσταται: στη θέσπιση των κανόνων µελέτης, χρηµατοδότησης, κατασκευής και λειτουργίας των τεχνικών έργων. Οι κανόνες αυτοί είναι οικονοµικής - πολιτικής φύσης (π.χ. φορολογία, δανειοδοτήσεις, οικονοµικά κίνητρα) που επηρεάζουν άµεσα τον χώρο, τον τρόπο και τον χρόνο κατασκευής του έργου. 10
στην κατανοµή των χρήσεων γης και στον καθορισµό των κανονισµών τεχνικής φύσης που αφορούν την ασφάλεια, την υγιεινή, την ποιότητα και σε πολλές περιπτώσεις τη µορφή των κατασκευών. Μελετητές Βασική επιδίωξη των µελετητών είναι το τεχνικό έργο, το οποίο κατασκευάζεται «εν χώρω», «εν χρόνω» και µε ανάλωση οικονοµικών πόρων, να αποδώσει το προσδοκώµενο αποτέλεσµα µε βέλτιστη χρήση των παραγόντων αυτών. Κατασκευαστές Οι κατασκευαστές αναλαµβάνουν να υλοποιήσουν τις µελέτες µετατρέποντάς τες από σύνολο σχεδίων και οδηγιών σε τεχνικό έργο. Επιβλέποντες Σ ένα έργο µπορεί να υπάρχει µια ενιαία οµάδα επιβλεπόντων για το σύνολό του ή διαφορετικές ανεξάρτητες οµάδες ή πρόσωπα για τις επιµέρους εργασίες (αρµοδιότητας πολιτικού µηχανικού, αρχιτέκτονα, ηλεκτρολόγου κτλ.). Οι επιβλέποντες µπορεί να είναι µόνιµοι συνεργάτες του ιδιοκτήτη του έργου (συνήθως όταν ο ιδιοκτήτης είναι το ηµόσιο) είτε ανεξάρτητα γραφεία των οποίων τις υπηρεσίες µισθώνει ο ιδιοκτήτης ή και ο χρηµατοδότης. Στην κατηγορία των επιβλεπόντων εντάσσονται και ειδικά γραφεία συγκροτηµένα µε βάση ισχύοντες κανόνες και ελεγµένα από τις κρατικές αρχές. Τα γραφεία αυτά καλούνται από τους ιδιοκτήτες να επιβλέψουν την κατασκευή των έργων και να εκδώσουν πιστοποιητικά ποιότητας. Φορείς ασφάλισης Στους φορείς ασφάλισης προσφεύγουν συνήθως ο ιδιοκτήτης, ο χρηµατοδότης και ο κατασκευαστής του έργου, ο καθένας για δικό του λογαριασµό. Φορέας παραλαβής Οι φορείς παραλαβής είναι εξειδικευµένοι κατά κατηγορία έργων, γιατί πρέπει να εξασφαλίσουν τόσο την τεχνική του αρτιότητα όσο και τη λειτουργική συνεργασία µεταξύ των διαφόρων συστηµάτων του. ιαχειριστής έργου (Project manager) Αυτός αντικαθιστά µερικούς από τους συντελεστές του έργου συγκεντρώνοντας και αναλαµβάνοντας τις λειτουργίες τους. Τέτοιες λειτουργίες είναι η επίβλεψη µελέτης και κατασκευής, ο προγραµµατισµός, η παρακολούθηση και ο έλεγχος της κατασκευής του έργου. 11
1.4 ΤΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Αλ. Καλοφωλιάς 1.4.1 Η αναγκαιότητα της εκπαίδευσης των συντελεστών Αναλύθηκε ήδη (παρ. 1.1 και 1.2) η σηµασία της Εκπαίδευσης στην Οικονοµική Ανάπτυξη γενικότερα καθώς και ειδικότερα ο ρόλος που έπαιξε και παίζει το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστηµα στην εξέλιξη και πρόοδο στους διάφορους τοµείς της οικονοµίας της Χώρας. Τα ηµόσια Έργα συνιστούν τον κορµό των έργων υποδοµής για την Οικονοµική Ανάπτυξη και αποτελούν συγχρόνως κύριο στοιχείο της Ανάπτυξης αυτής. Εποµένως τα όσα αναφέρθηκαν για την συµβολή του ανθρώπινου δυναµικού και τη σηµασία της ανάπτυξης του, ισχύουν κατ εξοχήν για τον τοµέα των ηµοσίων Έργων. Ειδικότερα όµως στον τοµέα αυτό, οι ακόλουθοι παράγοντες καθιστούν, κυρίως στην εποχή µας, επιτακτική αφ ενός τον εκσυγχρονισµό των τυπικών σπουδών αφ ετέρου τη συνεχή επιµόρφωση του ανθρώπινου δυναµικού που µε διάφορα σχήµατα και φορείς συνιστά τους συντελεστής παραγωγής των ηµ. Έργων. α. Η συνεχώς αυξανόµενη σηµασία της οικοµικότητας των έργων. Η οικονοµική πλευρά της παραγωγής των έργων αποτελεί, ολοένα και περισσότερο, ένα ισχυρό παράγοντα που επηρεάζει τα κριτήρια επιλογής και ιεράρχησης και το µέγεθος. Η στενότητα των πόρων, ο διευρυνόµενος ανταγωνισµός, το διεθνές περιβάλλον µέσα στο οποίο εκτελούνται τα έργα. Έχουν καταστήσει το κόστος και το χρόνο εκτέλεσης περισσότερο καθοριστικό από ότι παλιότερα. β. Οι νέες µορφές χρηµατοδότησης µε συµµετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων, Τραπεζών και άλλων φορέων πέραν του «ηµοσίου» έχουν διευρύνει τις διαδικασίες (και τον κύκλο των συντελεστών) προγραµµατισµού, σχεδιασµού, µελέτης, κατασκευής, ελέγχου και λειτουργίας του έργου µε τη συµµετοχή σ αυτό, χρηµατοπιστωτικών φορέων, ασφαλιστών και αυτασφαλιστών, εγγυητών, νοµικών συµβούλων, ελέγχων ποιότητας και ακόµη διαιτητών, µεσολαβητών κ.α. γ. Συνέπεια των ανωτέρω είναι να έχει πλέον διευρυνθεί η έννοια του όρου «παραγωγή ηµ. Έργου» και πέραν του κλασσικού περιεχοµένου «µελέτη κατασκευή»ο κύκλος του έργου (Project cycle) περιλαµβάνει όλες τις φάσεις, από τη σύλληψη της ιδέας (η τη συνειδητοποίηση της ανάγκης) κατασκευής του έργου µέχρι την παραλαβή, λειτουργίας του, συντήρηση και αξιολόγηση του. Κατ ακολουθία και ο κύκλος των συντελεστών της παραγωγής έχει διευρυνθεί και περιλαµβάνει πλέον όλες τις οµάδες που αναφέρονται στην παρ. 1.2. δ. Αυτονόητος παράγων, πολύ περισσότερο στον τοµέα που εξετάζουµε είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας µε ρυθµούς επιταχύµενους. Και η εξέλιξη αυτή δεν αναφέρεται µόνο στην κατασκευή ή και στη µελέτη αλλά και στις µεθόδους σχεδιασµού, παρακολούθησης και αξιολόγησης των έργων. ε. Τέλος για την δική µας πραγµατικότητα, ο ηµόσιος Τοµέας που αποτελεί την πηγή, το φορέα πολλών, και των πιο σηµαντικών, συντελεστών της παραγωγής (όπως αναφέρονται στην παρ. 1.2) έχει σηµαντικές αδυναµίες τις οποίες καλείται να καλύψει το ανθρώπινο δυναµικό. Παρά τις µεγάλες βελτιώσεις εξακολουθεί η παλαιά δοµή, µε κατακερµατισµένες µονάδες και αδύναµο συντονισµό, που δεν ανταποκρίνεται στις σηµερινές ανάγκες παραγωγής ενός ηµοσίου Έργου µε την έννοια που το περιγράψαµε, δηλ. την ενιαία 12
αντιµετώπιση όλου του κύκλου του έργου µε ενιαίο συντονισµό, ευθύνη και σταθερό προσανατολισµό στο αποτέλεσµα. Το ανθρώπινο δυναµικό µε την κατάλληλη βασική του Εκπαίδευση, αλλά και κυρίως µε τη συνεχή επιµόρφωση του καλείται να καλύψει και να υπηρετήσει όλες αυτές τις παραµέτρους και αναγκαιότητες. 1.4.2 Οι επιµέρους ανάγκες εκπαίδευσης κάθε συντελεστή Η συνεργεία τόσων πολλών και ποικίλων (ως προς την εκπαίδευση, το περιβάλλον και τη µεθοδολογία δραστηριότητας, το ίδιο το κυρίως αντικείµενο του έργου τους) πρέπει να είναι αποτελεσµατική, δηλαδή να συµβάλλει, διαρκώς και σε κάθε φάση της, στην παραγωγή του έργου στο χρόνο, µε το κόστος και την ποιότητα που έχουν προδιαγραφεί. Για να συµβεί αυτό θα πρέπει όλοι οι συντελεστές, σε όποια φάση και αν υπεισέρχονται και µε όποιο ρόλο και αν συµµετέχουν να έχουν κοινό πεδίο επικοινωνίας και συνεννόησης: Κοινή αντίληψη της ορολογίας όλων των τοµέων: τεχνικής, οικονοµικής, τραπεζικής, ασφαλιστικής Κοινή αντίληψη και κατανόηση των δεδοµένων Κατανόηση όλων των διαδικασιών και φάσεων της παραγωγής της αλληλουχίας και αλληλεξάρτησης των Αντίληψη και γνώση του φυσικού αντικειµένου κάθε είδους έργων, του σκοπού που εξυπηρετεί και της λειτουργίας του Για ευκολία στο χειρισµό της παρουσίασης θα χωρίσουµε τα φυσικά πρόσωπα που, αυτοτελώς ή σε θεσµοθετηµένες οµάδες (Νοµικά Πρόσωπα, Μονάδες ηµοσίων Υπηρεσιών κλπ.), αποτελούν συντελεστές παραγωγής των ηµοσίων Έργων, σε δύο κατηγορίες: Όσους έχουν ως κύριο αντικείµενο των επαγγελµατικών τους σπουδών την τεχνολογία Όλους τους άλλους Για τους πρώτους, που είναι και ο κύριος όγκος από πλευράς πλήθους, αλλά και συµµετέχουν στις περισσότερες φάσεις της παραγωγής θα γίνει λόγος στα επόµενα κεφάλαια. Σηµαντικό όµως ρόλο και πολλές καθοριστικό για την πορεία και την ίδια την δηµιουργία του έργου παίζουν και τα πρόσωπα (π.χ. δικαστικοί, πολιτικοί) που δεν έχουν την τεχνολογία ως κύριο αντικείµενο των επαγγελµατικών τους σπουδών. Αναλυτικά οι συντελεστές αυτοί µπορεί να οµαδοποιηθούν ως εξής (βλέπε και σχετική παράγραφο): Κύριοι του έργου (α) Η πολιτική ηγεσία του φορέα (ή γενικότερα η διοικητική οµάδα που φέρει την ευθύνη της πολιτικής του φορέα) που είναι κύριος του έργου (β) το µόνιµο στελεχιακό δυναµικό του φορέα Οικονοµικός Σύµβουλος και Χρηµατοπιστωτικοί φορείς Νοµικοί Σύµβουλοι. ικαστικοί Ασφαλιστές Χρήστες του ηµοσίου Έργου Κατά κανόνα όλα αυτά τα (φυσικά) πρόσωπα καµµία συστηµατική ενηµέρωση για τα τεχνικά έργα και τη διαδικασία παραγωγής τους µέχρι την ηµέρα που καλούνται να παίξουν ένα ρόλο στην παραγωγή τους. Ενηµερώνονται κατά περίπτωση (od hoc) και αποσπασµατικά για να µπορέσουν να κατανοήσουν και να συνεννοηθούν µε τους άλλους 13
συντελεστές και εν συνεχεία να πάρουν αποφάσεις καθοριστικές για την εξέλιξη του έργου ή και την ίδια την υπόσταση του (π.χ. δικαστικές αποφάσεις ή αποφάσεις χρηµατοδότησης, αποφάσεις πολιτικών ηγεσιών κλπ.) Είναι πασίδηλη εποµένως η ανάγκη για επιµόρφωση συστηµατική σε θέµατα τεχνολογίας και ειδικότερα παραγωγής των τεχνικών έργων, όλων όσων εµπλέκονται ή είναι δυνατόν να εµπλακούν στη διαδικασία παραγωγής. Επειδή όλα αυτά τα φυσικά πρόσωπα έχουν ποικίλους φορείς και µορφές απασχόλησης (δηµόσιοι υπάλληλοι, ιδιωτικοί υπάλληλοι, ελεύθεροι επαγγελµατίες) είναι δύσκολη η ενιαία αντιµετώπιση της επιµόρφωσης. Το ΤΕΕ θα µπορούσε να επεξεργαστεί να προτείνει και να εφαρµόσει διάφορους τρόπους. Μερικές ιδέες για µια τέτοια προσπάθεια παρατίθενται εδώ: Να ενσωµατωθεί στο πρόγραµµα της Εθνικής Σχολής ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΣ Α) σχετική θεµατική ενότητα που θα απευθύνονται σε µη Μηχανικούς Όµοια θεµατική ενότητα να ενσωµατωθεί στο πρόγραµµα της Εθνικής Σχολής ικαστών (ΕΣ ) Εισαγωγή µαθήµατος στις Οικονοµικές Σχολές (σε προπτυχιακά ή µεταπτυχιακά τµήµατα) µε τίτλο «Έργα Υποδοµής» Οργάνωση σεµιναρίων επιµόρφωσης µη Μηχανικών (µέσω του ΙΕΚΕΜ/ ΤΕΕ) σε θέµατα παραγωγής Έργων Αξίζει εδώ να αναφερθεί, έστω και αν δεν έχει άµεση σχέση µε τα ηµόσια Έργα µε τη στενή ερµηνεία του όρου, η ανάγκη ανάλογης επιµόρφωσης των ιπλωµατικών Υπαλλήλων (µέσω της εισαγωγής σχετικής θεµατικής ενότητας στο πρόγραµµα της ιπλωµατικής Ακαδηµίας). 14
2. Η ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚ Γ. Πενέλης ΕΙΣΑΓΩΓΗ H Πανεπιστηµιακή Τεχνολογική Εκπαίδευση αποτελεί την κορωνίδα στην πυραµίδα παραγωγής στελεχών για τα ηµόσια Έργα. Η στάθµη στην οποία βρίσκεται προσδιορίζει µονοσήµαντα την επιτελεστικότητα ολόκληρης της πυραµίδας του στελεχιακού δυναµικού που ασχολείται µε την παραγωγή των έργων γενικώς και των ηµοσίων έργων ειδικότερα και συγχρόνως σε συνδυασµό µε την οικονοµική ανάπτυξη το ισχύον θεσµικό πλαίσιο και την αποτελεσµατικότητα της ηµόσιας ιοίκησης παίζει καθοριστικό ρόλο στο κόστος, στην ποιότητα και στην εµπρόθεσµη εκτέλεση των έργων. Είναι πολύ σηµαντικό να τονισθεί από την αρχή ότι το 72% των Ελλήνων Μηχανικών που είναι µέλη του ΤΕΕ έχουν πάρει προπτυχιακό δίπλωµα 5 ετών φοιτήσεως από Ελληνικό Πανεπιστήµιο. [1] Συνεπώς είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να αναλυθεί εδώ η εκπαίδευση που παρέχει στους Μηχανικούς το Ελληνικό Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο. Όµως η Πανεπιστηµιακή Τεχνολογική Εκπαίδευση δεν παύει να αποτελεί υποσύνολο της Πανεπιστηµιακής Εκπαίδευσης αλλά και της συνολικής περιεχόµενης παιδείας και εκπαίδευσης στη Χώρα. Επίσης, δεν παύει να επηρεάζεται από τη ζήτηση η οποία είναι απότοκος της οικονοµικής ανάπτυξης τόσο σε επίπεδο Εθνικό όσο και σε επίπεδο Ε.Ε. Κατά συνέπεια πριν γίνει λεπτοµερής αναφορά στην Τεχνολογική Πανεπιστηµιακή Εκπαίδευση είναι απαραίτητο να δοθούν ορισµένα στοιχεία συνοπτικά για το ευρύτερο εκπαιδευτικό περιβάλλον µέσα στο οποίο αναπτύσσεται και εξελίσσεται η Τεχνολογική Πανεπιστηµιακή Εκπαίδευση καθώς και για τις σχέσεις του µε την οικονοµική ανάπτυξη και τον ευρύτερο χώρο της Ε.Ε. 2.1 Η οµή των τεχνολογικών Σπουδών σε Ευρώπη και Αµερική 2.1.1 Η εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Πανεπιστηµίου Το Πανεπιστήµιο γενικά, υποσύνολο του οποίου αποτελεί η Πανεπιστηµιακή Τεχνολογική Εκπαίδευση, όπως διαµορφώθηκε στον Ευρωπαϊκό Χώρο από το Μεσαίωνα ως τα σήµερα παρ όλους τους µετασχηµατισµούς του διατήρησε δύο άξονες δράσης, την διδασκαλία και την έρευνα. Οι δύο αυτοί άξονες δράσης σφιχτά δεµένοι µεταξύ τους και αλληλοεπηρεάζοντας ο ένας τον άλλο σφραγίζουν τον χαρακτήρα του Παν/µίου. Εάν λείψει ένα από τα δύο αυτά συνθετικά στοιχεία µεταπίπτει το Παν/µιο είτε σε ερευνητικό κέντρο είτε σε µια ανώτερη σχολή εφαρµογών. Προϋπόθεση για την ισόρροπη ανάπτυξη των δύο βασικών αυτών συνιστωσών του Παν/µίου είναι η διασφάλιση των παρακάτω αρχών: Της ελευθερίας της σκέψης Της ελευθερίας διακίνησης των ιδεών Της ελευθερίας της διδασκαλίας Της ελευθερίας της έρευνας Της δυνατότητας αµφισβήτησης µε τη διαλεκτική διαδικασία Του αντιδογµατισµού Και οι παραπάνω προϋποθέσεις διασφαλίστηκαν ήδη από τους πρώτους αιώνες ζωής του Ευρωπαϊκού Παν/µίου µε την αναγνώριση σ αυτό διοικητικής αυτοτέλειας που σήµερα αποτελεί σε όλα τα δηµοκρατικά κράτη Συνταγµατικά καταχωρηµένη αρχή λειτουργίας για 15
το Παν/µιο. Οι βασικές αυτές αρχές επηρέασαν ως ένα βαθµό την διαµόρφωση των Πανεπιστηµιακών σπουδών τόσο στην Αµερική όσο και παγκοσµίως. Όσο η επιστηµονική γνώση ήταν ακόµη περιορισµένη και η αξιοποίησή της στην παραγωγική διαδικασία µικρή, το Πανεπιστήµιο παρέµεινε ένας ελιτικός οργανισµός «λίγων σοφών ανθρώπων που προσπαθούσαν µε την έρευνα να προάγουν την επιστήµη και µε τη διδασκαλία να δηµιουργήσουν νέους σοφούς ανθρώπους» χωρίς κυρίαρχο τον κοινωνικό χαρακτήρα που έχει σήµερα. Η µορφή αυτή του Παν/µίου καθόρισε και το σχήµα διοικήσεως και εσωτερικής οργανώσεώς του επί αιώνες. Κυρίαρχο πρόσωπο είναι για αιώνες ο καθηγητής, δάσκαλος και ερευνητής που µε δύο τρεις βοηθούς ασχολείται µε την έρευνα και την διδασκαλία σε µια γνωστική περιοχή. Η µονάδα αυτή έρευνας και διδασκαλίας συγκροτεί την Ε ΡΑ. Οι καθηγητές, κάτοχοι των εδρών, ενώ µεταξύ τους είναι ίσοι και µε δηµοκρατικές διαδικασίες εκλέγουν Κοσµήτορες, Συγκλήτους, Πρυτάνεις αιρετούς για ένα χρόνο, στην έδρα τους έχουν πλήρη τον έλεγχο αλλά και την ευθύνη λειτουργίας. ουλεύει δηλαδή επί αιώνες το Παν/µιο µε δοµές ολιγαρχικές. Το διοικητικό αυτό καθεστώς ίσχυσε στον Ευρωπαϊκό χώρο µέχρι περίπου το 1970 και τα αποτελέσµατα του υπήρξαν πραγµατικά εντυπωσιακά αφού κράτησε για αιώνες την Ευρώπη στην παγκόσµια πρωτοπορία της επιστήµης. Από τις αρχές όµως του 20 αιώνα το Παν/µιο άρχισε να αλλάζει χαρακτήρα. Όσο η επιστηµονική γνώση γινόταν και περισσότερο χρήσιµη στην παραγωγική διαδικασία και στην κοινωνική εξέλιξη τόσο υποχωρούσε ο ελιτικός χαρακτήρας του Παν/µίου και ενισχυόταν ο κοινωνικός του ρόλος. Τα ακροατήρια των φοιτητών άρχισαν να διογκώνονται, και παράλληλα µε τη βασική έρευνα άρχισε να αποκτά ιδιαίτερο βάρος η εφαρµοσµένη µια και τα κατευθυνόµενα και χρηµατοδοτούµενα ερευνητικά προγράµµατα είχαν ως επί το πλείστων συγκεκριµένους στόχους εφαρµογής. Το προσωπικό των εδρών άρχισε επίσης να διογκώνεται, τα εργαστήρια να µεγαλώνουν και τα Πανεπιστήµια να µετατρέπονται σε πελώριους οργανισµούς µε πολλές χιλιάδες φοιτητές, βοηθούς, παρασκευαστές, διοικητικό προσωπικό και λίγους καθηγητές υπεύθυνους για την διοικητική ερευνητική και διδακτική δραστηριότητά του Πανεπιστηµίου. Η διαπροσωπική σχέση ανάµεσα στα µέλη της ερευνητικής οµάδας χάθηκε και ακόµη πιο πολύ χάθηκε η διαπροσωπική σχέση ανάµεσα σε φοιτητή και διδάσκοντα που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ροή της επιστηµονικής γνώσης. Συγχρόνως, όµως, ανατράπηκαν και οι λογικοί συσχετισµοί ανάµεσα σε καθηγητές βοηθούς -φοιτητές. Συνέπεια αυτού του κοινωνικού µετασχηµατισµού του Παν/µίου ήταν η φοιτητική έκρηξη του 1968 στο Παρίσι που γρήγορα επεκτάθηκε σε όλη τη δηµοκρατική Ευρώπη. Το ευρωπαϊκό Πανεπιστήµιο µετά από µια περίοδο κλυδωνισµών εκσυγχρονίστηκε και µε καινούριες δοµές συνεχίζει την ρωµαλέα πορεία του. Σε κάθε χώρα οι µεταρρυθµίσεις πήραν και διαφορετική µορφή οι αρχές όµως που ακολουθήθηκαν ήταν λίγο ως πολύ οι ίδιες, ήτοι: ιάσπαση των Πανεπιστηµίων σε µικρότερα ή δηµιουργία Παραρτηµάτων ώστε κάθε αυτόνοµη µονάδα να µην ξεπερνά τις 7-10 χιλιάδες φοιτητές. Με δεδοµένο το δικαίωµα για Πανεπιστηµιακή µόρφωση όλων των νέων και δεδοµένη έτσι την πτώση της µέσης στάθµης των προπτυχιακών σπουδών κατέστη αναγκαία η δηµιουργία µεταπτυχιακών σπουδών. ιεύρυνση του σώµατος των καθηγητών και δηµιουργία µέσα σ αυτό πυραµίδας µε τρεις ή τέσσερις βαθµίδες. 16
Συµµετοχή όλων των συνιστωσών της Πανεπιστηµιακής ζωής στη διοίκηση του Παν/µίου σε ποσοστά που ποικίλουν ανάλογα µε τον τύπο των αποφάσεων. Σεβασµός στην συνταγµατικά κατοχυρωµένη αυτοτέλειας και των αρχών που διασφαλίζει αυτές. Μέσα στο παραπάνω ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο εξέλιξης κινήθηκαν και οι Σχολές Τεχνολογικών Σπουδών το Ευρωπαϊκού Πανεπιστηµίου. 2.1.2 Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Σπουδών του «Μηχανικού» Για να γίνει κατανοητή η δοµή των σπουδών του «Μηχανικού» στο Πανεπιστήµιο είναι απαραίτητη µια πιο προσεκτική επιστηµολογική προσέγγιση. [7] Οι επιστήµες, ως γνωστόν, εντάσσονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες, στις «καθαρές» και στις «τεχνολογικές». Κάθε σύνολο γνώσεων ενταγµένων σε µια περιοχή του επιστητού για να αποτελέσουν «επιστήµη», σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη, πρέπει να στηρίζεται σε αρχές ή αίτια ή στοιχεία που η κατανόησή τους, η επεξεργασία τους και η αξιοποίησή τους προς παραγωγή νέας γνώσης αποτελεί την πεµπτουσία της Επιστήµης (Αριστοτέλης «Φυσικά»). Υπ αυτήν την έννοια οι «καθαρές επιστήµες» ασχολούνται µε την παραγωγή και τη συστηµατοποίηση νέας γνώσης σε ένα αυστηρά δοµηµένο οικοδόµηµα η κάθε µία, στηριγµένο σε αρχές, σε αίτια και στοιχεία. Ως βασικά εργαλεία στη διαδικασία αυτή χρησιµοποιούν την «παρατήρηση», το «πείραµα» και τη «θεωρία», παραµέτρους µε τις οποίες διασφαλίζουν συγχρόνως και την εκπλήρωση της «αρχής της αντικειµενικότητας» για κάθε νέα ψηφίδα, η οποία προστίθεται στο σύστηµα. Οι «καθαρές επιστήµες» από τη φύση τους δεν στοχεύουν σε κάποιο «τέλος», δηλαδή σε κάποιο σκοπό και υπ αυτή την έννοια είναι «τέλεια συστήµατα» σε κάθε φάση της εξελικτικής τους πορείας αφού δεν δοκιµάζονται σε σύνθετα φυσικά συστήµατα. Αντιθέτως, οι Τεχνολογικές επιστήµες έχοντας ως στόχο την επέµβαση στο φυσικό περιβάλλον, ανόργανο ή οργανικό προς επίτευξη συγκεκριµένου στόχου, ασχολούνται µε την παραγωγή νέας προσανατολισµένης γνώσης και τη συστηµατοποιηµένη ένταξή της σε ένα αυστηρά δοµηµένο σύστηµα η κάθε µία. Από τη φύση τους όµως οι Τεχνολογικές επιστήµες είναι «ατελή συστήµατα». Και τούτο γιατί κάθε φορά που καλούνται να υπηρετήσουν το στόχο τους, αποδεικνύονται περιορισµένης δυνατότητας στο να προβλέψουν να ερµηνεύσουν και να ελέγξουν τη σύνθετη φυσική διαδικασία ως λεπτοµέρεια και ως σύνολο. Έτσι, οι Τεχνολογικές επιστήµες παράλληλα προς την παρατήρηση, το πείραµα και τη θεωρία χρησιµοποιούν ως εργαλείο και την «εµπειρία», η οποία µπορεί να χαρακτηρισθεί ως «σωρευµένη γνώση αστοχιών». Όσο πιο πρώιµο είναι το στάδιο εξέλιξης µιας τεχνολογικής επιστήµης τόσο σηµαντικότερη παράµετρο αποτελεί η «εµπειρία». Σ αυτό το γεγονός θα πρέπει να αποδοθούν εν πολλοίς πολιτικές επιλογές για υποβάθµιση της παραµέτρου της επιστηµονικής γνώσης µε θεσµοθέτηση της ισοπέδωσης. Πράγµατι δύσκολα µπορείς να εξηγήσεις σε κάποιον αδαή γιατί είναι άλλο πράγµα να χτίζεις µια µεγάλη γέφυρα από το να χρησιµοποιείς απλώς το ΑUTOCAD, και ότι εκτός από την εµπειρία στην πρώτη περίπτωση χρειάζεται και κάτι άλλο, χρειάζεται πρώτιστα η Επιστηµονική Γνώση, ενιαία και αδιαίρετη και όχι υπό µορφή ψηγµάτων κατάλληλων κάθε φορά για την κάθε περίπτωση. 17
Οι επιστήµες του «Μηχανικού» αποτελούν τον κατ εξοχήν µηχανισµό επέµβασης µε έργα στο φυσικό περιβάλλον σε µεγάλη κλίµακα προς επίτευξη συγκεκριµένων «στόχων». Πόλεις, δρόµοι, γέφυρες, σήραγγες, φράγµατα, λιµάνια, δίκτυα ύδρευσηςάρδευσης και γενικά µεταφορών, βιοµηχανικές εγκαταστάσεις αποτελούν καθηµερινούς «στόχους». Έτσι, από τη φύση της η επιστήµη του «Μηχανικού» αναφέρεται σε έργα κλίµακας πολλές χιλιάδες φορές µεγαλύτερη από την ανθρώπινη. Από εκεί προκύπτει η ανάγκη τιθάσευσης πολύ µεγάλων δυνάµεων σε σχέση µε τις φυσικές ανθρώπινες δυνάµεις, τις µυϊκές. Άρα, ο πυρήνας της επιστηµονικής υποδοµής του «Μηχανικού» βρίσκεται στην Εφαρµοσµένη Μηχανική της στερεάς και της υγράς κατάστασης, της επιστήµης της κίνησης και της ισορροπίας καθώς και των αιτιών που τη διέπουν. Το γεγονός αυτό εµφανίζεται πλήρως συνειδητοποιηµένο ήδη από τον Αριστοτέλη στα «Μηχανικά» του όπου ρητά δηλώνεται ότι στη «µηχανική» αντιµετωπίζονται φυσικά προβλήµατα διαχείρισης µεγάλων δυνάµεων µε τη βοήθεια των µαθηµατικών. Κατά συνέπεια ο βασικός στόχος της δουλειάς του «Μηχανικού» είναι η επέµβαση στο περιβάλλον µε έργα προδιαγεγραµµένων απαιτήσεων από πλευράς. - Ασφάλειας - Λειτουργικότητας - ιάρκειας και όλα αυτά µε το ελάχιστό δυνατό κόστος. Κατά συνέπεια οι επιστήµες του «Μηχανικού» είναι συνδεδεµένες άµεσα µε τις οικονοµικές κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις του ανθρώπου και διευρύνονται συνεχώς και σε νέους τοµείς δραστηριότητας. οι σηµαντικότεροι από τους τοµείς αυτούς είναι: - Η παραγωγή των έργων - Η ιοίκηση των έργων (Project- Construction Management) - Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των έργων - Η λειτουργία και εκµετάλλευση των έργων - Η συντήρηση και διατήρηση των έργων ως συστηµάτων - Η τεχνολογική εκπαίδευση και έρευνα. Προεξάρχουσα θέση στην παραπάνω σειρά δραστηριοτήτων κατέχει η παραγωγή των έργων, π.χ. στον Τοµέα των Πολιτικών Μηχανικών η παραγωγή των έργων µε βάση στοιχεία του ΤΕΕ [1] απασχολεί το 85% του ανθρώπινου δυναµικού του κλάδου Για την παραγωγή του πολυσχεδούς αυτού έργου επιστρατεύονται γνώσεις από διάφορες επιστηµονικές περιοχές. Από το σύνολο αυτών των γνώσεων ξεχωρίζουν δύο οµάδες: - Η οµάδα των θεµελιωδών γνώσεων ήτοι: Mαθηµατικά Μηχανική της στερεάς κατάστασης Μηχανική της υγράς κατάστασης Ηλεκτρισµός 18
Τεχνολογία µετρήσεων Τεχνολογία υλικών - Η οµάδα των γνώσεων υποστήριξης ήτοι: ιαχείριση σύνθετων συστηµάτων Σχέδιο Πληροφορική Τεχνική Νοµοθεσία Ξένη γλώσσα µε προέχουσα την Αγγλική Στις παραπάνω οµάδες γνώσης θα πρέπει να προστεθεί ως βασική συνιστώσα «η εµπειρία» η οποία εξακολουθεί να παίζει κυρίαρχο ρόλο. Η εµπειρία, στη φάση των σπουδών µεταφέρεται από τον ιδάσκοντα (εφ όσον διαθέτει τέτοιες) και από µεγάλο µέρος των Κανονισµών και Προδιαγραφών τις οποίες εθίζεται ο Φοιτητής να τηρεί επακριβώς. Ασφαλώς οι εµπειρικές αυτές γνώσεις εµπλουτίζονται µε την πάροδο του χρόνου κατά την άσκηση του επαγγέλµατος. Τα παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο για τις Πανεπιστηµιακές Τεχνολογικές Σπουδές σε όλα τα γεωγραφικά µήκη και πλάτη. Η διάρθρωση όµως και το επίπεδο της παρεχόµενης γνώσης διαφέρει σοβαρά ανάµεσα σε Ευρώπη και Αγγλία - Αµερική όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια. 2.1.3 Το Κεντροευρωπαϊκό Σύστηµα Σπουδών Η Ευρώπη, κοιτίδα της ιστορικής έννοιας της «Universitas» [ 14 ] θεµελίωσε ένα πρότυπο Πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης που έχει τις ρίζες του στην Αριστοτελική Σκέψη σύµφωνα µε την οποία «η Επιστήµη» στηρίζεται σε αρχές ή αίτια ή στοιχεία που η κατανόησή τους, η επεξεργασία τους και η αξιοποίησή τους προς παραγωγή και µετάδοση νέας γνώσης αποτελεί την πεµπτουσία της Επιστήµης/ (Αριστοτέλης: «Φυσικά») και κατ επέκταση του Πανεπιστηµίου. Έτσι, η διάρθρωση σπουδών στο Κεντροευρωπαϊκό Πανεπιστήµιο στηρίχθηκε: (α) σε ένα γερό θεωρητικό υπόβαθρο απότοκος του οποίου υπήρξε η διάρκεια σπουδών να κυµαίνεται ανάµεσα στα 4 6 χρόνια και µεγάλη (β), ίσως και σηµαντικότερο, στην αυστηρή διαδικασία επιλογής υψηλού επιπέδου φοιτητών και καθηγητών. Τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε την στενή σύζευξη διδασκαλίας και έρευνας καθώς και την κατάκτηση της διοικητικής αυτοτέλειας η οποία διασφαλίζει την ελευθερία της διδασκαλίας και της έρευνας κατέστησαν το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήµιο βασικό µοχλό για την παγκόσµια κυριαρχία του Ευρωπαϊκού Πολιτισµού κατά τους τελευταίους αιώνες, και τους αποφοίτους του ικανούς τόσο για την απ ευθείας εισαγωγή στον ερευνητικό κύκλο εκπόνησης µιας διδακτορικής διατριβής, όσο και για την άριστη ένταξή τους στον επαγγελµατικό στίβο, µε διευρυµένες δυνατότητες απασχόλησης και εξέλιξης. 19
Ειδικότερα οι Τεχνολογικής κατεύθυνσης σπουδές στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήµιο έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: - Πενταετή κατά µέσο όρο διάρκειας σπουδών, µετά την οποία είναι επιτρεπτή η πρόσβαση των αποφοίτων στην αγορά εργασίας µε τον τίτλο του ιπλωµατούχου Μηχανικού µε µεγάλου εύρους δικαιώµατα και υποχρεώσεις καθώς και προοπτικές εξέλιξης χωρίς οροφή. - Περιορισµένο αριθµό επιστηµονικών κλάδων (10 12) - οµή σπουδών από το πρώτο έτος προς το 5ο µε την εξής σύνθεση: Γενικό Θεωρητικό υπόβαθρο Θεωρητικό υπόβαθρο Κλάδου Εφαρµοσµένα αντικείµενα Κλάδου κοινά για όλους Κατευθύνσεις εµβάθυνσης Η δοµή αυτή Προγράµµατος σπουδών είναι απολύτως συµβατή προς όσα εκτέθηκαν στην παράγραφο 2.2 της παρούσας και ουσιαστικά αποτελεί υλοποίησή της. - υνατότητα µεταπτυχιακών σπουδών εξειδίκευσης για διπλωµατούχους Μηχανικούς διάρκειας 1 2 ετών σε τοµείς ως επί τω πλείστον διατµηµατικού ενδιαφέροντος ή στενής σε βάθος εξειδίκευσης. Το δίπλωµα µεταπτυχιακών σπουδών εξειδίκευσης καθιστά ευκολότερη την «πρόσβαση» στην αγορά εργασίας από ό,τι το δίπλωµα Μηχανικού. - υνατότητα µεταπτυχιακών σπουδών µε µαθήµατα εµβάθυνσης και έρευνα για 3 6 χρόνια για την απόκτηση του ιδακτορικού ιπλώµατος µετά από την εκπόνηση και έγκριση της σχετικής ιδακτορικής ιατριβής του υποψηφίου. Το διδακτορικό δίπλωµα αποτελεί βασική προϋπόθεση για την πρόσβαση σε θέσεις ευθύνης στα Α.Ε.Ι. - Παρατηρείται ότι: Βασική προϋπόθεση γενικώς για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας ως ιπλωµατούχου Μηχανικού είναι το δίπλωµα των 5ετών σπουδών. Επίσης, οι µεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών ενώ έχουν ως προϋπόθεση την κατοχή του βασικού διπλώµατος δεν αποτελεί ο ένας προϋπόθεση του άλλου (δίπλωµα εξειδίκευσης-διδακτορικό). Το Κεντροευρωπαϊκό Σύστηµα Σπουδών µπορεί να χαρακτηριστεί ως διφασικό. 2.1.4 Το Αγγλοσαξονικό Σύστηµα Σπουδών Στο Ηνωµένο Βασίλειο και στις Η.Π.Α. επικράτησε το Αγγλοσαξονικό Πανεπιστηµιακό σύστηµα µε σπουδές µειωµένου θεωρητικού υπόβαθρου και περιορισµένης διάρκειας προσανατολισµένες σε άµεσες πρακτικές εφαρµογές, µετά από τις οποίες χορηγείται ένα πρώτο πτυχίο το γνωστό «Βachelor» µε το οποίο είναι δυνατή η πρόσβαση στην αγορά 20
εργασίας. Ο πρώτος αυτός κύκλος σπουδών είναι διάρκειας τριών ετών και πρόσφατα τεσσάρων στα υψηλής στάθµης Παν/µια (π.χ. Imperial College στο U.K.). Το ίδιο το σύστηµα σπουδών εµπεριέχει τη δυνατότητα µετεξέλιξης των πτυχιούχων Bachelor στον διακριτό δεύτερο και υψηλότερου επιπέδου µεταπτυχιακό κύκλο του «Μaster» διάρκειας 1 2 ετών ύστερα από επιλεκτική είσοδο περιορισµένου αριθµού που δεν ξεπερνά το 30% του αριθµού πτυχιούχων Bachelor. Επίσης, την απόκτηση του Master ακολουθεί η δυνατότητα για απόκτηση του διδακτορικού διπλώµατος µετά από 3 4 χρόνια µαθηµάτων εµβάθυνσης, έρευνας και επεξεργασίας της διδακτορικής διατριβής. Στο Αγγλοσαξονικό, δηλαδή, σύστηµα η επιστηµονική συγκρότηση δοµείται κατά στάδια, παρέχει την δυνατότητα πρόσβασης στην αγορά εργασίας ήδη από την ολοκλήρωση του πρώτου σταδίου και, ως εκ τούτου, είναι προσανατολισµένη σε πληθώρα περιορισµένου εύρους γνωστικά αντικείµενα (εξειδικεύσεις) από το πρώτο ήδη στάδιο σπουδών. Σε κάθε επιµέρους προστιθέµενο βήµα σπουδών ενισχύεται τόσο το θεωρητικό υπόβαθρο όσο και η εφαρµοσµένη γνώση, πάντα όµως σε περιορισµένου εύρους γνωστική περιοχή. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το Αγγλοσαξονικό σύστηµα παρά την µεγαλύτερη αρχική ευελιξία προσαρµογής ως προς τις απαιτήσεις της αγοράς, κυρίως των βιοµηχανικώς ανεπτυγµένων χωρών, παρουσιάζει ορατά µειονεκτήµατα ως προς την ευρύτητα και τη διαχρονική αντοχή των γνώσεων που προσφέρονται ιδίως σε όσους εξαντλούν τις σπουδές τους µε το πρώτο στάδιο (Βachelor). Ειδικότερα, οι Τεχνολογικής κατεύθυνσης σπουδές στο Αγγλοσαξονικό Πανεπιστήµιο έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: - Τριετής κατά µέσο όρο διάρκεια σπουδών µετά την οποία είναι επιτρεπτή η πρόσβαση των αποφοίτων στην αγορά εργασίας µε τον τίτλο του Μηχανικού, µε συγκεκριµένα δικαιώµατα και υποχρεώσεις, που, από εκεί και πέρα, διευρύνονται µε βάση την εµπειρία ή τις πιο πέρα σπουδές. - Μεγάλο αριθµό ειδικοτήτων ρητά διαχωρισµένων από το πρώτο βήµα σπουδών. - οµή σπουδών που διακρίνεται στο πρώτο στάδιο (Βachelor) από Περιορισµένο γενικό θεωρητικό υπόβαθρο Περιορισµένη θεωρητική κλαδική κατάρτιση Σχεδόν µηδενική εφηρµοσµένη γενική κλαδική κατάρτιση Όµως επαρκή κατάρτιση εξειδίκευσης στο αντικείµενο επιλογής. - υνατότητα µεταπτυχιακών σπουδών επιπέδου (Μaster) διάρκειας 1 2 χρόνια. - Παρατηρείται ότι: Βασική προϋπόθεση γενικώς για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας ως ιπλωµατούχου Μηχανικού είναι το δίπλωµα των 3ετών σπουδών. Για την απόκτηση του µεταπτυχιακού τίτλου του διδάκτορα Μηχανικού είναι σχεδόν πάντα απαραίτητο το πέρασµα από το Μaster. 21