ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Δρ. Φανή Χατζήνα Βιολόγος Ινστιτούτο Μελισσσοκομίας Χαλκιδικής ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Βιολογία Μέλισσας Μέλισσες: Εμφανίστηκαν στη γη πριν περίπου 80 εκ. χρόνια Κοινή μέλισσα: Apis mellifera L mellifica Κλάση: Έντομα Τάξη: Υμενόπτερα Υπόταξη: Απόκριτα Διαίρεση: Κεντροφόρα Υπεροικογένεια: Apoidea Οικογένεια: Apidae Υποοικογένεια: Apini Γένος: Apis Είδος: mellifera L
Το μελίσσι-ένας υπεροργανισμός Η κοινές μέλισσες είναι κοινωνικά έντομα «Κοινωνία τρίτης τάξης» Πολυμορφισμός ατόμων της κοινωνίας Καταμερισμός ρόλων και εργασιών Κοινή κατοικία Τα άτομα της κοινωνίας Η βασίλισσα ωοτοκεί δύο ειδών αυγά: Αγονιμοποίητα Κηφήνες Γονιμοποιημένα Εργάτριες ή Βασίλισσα Αγονιμοποίητα-Γονιμοποιημένα: Διαφοροποίηση Φύλου Εργάτριες-Βασίλισσα: Διαφοροποίηση κάστας «Η βασίλισσα δε γεννιέται, γίνεται»
Διαφοροποίηση Κάστας Θηλυκές προνύμφες που θα εξελιχθούν σε βασίλισσες τρέφονται με άφθονο βασιλικό πολτό όλες τις ημέρες της διατροφής τους Θηλυκές προνύμφες που θα εξελιχθούν σε εργάτριες τρέφονται με λίγο βασιλικό πολτό τις τρεις πρώτες μέρες και με μέλι, γύρη και βασιλικό πολτό τις υπόλοιπες Τα άτομα της κοινωνίας Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα άτομα του μελισσιού σε: Μορφολογία Ανατομία Ρόλους
Διαφορές ανάμεσα στα άτομα της κοινωνίας
Κυψέλη, η κατοικία του μελισσιού Κηρήθρα Αποτελείται από εξαγωνικά κελιά (εξάγωνο-το πιο εργονομικό σχήμα) Οριζόντια κελιά μικρής διαμέτρου: Εργατικός γόνος Οριζόντια κελιά μεγάλης διαμέτρου: Κηφηνόγονος Κάθετα, επιμήκη κελιά: Βασιλοκελιά Ανάμεσα στις κηρήθρες υπάρχει κενό 0,95 εκ. «Χώρος της μέλισσας»
Κατασκευή της κηρήθρας Κερί που παράγουν οι μέλισσες από τους κηρογόνους αδένες και το πλάθουν με εκκρίσεις από τους σιελογόνους αδένες Εργασία κατά ομάδες Θερμοκρασία 35 ο C κάθε ομάδα εργάζεται ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες ομάδες και κάθε μέλισσα ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες μέλισσες-ατέλειες στα σημεία σύνδεσης Μεγάλη ακρίβεια στην κατασκευή. Αισθητήρια όργανα στο κεφάλι και τις κεραίες (γωνιόμετρο) και αισθητήρια όργανα ισορροπίας στην κοιλιά (κατακόρυφος)
Καταμερισμός εργασίας Ο καταμερισμός εργασίας γίνεται ανάλογα με: Την ηλικία Τις ανάγκες του μελισσιού Τις υποοικογένειες που αποτελούν το μελίσσι
Διάφορες εργασίες που εκτελούν οι εργάτριες
Ομοιόσταση «Η ικανότητα του μελισσιού να διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του ανεξάρτητα από τις μεταβολές της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος» Χαμηλές θερμοκρασίες: κατανάλωση μελιού, κινήσεις και παραγωγή θερμότητας Μελισσόσφαιρα Ψηλές Θερμοκρασίες: Μεταφορά νερού στα πλαίσια. Φτερούγισμα και δημιουργία ψυχρού ρεύματος αέρα Επικοινωνία Οπτική Μηχανική Χημική Τροφάλλαξη
Οπτική επικοινωνία Οματίδια: 3.000-4.000 στη βασίλισσα 4.000-6.900 στην εργάτρια και στον κηφήνα από 7.000-8.600 Διαφορές με τον άνθρωπο η μέλισσα βλέπει: το υπεριώδες αντιλαμβάνεται το επίπεδο του πολωμένου φωτός και Αντιλαμβάνεται περισσότερες κινήσεις ανά δευτερόλεπτο από ότι ο άνθρωπος Χρώματα: Βιολέ- μπλε- πράσινοπορτοκαλί και τα παράγωγά τους
Μηχανική επικοινωνία Αισθητήρια όργανα για αντίληψη: Ήχου Δονήσεων Θερμοκρασίας Υγρασίας Ποσότητας CO 2 Ταχύτητας πτήσης Χοροί των μελισσών Πληροφορίες για: Απόσταση τροφής Κατεύθυνση τροφής Είδος τροφής Ποσότητα τροφής Θέση και καταλληλότητα νέας φωλιάς (σμηνουργία)
Χοροί μελισσών Κυκλικός χορός Πληροφορίες για την ύπαρξη τροφής σε κοντινή απόσταση Μικτός χορός Σταδιακή μετατροπή του κυκλικού σε μικτό χορό καθώς αυξάνει η απόσταση από τα 15 στα 100 μέτρα. Πληροφορίες για απόσταση, κατεύθυνση και ποιότητα της τροφής Χορός δονήσεων της κοιλιάς Σμηνουργία και συλλογή τροφής Χημική επικοινωνία Πολύ σημαντική στη λειτουργία και συμπεριφορά του μελισσιού ΦΕΡΟΜΟΝΕΣ Βασίλισσας: Αναστολή παραγωγής νέων βασιλισσών, αναστολή ανάπτυξης ωοθηκών στις εργάτριες (διασπορά με την τροφάλλαξη) Εργάτριας: Συναγερμού και επιθετικότητας, προσανατολισμού, ίχνους Κηφήνες: Υποβοηθούν τη συγκέντρωση Γόνου: Διεγείρουν τη συλλογή τροφής (κυρίως γύρης από τις ενήλικες
Τροφάλλαξη «Η ανταλλαγή τροφών ανάμεσα στις μέλισσες, προβοσκίδα με προβοσκίδα» Διαμοιρασμός τροφής Τάισμα της βασίλισσας και των νεαρών κηφήνων Κεραίες σε διαρκή επαφή: ανταλλαγή χημικών μηνυμάτων Αναπαραγωγή μελισσιού Παραγωγή βασιλισσών
Η βασίλισσα Αναπαραγωγή μελισσιού Σμηνουργία