ΔΙΚΤΥΟ ΑΕΙΦΟΡΩΝ ΝΗΣΩΝ ΔΑΦΝΗ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2006
Ερευνητικό έργο: Έρευνα για την αειφόρο ανάπτυξη στην Κέα Ερευνήτρια: Σίμου Δήμητρα Επικοινωνία: Τηλέφωνο: 2107242068 / 6972880980 E-mail:dimitra_simou@hotmail.com / dimitra.simou@gmail.com Εικόνα εξωφύλλου: «Η Κέα των Μύθων και των Παραμυθιών», Αλέκος Φασιανός Το τεύχος του ερευνητικού έργου είναι διαθέσιμο από τη διεύθυνση: www.itia.ntua.gr/dafni ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Κίμων Χατζημπίρος E-MAIL: kimon@itia.ntua.gr ΤΟΜΕΑΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΥΔΡΑΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Ηρώων Πολυτεχνείου 9, Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, 157 80 ΑΘΗΝΑ Τηλ: 210-772 -2896 D I P E ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ε-MAIL: dipe@otenet.gr ΣΑΡΙΠΟΛΟΥ 11 ΑΘΗΝΑ Τηλ: 210-8848055-6 Fax: 210-8846278 Τηλ: 210-772 -2896 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εξέλιξη του έργου 6 Περίληψη (Ελληνικά) 7 Περίληψη (Αγγλικά) 9 Ευχαριστίες 10 1 Υπάρχουσα κατάσταση τάσεις 11 1.1 Γενικά στοιχεία για το νησί (ιστορία, γεωγραφία, μορφολογία, κλίμα κτλ.)... 11 1.1.1 Το ιστορικό τοπίο... 11 1.1.2 Γεωγραφία... 12 1.1.3 Το φυσικό τοπίο... 14 1.1.4 Κλίμα... 15 1.2 Γενικά οικονομικά στοιχεία... 16 1.3 Γενικά κοινωνικά στοιχεία... 17 2 Βασικές παράμετροι 21 2.1 Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης... 21 2.1.1 Διαθεσιμότητα κατάλληλων χαρτών... 21 2.2 Κατάσταση παράκτιου περιβάλλοντος... 21 2.2.1 Περιγραφή παραλιών... 21 2.2.2 Λιμενικά Έργα... 24 2.2.3 Αλιευτικά Καταφύγια... 25 2.2.4 Αθλητικές εγκαταστάσεις... 25 2.3 Υφιστάμενες χρήσεις γης... 25 2.3.1 Γεωργική γη... 25 2.3.2 Δασικές Εκτάσεις... 26 2.3.3 Βοσκότοποι και χέρσες εκτάσεις... 27 2.3.4 Οικιστική γη... 27 2.3.5 Ιδιαίτερες χρήσεις... 27 2.4 Ενέργεια... 28 2.4.1 Πρωτογενής ενέργεια (ποσότητα, είδος)... 28 2.4.2 Μονάδες, τεχνολογία παραγωγής, δίκτυα... 29 2.4.3 Ρύπανση... 29 2.4.4 Διαχείριση της ζήτησης, εξοικονόμηση... 30 2.4.5 Ανάπτυξη ΑΠΕ... 30 2.5 Στερεά απόβλητα-απορρίμματα... 32 2.5.1 Χώροι μη ελεγχόμενης απόρριψης... 32 3
2.5.2 Χώροι ελεγχόμενης απόρριψης ή ΧΥΤΑ... 34 2.6 Νερά... 37 2.6.1 Διαχείριση υδατικών πόρων (υπόγεια νερά, βροχόπτωση, πηγές, χείμαρροι, υγρότοποι κ.λπ.)... 37 2.6.2 Εισαγωγή-παραγωγή -κατανάλωση νερού, άρδευση, ύδρευση, τουριστικές ανάγκες, κατάσταση δικτύων, ποιότητα νερού στην κατανάλωση... 42 2.6.3 Διαχείριση λυμάτων... 45 2.7 Μεταφορές - κινητικότητα... 50 2.7.1 Δημόσια μεταφορικά μέσα σε χερσαίες μεταφορές... 50 2.7.2 Κυκλοφοριακά προβλήματα, ατυχήματα, θόρυβος, στάθμευση... 50 2.7.3 Θαλάσσιες μεταφορές, αεροπορικές μεταφορές, διεθνείς μεταφορές... 51 2.8 Τουρισμός... 52 2.8.1 Καταγραφή- παρακολούθηση τουριστικών υποδομών... 52 2.8.2 Διακίνηση τουριστών, χαρακτηριστικά τους, χωρική κατανομή, χρονική κατανομή... 53 2.8.3 Εναλλακτικός τουρισμός... 53 2.8.4 Διαχείριση τουριστικού προϊόντος (βάσεις δεδομένων, έρευνες αγοράς, χρήση internet, online κρατήσεις κ.λπ.)... 58 2.9 Πρωτογενής παραγωγή... 59 2.9.1 Μορφές και δομές απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα... 59 2.9.2 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας κ.λπ... 61 2.10 Φυσικό περιβάλλον... 62 Κοινωνία - πολιτισμός... 66 2.10.1 Κέντρα παροχής υπηρεσιών υγείας... 66 2.10.2 Υποδομές και υπηρεσίες παροχής βοήθειας σε ειδικές ομάδες πληθυσμού (ηλικιωμένοι, βρέφη, άτομα με αναπηρία, εξαρτημένα άτομα κ.λπ.)... 66 2.10.3 Δομές εξυπηρέτησης πολιτών και στήριξης απασχόλησης (ΚΕΠ, βιβλιοθήκες, ΚΕΚ, συμβουλές σε νέους αγρότες ή επιχειρηματίες, συνεταιρισμοί κ.λπ.)... 68 2.10.4 Εκπαιδευτικές υποδομές... 68 2.10.5 Παραδοσιακές πολιτιστικές δραστηριότητες (κουζίνα, χοροί, τραγούδια, έθιμα, κατασκευές κ.λπ.)... 71 3 Ανάδειξη συμβόλου 75 4 Απόψεις Φορέων για την αειφορική ανάπτυξη (προβλήματα και δυνατότητες) 79 4.1 Τοπική αυτοδιοίκηση και σχετικές υπηρεσίες... 79 5 Σχεδιασμός για την υλοποίηση δράσεων αειφορίας 81 4
6 Βιβλιογραφία 84 7 Παράρτημα 86 7.1 Επιλογή θέσης ΧΥΤΑ... 86 8 Παράρτημα 88 5
Εξέλιξη του έργου Το νησί το οποίο μελετήθηκε στα πλαίσια αυτού του έργου ήταν η Κέα (Τζια). Στα τέλη Αυγούστου έγινε επίσκεψη στο νησί με σκοπό τη σκιαγράφηση της υπάρχουσας κατάστασής του σε θέματα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και θέματα υποδομών. Για το λόγο αυτό, έγιναν επαφές με αντιπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης και μέλη τοπικών οργανώσεων και φορέων από όλους τους τομείς. Από αυτούς συλλέχθηκαν απαραίτητα στοιχεία όπως δημογραφικά και οικονομικά μεγέθη, ενώ ταυτόχρονα έγινε και ενημέρωση για τα μελλοντικά σχέδια του κάθε φορέα. Το κυριότερο ήταν ωστόσο, ότι μέσα από αλλεπάλληλες συζητήσεις αναδείχθηκαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και εξήχθησαν τα πρώτα συμπεράσματα για την κρισιμότητα του καθενός, υπό το πρίσμα της εξασφάλισης αειφόρου ανάπτυξης. Μετά την επιστροφή από την Κέα, στις αρχές του Σεπτέμβρη, άρχισε η επεξεργασία των δεδομένων και των πληροφοριών που συλλέχθηκαν. Τα πρωτογενή στοιχεία συγκεντρώθηκαν, κωδικοποιήθηκαν και σε συνδυασμό με τις προτεραιότητες που έθεσε η τοπική κοινωνία διατυπώθηκαν οι βασικές κατευθύνσεις για την αειφορία και την αειφόρο ανάπτυξη του νησιού. Τελικό προϊόν της διαδικασίας που περιγράφηκε παραπάνω είναι η παρακάτω έκθεση. 6
Περίληψη (Ελληνικά) Η Κέα είναι το βορειότερο νησί του συμπλέγματος των Κυκλάδων και το πλησιέστερο προς την ηπειρωτική χώρα. Το λιμάνι της, απέχει μόλις 40 μίλια από το λιμάνι του Πειραιά. Στο Δήμο Κέας, ανήκει διοικητικά η Μακρόνησος. Το νησί είναι ορεινό και οι ακτές του είναι γενικά απόκρημνες και βραχώδεις. Αντίθετα, το εσωτερικό του νησιού, καλύπτεται από σημαντική δασική βλάστηση βασιλικής βελανιδιάς και διαθέτει γονιμότερο έδαφος. Η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία αποτελούν τους παραδοσιακούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας στην Περιφέρεια Νότιου Αιγαίου. Το 2001, ο αριθμός των οικονομικά ενεργών κατοίκων του Δήμου Κέας ανέρχεται σε 900 κατοίκους, και το ποσοστό των ανέργων είναι εξαιρετικά χαμηλό της τάξης του 2,3%. Κατά τη δεκαετία 1991-2001 καταγράφεται σημαντικότατη πληθυσμιακή αύξηση στο νησί της τάξης του 35%, οφειλόμενη κυρίως στη συμβολή των οικονομικών μεταναστών εργαζόμενων στο νησί και στη εναλλαγή των παλαιότερων παραθεριστών του νησιού σε μόνιμους κατοίκους. Η κοινωνία της Κέας παρουσιάζει έντονα συνεκτικό χαρακτήρα με αγάπη στον τόπο και τις παραδόσεις. Στον τομέα του τουρισμού η επιθυμία της οικονομικής ανάπτυξης και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας εμφανίζεται έντονη. Οι κάτοικοι όμως ανησυχούν για τον τρόπο ανάπτυξης του νησιού και την παράλληλη προστασία της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η έντονη τουριστική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια στο νησί, συνδυάζεται με την απαίτηση των κατοίκων να οργανωθεί χωροταξικά το νησί, να ελεγχθεί η άναρχη δόμηση και να βελτιωθούν οι υποδομές. Κυρίως τα δίκτυα αποχέτευσης, ο καθαρισμός των λυμάτων, η δημιουργία νέου ΧΥΤΑ και η βελτίωση της υδροδότησης και του οδικού δικτύου. Επίσης, υπάρχει η επιθυμία να μην εγκαταλειφθούν οι παραδοσιακοί τρόποι παραγωγής, και να μην συρρικνωθεί η γεωργία και η κτηνοτροφία. Η συμμετοχή της Κέας στο πρόγραμμα ΔΑΦΝΗ έχει ως στόχο να επιφέρει μια ανάπτυξη η οποία θα βασίζεται στις αρχές τις αειφορίας, και θα μπορεί να ενσωματωθεί ομαλά με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του νησιού ώστε μην επιφέρει μη αντιστρεπτές αλλοιώσεις. 7
8
Περίληψη (Αγγλικά) Kea is the north most island of the Kyklades and the closest one to continental Greece. Kea s harbor is only 40 miles from Pireus. The small island of Makronisos also belongs to the municipality of Kea. Kea is hilly and its coasts are rocky and abrupt. The inner part of the island is covered by forests of oak and has fertile soil. Agriculture, cattle breeding and fishing are the main domains of economic activity in the region of South Aegean. In 2001 the number of economic active inhabitants of Kea was 900 and the unemployment rate was very low, about 2.3%. From 1991-2001 there was a significant population growth of about 35%, mainly due to the arrival of economic immigrants. The local society of Kea loves its island and its traditions. In the field of tourism the need for economic growth and more employment is very intense. However the inhabitants are concerned for the way their island will be developed so that in the same time nature and their cultural heritage will be preserved. The development of tourism in recent years combines with the demand for spatial planning. Now more than ever, illegal building should be controlled and the infrastructure should be enhanced. The main problems are the absence of a sewerage network and a sewage processing facility. Also there is a need for the construction of a new landfill and the improvement of the existing water supply and road network. Together with the development of the island there is a strong need for the traditional way of production, agriculture and cattle breeding, to be preserved. By participating in the DAFNI program, Kea hopes to develop in a sustainable way with respect to the natural and social environment of the island. This way there will be no irreversible changes. 9
Ευχαριστίες Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω και να ευχαριστήσω όλους όσους προσφέρθηκαν να βοηθήσουν στην εκπόνηση του συγκεκριμένου ερευνητικού έργου: Τον κ. Δεμέναγα Ν., Δήμαρχο Κέας Τον κ. Ευγενικό Γ., Πρόεδρο Δημοτικής Επιχείρησης Ανάπτυξης Κέας Τον κ. Φωτόπουλο Κ. Τον κ. Ρογκάν, Πολιτικό Μηχανικό Τον κ. Παούρη Αντ., Υδραυλικός Δημοτικός Σύμβουλος Κέας Τον κ. Πούλη Κ., Πρόεδρος Τουριστικού Συλλόγου Κέας Την κ. Παπαγεωργάκη Π., Διευθύντρια Πολυδύναμου Περιφερειακού Ιατρείου Κέας Την κ. Μπυράκη Ν., Περιβαλλοντολόγο Μηχανικό Τον κ. Νέτα Ορ., Κοινωνικό Ψυχολόγο και Υπεύθ. Προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» Κέας Την κ. Βελισσαροπούλου Ρ., Υπευθ. Δημοτικής Επιτροπής Παιδείας Κέας Τον κ. Μωραΐτη Γ., Πρόεδρο Εξωραΐστικού Συλλόγου Ορκού Τον κ. Καβαλιέρο Δ.., Πρόεδρο Εξωραΐστικού Συλλόγου Κάτω Μεριάς Τον κ. Αγγελόπουλο Γ., Πρόεδρο Αθλητικού Συλλόγου «Λάχων» 10
1 Υπάρχουσα κατάσταση τάσεις 1.1 Γενικά στοιχεία για το νησί (ιστορία, γεωγραφία, μορφολογία, κλίμα κτλ.) 1.1.1 Το ιστορικό τοπίο Η Κέα έχει να παρουσιάσει μια μακραίωνη ιστορική διαδρομή κατά την οποία γνώρισε περιόδους ακμής και παρακμής. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, στη Κέα ζούσε ο Αρισταίος, γιος του Απόλλωνα και της Νύμφης Κρήνης, ο οποίος έσωσε το νησί από τη ξηρασία φροντίζοντας τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες να φυσούν στο νησί δροσεροί άνεμοι. Γι αυτό και η Κέα κατά την αρχαιότητα θεωρούνταν πατρίδα των βορείων ανέμων, των μελτεμιών. Το νησί πήρε το όνομά του από τον ήρωα Κέω, ο οποίος κατέφθασε στο νησί στις αρχές του 11ου π.χ. αιώνα. Τα πρώτα σημάδια πολιτισμού στο νησί γίνονται αισθητά από το τέλος της Νεολιθικής περιόδου, σε θέσεις παράκτιας ή καλής εποπτείας του θαλάσσιου ορίζοντα. Ιδιαίτερα κατά την εποχή του χαλκού, αναπτύσσεται ένας από τους σημαντικότερους προϊστορικούς οικισμούς του Αιγαίου στην ευλίμενη θέση της χερσονήσου της Αγίας Ειρήνης. Οι ιστορικοί χρόνοι βρίσκουν την Κέα να ανθεί, με έντονο τον ιωνικό χαρακτήρα της. Ήδη από τους πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους, έχουν συγκροτηθεί τέσσερις αυτόνομες πόλεις: η Ιουλίδα, η Κορησία, η Ποιήεσσα και η Καρθαία. Οι πόλεις αυτές ακμάζουν κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους, αφού η παρουσία τους στο ελληνικό πολιτικό παρασκήνιο, είτε αυτόνομα είτε με τη μορφή της συμπολιτείας (τετράπολις), γίνεται αισθητή. Η πνευματική ζωή του νησιού αναδεικνύει μεγάλες προσωπικότητες, όπως οι ποιητές Σιμωνίδης και Βακχυλίδης, ο ιστορικός Ξενομήδης, οι σοφιστές Πυθοκλείδης και Πρόδικος, ο ιατρός Ερασίστρατος, ο φιλόσοφος Αρίστων κ.α. Κατά την περίοδο της ρωμαικής κατάκτησης παύει η αυτόνομη αλλά και η κοινοπολιτειακή λειτουργία των τεσσάρων πόλεων, οπότε βαθμιαία η Ιουλίδα απομένει το μοναδικό πολιτικό κέντρο του νησιού. (Αναστασίου Τ., 2006) Η πόλη αυτή εξακολουθεί να κατοικείται κατά τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες όταν η Κέα μαστιζόταν από αλλεπάλληλες πειρατικές επιδρομές. Οι επιδρομές αυτές παίρνουν μεγαλύτερη διάσταση κατά την περίοδο της φράγκικης κατάκτησης από τον 13 ο αιώνα και μετά. Η ονομασία Τζια είναι 11
φράγκικη και προέκυψε την περίοδο της φράγκικης κατοχής. Οι Ενετοί Ηγεμόνες εναλλάσσονται στην εξουσία του νησιού. Το κάστρο τους χτίζεται στη θέση της αρχαίας ακρόπολης της Ιουλίδας. Οι ντόπιοι κάτοικοι μετατρέπονται σε δουλοπαροίκους των Ενετών. Το κάστρο τους θα παραδοθεί στους Τούρκους το 1537. Οι επιπτώσεις της συνεχιζόμενης πειρατείας αλλά και των ενετοτουρκικών πολέμων, είναι καθοριστικές για την δημογραφική αφαίμαξη της Τζιας στα μέσα του επόμενου αιώνα. Παράλληλα όμως αρχίζει να λειτουργεί η κοινοτική αυτοδιοίκηση, η οποία σε συνδυασμό με την με τη βαθμιαία ανάπτυξη του εμπορίου του βελανιδιού και του κριθαριού, την οινοπαραγωγή και τη μεταξουργία, καθώς και την ενδυνάμωση του ρόλου του λιμανιού στη ναυτιλιακή κίνηση, οδηγεί στην ανάκαμψη του πληθυσμού (5000 κάτοικοι στα τέλη του 18 ου αιώνα). Η Τζια γίνεται ορμητήριο του Λάμπρου Κατσώνη κατά των Τούρκων (1789). Το νησί ενεργοποιείται στην Επανάσταση του 1821, με την συμμετοχή μελών στη Φιλική Εταιρεία, πολυάριθμων αγωνιστών και εκατοντάδων νεκρών στις μάχες, καθώς και με ιδιαίτερη συμβολή σε χρήμα και εφόδια. Η Τζια μετά την ανεξαρτησία παρουσιάζει ιδιαίτερη ζωντάνια. Τα προϊόντα της, ιδιαίτερα βελανίδι και κριθάρι, διακινούνται και εξάγονται σε μεγάλες ποσότητες κατά το β μισό του 19 ου αιώνα. Μεγάλη ανάπτυξη παρουσιάζουν οι σχέσεις του νησιού με την Πόλη, τα μικρασιατικά παράλια και τα λιμάνια του Εύξεινου. Το κλίμα αυτό διατηρείται και ενισχύεται μέχρι τα μέσα του 20 ου αιώνα, οπότε παύει η λειτουργία της μοναδικής βραχύβιας βιομηχανικής μονάδας της Τζιας, του εργοστασίου Εμαγιέ και Μεταλλοτεχνίας. Ακολουθεί θεαματική συρρίκνωση του πληθυσμού σε όφελος των μεγάλων αστικών κέντρων. Από τις αρχές όμως της δεκαετίας του 1980, το νησί δείχνει να σταθεροποιείται δημογραφικά και να εμφανίζει σημάδια ευρωστίας και ζωτικότητας. 1.1.2 Γεωγραφία Η Κέα ανήκει διοικητικά στον νομό Κυκλάδων, είναι το βορειότερο νησί του συμπλέγματος και το πλησιέστερο προς την ηπειρωτική χώρα. Βρίσκεται στο μεγάλο θαλάσσιο ρεύμα του Κάβο - Ντόρο και θεωρείται η φυσική γέφυρα επικοινωνίας της Στερεάς Ελλάδας με τις Κυκλάδες, οριοθετώντας παράλληλα το Αρχιπέλαγος από το Νότιο Ευβοϊκό κόλπο. Το λιμάνι της, απέχει μόλις 40 μίλια από το λιμάνι του Πειραιά, 16 μίλια 12
από το λιμάνι του Λαυρίου και 12 μίλια από το ακρωτήριο του Σουνίου. Η έκταση του νησιού είναι 132 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το σχήμα του είναι αμυγδαλοειδές με την οξεία πλευρά στραμμένη προς νότο. Στο Δήμο Κέας, ανήκει ιδιοκτησιακά και διοικητικά η Μακρόνησος ή αλλιώς "Νήσος Ελένη", η οποία έχει έκταση 18,23 τετραγωνικά χιλιόμετρα και βρίσκεται μεταξύ Κέας και Λαυρίου. Το νησί σήμερα είναι ακατοίκητο πλην μερικών βοσκών που βρίσκονται στην περιοχή. Το λιμάνι του δεν το προσεγγίζει καράβι της γραμμής, αλλά δέχεται εκδρομείς, που φτάνουν από το Λαύριο. Ο μύθος λέει ότι σε μια σπηλιά στην Βόρεια πλευρά του νησιού ο άνθρωπος που προκάλεσε τον Τρωικό πόλεμο, ο Πάρις, έκρυψε την απαχθείσα Ωραία Ελένη. Γι αυτό το νησί πήρε το όνομα της, "Νήσος Ελένη". Η Μακρόνησος έχει τη δική της σελίδα στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Στις αρχές του 20 ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος εξορίας αιχμαλώτων πολέμου (1912-1913) και αργότερα για προσωρινή διαμονή προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής. Στα χρόνια του εμφύλιου πολέμου (1946-1949), γεννήθηκε η ιδέα οργάνωσης στρατοπέδων στην Μακρόνησο για την εκκαθάριση του στρατού από τους «εθνικά υπόπτους» στρατεύσιμους, οι οποίοι αφοπλίζονται και στέλνονται σε διάφορα τάγματα ή λόχους που οργανώνόνται γι αυτό το σκοπό. Η Κέα και η Κύθνος (με την Μακρόνησο) αποτελούν την Επαρχία Κέας. Με τον νόμο 2539/97 το νησί της Κέας αποτελεί έναν δήμο ο οποίος περιλαμβάνει δύο δημοτικά διαμερίσματα, το Δ.Δ. Ιουλίδας και το Δ.Δ.Κορησσίας. Διοικητικά, η Κέα εξαρτάται από τη Σύρο όπου βρίσκονται πολλές από τις κεντρικές κρατικές λειτουργίες ( Πολεοδομία, Δικαστήρια κλπ.). Το νησί συνδέεται άμεσα με το Λαύριο και από εκεί με ολόκληρη την Αττική. Η δημιουργία της Αττικής οδού βελτίωσε σημαντικά το χρόνο προς το Λαύριο και κατ επέκταση και τον χρόνο προσπέλασης προς το νησί. Τα δρομολόγια εκτελούνται καθημερινά με μεγαλύτερη πυκνότητα κατά τους θερινούς μήνες. Συνδέεται επίσης ακτοπλοϊκά από με την Σύρο και την Κύθνο, η συχνότητα των δρομολογίων όμως είναι αραιή. 13
Εικόνα 1. Χάρτης Κέας (Πηγή www.kea.gr) 1.1.3 Το φυσικό τοπίο Το νησί είναι ορεινό, με μέσο υψόμετρο 285μ και με ψηλότερη κορυφή τον προφήτη Ηλία 568μ. Στο γεωλογικό τοπίο της Κέας κυριαρχεί ο σχιστόλιθος, με διακριτική κατά τόπους την εμφάνιση του μαρμάρου. Οι ακτές έχουν ανάπτυγμα 93 χιλιομέτρων περίπου και είναι γενικά απόκρημνες. Σχηματίζουν μικρούς όρμους και ακρωτήρια σπήλαια θαλάσσια, κατά το ήμισυ ή εξολοκλήρου κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Γενικά, οι παράκτιες περιοχές του νησιού είναι βραχώδεις και άγονες, σε αντίθεση με το εσωτερικό του, που καλύπτεται από σημαντική δασική βλάστηση βασιλικής βελανιδιάς, διαθέτει γονιμότερο έδαφος και εμφανίζει σχετική επάρκεια σε υδάτινους πόρους. Εκεί δεσπόζουν τα βουνά Προφήτης Ηλίας, Άγιος Παντελεήμονας και Καλο(γ)εράδος. Μικρά οροπέδια και κοιλάδες, ρεματιές με πλούσια τοπική βλάστηση όπου σχηματίζονται συνήθως βαθιές χαράδρες, χαρακτηρίζουν την ενδοχώρα. Άξιου λόγου εκτεταμένο πεδίο, είναι η εύφορη λεκάνη των Πησσών στα δυτικά, ενώ στα βόρεια συναντάται ο κυριότερος χείμαρρος της Κέας (αρχαίος Έλιξος). Στις βόρειες ακτές σχηματίζεται ο ασφαλής κόλπος του Αγίου Νικολάου- κύριο λιμάνι του νησιού και ένα από τα μεγαλύτερα 14
φυσικά λιμάνια της Μεσογείου- καθώς και ο ανοιχτός στο βοριά κόλπος του Οτζιά. Στα νοτιοδυτικά, όπου τα βουνά καταλήγουν ομαλότερα στη θάλασσα, διαγράφεται ο κόλπος Κούνδουρος. Εικόνα 2. Λίθινες αναβαθμίδες (όχτες) Ξεχωριστό στοιχείο της τζιώτικης υπαίθρου είναι οι σπάνιες συνθέσεις φυσικού και αγροτικού τοπίου. Η τζιώτικη αγροικία, συναντάται παντού διάσπαρτη στην ύπαιθρο, ανάμεσα στις αναρίθμητες αναβαθμίδες και τα λιθόστρωτα μονοπάτια, τις έξοχα φιλοτεχνημένες κρήνες, τους νερόμυλους και τους ανεμόμυλους, τα ξωκλήσια και τα μοναστικά προσκυνήματα, αλλά και τα ερείπια των αρχαίων πόλεων. Οι διαμορφωτικές επεμβάσεις που σταδιακά γινόταν από αιώνες, δεν διατάραξαν, αντίθετα ενίσχυσαν τις ισορροπίες φυσικού τοπίου και οικοσυστημάτων. Οι λίθινες αναβαθμίδες (όχτες) κυριαρχούν στο χώρο και συγκρατούν το χώμα των επικλινών εδαφών. Σε αυτό το υπόβαθρο βασίστηκε η ιδιοτυπία της υπαίθριας τζιώτικης αρχιτεκτονικής. Στα όρια της νησιώτικης γεωγραφικής μικροκλίμακας, διαμορφώθηκαν και αναδείχθηκαν κατασκευές εξαιρετικής ποικιλομορφίας και χρηστικότητας που ανακαλύπτονται μέσα από τα μοναδικά λιθόκτιστα μονοπάτια (στένες) του νησιού. 1.1.4 Κλίμα Η Κέα, όπως προαναφέρθηκε, βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα των Κυκλάδων και το κλίμα της εμφανίζει τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ευρύτερης περιοχής του νησιωτικού συμπλέγματος. Το κλίμα της συγκεκριμένης περιοχής χαρακτηρίζεται από ήπιο χειμώνα και παρατεταμένο θερμό και ξηρό καλοκαίρι, ενώ το θερμομετρικό εύρος είναι χαρακτηριστικά μικρό. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αποτελεί η πνοή των «ετήσιων» ανέμων που πνέουν από βόρειες και βορειοανατολικές διευθύνσεις, και τη θερμή περίοδο (Ιούνιο ως Σεπτέμβριο) έχουν μεγάλη 15
ένταση και είναι γνωστοί με το όνομα «μελτέμια». Στην Κέα σήμερα δεν υπάρχει, ούτε υπήρξε κατά το παρελθόν, εγκατεστημένος μετεωρολογικός σταθμός από οποιαδήποτε Υπηρεσία και ως εκ τούτου δεν υπάρχουν μετρήσεις και άλλα πρωτογενή κλιματικά στοιχεία για τον υπολογισμό του υδατικού ισοζυγίου του νησιού. 1.2 Γενικά οικονομικά στοιχεία Η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία αποτελούν στο παρελθόν τους παραδοσιακούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας. Το μοντέλο ανάπτυξης που επικράτησε στην περιοχή τις τελευταίες δεκαετίες είχε σαν συνέπεια τη δραστική μείωση της συμμετοχής του πρωτογενούς τομέα τόσο στη διαμόρφωση του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος όσο και στην απασχόληση. Όσον αφορά τον δευτερογενή τομέα παραγωγής, η αδυναμία εκμετάλλευσης οικονομιών κλίμακας υπήρξε πάντα ανασταλτικός παράγοντας για την ανάπτυξη της μεταποίησης στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Υπάρχει μόνο μία βιοτεχνία στον Μυλοπόταμο η οποία συσκευάζει αγροτικά προϊόντα. Από την άλλη, η ανάπτυξη του τριτογενή τομέα είναι συνεχής και αυξανόμενη. Η κλαδική διάρθρωση της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα, αναδεικνύει την υπεροχή του τουρισμού, στον οποίο απασχολείται πλέον του ¼ των απασχολούμενων στον τομέα. Το 2001, ο αριθμός των οικονομικά ενεργών κατοίκων του Δήμου Κέας ανέρχεται σε 900, που αποτελεί το 37,2% του συνολικού πληθυσμού του Δήμου και το ποσοστό των ανέργων είναι εξαιρετικά χαμηλό της τάξης του 2,3%. (Φωτόπουλος Σ. & Κ.,2005) Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, σημειώθηκε μικρή μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, καθώς το ποσοστό του το 1991 ήταν 40%. Σε επίπεδο δημοτικού διαμερίσματος, το μεγαλύτερο ποσοστό οικονομικά ενεργού πληθυσμού το 2001 βρίσκεται στο Δ.Δ. Ιουλίδας (39,4%), αρκετά υψηλότερο συγκριτικά με το Δ.Δ. Κορησίας (33%). 16
Διάγραμμα 1. Ποσοστιαία Κατανομή Οικονομικά ενεργού πληθυσμού επί του συνολικού πληθυσμού 1991 και 2001 (Πηγή ΣΧΟΟΑΠ Δήμου Κέας, 2005) 1.3 Γενικά κοινωνικά στοιχεία Η γειτνίαση της Κέας με την Αττική και ο συνακόλουθος συγχρωτισμός του ντόπιου πληθυσμού με τον κόσμο της πρωτεύουσας και τους πολυάριθμους Αθηναίους οικιστές του Σαββατοκύριακου, διευκολύνει την είσοδο ξένων κοινωνικών και πολιτιστικών προτύπων και συμπεριφορών στη ζωή του νησιού. Όμως, η κοινωνία της Κέας παρουσιάζει έντονα συνεκτικό χαρακτήρα με αγάπη στον τόπο και τις παραδόσεις. Οι κάτοικοι ανησυχούν για τον τρόπο ανάπτυξης του νησιού και την παράλληλη προστασία της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δηλώνουν ότι θέλουν να παραμείνουν στο νησί, αρκεί να έχουν εξασφαλισμένη εργασία και η πιθανή τους απομάκρυνση θεωρείται προσωρινή (π.χ. για λόγους σπουδών κλπ.). Στον πίνακα που ακολουθεί, φαίνεται αναλυτικά η εξέλιξη του πληθυσμού σε ολόκληρο το νησί κατά την τελευταία τεσσαρακονταετία σύμφωνα με απογραφές της Ε.Σ.Υ.Ε. Το νησί παρουσίασε μείωση του πληθυσμού κατά την εικοσαετία 1960-1980 και αύξηση κατά την εικοσαετία 1980-2000. Κατά τη δεκαετία 1991-2001 καταγράφεται σημαντικότατη πληθυσμιακή αύξηση στο νησί της τάξης του 35%, οφειλόμενη κυρίως στη συμβολή των οικονομικών μεταναστών εργαζόμενων στο νησί (κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα), καθώς και στη εναλλαγή των παλαιότερων παραθεριστών του νησιού σε μόνιμους κατοίκους. 17
Εικόνα 3. Επαρχείο Κέας Κύθνου Εικόνα 4. Δημαρχείο Κέας Η μεταβολή του πληθυσμού είναι διαφορετική στα δύο δημοτικά διαμερίσματα. Ενώ στην τεσσαρακονταετία το Δ.Δ. Ιουλίδας εμφανίζει μείωση της τάξης του 14%, το αντίστοιχο διαμέρισμα Κορησσίας εμφανίζει αύξηση της τάξης του 50%. Αυτό οφείλεται στην τάση των κατοίκων να εγκαταλείπουν τους ορεινούς οικισμούς και να εγκαθίστανται στους παραθαλάσσιους. Η τάση αυτή φαίνεται εντονότερη κατά την τελευταία δεκαετία. Έτος απογραφής Πληθυσμός 1961 2373 Μεταβολή Άτομα % 1971 1678-695 - 18
29,28 1981 1652-26 -1,55 1991 1787 135 817 2001 2417 630 35,25 Ολική Μεταβολή 1961-2001 44 1,85 Πίνακας 1: Πληθυσμιακή εξέλιξη του Δήμου Κέας(Πηγή ΣΧΟΟΑΠ Δήμου Κέας, 2005) Από την μελέτη της καταγραφής της ηλικιακής σύνθεσης του πληθυσμού στο σύνολο του νησιού, παρατηρείται η ισοδύναμη συμβολή των ακραίων ηλικιακών κλιμακίων (νεανικού και γεροντικού πληθυσμού) καθώς και αυτή των μεσαίων κλιμακίων του παραγωγικού πληθυσμού (25-39 και 40-54 ετών). Επιβεβαιώνεται λοιπόν η υψηλή αύξηση του πληθυσμού κατά την τελευταία δεκαετία, η εγκατάσταση οικογενειών οικονομικών μεταναστών και η μόνιμη εγκατάσταση παλιότερων παραθεριστών, (κυρίως ηλικιωμένων). Σε επίπεδο δημοτικών διαμερισμάτων δεν καταγράφονται αξιόλογες διαφοροποιήσεις ως προς την ηλικιακή σύνθεση των κατοίκων τους. Ακολουθείται δηλαδή η ίδια σχεδόν κατανομή με αυτή σε επίπεδο Δήμου. Διάγραμμα 2. Ηλικιακή Σύνθεση πληθυσμού ανά Δ.Δ. του Δήμου Κέας - 2001 (Πηγή ΣΧΟΟΑΠ Δήμου Κέας, 2005) Ο παραθεριστικός χαρακτήρας του νησιού είναι εξαιρετικά έντονος. Κατά την θερινή περίοδο, ο αριθμός των παραθεριστών, ιδιοκτητών εξοχικού 19
καταλύματος σε συνδυασμό με τους επισκέπτες-τουρίστες κατά την θερινή περίοδο, συνιστούν τον εποχιακό πληθυσμό του νησιού. Εκτιμάται ότι η αναλογία του εποχιακού προς τον μόνιμο πληθυσμό, κατά την θερινή περίοδο αιχμής (Ιούλιος Αύγουστος), είναι 5,5:1 (ΥΠΕΧΩΔΕ ENVIPLAN, Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας Νότιου Αιγαίου, Α Φάση, Τόμος Ι, 1999). 20
2 Βασικές παράμετροι 2.1 Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης 2.1.1 Διαθεσιμότητα κατάλληλων χαρτών Το Δεκέμβριο του 2005 ολοκληρώθηκε το πρώτο στάδιο του Σχεδίου χωρικής και οικιστικής οργάνωσης ανοιχτής πόλης (Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π.) του Δήμου Κέας, στόχο του οποίου αποτελεί η εξασφάλιση της βιώσιμης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής. Για την ολοκλήρωση λοιπόν της μελέτης πολεοδομικού σχεδιασμού, δημιουργήθηκαν οι απαραίτητοι χάρτες οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται στη μελέτη όπως: Φυσικό περιβάλλον ΟΤΑ Κλίσεις εδάφους, υψομετρικές ζώνες Χρήσεις γης Μακρονήσου Τεχνικές υποδομές Δόμηση Φυσικό περιβάλλον/ Βλάστηση/ Παραλίες Προτάσεις Μελέτης Ζ.Ο.Ε. Χωροταξικό πλαίσιο Δήμου Πολιτιστικό Ιστορικό Απόθεμα Γεωλογική διερεύνηση Σύνθετος χάρτης χρήσεων γης και φυσικού περιβάλλοντος Πολεοδομική οργάνωση 2.2 Κατάσταση παράκτιου περιβάλλοντος 2.2.1 Περιγραφή παραλιών Στον όρμο του Αγίου Νικολάου υπάρχουν οι παραλίες της Κορησσίας και το Γιαλισκάρι. Και οι δύο παραλίες είναι εύκολα προσπελάσιμες και επειδή βρίσκονται πολύ κοντά σε οικισμένες περιοχές συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό λουομένων. Το Λιβάδι γειτνιάζει με το λιμάνι της Κορησσίας και επηρεάζεται περιβαλλοντικά από αυτό. Η παραλία στο Γιαλισκάρι είναι μικρότερη αλλά γραφική. Ο όρμος του Οτζιά είναι ανοιχτός προς τον Βορρά, με τις αρνητικές συνέπειες που αυτό έχει κατά την περίοδο που φυσούν μελτέμια. Η 21
παραλία του είναι εκτεταμένη και αποτελείται κατά τόπους από άμμο και από ψιλό χαλίκι. Εικόνα 5. Το camping στις Ποίσσες Στις Ποίσσες η παραλία είναι εύκολα προσπελάσιμη, αμμώδης και εκτείνεται στα δυτικά του νησιού. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετά ενοικιαζόμενα δωμάτια, ένα ξενοδοχείο Γ κατηγορίας και ένα κάμπινγκ δυναμικότητας 100 ατόμων. Εικόνα 6. Ο όρμος του Οτζιά Εικόνα 7. Η παραλία των Ποίσσων Η παραλία του Κούνδουρου αποτελείται από περισσότερες επί μέρους παραλίες που διαχωρίζονται μεταξύ τους από βράχια. Αποτελείται από άμμο και βότσαλα, είναι εύκολα προσπελάσιμη και εξυπηρετείται από αναψυκτήρια και εστιατόρια. Βόρια του Κούνδουρου υπάρχουν οι παραλίες Ξύλα και Βρόσκοπος. Η προσπέλαση και στις δύο γίνεται με χωματόδρομους. Είναι παραλίες αμμώδεις μέσου μεγέθους. Νότια του Κούνδουρου υπάρχουν οι παραλίες Καμπί και Λιπαρό. Η πρώτη είναι εύκολα προσπελάσιμη και αποτελείται από άμμο και λεπτά βότσαλα. Το Λιπαρό είναι ερημική παραλία και η προσπέλασή της γίνεται από χωματόδρομο κακής κατάστασης, ο οποίος 22
διέρχεται μέσα από ιδιοκτησίες. Η μεγαλύτερη παραλία στην ανατολική ακτή είναι το Σπαθί. Είναι προσπελάσιμη από χωματόδρομο, αποτελείται από λεπτό χαλίκι και έχει δημιουργηθεί από το ρέμα Σπαθί. Η κοιλάδα που διαρρέει το ρέμα είναι πράσινη, πολύ γραφική και το χαμηλό της μέρος καλλιεργείται. Νότια του Σπαθιού βρίσκεται το Καλυδονύχι που αποτελείται από τρεις επί μέρους παραλίες, τη Συκαμιά, το Ψαθί και τον Ορκό. Και οι τρεις παραλίες συνδέονται με το πρωτεύον οδικό δίκτυο με χωματόδρομους μέτριας έως κακής κατάστασης. Στο νοτιοανατολικό μέρος του νησιού βρίσκεται η παραλία Πόλες στους πρόποδες του λόφου της ακρόπολης της αρχαίας Καρθαίας. Η παραλία είναι γραφική αμμώδης και εκτεταμένη. Η προσπέλαση γίνεται μόνο με μονοπάτι που αρχίζει από το Σταυρουδάκι ή με σκάφος από τη θάλασσα. Εικόνα 8. Παραλία Ξύλα Εικόνα 9.Όρμος Καστρίου Το σύνολο των λουόμενων που μπορούν να εξυπηρετηθούν στις αμμώδης παραλίες της Κέας (για 10 μ 2 / λουόμενο) προέκυψε ίσο με 6000 περίπου. Υπάρχουν διάσπαρτες αρκετές ακόμα μικρές παραλίες, οι οποίες είναι κατάλληλες για κολύμβηση και χρησιμοποιούνται κατά τους θερινούς μήνες. Ακόμα κάποιες βραχώδεις ακτές οι οποίες δεν έχουν μεγάλες κλίσεις είναι επίσης κατάλληλες για κολύμβηση, προτιμώνται δε από μερίδα παραθεριστών έναντι των παραλιών με άμμο. Εκτιμούμε ότι το σύνολο των μικρών και βραχωδών παραλιών, είναι σε θέση να εξυπηρετήσει 1500 άτομα επιπλέον. Επομένως η συνολική χωρητικότητα των παραλιών της Κέας εκτιμάται σε 7500 άτομα. 23
2.2.2 Λιμενικά Έργα 1. Ανάπλαση λιμένα Κορησσίας: Συνεχίστηκαν οι εργασίες ανάπλασης της χερσαίας ζώνης του λιμανιού της Κορησσίας από το Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο με την διαγράμμιση των λωρίδων κυκλοφορίας, και την τροχαία σηματοδότηση του λιμανιού καθώς και ασφαλτόστρωση με τάπητα τμήματος ζώνης του λιμένα Κορησσίας μπροστά από το Ηρώο. 2. Ανάπλαση λιμένα Βουρκαριού: Έχουν εγγραφεί στο τεχνικό πρόγραμμα του λιμενικού Ταμείου και θα υλοποιηθούν την άνοιξη εργασίες κατασκευής εξωτερικού πεζόδρομου και βελτίωσης του ηλεκτροφωτισμού στο λιμάνι του Βουρκαριού. 3. Αποκατάσταση του κατεστραμμένου λιμενοβραχίονα στο λιμάνι της Κορησσίας: Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης αποκατάστασης του λιμενοβραχίονα από το μελετητικό γραφείο ΡΟΓΚΑΝ καθώς και των τευχών δημοπράτησης του έργου, με νεότερη ανάθεση στο ίδιο γραφείο από την Υπηρεσία Αποκατάστασης Καταστροφών του ΥΠΕΧΩΔΕ, μεσολάβησε ένα διάστημα μερικών μηνών για την έγκριση της πίστωσης από το Υπουργείο Οικονομικών και την εγγραφή της σε σχετικό κωδικό της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Τον Οκτώβριο του 2005 έγινε η δημοπράτηση του έργου από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Μετά τον έλεγχο νομιμότητας της διαδικασίας από τις αρμόδιες υπηρεσίες και την υπογραφή της σύμβασης, έγινε η εγκατάσταση του εργολάβου και η έναρξη των εργασιών, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα. 4. Υποστύλωση κρηπιδωμάτων λιμένα Βουρκαριού: Στην προβλήτα του Βουρκαριού είχαν εμφανιστεί σπηλαιώσεις από τις προπέλες των ταχύπλοων σκαφών που προσεγγίζουν το λιμάνι. Για να αποφευχθεί περαιτέρω καθίζηση του κρηπιδώματος έγινε από το Λιμενικό Ταμείο υποστύλωση με κατάλληλο υλικό. 5. Επισκευή και Ανάπλαση του μόλου των Ποισσών: Ο μόλος των Ποισσών και η γλίστρα καθέλκυσης μικρών σκαφών, εξυπηρετεί τους κατοίκους και τους παραθεριστές της δυτικής Κέας και αποτελεί σημείο αναφοράς της περιοχής. Έγιναν εκτεταμένες εργασίες βελτίωσης του κρηπιδώματος και ανάπλασης του χώρου με ηλεκτροφωτισμό, παγκάκια κ.λ.π. ώστε να είναι πιο λειτουργικός και να παρέχονται περισσότερες εξυπηρετήσεις στους χρήστες του. 24