H επιμόρφωση των βιολόγων-εκπαιδευτικών στη βιολογία της διατροφής του ανθρώπου μέσω του διαδικτύου: μια εκπαιδευτική προσέγγιση

H επιμόρφωση των βιολόγων-εκπαιδευτικών στη βιολογία της διατροφής του ανθρώπου μέσω του διαδικτύου: μια εκπαιδευτική προσέγγιση Περίληψη Ιωάννης Α. Δελημάρης 1 Η ενότητα «Διατροφή του Ανθρώπου» υπάρχει στο σύνολο των εκπαιδευτικών εγχειριδίων Βιολογίας Ανθρώπου διεθνώς, καθώς η αφομοίωση των θρεπτικών συστατικών (θρέψη) αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική βιολογική λειτουργία, ενώ ο βιολόγος-εκπαιδευτικός, εκτός από τη διδασκαλία θεμάτων διατροφής στο μάθημα της Βιολογίας, συχνά είναι υπεύθυνος για την επίβλεψη ερευνητικών εργασιών (projects) σχετικών με τη διατροφή στο Λύκειο. Σημαντικός αρωγός στο έργο του μπορεί να αποβεί η εξέλιξη του διαδικτύου, καθώς προσφέρει μια πληθώρα δυνατοτήτων επιμόρφωσης. Σκοπός της μελέτης είναι να διερευνήσει το συνεχώς διευρυνόμενο ρόλο του διαδικτύου για την επιμόρφωση των βιολόγων-εκπαιδευτικών στο αντικείμενο της βιολογίας της διατροφής (nutritional biology). Το υλικό για την παρούσα εργασία έχει αντληθεί αποκλειστικά από το διαδίκτυο. Ως μέθοδος χρησιμοποιήθηκε η συστηματική αναζήτηση αρχικά με τη χρήση γενικών λέξεων-κλειδιών σε μηχανές αναζήτησης. Στη συνέχεια αναλύθηκαν οι σελίδες που προέκυψαν, ενώ εξετάστηκαν και οι σχετικές συνδέσεις με άλλες ιστοσελίδες. Οι διευθύνσεις ομαδοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν σε κατηγορίες, ώστε να γίνει εφικτή η αξιοποίησή τους στην καθημερινή πρακτική. Tα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης έδειξαν ότι η χρησιμότητα του διαδικτύου για θέματα διατροφής μπορεί να ταξινομηθεί σε: α) γενική επιστημονική ενημέρωση β) εξειδικευμένη πληροφόρηση γ) αναζήτηση βιβλιογραφίας σε βάσεις δεδομένων δ) εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω διαδικτύου (e-learning) από Πανεπιστημιακά τμήματα στα Ελληνικά και ε) επικοινωνία με συναδέλφους στο εξωτερικό. Συμπερασματικά, ο βιολόγος-εκπαιδευτικός μπορεί και πρέπει να επιμορφώνεται μέσω του διαδικτύου σε θέματα σχετικά με τη διατροφή, ενώ ο ρόλος του είναι αντικειμενικώς αναντικατάστατος για τη διδασκαλία θεμάτων διατροφής αν λάβει κανείς υπόψη ότι στην προπτυχιακή του εκπαίδευση περιλαμβάνονται 1 O Δρ. Ιωάννης Α. Δελημάρης είναι εκπαιδευτικός του κλάδου ΠΕ 4.04 και μεταδιδάκτορας του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης (ΠΤΠΕ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο γνωστικό αντικείμενο «Βιολογία Ανθρώπου και Διατροφική Εκπαίδευση». 3

μαθήματα που συναπαρτίζουν το γνωστικό αντικείμενο της διατροφής, όπως φυσιολογία, ανατομία, ιστολογία, βιοχημεία, βιολογία κυττάρου, γενετική, μικροβιολογία, βιοτεχνολογία κ. ά Λέξεις ευρετηρίου Θρέψη, διατροφική εκπαίδευση, βιολογία ανθρώπου, διαδίκτυο. Internet assisted training for biology teachers in human nutritional biology : an educational approach Dr. Ιoannis A. Delimaris Αbstract The unit "Ηuman Nutrition" is included in the majority of Human Biology textbooks internationally as the metabolism of nutrients is an essential biological phenomenon. The biology teacher (except from teaching nutrition issues in the biology class) is often responsible for supervising research projects related to nutrition at school, while the development of the Internet could be a significant contributor to his/her work as it offers a wealth of possibilities for training. The purpose of the present study is to explore the ever-expanding role of the Internet for the training of biology teachers in human nutritional biology. The material has been drawn exclusively from the internet. As method we used the systematic search using keywords in search engines and the analysis/examination of the internet pages or relevant links. The results showed that the role of the Internet can be classified into the following categories: a) general scientific information b) specific scientific information c) searching literature databases d) e-learning strategies in universities, and e) communication with colleagues abroad. In conclusion, it is evident that the biology teacher could be trained effectively via the Internet in issues of human nutrition. His/her role is objectively indispensable for teaching nutritional biology if one takes into account that the undergraduate education curriculum for biologists includes courses strongly related in the scientific discipline of nutrition, as physiology, anatomy, histology, biochemistry, cell biology, genetics, microbiology, biotechnology, etc. Keywords Nurishment, nutrition education, human biology, world-wide-web. 4

Ι. Eισαγωγή Η Διατροφή του Ανθρώπου διεθνώς αποτελεί γνωστικό αντικείμενο της Βιολογίας του Ανθρώπου, ενώ θέματα σχετικά με τη Διατροφή αποτελούν διδακτικό αντικείμενο για τους Βιολόγους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Δελημάρης Ι & Δελημάρης K, 2012). Στην Ελλάδα - σύμφωνα με την υπ' αριθμ. 1180 τ. Β/26-6-2008 ΦΕΚ και υπ' αριθμ. 79216/Δ2/18-6- 2008 κοινή υπουργική απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Παιδείας & Θρησκευμάτων- η Βιολογία Ανθρώπου (= Ανατομία + Φυσιολογία ανθρώπου) περιλαμβάνεται στην εξεταστέα ύλη της Βιολογίας για το γραπτό διαγωνισμό του ΑΣΕΠ Βιολόγων (αποτελεί γνωστικό / διδακτικό αντικείμενο για τους Βιολόγους). Ειδικότερα, στην ύλη και στο αντικείμενο της Βιολογίας Ανθρώπου περιλαμβάνονται τα εξής : «1. Δομή και λειτουργία των οργανικών συστημάτων (νευρικό, αισθητηρίων οργάνων, ερειστικό, πεπτικό κτλ.), 2. Λεμφικό σύστημα Άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού (ειδική και μη ειδική), 3. Ομοιόσταση, παράγοντες που επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία των οργανικών συστημάτων». Η δομή /λειτουργία, οι παράγοντες που επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος και η ομοιόσταση/ισοζύγιο της ενέργειας αποτελούν αντικείμενο της Βιολογίας Ανθρώπου (ΥΠΕΠΘ, 2008). Διεθνώς, η ενότητα Διατροφή υπάρχει σε όλα τα βιβλία Βιολογίας Ανθρώπου, καθώς η αφομοίωση των θρεπτικών συστατικών (θρέψη) αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική βιολογική λειτουργία (Delimaris I & Delimaris K, 2012). Η Διατροφή του Ανθρώπου περιλαμβάνεται ως ενότητα στην ύλη της Βιολογίας για το Διεθνές Απολυτήριο (International Baccalaureate, ΙΒ) μαζί με τις συναφείς ενότητες: Φυσιολογία της άσκησης, Κύτταρα και ενέργεια, Βιομόρια, Γενετική, Ομοιόσταση, Ανθρώπινη υγεία και Φυσιολογία (OSC Revision Guides for the ΙΒ Diploma, 2008). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Διατροφή του Ανθρώπου περιλαμβάνεται στην ύλη της Βιολογίας διεθνώς και όχι στην ύλη της Φυσικής ή της Χημείας για το λόγο ότι η Βιολογία Ανθρώπου (που είναι ο πυρήνας των Επιστημών Υγείας) δεν μπορεί να αντικατασταθεί ούτε από τη Χημεία ούτε από τη Φυσική γνωσιολογικά. Η Φυσική και η Χημεία είναι επιστήμες-κλειδιά για την κατανόηση της ύλης και ανοίγουν την πύλη για τη μελέτη της έμβιας ύλης που αφορά εξ ορισμού τη Βιολογία (Bιολογία = Βιο-επιστήμες = Βιοφυσική + Βιοχημεία + ). Αυτή ακριβώς τη διάκριση υποστηρίζει ένας από τους πρωτοπόρους ερευνητές στην επιστήμη της Βιοχημείας, ο Καθηγητής Κάρλσον (Karlson), ο οποίος στον πρόλογο του πασίγνωστου στη διεθνή βιο-ιατρική κοινότητα συγγράμματός του αναφέρει : «με τη χημική 5

μεθοδολογία δεν εξηγείται το σύνολο των βιολογικών φαινομένων!» (Κarlson, 1998). ΙΙ. Σκοπός της μελέτης Παρά το γεγονός ότι οι βιολόγοι-εκπαιδευτικοί έχουν κατοχυρώσει ένα ικανοποιητικό γνωστικό υπόβαθρο κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών τους για την υποστήριξη της διδασκαλίας θεμάτων διατροφής στο μάθημα της Βιολογίας, ο ρόλος της επιμόρφωσης τους είναι ζωτικός, καθώς παρέχει μια γόνιμη επαφή με την επικαιροποιημένη γνώση. Επίσης, διευκολύνει στην πράξη το εκπαιδευτικό έργο, αν ληφθεί υπόψη ότι οι βιολόγοι-εκπαιδευτικοί συχνά είναι υπεύθυνοι για την επίβλεψη ερευνητικών εργασιών (projects) σχετικών με τη διατροφή στο Λύκειο. Σημαντικός αρωγός στο έργο τους αποβαίνει η εξέλιξη του διαδικτύου, καθώς προσφέρει άμεση πρόσβαση στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία σχετικά με θέματα διατροφής, θρέψης και μεταβολισμού. Από την άλλη πλευρά, έχει διαπιστωθεί ότι η πληθώρα διαθέσιμων πληροφοριών στο διαδίκτυο, περιλαμβάνει συχνά μη επιστημονικές, ανακριβείς, αναιρεθείσες και τελικά επικίνδυνες αιτιάσεις για τη βιολογική και ψυχική υγεία, οι οποίες αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση του κέρδους από την πώληση -κυρίως σε εφήβους αθλητές- «συμπληρωμάτων» διατροφής, αμφίβολης ποιότητας βοτάνων για αδυνάτισμα ή αύξηση της μυϊκής μάζας/αθλητικής απόδοσης. Για την όσο γίνεται περισσότερο αποτελεσματική αποδόμηση των ''μύθων'' περί διατροφής, οι οποίοι οδηγούν τους μαθητές σε παρανοήσεις (Sorgo A, 2008, Rowlands M, 2004 & Goodman BE 2010), είναι αναγκαίο η επιμόρφωση μέσω του διαδικτύου να βασίζεται πρωταρχικά και κύρια στις κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines) βιο-ιατρικών εταιρειών με διεθνές επιστημονικό κύρος, υπό την αιγίδα φορέων όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ή το Υπουργείο Υγείας. Ωστόσο, στην ελληνική βιβλιογραφία δεν υπάρχει καμία μέχρι τώρα- μελέτη που να περιλαμβάνει τη συστηματική ταξινόμηση κατευθυντήριων οδηγιών διατροφής από επιστημονικές εταιρείες με κριτήριο τη χρησιμότητα για την επιμόρφωση των βιολόγων-εκπαιδευτικών. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνήσει, να αξιολογήσει και να αξιοποιήσει το συνεχώς διευρυνόμενο ρόλο του διαδικτύου για την επιμόρφωση των βιολόγων-εκπαιδευτικών στο αντικείμενο της βιολογίας της διατροφής του ανθρώπου υπό το πρίσμα της έγκυρης βιο-ιατρικής πληροφόρησης. 6

ΙΙΙ. Υλικό και μέθοδος Το υλικό για την παρούσα εργασία έχει αντληθεί αποκλειστικά από το διαδίκτυο. Ως μέθοδος χρησιμοποιήθηκε η συστηματική αναζήτηση αρχικά με τη χρήση γενικών λέξεων-κλειδιών σε μηχανές αναζήτησης. Στη συνέχεια αναλύθηκαν οι σελίδες που προέκυψαν, ενώ εξετάστηκαν και οι σχετικές συνδέσεις με άλλες ιστοσελίδες. Οι διευθύνσεις ομαδοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν σε κατηγορίες, ώστε να γίνει εφικτή η αξιοποίησή τους. ΙV. Αποτελέσματα Η χρησιμότητα του διαδικτύου για την επιμόρφωση των βιολόγωνεκπαιδευτικών θέματα διατροφής μπορεί να ταξινομηθεί στις παρακάτω κατηγορίες: α) γενική επιστημονική ενημέρωση β) εξειδικευμένη πληροφόρηση γ) αναζήτηση βιβλιογραφίας σε βάσεις δεδομένων δ) εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω διαδικτύου (e-learning) από Πανεπιστημιακά τμήματα στα Ελληνικά και ε) επικοινωνία με συναδέλφους στο εξωτερικό. α) Γενική επιστημονική ενημέρωση στο διαδίκτυο (στα Ελληνικά): Από τις κατευθυντήριες οδηγίες για τη διατροφή στα Ελληνικά που βρίσκονται στο διαδίκτυο ιδιαίτερα αξιόλογες είναι οι δημοσιεύσεις από την Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας (ΕΙΕΠ) -στην οποία εγγράφονται ως μέλη και Βιολόγοι- και απευθύνονται στο ευρύ κοινό (ΕΙΕΠ, 2004). Οι δημοσιεύσεις σκοπεύουν, μέσα από την ενημέρωση, να οδηγήσουν στην έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση, αλλά κυρίως στην πρόληψη της παχυσαρκίας στους ενηλίκους (ΕΙΕΠ, 2004) και στα παιδιά-εφήβους (ΕΙΕΠ, 2005). Επίσης, εξαιρετικά σημαντικές και αρκετά αναλυτικές είναι οι διατροφικές οδηγίες για ενήλικες στην Ελλάδα, οι οποίες συντάχθηκαν μετά από απόφαση του Ανώτατου Ειδικού Επιστημονικού Συμβουλίου Υγείας (ΑΕΕΣΥ) από το Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με σκοπό την αναφορά, σε πρώτη φάση, στις ανάγκες των κατά τεκμήριο υγιών ενηλίκων. Στη σύνταξη των οδηγιών συνέβαλαν διακεκριμένοι επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό με συντονιστική ευθύνη των ιατρών Α. Τριχοπούλου και Π. Λάγιου (ΑΕΕΣΥ, 1999). Παράλληλα, ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων έχει προβεί στην έκδοση ενός χρηστικού οδηγού κατευθυντήριων οδηγιών αναφορικά με ισχυρισμούς διατροφής και υγείας (ΕΦΕΤ, 2010) με σκοπό να παρέχει διευκρινήσεις στις αρμόδιες αρχές και τις επιχειρήσεις τροφίμων, και 7

στόχο την καλύτερη κατανόηση και ομοιόμορφη εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας. Το Υπουργείο Υγείας της Κύπρου (ΥΥΚ), αναγνωρίζοντας τη σημασία που έχει η ορθή διατροφή και η άσκηση για το σύγχρονο άνθρωπο, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της διατροφής, με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κάθε πολίτη, ώστε να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, αλλά και να θέσει έμπρακτα σε εφαρμογή τους απλούς κανόνες διατροφής, που τον προστατεύουν από ασθένειες, οι οποίες τον απειλούν καθημερινά. Για την επίτευξη μιας στοχευμένης και αποτελεσματικής διατροφικής αγωγής σε κοινοτικό επίπεδο έχουν συνταχθεί οι Εθνικές Οδηγίες Διατροφής και Άσκησης για ενήλικες (ΥΥΚ, 2006) και για παιδιά ηλικίας 6-12 ετών (ΥΥΚ, 2008). Παρόμοιο ρόλο έχει το μεταφρασμένο από τα Αγγλικά κείμενο με κατευθυντήριες οδηγίες διατροφής του προγράμματος ΗΕPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools-HEPS Guidelines) που έχει εκδόσει το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού (ΙΥΠ, 2009). Το HEPS είναι ένα πρόγραμμα του δίκτυου SHE- Σχολεία για την Υγεία στην Ευρώπη (Schools for Ηealth in Europe) το οποίο χρησιμοποιεί την μεθοδολογία και την προσέγγιση της προαγωγής της υγείας με ένα αποτελεσματικό τρόπο για τη διαμόρφωση της πολιτικής υγείας στα σχολεία. Επιπρόσθετα, το Ίδρυμα Αριστείδης Δασκαλόπουλος (ΙΑΔ) και το Εθνικό Δίκτυο Δήμων Προαγωγής Υγείας (ΕΔΔΗΠΥ) προχώρησαν στην από κοινού έκδοση ενός χρήσιμου οδηγού για τους γονείς, με στόχο να συμβάλλει στη βελτίωση της διατροφής των παιδιών και στην προώθηση της αξίας της καθημερινής άσκησης (ΙΑΔ, 2010). β) Εξειδικευμένη επιστημονική πληροφόρηση στο διαδίκτυο Η εξειδικευμένη διαδικτυακή πληροφόρηση για τις βιο-επιστήμες της διατροφής του ανθρώπου αφορά, κυρίως, αναζήτηση δεδομένων για εργαστηριακές, κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως λέξεις- ευρετηρίου σε μηχανές αναζήτησης (κυρίως στα Αγγλικά) οι όροι: «διατροφική βιολογία-βιολογία της διατροφής», «διατροφική βιοχημεία-βιοχημεία της διατροφής», «μεταβολική βιολογία» (metabolic biology), «βιολογία της παχυσαρκίας» (obesity biology), βιολογία-βιοχημεία της άσκησης, διατροφογενετική (nutrigenetics), διατροφογενωμική (nutrigenomics). γ) Εξειδικευμένες κατευθυντήριες οδηγίες για τη διατροφή του ανθρώπου στο διαδίκτυο (στα Ελληνικά) Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν στο διαδίκτυο κατευθυντήριες οδηγίες διατροφής για διάφορες παθολογικές καταστάσεις, οι οποίες απευθύνονται σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού (ασθενείς, γονείς, 8

συγγενείς ασθενών κ. ά). Ιδιαίτερα χρήσιμοι είναι οι οδηγοί διατροφής που έχει συντάξει η Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία-ΕΔΕ (στην οποία εγγράφονται ως μέλη και Βιολόγοι) σε συνοπτική (ΕΔΕ, 2008) και πλήρη μορφή (ΕΔΕ, 2008), καθώς ο αριθμός των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη στη χώρα μας σχεδόν τετραπλασιάστηκε τα τελευταία 30 χρόνια και εκτιμάται ότι οι διαβητικοί είναι περίπου 900.000, δηλαδή το 8% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας (Π.Ο.Σ.Σ.Α.Σ.ΔΙΑ, 2013). Σε κάθε περίπτωση οι οδηγοί διατροφής της ΕΔΕ έχουν ως στόχο όχι μόνο τη διαχείριση-ρύθμιση του διαβήτη στους πάσχοντες, αλλά και την πρόληψη της εμφάνισής του στους υγιείς. Επίσης, ο πλήρης οδηγός διατροφής της ΕΔΕ περιλαμβάνει αναλυτικές πληροφορίες για τη χημική σύσταση και τη θρεπτική αξία μιας πληθώρας τροφίμων που διατίθενται στο εμπόριο. δ) Αναζήτηση βιβλιογραφίας σε βάσεις δεδομένων στο διαδίκτυο Μία από τις γνωστότερες βάσεις για την αναζήτηση βιβλιογραφίας σε θέματα βιο-ιατρικής έρευνας αποτελεί η βάση δεδομένων MEDLINE. Η πρόσβαση στη MEDLINE μπορεί να γίνει από το PUBMED, ένα σύστημα διαχείρισης που αναπτύχθηκε από το National Center for Biotechnology Information (NCBI) της Εθνικής Ιατρικής Βιβλιοθήκης (NLM) η οποία ανήκει στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ (ΝΙΗ) (Λιακόπουλος Θ et.al., 2002). Με επίσκεψη στις ιστοσελίδες του PUBMED, ο χρήστης μπορεί να ανακτήσει στοιχεία όπως ο τίτλος της εργασίας, το περιοδικό που εκδόθηκε, ημερομηνία και τεύχος έκδοσης αλλά και η περίληψη της εργασίας. Έτσι στη συνέχεια μπορεί να κάνει εύκολα αναζητήσεις στις βιβλιοθήκες που έχει πρόσβαση ώστε να αποκτήσει αντίγραφο με τα πλήρη στοιχεία της εργασίας που τον ενδιαφέρει (Λιακόπουλος Θ et.al., 2002). Εκτός από τη βάση δεδομένων MEDLINE υπάρχουν και άλλες αξιόλογες υπηρεσίες - βάσεις για αναζήτηση βιβλιογραφίας όπως οι EBSCO, DOAJ, Google scholar και PublicationsList.org. Η πρόσβαση στην EBSCO επιτρέπεται μόνο από Η/Υ που ανήκουν σε δίκτυο ΑΕΙ ή ΤΕΙ (δίνεται η δυνατότητα όχι μόνο εντοπισμού των άρθρων, αλλά και άμεση πρόσβαση στο πλήρες κείμενο των περισσοτέρων από αυτά), ενώ στις βάσεις δεδομένων DOAJ, Google scholar και PublicationsList.org η πρόσβαση είναι ελεύθερη. Η βάση DOAJ περιλαμβάνει μόνο περιοδικά με ελεύθερη πρόσβαση στο πλήρες κείμενο τους, τα οποία όμως έχουν συντακτική επιτροπή και σύστημα κριτών. Θέτοντας λέξεις-ευρετηρίου στο σύστημα αναζήτησης, είναι δυνατή η διαλογή για άρθρων ή περιοδικών σε μια θεματική περιοχή. Είναι επίσης εφικτή η αναζήτηση εργασιών με βάση το συγγραφέα. 9

Οι βάσεις Google Scholar και PublicationsList.org δίνουν τη δυνατότητα αναζήτησης όχι μόνο σε άρθρα, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη ακαδημαϊκή πηγή που εμφανίζεται στο διαδίκτυο. Η Google Scholar παρέχει δύο λειτουργίες αναζήτησης. Η βασική αναζήτηση είναι αντίστοιχη με αυτή του Google, ενώ στην προχωρημένη αναζήτηση παρέχονται δυνατότητες για αναζήτηση φράσης, συγγραφέα, έτους και μέσου δημοσίευσης. Η PublicationsList.org είναι η πιο γνωστή βάση δεδομένων με αυτο-αρχειοθετημένες εργασίες (self-archived papers) από τον ίδιο το συγγραφέα και διαθέτει τη δυνατότητα τόσο της βασικής αναζήτησης όσο και της αναζήτησης με βάση το συγγραφέα. Στην Ελλάδα η σημαντικότερη προσπάθεια για ένα γενικό σύστημα δικτυακής πρόσβασης στη βιβλιογραφία, είναι το HEAL-Link (Hellenic Academic Libraries Link), ένας δικτυακός τόπος που διασυνδέει τις ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες όλων των ελληνικών ανώτερων και ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Λιακόπουλος Θ et.al., 2002). ε) Εξ αποστάσεως Εκπαίδευση μέσω διαδικτύου (e-learning) από Πανεπιστημιακά τμήματα στα Ελληνικά Το Κέντρο Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης και Επιμόρφωσης του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΚΣΕΕ, 2012) παρέχει τη δυνατότητα παρακολούθησης προγραμμάτων συμπληρωματικής εκπαίδευσης σχετικά με τη διατροφή με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μέσω διαδικτύου (e-learning). Τα προγράμματα υλοποιούνται με τη χρήση εκπαιδευτικής πλατφόρμας (απλό λογισμικό σε διαδικτυακό τόπο), προσαρμοσμένης στις αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, μέσω της οποίας γίνεται η διαχείριση των ηλεκτρονικών τάξεων και παρέχεται η πρόσβαση των χρηστών σε αυτές. Το εκπαιδευτικό υλικό του προγράμματος διατίθεται σταδιακά, ανά διδακτική ενότητα μέσω των ηλεκτρονικών τάξεων. Παρέχεται πλήρης εκπαιδευτική υποστήριξη δεδομένου ότι ο εκπαιδευόμενος μπορεί να απευθύνεται ηλεκτρονικά στον ορισμένο εκπαιδευτή του, μέσω ενσωματωμένου στην πλατφόρμα ηλεκτρονικού συστήματος επικοινωνίας, για την επίλυση αποριών σχετιζόμενων με τα μαθήματα και τις ασκήσεις αξιολόγησης. Από το 2012 τα προγράμματα (με δίδακτρα) που οδηγούν στη χορήγηση Πιστοποιητικού Εξειδίκευσης ή Επιμόρφωσης σχετικά με τη διατροφή είναι : α) «Διατροφή, Μεσογειακή Δίαιτα και Αντιμετώπιση των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων» με τα εξής τέσσερα (4) μαθήματα: εισαγωγικές έννοιες στην επιστήμη της διατροφής, καρδιαγγειακά νοσήματα, διατροφική αντιμετώπιση καρδιαγγειακών νοσημάτων, αγορά και μαγείρεμα τροφίμων και β) «Κλινική Διατροφή» με τα εξής τέσσερα (4) μαθήματα: ο ανθρώπινος μεταβολισμός και η διατροφή, διατροφή και χρόνια νοσήματα, ειδική 10

διατροφή, σύγχρονες εξελίξεις στο πεδίο του τροφίμου και της διατροφής. στ) Επιστημονικές ενώσεις και σύλλογοι στο εξωτερικό Σε διεθνές επίπεδο οι βιολόγοι (και από την Ελλάδα) εγγράφονται ως τακτικά-πλήρη μέλη σε επαγγελματικούς συλλόγους διατροφολόγων συμμετέχοντας ενεργά στις δραστηριότητες επιμόρφωσης και διάχυσης της επιστημονικής γνώσης. Η επικοινωνία με συναδέλφους στο εξωτερικό παρέχει πολλές ευκαιρίες για συνεργασία σε εκπαιδευτικό επίπεδο, παρακολούθηση σεμιναρίων και συνεδρίων σχετικών με τη διατροφή, αλλά και δημοσιεύσεων αποτελεσμάτων που προκύπτουν από έρευνες στο αντικείμενο της διατροφικής εκπαίδευσης. Από τους διεθνείς επαγγελματικούς συλλόγους διατροφολόγων (στους οποίους είναι εγγεγραμμένα μέλη βιολόγοι) έντονη δραστηριότητα στην προώθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων έχουν οι εξής: α) ο Επαγγελματικός Σύλλογος των Βιολόγων-Διατροφολόγων (Biologi Nutrizionisti) ο οποίος αδειοδοτεί τους βιολόγους που συντάσσουν διαιτολόγια στην Ιταλία (ΑΒΝΙ, 2013), β) ο Ιταλικός Σύλλογος Διαιτολογίας και Κλινικής Διατροφής στον οποίο εγγράφονται ιατροί και βιολόγοι οι οποίοι συντάσσουν διαιτολόγια στην Ιταλία (ΑDI, 2013), γ) ο Βρετανικός Σύλλογος Διατροφολόγων (AfN, 2013), ο οποίος αντιπροσωπεύει τους εγγεγραμμένους σε μητρώο διατροφολόγους (Registered Nutritionists, RNutr), οι οποίοι είναι απόφοιτοι τμημάτων διατροφής ή βιολογίας ή συναφών κλάδων, δ) το Αμερικανικό Κολέγιο Διατροφής (ACN, 2013) στο οποίο εγγράφονται ως τακτικά-πλήρη μέλη πτυχιούχοι διαιτολογίας, διατροφής, ιατρικής και βιολογίας. Η επικοινωνία με τους συναδέλφους στο εξωτερικό για δράσεις επιμόρφωσης και εκπαίδευσης παρέχει τη δυνατότητα πολυεπίπεδης συνεργασίας, η οποία -στην εποχή της παγκοσμιοποίησης- είναι το ζητούμενο για την ουσιαστική πρόοδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι παραπάνω σύλλογοι δεν έχουν καμία σχέση με ψευτο-επιστημονικές προσεγγίσεις «διατροφής» οι οποίες έχουν ως στόχο την παραπλάνηση του κοινού και δεν έχουν καμιά αποδεδειγμένη βιολογική βάση. Οι διατροφικές συστάσεις στο διαδίκτυο, αναφέρει ο R.Spector (καθηγητής Ιατρικής των πανεπιστημίων Stanford και Harvard με αντικείμενο τη φαρμακολογία και τη βιοχημεία) «είναι συνήθως αναπόδεικτες, λανθασμένες, ή ακόμα και επιβλαβείς, ενώ είναι συχνά βασισμένες στην ψευδοεπιστήμη» (Spector R, 2009). V. Συμπεράσματα Η πρόσβαση στο διαδίκτυο στη σύγχρονη εποχή είναι άμεση και η χρήση του εύκολη ακόμη για τους εκπαιδευτικούς που δεν είναι ιδιαίτερα 11

εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Στις μέρες μας, ο βιολόγος-εκπαιδευτικός είναι χρήσιμο να επιμορφώνεται μέσω του διαδικτύου σε θέματα σχετικά με τη βιολογία της διατροφής, κυρίως, για την άρση παρανοήσεων οι οποίες ενίοτε υιοθετούνται και ανακυκλώνονται από μαθητές και στερούνται βιολογικής (βιοχημικής και βιοφυσικής) βάσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ρόλος του είναι αντικειμενικώς αναντικατάστατος για τη διδασκαλία θεμάτων διατροφής αν λάβει κανείς υπόψη ότι στην προπτυχιακή του εκπαίδευση περιλαμβάνονται μαθήματα που συναπαρτίζουν τη βιολογία της διατροφής, όπως φυσιολογία, ανατομία, ιστολογία, βιοχημεία, βιολογία κυττάρου, γενετική, μικροβιολογία κ.α., τα οποία -συνολικάδεν διδάσκονται προπτυχιακώς στα καθ όλα αξιόλογα τμήματα των Θετικών Επιστημών (Φυσικής, Χημείας, Γεωλογίας) λόγω διαφορετικού γνωστικού αντικειμένου. Bιβλιογραφία στα Ελληνικά Δελημάρης Ι, Δελημάρης Κ (2012) Εφαρμογές της ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning) για τη βιολογία και τη διατροφή: μια εκπαιδευτική προσέγγιση. Tα Εκπαιδευτικά, 103-104 : 21-27. Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία-ΕΔΕ (2008): Οδηγός διατροφής για τη ρύθμιση του διαβήτη. Ανακτήθηκε 10 Φεβρουαρίου 2013 από http://ede.gr/wp-content/uploads/2011/12/pliris.pdf Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία-ΕΔΕ (2008): Συνοπτικός οδηγός διατροφής για τη ρύθμιση του διαβήτη. Ανακτήθηκε 10 Φεβρουαρίου 2013 από http://www.ede.gr/pdf/pdf/ede_short_guide.pdf Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας, ΕΙΕΠ (2004), Παχυσαρκία: Ενημερωτικός και Συμβουλευτικός Οδηγός για τον Πολίτη. Ανακτήθηκε 12 Ιανουαρίου 2013, από http://www.eiep.gr/oldsite/txts/odigos.pdf Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας, ΕΙΕΠ (2005), Παιδική και Εφηβική Παχυσαρκία: Ενημερωτικός και Συμβουλευτικός Οδηγός για την ελληνική οικογένεια. Ανακτήθηκε 12 Ιανουαρίου 2013, από http://www.eiep.gr/oldsite/txts/paidpax.pdf Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων-ΕΦΕΤ, Δ/νση Αξιολόγησης & Εγκρίσεων (2010): Ισχυρισμοί διατροφής & Υγείας, Κείμενο κατευθυντήριων γραμμών. Ανακτήθηκε 15 Ιανουαρίου 2013, από http://www.teilar.gr/dbdata/profann/profann-290c50c6.pdf 12

Ίδρυμα Αριστείδης Δασκαλόπουλος- ΙΑΔ (2010): Iσορροπημένη διατροφή και άσκηση - Ένας μικρός οδηγός για γονείς και υπευθύνους φροντίδας παιδιών. Ανακτήθηκε 3 Φεβρουαρίου 2013 από http://dipe.pie.sch.gr/ypefagoyg/yliko_ypostirixis/isoropimeni_diat rofi_askisi.pdf Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού-ΙΥΠ (2009): Κατευθυντήριες οδηγίες για την προαγωγή της υγιεινής διατροφής και της φυσικής άσκησης στα σχολεία (HEPS Guidelines). Ανακτήθηκε 15 Ιανουαρίου 2013 από http://www.ich.gr/files/school_guidelines_heps.pdf Κarlson P (1998), Bιοχημεία, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, ΙSBN:960-372- 013-5. Κέντρο Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης και Επιμόρφωσης-ΚΣΕΕ (Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Εξ αποστάσεως Εκπαίδευσης, E- learning) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) (2012): Λίστα διαθέσιμων Προγραμμάτων. Ανακτήθηκε 27 Φεβρουαρίου 2013 από http://elearn.elke.uoa.gr/elearn/programs.php Λιακόπουλος ΘΔ, Παπανδρέου ΝΧ, Χαμόδρακας ΣΙ (2002), Διαδίκτυο (Internet) - Η Βιολογία στο Διαδίκτυο - HTML και ιστοσελίδες: Εργαστηριακή άσκηση Βιοπληροφορικής, Τμήμα Βιολογίας ΕΚΠΑ. Πανελλήνια Ομοσπονδία Σωματείων-Συλλόγων Ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη -Π.Ο.Σ.Σ.Α.Σ.ΔΙΑ (2013): Δελτίο Τύπου της δράσης «μάθε για το διαβήτη». Ανακτήθηκε 10 Φεβρουαρίου 2013 από http://www.glikos-planitis.gr/article.asp?a=96 ΥΠΕΠΘ (2008). Εξεταστέα ύλη για το γραπτό διαγωνισμό του ΑΣΕΠειδικότητα ΠΕ04.04 Βιολόγων. Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου 2013, από http://edu.klimaka.gr/asep-anakoinvseis/exetastea-ylh-asep/35- asep-ylh-viologwn-pe-0405.html Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, Ανώτατο Ειδικό Επιστημονικό Συμβούλιο Υγείας- ΑΕΕΣΥ (1999), Διατροφικές οδηγίες για ενήλικες στην Ελλάδα. Ανακτήθηκε 14 Ιανουαρίου 2013, από http://mednet.gr/archives/1999-6/pdf/615.pdf Υπουργείο Υγείας Κύπρου-ΥΥΚ, Εθνική Επιτροπή Διατροφής (2006): Εθνικές Οδηγίες Διατροφής και Άσκησης της Κύπρου. Ανακτήθηκε 12 Ιανουαρίου 2013 από www.moh.gov.cy Υπουργείο Υγείας Κύπρου-ΥΥΚ, Εθνική Επιτροπή Διατροφής για παιδιά 6-12 ετών (2008): Εθνικές Οδηγίες Διατροφής και Άσκησης της Κύπρου. Ανακτήθηκε 12 Ιανουαρίου 2013 από www.moh.gov.cy 13

Bιβλιογραφία στα Αγγλικά Goodman BE (2010), Insights into digestion and absorption of major nutrients in humans. Adv Physiol Educ 34: 44 53. International Baccalaureate (IΒ) Biology Option Α, Human Nutrition and Health (2008): OSC IB Revision Guides for the IB Diploma, ISBN-13: 978-1904534648. Rowlands M (2004),What do children think happens to the food they eat? J Biol Educ 38: 167 171. Sorgo A, Hajdinjak Z, Briski D (2008), The journey of a sandwich: computer-based laboratory experiments about the human digestive system in high school biology teaching. Adv Physiol Educ 32: 92 99. Spector R (2009), Science and Pseudoscience in Adult Nutrition Research and Practice, Skeptical Inquirer Magazine, Volume 33.3, Μay/June Ανακτήθηκε 2 Mαρτίου 2013 από http://www.csicop.org Επιστημονικές ενώσεις και σύλλογοι στο εξωτερικό American College of Nutrition-US (ACN). Δικτυακός τόπος (2013) : http://www.americancollegeofnutrition.org/ Associazione Biologi Nutrizionisti Italiani (ΑΒΝΙ). Δικτυακός τόπος (2013) : http://www.abni.it/# Associazione Italiana di dietetica e nutrizione clinica (ΑDI). Δικτυακός τόπος (2013) : http://www.adiitalia.net/ Association for Nutrition-UK (AfN). Δικτυακός τόπος (2013): http://www.associationfornutrition.org/ 14