ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΔΛΟΠΟΝΝΖΟΤ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή Ζ επηζηήκε ηεο πιεξνθόξεζεο σο ηνκέαο ζπνπδώλ: Κνηλσληθν-πνιηηηζκηθέο επηξξνέο ζηηο εθπαηδεπηηθέο επηινγέο θαη ηηο δηαδξνκέο ησλ θνηηεηώλ ησλ ηκεκάησλ Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη Πιεξνθόξεζεο Δπηβιέπνπζα θαζεγήηξηα Άλλα Σζαηζαξώλε Μέιε ηξηκεινύο επηηξνπήο Βαζίιεο Κνπιατδήο, Γηώξγνο ηακέινο Τπνςήθηα Γηδάθησξ Βαιεληίλε Μνληάξνπ-Παπαθσλζηαληίλνπ
Πεξίιεςε ηελ εξεπλεηηθή απηή κειέηε εμεηάδνληαη νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ηα λέα άηνκα επηιέγνπλ ηελ επηζηήκε ηεο πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ θαη δηεξεπλάηαη ε εθπαηδεπηηθή ηνπο δηαδξνκή, ζην πιαίζην ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ηκεκάησλ. Ζ εξγαζία ππνζηεξίδεηαη απφ έλα πιέγκα ζεσξεηηθψλ ελλνηψλ, νη νπνίεο δηακνξθψζεθαλ κε αλαθνξά ζηηο ζεσξίεο ηνπ Bourdieu θαη ηεο ζπκβνιηθήο αιιειεπίδξαζεο θαη νη νπνίεο αλαδεηθλχνπλ ηνλ θνηλσληθφ θαη ζχλζεην ραξαθηήξα ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ. Κνκβηθήο ζεκαζίαο είλαη ε έλλνηα ηεο εθπαηδεπηηθήο θαξηέξαο, ε νπνία παξέρεη ηε δπλαηφηεηα εληαίαο ζεψξεζεο ηεο επηινγήο ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο θαη ηεο δηαδξνκήο ησλ θνηηεηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζήο ηνπο ζηα αληίζηνηρα ηκήκαηα. Απφ κεζνδνινγηθή άπνςε, επηιέρζεθε κηα δηεξεπλεηηθή πξνζέγγηζε, ε νπνία ζηφρεπε ζηε βαζχηεξε θαηαλφεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ θαη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ηα λέα άηνκα απνηηκνχλ θαηαζηάζεηο, δηακνξθψλνπλ θηινδνμίεο θαη ιακβάλνπλ απνθάζεηο. Γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ηεο εκπεηξηθήο έξεπλαο, ε νπνία δηεμήρζε ζε δχν ζηάδηα κε ηε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ θαη εκη-δνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ θαη γηα ηελ επεμεξγαζία ησλ πιεξνθνξηψλ αμηνπνηήζεθαλ ηφζν πνζνηηθέο φζν θαη πνηνηηθέο κέζνδνη θαη ηερληθέο. Ζ εμέηαζε ησλ πνζνηηθψλ ζηνηρείσλ κε πνηνηηθέο παξακέηξνπο θαη νη ζεσξεηηθέο καο αθεηεξίεο νδήγεζαλ ζηελ θαηαζθεπή αλαιπηηθψλ εξγαιείσλ φπσο ν Γείθηεο Δθπαηδεπηηθήο Πνξείαο θαη ν Γείθηεο Απφθιηζεο πνπ βνήζεζαλ ζεκαληηθά ζηνλ πξνζδηνξηζκφ, ηελ θαηαλφεζε ησλ εζσηεξηθψλ δηαθνξνπνηήζεσλ ηνπ δείγκαηνο θαη ηελ εξκελεία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπο επηινγψλ. Ζ αλάπηπμε ηξφπσλ νξγάλσζεο ησλ δεδνκέλσλ αιιά θαη ε ζπλερήο κεηαθίλεζε απφ ηηο ζεσξεηηθέο έλλνηεο ζην εκπεηξηθφ πιηθφ επέηξεςαλ πεξηγξαθέο, νη νπνίεο αλέδεημαλ ηε ζπλζεηφηεηα ησλ επηινγψλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαδξνκψλ, σο θνηλσληθψλ δηαδηθαζηψλ. ηα θπξηφηεξα επξήκαηα ηεο έξεπλαο πεξηιακβάλνληαη ε ζχλδεζε πνπ δηαπηζηψζεθε κεηαμχ νκάδσλ ηνπ δείγκαηνο, πνπ δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ηα θνηλσληθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά, θαη ησλ εηθφλσλ απφ ηηο νπνίεο ειθχνληαη νη θνηηεηέο ζηελ επηινγή ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο. εκαληηθά είλαη, επίζεο, ηα επξήκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ηα λέα άηνκα επαλαπξνζδηνξίδνπλ ζπλερψο ηε ζέζε ηνπο ζην πεδίν ηεο πιεξνθφξεζεο, κέζσ δηαδηθαζηψλ δηαπξαγκάηεπζεο ηνπ λνήκαηνο, θαζψο θαη ηα ζπκβνιηθά κέζα πνπ i
ρξεζηκνπνηνχλ πξνθεηκέλνπ λα αμηνδνηήζνπλ ην αληηθείκελν πνπ κειεηνχλ. ηελ εξγαζία αλαδείρζεθαλ νη κεηαζρεκαηηζκνί πνπ επήιζαλ ζηηο απφςεηο ησλ θνηηεηψλ, ζε ζρέζε κε ην αληηθείκελν ησλ ζπνπδψλ ηνπο θαη ηηο δηαδξνκέο πνπ ζρεδηάδνπλ, νη νπνίεο ζπλαξηψληαη κε ηε δπλαηφηεηά ηνπο λα θεθαιαηνπνηνχλ ηνπο πφξνπο πνπ δηαζέηνπλ, ζε ζρέζε θαη κε ην habitus ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ. εκαληηθή είλαη, ηέινο, ε δηαπίζησζε φηη ηα ηκήκαηα Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη Πιεξνθφξεζεο, ζην ζχλνιφ ηνπο, ηείλνπλ λα πξνσζνχλ αμίεο πνπ ζπλδένληαη πεξηζζφηεξν κε ην επάγγεικα παξά κε ηελ επηζηήκε, αλαπαξάγνληαο ηζρπξέο επαγγεικαηηθέο ηαπηφηεηεο. Σν ζηνηρείν απηφ θαίλεηαη λα αζθεί δηαθνξνπνηεηηθή επίδξαζε ζηηο δηαδξνκέο θαη ηηο επθαηξίεο ησλ θνηηεηψλ, αληίζηνηρε κε ηα θνηλσληθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά. πλνιηθά, ζηελ εξγαζία απηή ηεθκεξηψλεηαη ε άπνςε φηη αηνκηθνί, νηθνγελεηαθνί, θνηλσληθνί θαη ηδξπκαηηθνί παξάγνληεο θαζψο θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ηα λέα άηνκα δηαρεηξίδνληαη ηπραία γεγνλφηα θαη θνηλσληθέο θαη πξνζσπηθέο ζρέζεηο αζθνχλ επίδξαζε ζηελ επηινγή ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο, δηεπθνιχλνπλ ή δπζρεξαίλνπλ ηελ πνξεία ηνπο θαη επελεξγνχλ ζηε ζπγθξφηεζε ηεο παηδαγσγηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο ζην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ γλσζηηθνχ ηνκέα. ii
Abstract This research study explores the reasons why young people have chosen Library and Information Science as a field of study, and traces their education career, within the existing higher education departments in Greece. The study is supported by concepts drawn from the theories of Bourdieu and symbolic interaction, which help to reveal the social and complex character of young people s educational choices. A core concept in this work is that of educational career, providing the possibility for theorizing in integrated way students LIS choice and their educational trajectories. The methodological approach adopted in the study aimed at a deeper understanding of educational choices and the ways young people perceive situations, form their ambitions and make decisions and plans. The study was conducted in two stages, the data was collected through a questionnaire and semi structured interviews and the analyses relied on quantitative and qualitative methods and techniques. The effort to examine qualitative dimensions in the quantitative data and the conceptual resources used in the study have lead to the construction of analytical tools such as the Educational Career Index and the Divergence Index, which assisted us in identifying the internal differentiation of the sample of students and in interpreting of their educational choices. Developing ways for organizing data, and the constant interrogation of data through the theoretical concepts and the reverse have helped to reveal the complexity of educational choices and trajectories as a social process. The main findings of the study include the association observed between the sample s grouping, each group of students having distinctive social characteristics, and the reasons attracting them to Library and Information science. Other important findings refer to the ways young persons use in their effort to re-define their position in the information field through negotiation of the meanings they attribute to their experiences in the new social reality they are located; as well as the ways they exploit symbolic resources in order to attribute value to their field of study. Furthermore, it was possible to reveal in the study, the transformations in the students perceptions of their field of study, and the trajectories they plan, which are dependent on their possibilities to capitalize on the available resources, relative also to the institutional habitus of the department in which they study. Interesting iii
also was the finding that the LIS departments, despite their constant negotiation between the scientific and vocational orientation, tend to transmit values which relate more to the profession than to science, thus reproducing powerful professional identities. Regarding this finding, one can only speculate that the influence this fact exerts on students trajectories and their educational chances may differ according to their social characteristics. The above suggest that individual, family, social and institutional factors, as well as the way young people cope with contingencies, and with social and personal relations are all important, influencing students choice of LIS; facilitating or impeding their trajectories within higher education institutions; and acting upon the construction of their pedagogic identities. iv
v Στους γονείς μου
Δπραξηζηίεο Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο εθείλνπο πνπ θαηά ην δηάζηεκα εθπφλεζεο ηεο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο κνηξάζζεθαλ καδί κνπ ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο θαη ηηο ακθηβνιίεο κνπ. Δπραξηζηψ ηδηαίηεξα ηελ επηβιέπνπζα Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ζην Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ θ. Άλλα Σζαηζαξψλε γηα ηελ επηζηεκνληθή ηεο θαζνδήγεζε, ηελ εζηθή θαη ςπρνινγηθή ηεο ππνζηήξημε ηφζν ζε επηζηεκνληθφ φζν θαη ζε πξνζσπηθφ επίπεδν, γηα ηνλ πνιχηηκν ρξφλν ηεο πνπ κε γελλαηνδσξία δηέζεζε ζε φια ηα ζηάδηα εθπφλεζεο ηεο εξεπλεηηθήο απηήο εξγαζίαο θαη ηελ παξνρή ζπλερνχο αλαηξνθνδφηεζεο. Πεξηζζφηεξν απφ ηελ θαζνξηζηηθή ηεο ζπκβνιή ζηελ πξνζπάζεηα απηή, ζα ήζεια λα ηελ επραξηζηήζσ γηαηί δελ ζα είρα ηνικήζεη κηα θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο παξνχζαο έξεπλαο ρσξίο ηε δηθή ηεο επηζηεκνληθή θαη εξεπλεηηθή εκπεηξία. Θεξκέο επραξηζηίεο ζα ήζεια λα εθθξάζσ πξνο ηα άιια δπν κέιε ηεο ηξηκεινχο επηηξνπήο, ηνλ θ. Βαζίιε Κνπιατδή, Καζεγεηή ζην Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ θαη ηνλ θ. Γηψξγν ηακέιν, Αλαπιεξσηή Καζεγεηή ζην Παλεπηζηήκην Παηξψλ, γηα ηελ νπζηαζηηθή ζπκβνιή ηνπο ζε θξίζηκεο απνθάζεηο θαηά ηελ εθπφλεζε ηεο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο. Δπραξηζηψ, επίζεο, ηνπο Παλαγηψηε Καθεηδή, Αλαπιεξσηή Καζεγεηή ζην Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ θαη Θαλάζε Καηζή, Δπίθνπξν Καζεγεηή ζην Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ, γηα ηε βνήζεηά ηνπο ζε κεζνδνινγηθά δεηήκαηα θαη δεηήκαηα ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο αληίζηνηρα, θαη ηνλ Jeff Evans, Reader ζην Middlesex University, UK γηα ηε ζπκβνιή ηνπ ζε δηάθνξεο θάζεηο ηεο κειέηεο. Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο θνηηεηέο ησλ ηκεκάησλ Αξρεηνλνκίαο θαη Βηβιηνζεθνλνκίαο ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ θαη ησλ ηκεκάησλ Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη πζηεκάησλ Πιεξνθφξεζεο ησλ ΣΔΗ Αζήλαο θαη Θεζζαινλίθεο γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ εξεπλεηηθή απηή εξγαζία. Σέινο, επραξηζηψ ηδηαίηεξα ην ζχδπγν κνπ Κψζηα, ην γην κνπ Θαλάζε θαη ηελ αληςηά κνπ Πφπε γηα ηελ θξηηηθή αλάγλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ηηο νπζηαζηηθέο επηζεκάλζεηο ηνπο, θαη θπξίσο γηαηί κνηξάζηεθαλ καδί κνπ ηηο αλεζπρίεο θαη ηηο δχζθνιεο ζηηγκέο θαηά ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο δηαηξηβήο αιιά θαη ηηο ζηηγκέο ηθαλνπνίεζεο πνπ πξνθαιεί κηα ηέηνηνπ είδνπο πλεπκαηηθή ελαζρφιεζε. vi
πληνκνγξαθίεο ΑΔΗ ΑΔ ΑΣΔΗ-Θ CPA ΔΒΔ ΔΤΔ ΗΣΔ HΠA ΚΑΣΔ ΚΑΣΔΔ ΚΟΔ MANOVA MME ΟΟΑ ΠΠ SLA SPSS ΣΑΒ ΣΔΔ ΣΔΗ TEI-Α ΣΠΔ UNESCO XEN ΤΠΔΠΘ YWCA Αλψηαηα Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα Αλσηέξα ρνιή ηειερψλ Δπηρεηξήζεσλ Αιεμάλδξεην Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Θεζζαινλίθεο Principal Component Analysis Δζληθή Βηβιηνζήθε Διιάδνο Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο Ηλζηηηνχην Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο Κέληξα Αλψηεξεο Σερληθήο Δθπαίδεπζεο Κέληξα Αλψηεξεο Σερληθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο Κνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν Multivariate Analysis of Variance Μέζα Μαδηθήο Δπηθνηλσλίαο Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο Πξνπηπρηαθφ Πξφγξακκα πνπδψλ Special Libraries Association Statistical Package for the Social Sciences Σκήκα Αξρεηνλνκίαο θαη Βηβιηνζεθνλνκίαο Σερλνινγηθά Δπαγγεικαηηθά Δθπαηδεπηήξηα Σερλνινγηθά Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Αζήλαο Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ησλ Δπηθνηλσληψλ United Nations Educational Scientific Cultural Organization Υξηζηηαληθή Έλσζε Νεαλίδσλ Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ Young Women Christian Association vii
ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΩΝ Κεθάιαην 1. ΔΗΑΓΩΓΖ... 1 Κεθάιαην 2. ΔΠΗΚΟΠΖΖ ΣΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ: ΔΠΗΛΟΓΖ ΣΟΤ ΣΟΜΔΑ ΠΟΤΓΩΝ ΣΖ ΒΗΒΛΗΟΘΖΚΟΝΟΜΗΑ KAI ΠΛΖΡΟΦΟΡΖΖ... 10 2.1 Δηζαγσγή... 10 2.2 Αιιαγέο ζηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθφξεζεο... 12 2.3 Ζ κεηαβαιιφκελε δπλακηθή ηνπ πεξηβάιινληνο ηεο πιεξνθφξεζεο θαη ην έξγν ηνπ επαγγεικαηία ηεο πιεξνθφξεζεο... 18 2.4 Ζ εμέιημε ηεο επηζηεκνληθήο ζπδήηεζεο θαη νη εξεπλεηηθέο πξνζπάζεηεο ζηελ επηινγή ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ... 21 2.5 πδήηεζε... 45 Κεθάιαην 3. ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΒΗΒΛΗΟΘΖΚΟΝΟΜΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ... 48 3.1 Δηζαγσγή... 48 3.2 Πεξίνδνο πξν ηνπ 1977... 50 3.3 Πεξίνδνο απφ ην 1977 κέρξη ην 2001... 54 3.4 Πεξίνδνο κεηά ην 2001... 63 3.5 πδήηεζε... 67 Κεθάιαην 4. ΔΠΗΛΟΓΖ ΣΟΜΔΑ ΠΟΤΓΩΝ: ΘΔΩΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ- ΒΑΗΚΔ ΔΝΝΟΗΔ... 72 4.1 Δηζαγσγή... 72 4.2 Θεσξίεο επαγγεικαηηθήο επηινγήο... 73 4.2.1 Γηαθνξηθέο Θεσξίεο... 75 4.2.2 Δμειηθηηθέο ζεσξίεο... 77 4.2.3. Θεσξίεο θνηλσληθήο κάζεζεο... 79 4.3 Κνηλσληνινγηθέο ζεσξίεο ιήςεο απφθαζεο θαξηέξαο... 80 4.4 Θεσξίεο ιήςεο απφθαζεο θαξηέξαο θαη εθπαηδεπηηθψλ δηαδξνκψλ.... 82 4.5 Ζ επηινγή ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ: ζεσξεηηθφ πιαίζην -ελλνηνινγηθά εξγαιεία... 86 4.6 χλνςε... 98 Κεθάιαην 5. ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΚΑ ΕΖΣΖΜΑΣΑ... 101 5.1 Δηζαγσγή... 101 5.2 ρεδηαζκφο ηεο έξεπλαο... 101 5.3 Δπηινγή κεζφδσλ... 104 5.4 Πξψην ζηάδην ηεο κειέηεο... 107 5.4.1 Πιεζπζκφο πνπ κειεηάηαη... 107 5.4.2 πκκεηέρνληεο ζηελ πξψηε θάζε ηνπ πξψηνπ ζηαδίνπ ηεο έξεπλαο... 109 5.4.3 Αλάπηπμε εξγαιείσλ... 109 5.4.3.1 Πηινηηθή έξεπλα γηα ην ζρεδηαζκφ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ... 109 5.4.3.2 Δξσηεκαηνιφγην Δθπαηδεπηηθή Πνξεία ησλ Νέσλ Αηφκσλ θαη Δπηινγή πνπδψλ... 110 5.4.4 Γηεμαγσγή ηεο εκπεηξηθήο κειέηεο θαηά ην πξψην ζηάδην - 1 ε θάζε... 111 5.4.5 πκκεηέρνληεο ζηε δεχηεξε θάζε ηνπ πξψηνπ ζηαδίνπ ηεο έξεπλαο... 112 5.4.6 Αλάπηπμε εξγαιείσλ... 115 5.4.6.1 Πηινηηθή έξεπλα γηα ην ζρεδηαζκφ ηνπ νδεγνχ ηεο ζπλέληεπμεο... 115 5.4.6.2 πλέληεπμε γηα ηηο απφςεηο ησλ θνηηεηψλ Α εμακήλνπ ζε δεηήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηηο επηινγέο ηνπο... 115 viii
5.4.7 Γηεμαγσγή ηεο εκπεηξηθήο κειέηεο θαηά ην πξψην ζηάδην - 2 ε θάζε... 116 5.5 Καηαζθεπή δεηθηψλ... 118 5.6 Γεχηεξν ζηάδην ηεο έξεπλαο... 125 5.6.1 Πιεζπζκφο πνπ κειεηάηαη θαηά ην δεχηεξν ζηάδην ηεο έξεπλαο... 125 5.6.2 πκκεηέρνληεο ζην δεχηεξν ζηάδην ηεο έξεπλαο... 125 5.6.3 Αλάπηπμε εξγαιείσλ... 127 5.6.3.1 Πηινηηθή έξεπλα γηα ην ζρεδηαζκφ ηνπ νδεγνχ ηεο ζπλέληεπμεο - 2ν ζηάδην ηεο έξεπλαο... 127 5.6.3.2 πλέληεπμε γηα ηελ παξαθνινχζεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδξνκήο ησλ θνηηεηψλ.... 127 5.6.4 Γηεμαγσγή ηεο εκπεηξηθήο κειέηεο θαηά ην δεχηεξν ζηάδην ηεο έξεπλαο... 128 5.7 Δγθπξφηεηα ησλ πιεξνθνξηψλ ησλ ζπλεληεχμεσλ... 128 5.8 Ζζηθά δεηήκαηα θαη εγθαζίδξπζε ζρέζεσλ εκπηζηνζχλεο... 129 5.9 Ζ ζέζε ηεο εξεπλήηξηαο ζην αληηθείκελν ηεο έξεπλαο... 129 Κεθάιαην 6. ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΚΑΗ ΑΝΑΛΤΖ ΣΩΝ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΩΝ ΣΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ... 131 6.1 Δηζαγσγή... 131 6.2 Πεξηγξαθή ησλ δεκνγξαθηθψλ θαη θνηλσληθννηθνλνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ δείγκαηνο ζην ζχλνιφ ηνπ.... 132 6.2.1 Δθπαηδεπηηθή πνξεία ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ έξεπλα... 138 6.2.2 Γηαδηθαζία εηζαγσγήο ζηα ηκήκαηα Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη Πιεξνθφξεζεο... 146 6.2.3 πλνπηηθά ζρφιηα... 151 6.3 Πεξηγξαθή ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ λενεηζαρζέλησλ θνηηεηψλ Βηβιηνζεθνλνκηαο θαη Πιεξνθφξεζεο αλά εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα... 154 6.4 πκπεξάζκαηα - νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο ζηε θπζηνγλσκία ηνπ πιεζπζκνχ πνπ κειεηάηαη... 162 Κεθάιαην 7. ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΚΑΗ ΑΝΑΛΤΖ ΣΩΝ ΔΤΡΖΜΑΣΩΝ... 165 7.1 Δηζαγσγή... 165 7.2 Παξαγνληηθή αλάιπζε, νκαδνπνίεζε κεηαβιεηψλ, αλάδεημε εηθφλσλ γηα ηελ επηζηήκε ηεο πιεξνθφξεζεο... 166 7.3. Αλάιπζε ζπζηάδσλ Γηάθξηζε ησλ θνηηεηψλ ζε νκάδεο... 170 7.4. χλδεζε ησλ εηθφλσλ γηα ηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθφξεζεο κε ηηο νκάδεο θνηηεηψλ, κε βάζε ηελ αλάιπζε ζπζηάδσλ... 172 7.5 Αλάιπζε θαη ζπκπεξάζκαηα... 177 Κεθάιαην 8. ΑΝΑΛΤΖ ΣΩΝ ΠΟΗΟΣΗΚΩΝ ΣΟΗΥΔΗΩΝ - 1ν ΣΑΓΗΟ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ... 183 8.1 Δηζαγσγή... 183 8.2 Θεκαηηθέο θαηεγνξίεο... 184 8.3 Αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ... 186 8.3.1 Απφςεηο ησλ θνηηεηψλ γηα ηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθφξεζεο θαη ην αληηθείκελν ζπνπδψλ πξηλ θαη κεηά απφ ηελ εγγξαθή ηνπο ζην ηκήκα, γεληθά θαη ζε ζρέζε κε ηηο αξρηθέο ηνπο επηδηψμεηο... 187 8.3.2 Δκπινθή ησλ γνλέσλ θαη ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ησλ θνηηεηψλ ζηα δεηήκαηα ηεο επηινγήο ηνκέα ζπνπδψλ.... 193 8.3.3 Απφςεηο ησλ γνλέσλ θαη ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ησλ θνηηεηψλ γηα ηελ επηινγή θαη ηελ επηηπρία ηνπο ζην ζπγθεθξηκέλν ηκήκα, φπσο πξνζιακβάλνληαη θαη απνδίδνληαη απφ ηνπο θνηηεηέο.... 206 8.3.4 Ζ αλψηαηε εθπαίδεπζε ζηνλ νξίδνληα ησλ πξνζδνθηψλ ησλ θνηηεηψλ θαη ν ηνκέαο ηεο πιεξνθφξεζεο πξηλ θαη κεηά ηελ εγγξαθή ηνπο ζηα ζπγθεθξηκέλα ηκήκαηα.... 214 ix
8.3.5 Οη αληηιήςεηο ησλ θνηηεηψλ γηα ηηο εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο ηεξαξρήζεηο ησλ ηνκέσλ ζπνπδψλ θαζψο θαη γηα ηε ζέζε ηνπ ηνκέα ζπνπδψλ ηεο πιεξνθφξεζεο ζε απηέο.... 220 8.3.6 Δξκελείεο ησλ θνηηεηψλ γηα ζέκαηα θχξνπο ηνπ ηνκέα ηεο Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη πιεξνθφξεζεο ζε ζρέζε θαη κε ηελ επηινγή ηνπ ηνκέα ζπνπδψλ.... 228 8.3.7 Δλλνηνιφγεζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ζπνπδψλ απφ ηνπο θνηηεηέο ζε ζρέζε κε ηα ζπκβνιηθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ πξνθεηκέλνπ λα πξνζδψζνπλ αμία ζην αληηθείκελν πνπ κειεηνχλ.... 231 8.3.8 Αληίιεςε ησλ θνηηεηψλ γηα ηε βηβιηνζήθε σο ζεζκφ.... 236 8.3.9 Μειινληηθέο θηινδνμίεο ησλ θνηηεηψλ... 239 8.4 πκπεξάζκαηα... 247 Κεθάιαην 9. ΑΝΑΛΤΖ ΣΩΝ ΠΟΗΟΣΗΚΩΝ ΣΟΗΥΔΗΩΝ ΠΟΤ ΑΦΟΡΟΤΝ ΣΖΝ ΔΞΔΛΗΞΖ ΚΑΗ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΓΗΑΓΡΟΜΖ ΣΩΝ ΦΟΗΣΖΣΩΝ 2ν ΣΑΓΗΟ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ.... 250 9.1 Δηζαγσγή... 250 9.2 Θεκαηηθέο θαηεγνξίεο... 251 9.3 Αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ... 252 9.3.1 Δπίδξαζε ηνπ ηδξπκαηηθνχ habitus ζηελ πνξεία ησλ θνηηεηψλ... 253 9.3.2 Δπίδξαζε ηνπ νηθνγελεηαθνχ θαη θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδξνκή ησλ αηφκσλ... 265 9.3.3 Δπίδξαζε ηεο θνηλσληθήο δσήο ησλ θνηηεηψλ ζηηο αθαδεκατθέο ηνπο επηδφζεηο.... 270 9.3.4 Αληαπφθξηζε ή κε ησλ θνηηεηψλ ζηηο επαγγεικαηηθέο ή άιιεο επθαηξίεο πνπ ηνπο παξνπζηάζζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπο.... 271 9.3.5 Αληίιεςε ησλ θνηηεηψλ γηα ην αληηθείκελν ησλ ζπνπδψλ ηνπο σο επηζηεκνληθφ αληηθείκελν θαη επηζηεκνληθά ελδηαθέξνληα πνπ αλαπηχζζνπλ νη ίδηνη ζηελ πνξεία ησλ ζπνπδψλ ηνπο.... 273 9.3.6 Φηινδνμίεο, ζρέδηα ησλ θνηηεηψλ θαη δηακφξθσζε παηδαγσγηθψλ ηαπηνηήησλ... 275 9.4 πλνπηηθά ζρφιηα... 285 Κεθάιαην 10. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 289 10.1 Δηζαγσγή... 289 10.2 Δπηζθφπεζε ησλ θπξηφηεξσλ επξεκάησλ... 290 10.3 Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο... 307 10.4 Αλάγθε γηα πεξαηηέξσ έξεπλα... 310 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 311 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ... 333 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1:... 334 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2:... 349 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 3:... 354 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 4:...386 x
ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΗΝΑΚΩΝ Πίλαθαο 2.1: Μειέηεο ζε ζρέζε κε ηηο αληηιήςεηο ησλ καζεηψλ έλαληη ηεο βηβιηνζεθνλνκίαο... 28 Πίλαθαο 2.2: Μειέηεο ζε ζρέζε κε ηηο αληηιήςεηο πξσηνεηψλ θνηηεηψλ γηα ηνλ ηνκέα ηεο βηβιηνζεθνλνκίαο... 31 Πίλαθαο 2.3: Μειέηεο πνπ εμεηάδνπλ ηνπο ιφγνπο επηινγήο ηεο βηβιηνζεθνλνκίαο ζε πξνπηπρηαθνχο θαη κεηαπηπρηαθνπο θνηηεηέο... 33 Πίλαθαο 2.4: Μειέηεο πνπ εμεηάδνπλ ηνπο ιφγνπο επηινγήο ηεο βηβιηνζεθνλνκίαο ζε επαγγεικαηίεο βηβιηνζεθνλφκνπο... 40 Πίλαθαο 2.5: Μειέηεο πνπ εμεηάδνπλ ηνπο ιφγνπο επηινγήο ηεο βηβιηνζεθνλνκίαο ζε επαγγεικαηίεο απφ άιινπο ηνκείο... 41 Πίλαθαο 2.6: Μειέηεο πνπ εμεηάδνπλ ηηο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο ζε ζρέζε κε ηε βηβιηνζεθνλνκία... 43 Πίλαθαο 5.1: ηάδηα ηεο έξεπλαο... 104 Πίλαθαο 5.2: χλνιν θνηηεηηθνχ πιεζπζκνχ πνπ κειεηάηαη... 108 Πίλαθαο 5.3: πκκεηέρνληεο ζηελ πξψηε θάζε ηνπ πξψηνπ ζηαδίνπ ηεο έξεπλαο... 109 Πίλαθαο 5.4: πκκεηέρνληεο ζηηο ζπλεληεχμεηο θαηά ην πξψην ζηάδην ηεο έξεπλαο... 114 Πίλαθαο 5.5: Καηαζθεπή ηνπ δείθηε εθπαηδεπηηθήο πνξείαο... 121 Πίλαθαο 5.6: Καηαζθεπή ηνπ δείθηε απφθιηζεο... 122 Πίλαθαο 5.7: πκκεηέρνληεο ζηηο ζπλεληεχμεηο θαηά ην 2 ν ζηάδην ηεο έξεπλαο... 126 Πίλαθαο 6.1: Φχιν... 132 Πίλαθαο 6.2: Λχθεην απνθνίηεζεο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ έξεπλα... 133 Πίλαθαο 6.3: Ζιηθία ζπκκεηερφλησλ ζηελ έξεπλα... 133 Πίλαθαο 6.4: Πεξηνρή... 134 Πίλαθαο 6.5 : Δπάγγεικα παηέξα... 135 Πίλαθαο 6.6 : Δπάγγεικα κεηέξαο... 136 Πίλαθαο 6.7: Μνξθσηηθφ επίπεδν παηέξα... 137 Πίλαθαο 6.8: Αλαθσδηθνπνίεζε... 137 Πίλαθαο 6.9: Μνξθσηηθφ επίπεδν κεηέξαο... 138 Πίλαθαο 6.10: Αλαθσδηθνπνίεζε... 138 Πίλαθαο 6.11: Γλψζε μέλεο γιψζζαο- Αγγιηθά... 139 Πίλαθαο 6.12: Γλψζε μέλεο γιψζζαο- Γαιιηθά... 140 Πίλαθαο 6.13: Γλψζε μέλεο γιψζζαο- Γεξκαληθά... 140 Πίλαθαο 6.14: Γλψζε μέλσλ γισζζψλ ( Αγγιηθά, Γαιιηθά, Γεξκαληθά)... 141 Πίλαθαο 6.15: Υξεζηκφηεηα καζήκαηνο επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ... 141 Πίλαθαο 6.16: Υξεζηκφηεηα καζήκαηνο πιεξνθνξηθήο θαη ρξήζεο ππνινγηζηή... 141 Πίλαθαο 6.17 :Όπαξμε βηβιηνζήθεο ζην ζρνιείν ή ζηελ πεξηνρή δηακνλήο... 142 Πίλαθαο 6.18: πρλφηεηα ρξήζεο βηβιηνζήθεο... 142 Πίλαθαο 6.19: Αλαθσδηθνπνίεζε... 143 Πίλαθαο 6.20: Τπεξεζίεο θηλεηήο βηβιηνζήθεο... 143 Πίλαθαο 6.21: Υξήζε ησλ ππεξεζηψλ θηλεηήο βηβιηνζήθεο... 144 Πίλαθαο 6.22: Δπίπεδν γλψζεσλ ππνινγηζηψλ... 144 Πίλαθαο 6.23: Σξφπνη απφθηεζεο γλψζεσλ ππνινγηζηψλ... 145 Πίλαθαο 6.24: Σξφπνη απφθηεζεο γλψζεσλ ππνινγηζηψλ εθηφο ζρνιηθνχ ζεζκνχ... 145 Πίλαθαο 6.25: Βαζκνινγία απνθνίηεζεο... 146 Πίλαθαο 6.26: Βαζκνινγία απνθνίηεζεο... 146 Πίλαθαο 6.27: Σξφπνο εηζαγσγήο ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε... 147 Πίλαθαο 6.28: εηξά πξνηίκεζεο ηνπ ηνκέα ζπνπδψλ... 148 Πίλαθαο 6.29: Αλαθσδηθνπνίεζε... 148 Πίλαθαο 6.30: Καηαλνκή ηνπ δείθηε Απφθιηζεο... 149 Πίλαθαο 6.31: Κνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θνηηεηψλ... 152 xi
Πίλαθαο 7.1: Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο Α... 168 Πίλαθαο 7.2: Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο Β... 169 Πίλαθαο 7.3: Δηθφλεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ αλάιπζε θαη αληίζηνηρεο κεηαβιεηέο... 170 Πίλαθαο 7.4: Απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ζπζηάδσλ... 171 Πίλαθαο 7.5: Γηαθνξνπνίεζε ησλ θνηηεηψλ ζε νκάδεο κε βάζε ηελ αλάιπζε ζπζηάδσλ... 172 Πίλαθαο 7.6: Απνηειέζκαηα MANOVA... 174 xii
ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΓΡΑΦΖΜΑΣΩΝ ΚΑΗ ΥΖΜΑΣΩΝ ρήκα 1.1: Γνκή ηεο κειέηεο... 9 ρήκα 5.1:Κξίζηκεο θάζεηο ζηελ εμέιημε ηεο εθπαηδεπηηθήο θαξηέξαο... 102 ρήκα 2β: Γηαθνξέο κεηαμχ ησλ ηξηψλ νκάδσλ θνηηεηψλ σο πξνο ηελ εηθφλα Β... 175 ρήκα 2γ: Γηαθνξέο κεηαμχ ησλ ηξηψλ νκάδσλ θνηηεηψλ γηα ηελ εηθφλα Γ... 176 ρήκα 2δ: Γηαθνξέο κεηαμχ ησλ ηξηψλ νκάδσλ θνηηεηψλ γηα ηελ εηθφλα Γ... 176 Γξάθεκα 6.1: Γείθηεο Δθπαηδεπηηθήο Πνξείαο ζε ζρέζε κε ην Γείθηε Απφθιηζεο... 150 xiii
Κεθάιαην 1 ΔΗΑΓΩΓΖ Οη εμειίμεηο ζηηο Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ησλ Δπηθνηλσληψλ, ην δηαδίθηπν, ε παγθνζκηνπνίεζε, νη νηθνλνκηθνί θαη νη πνιηηηθνί κεηαζρεκαηηζκνί, ε αλαδπφκελε αγνξά εξγαζίαο, ε είζνδνο ζηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθφξεζεο αληαγσληζηηθψλ νκάδσλ, ε απμαλφκελε έκθαζε ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αμία ηεο πιεξνθνξίαο, έρνπλ κεηαβάιεη ζεκαληηθά ηηο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο, αλαπαξαγσγήο θαη δηάζεζεο ησλ πιεξνθνξηαθψλ πφξσλ θαη ππεξεζηψλ. ε απηφ ην πιαίζην, ε επηζηήκε ηεο πιεξνθφξεζεο, έλα αληηθείκελν πνπ έρεη εληαρζεί ζρεηηθά πξφζθαηα ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε, παξά ηε ζπδήηεζε πνπ αλαπηχζζεηαη γηα ηε κεηαθίλεζε απφ ηελ εθηίκεζε ησλ πιηθψλ αγαζψλ ζηνπο άυινπο πφξνπο, δελ έρεη θαηαθηήζεη ζεκαληηθή ζέζε ζην πεδίν ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο. Χζηφζν, νη λέεο ζπλζήθεο πνπ πξναλαθέξζεθαλ επηδξνχλ κε ζχλζεηνπο ηξφπνπο αθελφο ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ξφισλ ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο πιεξνθφξεζεο, αθεηέξνπ ζηηο ζηξαηεγηθέο πνπ αθνινπζνχλ ζπλαθείο εθπαηδεπηηθνί θαη επαγγεικαηηθνί θνξείο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνκέα. Δηδηθφηεξα, ε πξνζθνξά ππεξεζηψλ πξνζηηζέκελεο αμίαο, κέζσ ηνπ εληνπηζκνχ, επεμεξγαζίαο θαη αλαδφκεζεο ησλ πιεξνθνξηψλ κε ηξφπν πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο εηδηθέο θαη εμαηνκηθεπκέλεο αλάγθεο ησλ πειαηψλ δηαγξάθεη έλα ζχλνιν λέσλ γλψζεσλ, δεμηνηήησλ θαη ζηάζεσλ, απνηειεί δε, δπλεηηθά, κείδνλ δηαπξαγκαηεπηηθφ κέζν γηα ηνλ επαγγεικαηία ηεο πιεξνθφξεζεο. Οκνίσο, εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, επαγγεικαηηθνί νξγαληζκνί, εξεπλεηέο αλαπηχζζνπλ, κεηαμχ άιισλ, ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ επηινγή ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ, επηζεκαίλνληαο ηελ αλάγθε γηα έλα λέν πξφηππν επαγγεικαηία ηεο πιεξνθφξεζεο πνπ ζα κπνξεί λα δηαθξίλεηαη ζε έλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ (Fisher, 2004 Goulding Bromham, Hannabuss, & Cramer 2000 Guy, 1996). Ζ κειέηε ησλ ιφγσλ γηα ηνπο νπνίνπο επηιέγνπλ ηα λέα άηνκα ηελ επηζηήκε ηεο πιεξνθφξεζεο ή απνθαζίδνπλ λα δερζνχλ ηε δηακνξθσκέλε δηαινγή σο απνηέιεζκα ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ, θαζψο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο ηνπο δηαδξνκήο ζην πιαίζην ζπγθεθξηκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ, δελ έρεη αλαδεηρζεί σο εξεπλεηηθφ δήηεκα κέρξη ζήκεξα, παξά ηελ εμαηξεηηθή ζεκαζία ηνπ, ε νπνία ηεθκεξηψλεηαη απφ ηελ επηζθφπεζε θαη ηελ θξηηηθή αλάιπζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. 1
Σν ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ ζε ζρέζε κε δεηήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ επηινγή ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο έρεη επηθεληξσζεί ζηελ πεξηγξαθή ησλ παξαγφλησλ πνπ θαίλεηαη φηη επεξεάδνπλ ηα άηνκα ζηελ επηινγή ηεο επηζηήκεο απηήο. Δπίζεο, ζε πεξηνξηζκέλε έθηαζε, ζηελ πεξηγξαθή ησλ αιιαγψλ ησλ αληηιήςεσλ ησλ θνηηεηψλ γηα ηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθφξεζεο κεηά απφ ηελ επαθή ηνπο κε ην αληηθείκελν ησλ ζπνπδψλ ηνπο, ρσξίο σζηφζν λα επηρεηξείηαη κε ζπζηεκαηηθφ ηξφπν ε εξκελεία ησλ αιιαγψλ πνπ πεξηγξάθνληαη ζηηο έξεπλεο απηέο (Hallam & Partrige, 2005 Tiamiyou, 1999). Πην ζπγθεθξηκέλα, νη εκπεηξηθέο απηέο κειέηεο εληζρχνπλ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηα δεηήκαηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ θαη ελδερφκελσλ κεηαβνιψλ ζηηο απφςεηο ησλ θνηηεηψλ γηα ηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθφξεζεο, ζε έλα πιεξνθνξηαθφ πεξηβάιινλ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ αβεβαηφηεηα θαη ξεπζηφηεηα. Χζηφζν, νπζηαζηηθά, δελ αλαδεηθλχνπλ ηε ζπλζεηφηεηα ηεο δηαδηθαζίαο ιήςεο απνθάζεσλ ζε ζρέζε κε ηηο εθπαηδεπηηθέο επηινγέο, παξαβιέπνληαο ην γεγνλφο φηη νη αξρηθέο επηινγέο θαη ε εθπαηδεπηηθή θαξηέξα ησλ αηφκσλ απνηειεί ελγελψο θνηλσληθή δηαδηθαζία, ε νπνία δηακνξθψλεηαη απφ ηηο αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ θνηλσληθψλ, πνιηηηζκηθψλ θαη ηδξπκαηηθψλ παξαγφλησλ. Έηζη, δηαπηζηψλεηαη ε αλάγθε πεξαηηέξσ επηζηεκνληθήο δηεξεχλεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ ησλ λέσλ αηφκσλ πνπ εηζάγνληαη ζηα ηκήκαηα Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη Πιεξνθφξεζεο, ηεο θνηλσληθνπνίεζήο ηνπο ζην αληηθείκελν ησλ ζπνπδψλ ηνπο, ηεο εθπαηδεπηηθήο ηνπο δηαδξνκήο θαη ηεο ηαπηφηεηαο πνπ δηακνξθψλνπλ. Δπηπιένλ, ε κειέηε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνθάζεσλ απνηειεί έλα ζεκαληηθφ εξεπλεηηθφ δήηεκα, ζε έλα πεξηβάιινλ δηεχξπλζεο ησλ επθαηξηψλ ζπκκεηνρήο θαη πξφζβαζεο ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε θαη επέθηαζεο ηνπ πεδίνπ ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο, κε επαθφινπζν ηε ζεκαληηθή αχμεζε θαη ηε δεκηνπξγία λέσλ αληηθεηκέλσλ ζπνπδψλ. Εεηήκαηα φπσο νη αθαδεκατθέο θαη θνηλσληθέο ηεξαξρήζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο, θαη ε αληζφηεηα πνπ παξαηεξείηαη κεηαμχ ησλ αηφκσλ δηαθνξεηηθήο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο σο πξνο ηε δηαζεζηκφηεηα νηθνλνκηθνχ, πνιηηηζκηθνχ θαη ζπκβνιηθνχ θεθαιαίνπ θαη ε δπλαηφηεηα ή ε αδπλακία ησλ αηφκσλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ ην πεξηερφκελν ησλ ηνκέσλ ζπνπδψλ θαη λα αλαγλσξίζνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο δηαδξνκέο ζηηο νπνίεο νδεγνχλ, ψζεζαλ ηελ εξεπλήηξηα ζηελ απφπεηξα θνηλσληνινγηθήο εμέηαζεο θαη εξκελείαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ. Σν εγρείξεκα απηφ είρε σο απνηέιεζκα κηα εζσηεξηθή αιιαγή ζηνλ ηξφπν πξνζέγγηζεο ηνπ δεηήκαηνο, ζηελ αμηνπνίεζε θαη ηελ αλάπηπμε 2
θνηλσληνινγηθψλ εξγαιείσλ θαη, ελ ηέιεη, ζηε κχεζή ηεο ζηελ θνηλσληνινγηθή ινγηθή θαη γιψζζα, ζηελ νπνία πεξηιακβάλεηαη θαη ε θαηαλφεζε ησλ κεηαζρεκαηηζκψλ πνπ πθίζηαληαη νη ζεσξίεο θαηά ηε κεηαθνξά ηνπο ζε λέα εξεπλεηηθά πιαίζηα (Tsatsaroni & Cooper, 2009). Ζ έξεπλα πνπ παξνπζηάδεηαη ζε απηήλ ηελ εξγαζία έρεη ελδηαθέξνλ δηφηη, φπσο πξναλαθέξζεθε, δηαθνξνπνηείηαη απφ άιιεο εκπεηξηθέο έξεπλεο, νη νπνίεο εμεηάδνπλ κνλνκεξψο ηνπο ιφγνπο επηινγήο ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ, θαη επηπιένλ, δηφηη αθνινπζεί θνηλσληνινγηθά ππνζηεξηδφκελε πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο πνπ επηηξέπεη ηελ αλάδεημε ηεο ζπλζεηφηεηαο ηνπ θαηλνκέλνπ. Δπίζεο, ε έξεπλα απηή εκπλέεηαη, αιιά θαη δηαθνξνπνηείηαη απφ άιιεο θνηλσληνινγηθέο κειέηεο επηινγήο ηνκέα ζπνπδψλ, ε αμία θαη ε ζπλεηζθνξά ησλ νπνίσλ έγθεηηαη, θπξίσο, ζηελ αλάδεημε ησλ θνηλσληθψλ δηεξγαζηψλ πνπ δηακεζνιαβνχλ ηελ επηινγή. ηε κειέηε απηή εμεηάδεηαη ε κεηάβαζε, ε δηαδξνκή θαη ε δηαδηθαζία επηζηεκνληθήο ζπγθξφηεζεο θαη επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο ησλ θνηηεηψλ κε αλαθνξά ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ηνκέα. Ζ εζηίαζε απηή επηηξέπεη ηελ αλάδεημε θαη επεμεξγαζία λέσλ φςεσλ ηνπ ζέκαηνο, φπσο ν ζηαδηαθφο κεηαζρεκαηηζκφο ηεο εηθφλαο πνπ έρνπλ νη θνηηεηέο γηα ην αληηθείκελν ζπνπδψλ ηνπο ή ε δπλαηφηεηα θαη, αληίζεηα, ε αδπλακία ησλ αηφκσλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ ην πεξηερφκελν ηνπ ηνκέα ζπνπδψλ θαη λα αλαγλσξίζνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο δηαδξνκέο ζηηο νπνίεο νδεγεί. Αλαθνξηθά κε απηφ ην δήηεκα, αμίδεη λα ππνγξακκηζζεί φηη ζηε βαζχηεξε θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο πνπ έρεη γηα ηελ θνηλσληνινγηθή κειέηε ε εζηίαζε ζε ζπγθεθξηκέλν, θάζε θνξά, ηνκέα γλψζεο ζπλέβαιαλ αθελφο ε εμνηθείσζε ηεο εξεπλήηξηαο κε ην πεδίν ηεο θνηλσληνινγηθήο θαη εθπαηδεπηηθήο γλψζεο, αθεηέξνπ ε ελδειερήο κειέηε ζπλαθψλ εξεπλεηηθψλ εξγαζηψλ (ελδεηθηηθά: Evans, Morgan & Tsatsaroni, 2006 Morgan, Tsatsaroni & Lerman, 2000). Έηζη, ζηηο θνηλσληνινγηθέο κειέηεο επηινγήο ηνκέα ζπνπδψλ, ε παξνχζα κειέηε ζπκβάιιεη ηφζν κεζνδνινγηθά φζν θαη απφ ηελ άπνςε ησλ επξεκάησλ κε ηελ έκθαζε πνπ πξνζδίδεη ζηνλ ίδην ηνλ ηνκέα ζπνπδψλ, ηηο θνηλσληθέο αιιά θαη ηηο ππνθεηκεληθέο λνεκαηνδνηήζεηο ηνπ, σο θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ηεο δηαδηθαζίαο επηινγήο. Δδψ, πξέπεη, επίζεο, λα επηζεκαλζεί φηη ην εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην δήηεκα ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ ζπλαξηάηαη άκεζα κε ηελ επαγγεικαηηθή ελαζρφιεζε ηεο εξεπλήηξηαο ζην πεδίν ηεο πιεξνθφξεζεο, σο κέινπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ ηνπ Σκήκαηνο Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη πζηεκάησλ 3
Πιεξνθφξεζεο ηνπ ΣΔΗ-Α. Χζηφζν, ην ζέκα πνπ πξαγκαηεχεηαη ε εξγαζία εθηηκήζεθε φηη κπνξεί λα εθιεθζεί σο έλα ελδηαθέξνλ παξάδεηγκα κειέηεο ησλ δεηεκάησλ πνπ αλαδχνληαη, ζε ζρέζε κε ηελ επηινγή ηνκέα ζπνπδψλ απφ ηα λέα άηνκα ζηηο ζεκεξηλέο πνιχπινθεο εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο. Ζ πξνζέγγηζε απνβιέπεη ζηελ εληαία κειέηε ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ ησλ λέσλ αηφκσλ, πνπ πεξηιακβάλεη ηφζν ηε ζηηγκή ηεο εηζαγσγήο ηνπο ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε ε νπνία απνηειεί κεηάβαζε ζε κηα λέα θνηλσληθή θαη εθπαηδεπηηθή ζπλζήθε φζν θαη ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδξνκή ηνπο εληφο ησλ ηδξπκάησλ ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Ζ θχξηα, δε, ζεσξεηηθή ζέζε πνπ δηαπεξλά ηελ εξγαζία απηή ππνζηεξίδεη φηη νη εθπαηδεπηηθέο απνθάζεηο δηακνξθψλνληαη ηφζν απφ δνκηθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο παξάγνληεο φζν θαη απφ ηε ζπλερή δηάδξαζε ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν θνηλσληθνπνηείηαη. Δηδηθφηεξα, ν ζθνπφο ηεο παξνχζαο εξεπλεηηθήο κειέηεο είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο ηα λέα άηνκα πνπ έρνπλ εηζαρζεί ζηα ηκήκαηα Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη Πιεξνθφξεζεο λνεκαηνδνηνχλ ηελ επηινγή ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ θαηά ηε ζηηγκή ηεο εηζαγσγήο ηνπο ζηα ηκήκαηα απηά, ε εξκελεία ηεο εθπαηδεπηηθήο ηνπο δηαδξνκήο, κεηά απφ δηάζηεκα δπφκηζη εηψλ, θαη, ελ ηέιεη, ε θαηαλφεζε ησλ παηδαγσγηθψλ ηαπηνηήησλ ηνπο. Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ ηεο έξεπλαο θαζνξίζζεθαλ νη αθφινπζνη ζηφρνη: 1. Να δηακνξθσζεί έλα πιέγκα ζεσξεηηθψλ ελλνηψλ πνπ ζα επηηξέπεη ηελ εμέηαζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ ζε ζρέζε κε ην πεξηβάιινλ ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ γίλεηαη ε δηαπξαγκάηεπζε, θαη ην νπνίν ζα παξέρεη ηε δπλαηφηεηα εληαίαο ζεψξεζεο ηεο επηινγήο ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο θαξηέξαο ησλ θνηηεηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζήο ηνπο ζηα αληίζηνηρα ηκήκαηα. 2. Να ζρεδηαζζνχλ θαη λα αλαπηπρζνχλ ηα εξεπλεηηθά θαη κεζνδνινγηθά εξγαιεία πνπ ζα επηηξέςνπλ ηε ζπιινγή ζηνηρείσλ ηφζν γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπκκεηερφλησλ, ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπο πνξεία θαη ηηο εηθφλεο ηεο επηζηήκεο πιεξνθφξεζεο απφ ηηο νπνίεο ειθχνληαη θαηά ηε ιήςε απνθάζεσλ φζν θαη γηα ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπο θαξηέξα ζην πιαίζην ησλ ηδξπκάησλ. 3. Να εμεηαζζνχλ νη παξάγνληεο επηινγήο ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ, θαη λα δηεξεπλεζεί, κε ηηο θαηάιιειεο κεζνδνινγηθέο επηινγέο, ε ελδερφκελε ζχλδεζε κεηαμχ ησλ ιφγσλ επηινγήο θαη ησλ ηδηαίηεξσλ 4
ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ θνηηεηψλ, κε βάζε πηζαλέο εζσηεξηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ δείγκαηνο. 4. Να κειεηεζεί ε εκπινθή ηνπ νηθνγελεηαθνχ θαη θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ζηα δεηήκαηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ. 5. Να θαηαλνεζνχλ ηα λνήκαηα πνπ πξνζδίδνπλ νη ζπκκεηέρνληεο ζηηο εθπαηδεπηηθέο ηνπο επηινγέο θαη ν ηξφπνο πνπ δηαπξαγκαηεχνληαη ην παιαηφ θαη ην αλαδπφκελν θαη επαλαπξνζδηνξίδνπλ ηηο απφςεηο ηνπο. 6. Να εθηηκεζεί ε επίδξαζε ηνπ ηδξπκαηηθνχ habitus ζηελ εθπαηδεπηηθή θαξηέξα ησλ θνηηεηψλ, κεηά απφ δπφκηζη έηε θνίηεζεο ζηα ηκήκαηα Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη Πιεξνθφξεζεο, θαη ηεο επηθνηλσλίαο κε άιια άηνκα ζην πιαίζην ηνπ λένπ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν ιεηηνπξγνχλ. Ζ κειέηε έρεη δηεξεπλεηηθφ ραξαθηήξα θαη ζπγθξνηείηαη κε βάζε ηα παξαθάησ, θχξηα, εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: 1. Δάλ θαη ζε πνην βαζκφ ππάξρεη ζρέζε κεηαμχ ησλ θνηηεηψλ κε θνηλά θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ησλ ιφγσλ γηα ηνπο νπνίνπο επέιεμαλ ηελ επηζηήκε ηεο πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ. 2. Με πνηνλ ηξφπν δηαρεηξίδνληαη ηα λέα άηνκα ηε ζέζε ηνπο ζηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθφξεζεο, εάλ παξαηεξείηαη δηαθνξνπνίεζε, θαη γηα πνηνπο ιφγνπο δηαθνξνπνηνχληαη. 3. Δάλ θαη ζε πνην βαζκφ κεηαζρεκαηίζζεθαλ νη ζηάζεηο, νη αληηιήςεηο, νη δηαζέζεηο ησλ θνηηεηψλ έλαληη ησλ ζπνπδψλ ηνπο, ππφ ηελ επίδξαζε ηνπ ηδξπκαηηθνχ habitus θαη ζε αιιειεπίδξαζε κε ην αηνκηθφ θαη ην νηθνγελεηαθφ ηνπο habitus. 4. Ση είδνπο ηαπηφηεηεο, ελ ηέιεη, ζπγθξνηνχλ νη θνηηεηέο θαη αλ ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε ζηε δηακφξθσζε ηεο επηζηεκνληθήο ζπγθξφηεζεο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο κεηαμχ ησλ θνηηεηψλ κε δηαθνξεηηθά θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη δηαθνξεηηθφ εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα πξνέιεπζεο. Ζ εξγαζία δνκείηαη ζε δέθα θεθάιαηα θαη πεξηιακβάλεη ηε βηβιηνγξαθία θαη ηα παξαξηήκαηα. Μεηά ηελ εηζαγσγή αθνινπζνχλ ηα παξαθάησ θεθάιαηα: Σν Κεθάιαην 2 παξνπζηάδεη ηηο ζεκαληηθέο αιιαγέο ζην πεδίν ηεο πιεξνθφξεζεο, ηηο λέεο θαηεπζχλζεηο ζηνλ ηνκέα απηφλ, ηελ επηζηεκνληθή ζπδήηεζε γηα ην ξφιν ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο πιεξνθφξεζεο, θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ απαηηείηαη λα δηαζέηνπλ, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο πξνθιήζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη. Δπίζεο, πεξηιακβάλεη ηηο κειέηεο πνπ εμεηάδνπλ ηελ επηινγή ηεο επηζηήκεο ηεο βηβιηνζεθνλνκίαο θαη πιεξνθφξεζεο σο ηνκέα ζπνπδψλ, θαζψο θαη ηηο κειέηεο 5
εθείλεο πνπ εμεηάδνπλ ηηο θπξίαξρεο αληηιήςεηο ζηε ζπλείδεζε ηνπ θνηλνχ θαη θαίλεηαη φηη επεξεάδνπλ ηηο εθπαηδεπηηθέο επηινγέο ησλ λέσλ αηφκσλ. Έηζη, αλαδεηθλχνληαη ηα δεηήκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ επηζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο θαη νη πεξηνξηζκνί ζηελ ππάξρνπζα εξεπλεηηθή παξαγσγή, παξάκεηξνη πνπ νξίδνπλ ην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο. Σν Κεθάιαην 3 αλαιχεη ηε ζεζκηθή εμέιημε ηεο Βηβιηνζεθνλνκηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα, επηζεκαίλνληαο ηα ζεκαληηθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θάζε πεξηφδνπ θαη ηελ απνθξπζηάιισζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ επηζηεκνληθνχ ηνκέα, κε εζηίαζε ζηε δηακφξθσζε ηνπ πεδίνπ ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ζηε ζρέζε πνπ πθίζηαηαη κεηαμχ ηνπ θνηλσληθνπνιηηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ ζηηο ηεξαξρήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ. Σέινο, ζπδεηνχληαη ηα δεηήκαηα, ηα νπνία αλαδείρζεθαλ θαηά ηελ αλάιπζε ηεο εμέιημεο ηεο Βηβιηνζεθνλνκηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα. Σν Κεθάιαην 4 πεξηιακβάλεη ηηο βαζηθέο ζεσξίεο επηινγήο θαξηέξαο πνπ εθθηλνχλ απφ ην άηνκν θαη ηηο θνηλσληνινγηθέο ζεσξίεο, ηδηαίηεξα εθείλεο πνπ δίλνπλ βαξχηεηα ζηνπο δνκηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο επηινγέο ησλ αηφκσλ. Δπίζεο, ζην θεθάιαην απηφ αλαθέξνληαη ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληνινγηθέο ζεσξήζεηο πνπ εμεηάδνπλ επηινγέο θαξηέξαο, ηνκέα ζπνπδψλ θαη εθπαηδεπηηθέο δηαδξνκέο θαη αληινχλ έλλνηεο, θπξίσο, απφ ηε ζεσξία ηνπ Γάιινπ θνηλσληνιφγνπ Pierre Bourdieu. Αθνινπζεί ε παξνπζίαζε θαη ε αηηηνιφγεζε ηνπ πιέγκαηνο ησλ ζεσξεηηθψλ ελλνηψλ πνπ αλαπηχρζεθε γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο κειέηεο, πξνθεηκέλνπ λα κειεηεζεί κε εληαίν ηξφπν ε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ επηινγήο ηνκέα ζπνπδψλ θαη ε δηαδξνκή ησλ θνηηεηψλ ζην πιαίζην ζπγθεθξηκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ. Σν Κεθάιαην 5 αλαθέξεηαη ζην ζρεδηαζκφ ηεο έξεπλαο, ζηελ αηηηνιφγεζε ησλ επηινγψλ, ζηελ πεξηγξαθή ησλ ζηαδίσλ ηεο έξεπλαο θαη, ζπγθεθξηκέλα, ζηνλ πιεζπζκφ πνπ κειεηάηαη, ζηνπο ζπκκεηέρνληεο, ζηελ αλάπηπμε ησλ εξγαιείσλ θαη ηε δηεμαγσγή ηεο εκπεηξηθήο κειέηεο. Πεξηγξάθεηαη, επίζεο, ε θαηαζθεπή δχν ζεκαληηθψλ δεηθηψλ (ηνπ Γείθηε Δθπαηδεπηηθήο Πνξείαο θαη ηνπ Γείθηε Απφθιηζεο) κε ηνπο νπνίνπο επηρεηξείηαη λα νξγαλσζεί έλα βαζηθφ ζχλνιν δεδνκέλσλ, κε ηξφπν πνπ επηηξέπεη ηε δηαηχπσζε πεηζηηθψλ θαη έγθπξσλ εξκελεηψλ. Σέινο, ζπδεηνχληαη δεηήκαηα εγθπξφηεηαο ησλ πιεξνθνξηψλ, θαζψο θαη εζηθά δεηήκαηα. Σν Κεθάιαην 6 παξνπζηάδεη ηα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηε θπζηνγλσκία ησλ θνηηεηψλ πνπ έρνπλ εηζαρζεί ζηα ηξία ηκήκαηα Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη Πιεξνθφξεζεο (Ηφλην Παλεπηζηήκην, ΣΔΗ Αζήλαο θαη ΑTEI Θεζζαινλίθεο), 6