ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΟΥ Ι. ΜΑΡΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ- ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ & ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΟΥ Ι. ΜΑΡΙΑΣ ΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙ ΚΛΗΡΟΥ- Η ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΗΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΛΗΔΑ ΠΙΨΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2008 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόμενα.. 2 Εισαγωγή στο αντικείμενο της μελέτης.3 Α. Η ιστορική διαδρομή της περί κλήρου αγωγής μέχρι τον ΑΚ- Συγκριτικές Παρατηρήσεις 3 Β. Έννοια- Νομική Φύση και Αίτημα της περί κλήρου αγωγής...5 Γ. Αντικείμενο της περί κλήρου αγωγής.14 Δ. Καθ ύλη αρμοδιότητα της περί κλήρου αγωγής 19 Ε. Κατά τόπο αρμοδιότητα της περί κλήρου αγωγής.20 ΣΤ. Οι διάδικοι στην περί κλήρου αγωγή...22. Ι. Ενεργητική Νομιμοποίηση..23 ΙΙ. Παθητική Νομιμοποίηση...29 Ζ. Στοιχεία της ιστορικής βάσεως της προκείμενης αγωγής.41 Η. Η ευθύνη του νομέα της κληρονομίας.45 Θ. Αγωγή περί κλήρου και ο χρόνος Παραγραφής της..52 Ι. Ζητήματα Εκκρεμοδικίας και Δεδικασμένου στην αγωγή περί κλήρου...57 - Βιβλιογραφική τεκμηρίωση.. 63 2

ΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙ ΚΛΗΡΟΥ Η ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο σύνολό τους οι εμπράγματες αγωγές έχουν αποτελέσει αντικείμενο ευρείας νομολογιακής ενασχόλησης εξαιτίας της σπουδαίας πρακτικής αξίας τους. Κύριο γνώρισμα των αγωγών αυτών είναι η προάσπιση δικαιωμάτων, που επιδέχονται από τη φύση τους περισσότερες προσβολές, αναφύοντας αντίστοιχες αξιώσεις. Η πολυπλοκότητα των έννομων σχέσεων που αναπτύσσονται στο ουσιαστικό δίκαιο αντανακλά και στο δικονομικό δίκαιο, γεννώντας ποικίλα πρακτικά προβλήματα. Στην παρούσα μελέτη προσεγγίζουμε την ειδική εμπράγματη αγωγή του κληρονόμου, την επονομαζόμενη «αγωγή περί κλήρου». Κινούμενοι στο χώρο αυτό, μας ενδιαφέρουν ειδικότερα οι εξελίξεις στη θεωρία και στη νομολογία σχετικά με το μέσο αυτό της έννομης προστασίας του κληρονόμου. Κυρίαρχη διάταξη στις αναπτύξεις που θα ακολουθήσουν είναι η 1871 ΑΚ. Α. Η ιστορική διαδρομή της αγωγής περί κλήρου μέχρι τον ΑΚ - Συγκριτικές παρατηρήσεις I. Ως περί κλήρου αγωγή εννοούμε την ειδική αγωγή του κληρονόμου, που έχει σκοπό να προστατεύσει το κληρονομικό του δικαίωμα από τρίτο, ο οποίος κατακρατεί αντικείμενα ή ποσοστό της κληρονομίας, προβάλλοντας κληρονομικό δικαίωμα. Η περί κλήρου αγωγή δηλαδή αποτελεί την ένδικο προστασία του κληρονόμου και στρέφεται, κατά τον Αστικό Κώδικα (άρθρο 1871 ΑΚ), μόνον εναντίον του νομέως της κληρονομίας. 3

Η αγωγή αυτή, που διαμορφώθηκε αρχικά στο ρωμαϊκό δίκαιο (hereditatis petitio), κι απ αυτό πέρασε στα νεώτερα δίκαια καθώς και στο ελληνικό, δεν είχε πάντα το ίδιο περιεχόμενο. 1 Η σημαντικότερη διαφορά που παρατηρείται ανάμεσα στην αγωγή περί κλήρου του ΑΚ και σ αυτήν του ρωμαϊκού δικαίου είναι η εναλλαγή των προσώπων εναντίον των οποίων είναι δυνατόν να ασκηθεί η αγωγή. Ειδικότερα, στο ρωμαϊκό δίκαιο στρεφόταν αρχικά μόνο κατά του possessoris pro herede, αλλά με την εισαγωγή της διαδικασίας της formula μπορούσε να εναχθεί και ο pro possessore νεμόμενος, δηλαδή γενικά όποιος κατακρατούσε κληρονομιαία αντικείμενα, είτε επικαλούμενος δικαίωμα από ειδικό τίτλο είτε χωρίς τίτλο 2. Αντιθέτως, στον Αστικό Κώδικα στρέφεται μόνο κατά του pro herede νεμομένου, ήτοι του νεμομένου ως κληρονόμου. ΙΙ. Από τις ευρωπαϊκές νομοθεσίες, που έχουν ως βάση το ρωμαϊκό δίκαιο, άλλες έχουν διατηρήσει τον θεσμό αναλλοίωτο, ενώ άλλες τον έχουν τροποποιήσει σημαντικά. Από την ρωμαϊκή ρύθμιση της περί κλήρου αγωγή πρώτος απομακρύνθηκε ο γερμανικός αστικός κώδικας με τη διάταξη της παρ. 2018, στην οποία ορίζει ως εναγόμενο τον κατακρατούντα στοιχεία της κληρονομίας βάσει κληρονομικού δικαιώματος που στην πραγματικότητα δεν του ανήκει. 3 Διαμορφωμένη η αγωγή τοιουτοτρόπως, δεν είναι δυνατόν να στραφεί κατά του pro possessore νεμομένου και ο κληρονόμος απαλλάσσεται από την απόδειξη του 1 Αλ. Βαμβέτσος, Η έννομος προστασία του κληρονόμου, ΕΕΝ 1961. 337 επ., N. Παπαντωνίου, Κληρ.Δ., 2 η έκδοση, παρ. 33β. 141, Κ. Τριανταφυλλόπουλος, Η περί κλήρου αγωγή, ΕΕΝ 1962. 185 επ. 2 Αλ. Βαμβέτσος, ο.π., Γ. Μπαλής, ΕγχΚληρΔ, παρ. 341, του ιδίου, ΚληρΔ, παρ. 213.339, Ν. Παπαντωνίου, παρ.33β, σελ. 141, Γ. Πετρόπουλος, Ιστορία και εισηγήσεις του Ρωμαϊκού Δικαίου, σελ. 1489 επ. 3 Μετάφραση της παραγράφου βλ. Α. Βαμβέτσου, ΕΕΝ 1961.338 4

δικαιώματος «το οποίο είχε ο κληρονομούμενος στα επιμέρους στοιχεία της κληρονομίας». Ανάλογη είναι και η ρύθμιση του αυστριακού αστικού κώδικα στην παρ. 823, όπου στο δεύτερο εδάφιο εξάλλου, διευκρινίζεται ότι η αναζήτηση μεμονωμένων κληρονομιαίων στοιχείων δίνεται όχι με την περί κλήρου αγωγή, αλλά με τη διεκδικητική αγωγή, άρα δεν είναι δυνατόν να στραφεί εναντίον κληροδόχων. Αντιθέτως, στον ιταλικό αστικό κώδικα του 1942 (άρθρο 533) και στον ελβετικό αστικό κώδικα (άρθρο 598) διατηρείται η περί κλήρου αγωγή με την έννοια που είχε η hereditatis petition στο ρωμαϊκό δίκαιο. Κατά τον Αστικό Κώδικα η αγωγή περί κλήρου ασκείται από τον κληρονόμο κατά του νομέως της κληρονομίας. 4 Με τον όρο αυτό νοείται ο «παρακληρονόμος», όπως αναφέρεται στο σχέδιο του 1918 5, εκείνος δηλαδή που είχε αρχικά τη νομή των κληρονομιαίων με την πεποίθηση ότι είναι κληρονόμος, ενώ στην πραγματικότητα το κληρονομικό δικαίωμα ανήκε σε άλλον, τον πραγματικό κληρονόμο, που βρίσκεται τώρα στην ανάγκη να αναζητήσει τα κληρονομιαία από τον κατέχοντα. Β. Έννοια Νομική Φύση και Αίτημα της περί κλήρου αγωγής Ι. Ο κληρονόμος με το θάνατο του κληρονομουμένου και την επαγωγή σ αυτόν της κληρονομίας, υπεισέρχεται πλήρως στη νομική θέση του κληρονομουμένου. Ως επακόλουθο αυτής της σχέσης αναδεικνύεται η μεταβίβαση στον κληρονόμο των ειδικών αγωγών που θα μπορούσε ο κληρονομούμενος να ασκήσει εναντίον τρίτων. Δια της καθολικής διαδοχής, στον κληρονόμο μεταβιβάζονται 6 κατ αρχήν οι αποκαλούμενες ειδικές αγωγές, δηλαδή η διεκδικητική 4 Κ. Τριανταφυλλόπουλος,o.π., σελ. 188 5 ο.π., σημ.11 6 Γ. Μπαλής, ΚληρΔ, παρ. 330, Νικ. Παπαντωνίου, παρ. 33 α. σελ. 188 5

αγωγή (1094 επ. ΑΚ) 7, η πουβλικιανή αγωγή (1112 ΑΚ), η αξίωση αποβολής από τη νομή (987 επ. ΑΚ), η απαίτηση αδικαιολόγητου πλουτισμού (904 επ. ΑΚ). Επιπρόσθετα, μεταβιβάζονται οι αγωγές από τις συμβατικές σχέσεις του κληρονομουμένου, τα ένδικα μέσα για την προστασία της νομής, άσχετα αν η αιτία για να εγερθούν οι αγωγές αυτές είχε γεννηθεί στο πρόσωπο του κληρονομουμένου ή αν εκδηλώνεται στο πρόσωπο του κληρονόμου 8. Εκτός από τις ανωτέρω αγωγές που είχε ή θα μπορούσε να έχει ο κληρονομούμενος, το δίκαιο αναγνωρίζει στον κληρονόμο κι άλλες εξουσίες, που του επιτρέπουν να αναζητήσει τα αντικείμενα της κληρονομίας. Συγκεκριμένα, το άρθρο 1880 ΑΚ, αναγνωρίζει στον κληρονόμο το δικαίωμα να αναζητήσει, από τα πρόσωπα που αναγράφονται στην διάταξη, πληροφορίες για την κατάσταση της κληρονομίας ή και κατάλογο των στοιχείων της κληρονομίας (304ΑΚ). Ο αληθινός κληρονόμος, έχει επιπλέον το δικαίωμα να επιδιώξει την έκδοση κληρονομητηρίου και να απαιτήσει να αφαιρεθεί ή να κηρυχθεί άκυρο ανακριβές κληρονομητήριο που έλαβε άλλος ως κληρονόμος (1964 επ. ΑΚ σε συνδυασμό με τη διάταξη 823 ΚΠολΔ). ΙΙ. Πλέον της ειδικότερης αυτής προστασίας του κληρονόμου και εκτός των ειδικών αγωγών, οι οποίες και του μεταβιβάζονται, το δίκαιο παρέχει στο κληρονόμο ένα πρόσθετο μέσο ένδικης προστασίας, την περί κλήρου αγωγή, η οποία στρέφεται μόνο κατά του νομέως της κληρονομίας, άσχετα αν αυτός είναι καλής ή κακής πίστης. Με την αγωγή περί κλήρου παρέχεται σ αυτόν το δικαίωμα να ζητήσει από εκείνο που κατακρατεί ως κληρονόμος αντικείμενα της κληρονομίας (νομέας κληρονομίας), την αναγνώριση του κληρονομικού του δικαιώματος και την απόδοση της κληρονομίας ή ποσοστού της, ή κι ενός μόνο αντικειμένου της, αν το 7 ΑΠ 925/1980 ΝοΒ ΚΖ.303, μνεία ότι έχει μεταγραφεί η αποδοχή κληρονομίας 8 Τραιανταφυλλόπουλος, ο.π..187 6

ζητήσει ως στοιχείο της κληρονομίας και με βάσει το κληρονομικό του δικαίωμα 9. Από τον ορισμό της αγωγής αυτής προκύπτει ότι η αγωγή περί κλήρου ανάγεται σε καθολική αγωγή διότι αναγνωρίζει καθολικό δικαίωμα, δηλαδή το κληρονομικό δικαίωμα και καθολική αξίωση 10, ήτοι την αξίωση στο σύνολο των ενσώματων και ασώματων αντικειμένων της κληρονομίας. Βάση δηλαδή, της αγωγής περί κλήρου είναι το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος- κληρονόμου. Με την αγωγή περί κλήρου ακόμη κι αν ζητείται ένα μόνο αντικείμενο της κληρονομίας αυτό ζητείται ως στοιχείο ολόκληρης της κληρονομίας και με βάση το καθολικό κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος- κληρονόμου. Οι λόγοι που υπαγόρευσαν την προστασία του κληρονόμου δια την καθολική αγωγή είναι δικονομικοί και ουσιαστικοί: Κατ αρχάς, η δια των ειδικών αγωγών προστασία απαιτεί πολλές δίκες και υφίσταται ο κίνδυνος έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων. Τουναντίον, η αγωγή περί κλήρου διευκολύνει σημαντικά τον κληρονόμο, καθότι τον απαλλάσσει από την υποχρέωση να ασκήσει για κάθε είδους αντικείμενα της κληρονομίας χωριστές αγωγές και να αποδεικνύει την ιστορική και νομική αιτία της κάθε μίας αγωγής, όπως η υποχρέωση αυτή υφίσταται σε περίπτωση έγερσης των ειδικών αγωγών. Τουτέστιν, ο κληρονόμος ασκώντας τις ειδικές αγωγές καλείται να αποδείξει όχι μόνο το κληρονομικό του δικαίωμα αλλά και την ιστορική και νομική αιτία εκάστης αυτών ως εάν εγείρετο υπό του κληρονομουμένου, π.χ. στη διεκδικητική αγωγή ο ενάγων οφείλει να αποδείξει, αν αμφισβητηθεί, την κυριότητά του στο επίδικο αντικείμενο, διότι η αγωγή αυτήν ασκείται μόνο από τον κύριο του διεκδικούμενου πράγματος 11. 9 Γ. Μπαλής, ΕγχΚληρΔ, 1938, παρ. 339 επ. του ιδίου ΚληρΔ υπό τον ΑΚ, 5 η έκδοση, παρ. 213, Τριανταφυλλόπουλος, Η περί κλήρου αγωγή, ΕΕΝ 1962.185 επ. 10 Μπαλής, ο.π., παρ. 208. 330, Φίλιος Ι παρ.33 Β.173, ΑΠ 977/ 2005, ΝοΒ 2006.58, ΕφΛαρ. 621/1988, ΕλΔνη 33.396 11 ΕφΑθ. 10260/1996, ΕλΔνη 37. 1640 7

Στην αγωγή περί κλήρου ο κληρονόμος ενάγων οφείλει να αποδείξει μόνο ότι είναι κληρονόμος είτε εκ διαθήκης είτε εξ αδιαθέτου και όχι την κυριότητα στα κληρονομιαία, η απόδειξη της οποίας σαφώς είναι δυσχερέστερη συγκριτικά με την απόδειξη του κληρονομικού δικαιώματος και ότι κατά το χρόνο θανάτου του, ο κληρονομούμενος είχε στην κυριότητα ή νομή ή κατοχή τα περιουσιακά στοιχεία του άρθρου 1871 ΑΚ 12. Εξάλλου, στην αγωγή περί κλήρου δεν ελέγχεται αν ο κληρονόμος είναι κύριος ή μη των κληρονομιαίων. Η αγωγή περί κλήρου δημιουργείται για πρώτη φορά στο πρόσωπο του κληρονόμου, αντίθετα με τις ειδικές αγωγές, που είχε ο κληρονομούμενος, οι οποίες αποτελούν αντικείμενο του κληρονομικού του δικαιώματος και του μεταβιβάζονται με την κληρονομία. Αν και κατ αποτέλεσμα αίτημα της περί κλήρου αγωγής είναι η απόδοση των αντικειμένων που παρακρατά ο νομέας της κληρονομίας, βασικό αίτημα και σκοπός παραμένει η προστασία του κληρονομικού δικαιώματος, ενώ οι ειδικές αγωγές έχουν σκοπό να προστατεύσουν τα διάφορα επί μέρους δικαιώματα επί των πραγμάτων π.χ. κυριότητα, που ολοκληρώνονται με την απόδοση του πράγματος. Η περί κλήρου αγωγή έχει εμπράγματο χαρακτήρα, παράλληλα όμως και αναγνωριστικό χαρακτήρα. Αναγνωριστικό, εφ όσον περιέχει βασικό αίτημα την αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος του πραγματικού κληρονόμου και εμπράγματο καθότι περιέχει διεκδίκηση των στοιχειών που ο νομέας της κληρονομίας κατακρατεί. ΙΙΙ. Αίτημα της αγωγής αυτής είναι να αναγνωριστεί το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος και να υποχρεωθεί ο εναγόμενος να αποδώσει την κληρονομιά ή αντικείμενο αυτής 13, την οποία κατακρατά ως κληρονόμος (άρθρο 1871 ΑΚ). Κατά συνέπεια, η περί κλήρου αγωγή πλην του αναγνωριστικού αιτήματος 12 ΑΠ 1343/1979 ΝοΒ 28.753 13 Φίλιος, Κληρ.Δ. ΙΙ, 1998.162, Κουσούλης στον ΑΚ Γεωργιάδη- Σταθόπουλου, αρθρο 1871, αρ. 16, ΑΠ 1500/1999, Δ/νη 2003.955, ΕφΑθ. 5120/1999 Αρμ. 2000. 936 8

«έχει δικαίωμα να απαιτήσει την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος» περικλείει και καταψηφιστικό αίτημα «..και την απόδοση της κληρονομίας ή κάποιου αντικειμένου απ αυτήν». Ως απόδοση εξάλλου, νοείται η σωματική (corpore) παράδοση της νομής ή οιονεί νομής ή κατοχής και η μαζί με αυτήν κατάρτιση και μεταβίβαση της πράξης κυριότητας ή της εκχώρησης (αρθ. 1872 παρ. 2ΑΚ). Το ερώτημα λοιπόν που ετέθη είναι αν φέρει το χαρακτήρα της αγωγής περί κλήρου, η αγωγή με την οποία ζητείται μόνο η αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος του ενάγοντος χωρίς να αιτείται και η απόδοση των κατεχομένων. Υποστηρίζονταν ότι εάν η αγωγή ζητεί μόνο την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος, χωρίς και την απόδοση των κατακρατηθέντων αντικειμένων, έχει χαρακτήρα αναγνωριστικής και όχι περί κλήρου αγωγής 14. Στην περίπτωση αυτή υποστηρίζεται ότι δεν πρόκειται για την αγωγή περί κλήρου αλλά για την αναγνωριστική αγωγή του άρθρου 70 ΚΠολΔ, με το οποίο μάλλον καταργήθηκε το άρθρο 127 ΕισνΑΚ. Πρακτικά, ο χαρακτηρισμός της αγωγής ως αναγνωριστικής συνεπάγεται, ότι στοιχείο της αγωγής αυτής δεν είναι, όπως στην αγωγή περί κλήρου, το ότι ο εναγόμενος νέμεται pro herede, αλλά απλά ότι αυτός αμφισβητεί ή και μόνο αμφιβάλλει για το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος κληρονόμου 15. Ωστόσο, κατά την ορθή θεώρηση του ζητήματος, ακόμη κι όταν η προκείμενη αγωγή περιορίζεται στο αναγνωριστικό αίτημα, δεν αποβάλλει την λειτουργία της ως καθολική αγωγή, υπό την προϋπόθεση ότι ο ενάγων επικαλείται πώς ο εναγόμενος κατακρατεί τα αντικείμενα της κληρονομίας ως κληρονόμος, αντιποιούμενος δηλαδή κληρονομικό δικαίωμα. Τω όντι, και όταν εγείρεται αναγνωριστική αγωγή, αντικείμενο δίκης είναι η αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος του ενάγοντος έναντι του pro herede νεμόμενου, με μόνη τη διαφορά, ότι ο ενάγων δεν αιτείται και την καταδίκη του εναγομένου στην απόδοση της 14 Μπαλής, ο.π., παρ. 208, σελ. 331, Παπαντωνίου, ο.π., παρ. 33 α, σελ. 190 15 ΑΠ 180/1973, ΝοΒ 1973.926 9

κληρονομίας, καθότι πιστεύει ότι εάν εκδοθεί υπέρ αυτού ευνοϊκή απόφαση, ο εναγόμενος θα σεβαστεί το αναφυόμενο δεδικασμένο εκ της εκδοθείσασας απόφασης ως προς την ιδιότητα του ενάγοντος ως κληρονόμενου και θα αποδώσει αυτοβούλως τα υπ αυτού κατεχόμενα αντικείμενα της κληρονομίας, καθόσον με την απόφαση θα αρθεί η υφιστάμενη έννομος αοριστία ως προς το υπαρκτό ή μη του κληρονομικού δικαιώματος του ενάγοντος. Άλλωστε, σε περίπτωση άρνησης του εναγομένου προς απόδοση, ο ενάγων θα έχει την δυνατότητα να ασκήσει καταψηφιστική κατ αυτού αγωγή προς απόκτηση εκτελεστού τίτλου, ενώ σε κάθε περαιτέρω δίκη θα δεσμεύεται το δικαστήριο εκ του δεδικασμένου της πρώτης δίκης 16. Ως εκ τούτου, η περί κλήρου καταψηφιστική αγωγή, ως καθολική αγωγή, διαφέρει της αναγνωριστικής, που έχει ως μόνο αντικείμενο την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος και την αναγνώριση της υποχρέωσης του εναγομένου προς απόδοση της κληρονομίας ή κάποιου αντικειμένου αυτής, παρά μόνο ως προς το περί ενδίκου προστασίας αίτημα. Η αναγνωριστική αγωγή περί κλήρου, ως προς τη λειτουργία της δεν διαφέρει από την καταψηφιστική, αφού το αντικείμενο της δίκης είναι σε αμφότερες των περιπτώσεων το ίδιο. Διαφέρει μόνο, το περί ενδίκου προστασίας αίτημα, καθότι με τη μορφή της καταψηφιστικής περί κλήρου αγωγής αν ο αντίδικος δεν συμμορφώνεται ως προς το διατακτικό της απόφασης και την παράδοση των κατακρατούντων, χωρεί άμεσα αναγκαστική εκτέλεση επ αυτών. Κατ ακολουθία, αντί της καταψηφιστικής περί κλήρου αγωγής είναι δυνατόν να εγερθεί και αναγνωριστική περί κλήρου αγωγή με το αίτημα είτε την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος του ενάγοντος και την αναγνώριση της υποχρεώσεως του εναγομένου νομέα της κληρονομιάς προς απόδοση της κληρονομιάς ή αντικειμένου αυτής, είτε μόνο την αναγνώριση του κληρονομικού 16 Κ. Τριανταφυλλόπουλος, Η περί κλήρου αγωγή, ΕΕΝ 29.185 επ., Αλ. Βαμβέτσος, Η έννομος προστασία του κληρονόμου, ΕΕΝ 28. 340, Μητσόπουλος, Αγωγή Κλήρου χωρίς καταψηφιστικό αίτημα (γνωμ.), ΝοΒ 1983. 633 επ. 10

δικαιώματος επί της κληρονομιάς ή των αντικειμένων αυτής, εφόσον όμως γίνεται επίκληση στην αγωγή ότι ο εναγόμενος κατακρατεί την κληρονομιά ή αντικείμενα αυτής ως κληρονόμος. Διαφορετικά, επί αδικαιολόγητης κατοχής της κληρονομίας ή αντικειμένου της από τον εναγόμενο, χωρίς αντιποίηση κληρονομικού δικαιώματος, μπορεί να ασκηθεί κατ` αυτού απλή αναγνωριστική αγωγή για το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος (άρθρο 70 ΚΠολΔ) 17. Προς θεμελίωση της, ο ενάγων κληρονόμος αρκεί να επικαλεσθεί και αποδείξει το θάνατο του κληρονομουμένου, τη συγγενική σχέση του προς αυτόν ή την εγκατάστασή του ως κληρονόμου στο ακίνητο κατά το χρόνο του θανάτου του, και την αδικαιολόγητη κατοχή του ακινήτου από τον εναγόμενο 18. Ο τρόπος με τον οποίο είχε αποκτήσει (πρωτοτύπως ή παραγώγως) τη νομή του ο κληρονομούμενος δεν αποτελεί στοιχείο της αγωγής αυτής. ΙV. Για την άσκηση της περί κλήρου καταψηφιστικής ή αναγνωριστικής αγωγής για το κληρονομικό δικαίωμα, δεν απαιτείται ούτε η αποδοχή 17 βλ. ΑΠ 1607/2002, ΕλλΔνη 2003. 705, ΑΠ 752/1999, ΕΕΝ 2000. σελ. 656 επ., έαν η αγωγή έχει μοναδικό αίτημα την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος του ενάγοντος, που έχει σχετικό έννομο συμφέρον, όχι όμως και την απόδοση κληρονομιαίου πράγματος, τότε αυτή έχει τον χαρακτήρα απλής αναγνωριστικής αγωγής και όχι περί κλήρου αγωγής και σαν τέτοια δεν προϋποθέτει για την παθητική της νομιμοποίηση ότι ο εναγόμενος κατακρατεί ως κληρονόμος τα αντικείμενα, στα οποία αναφέρεται η αγωγή, είναι δε δυνατή η σώρευση της στο ίδιο δικόγραφο με την περί κλήρου αγωγή, ΑΠ 788/1990 ΕλλΔνη 1997.560, ΕφΛαρ. 551/2000, Δικογραφία 2000. 66, ΕφΑθ 10117/1991 Δ 23.576, ΕφΑθ 7540/2004, ΕλλΔνη 2006. 197 επ., διάκριση αναγνωριστικής αγωγής περί κλήρου από απλή αναγνωριστική του κληρονομικού δικαιώματος, Μητσόπουλος, ΝοΒ 31.033-636, τον ίδιο, Μελέται γενικής θεωρίας δικαίου και αστικού δικονομικού δικαίου, 1997, σελ. 391-397, Δωρής, ΝοΒ 31.540, Κουσούλης, ό.π., σελ. 12, βλ. Μπαλής, ο.π., παρ. 208, σελ. 331, Παπαντωνίου, ο.π., σελ. 143, πάντως για το ότι αγωγή με μόνο αίτημα να αναγνωρισθεί το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος, χωρίς δηλαδή τη διάκριση ότι ο εναγόμενος κατέχει την κληρονομία αντιποιούμενος κληρονομικό δικαίωμα, είναι απλή αναγνωριστική αγωγή και όχι περί κλήρου (καταψηφιστική ή αναγνωριστική). 18 ΑΠ 788/1996 Ελλ. Δικ. 38, 566 11

δια δημοσίου εγγράφου της κληρονομίας ούτε και η μεταγραφή της αποδοχής της κληρονομίας 19, ακόμη κι αν σ αυτήν περιέχονται ακίνητα, γιατί η αποδοχή και η μεταγραφή απαιτείται για την κτήση δικαιώματος κυριότητας (άρθρα 1193 και 1198 ΑΚ) και όχι για την απόκτηση της ιδιότητας του κληρονόμου δεδομένου ότι η περί κλήρου αγωγή βασίζεται στο κληρονομικό δικαίωμα, το οποίο αποκτά ο κληρονόμος με την επαγωγή. Επομένως, η περί κλήρου αγωγή, και όταν αφορά ακίνητα, δύναται να εγερθεί και άνευ αποδοχής της κληρονομίας υπό του ενάγοντος και μεταγραφής της σχετικής δηλώσεως. Η μεταγραφή όμως της αποδοχής κληρονομίας είναι απαραίτητη όταν με την περί κλήρου αγωγή ενώνεται και διεκδικητική, ως ειδική αγωγή, γιατί τότε η αγωγή βασίζεται και στο δικαίωμα κυριότητας. Ως εκ τούτου, το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος μπορεί να υπάρχει, χωρίς να υπάρχει ταυτόχρονα κυριότητα πάνω στα πράγματα που ανήκουν στη κληρονομία. Τούτο συμβαίνει όταν πρόκειται για ακίνητα, για τα οποία δεν εχώρησε ακόμη η κατ ΑΚ 1193 και 1198 για λόγους δημοσιότητας αναγκαία μεταγραφή. Από τις ισχύουσες διατάξεις της περί κλήρου αγωγής δεν προκύπτει ότι προϋπόθεση για την άσκησή της είναι η κυριότητα του ενάγοντος. Αρκεί ότι ο ενάγων επικαλείται ότι είναι κληρονόμος, για να ζητήσει να αναγνωριστεί το κληρονομικό του δικαίωμα απέναντι σ αυτόν που το αντιποιείται και να του αποδοθούν τα επιμέρους στοιχεία της κληρονομίας. 20 V. Η προκειμένη αγωγή είτε με την αναγνωριστική της μορφή 21 είτε με την καταψηφιστική της, προκειμένου να είναι παραδεκτή, εγγράφεται στα 19 ΑΠ 1374/2000, ΕλλΔνη 2002.423, δεν αποτελούν στοιχεία της βάσης της αγωγής η αποδοχή και η μεταγραφή της κληρονομίας. ΑΠ 966/1981, ΝοΒ 1982. 640, ΕφΠειρ. 67/1998, ΕλλΔνη 1998. 646επ., ΕφΚερκ. 233/1990, ΕΕΝ 1990.742 20 Μπαλή, ο.π., παρ. 212 21 ΑΠ 1290/2002 ΕλλΔνη 2002. 1613 επ.: εγγραφή της αγωγής στα βιβλία διεκδικήσεων και για την αναγνωριστική αγωγή κληρονομικού δικαιώματος πάνω σε ακίνητα της κληρονομίας ΠΠρΒερ. 7/2002, ΑΡΧΝ 2002.480. 12

βιβλία διεκδικήσεων (άρθρο 220 ΚΠολΔ). Η άποψη ότι η περί κλήρου αγωγή πρέπει να εγγραφεί στα βιβλία διεκδικήσεων είναι ορθή ενόψει και του σκοπού της ΚΠολΔ 220, που είναι η προστασία των ενδεχομένων ειδικών διαδόχων του εναγομένου, απέναντι στους οποίους ισχύει το δεδικασμένο από την τελεσίδικη απόφαση επί της αγωγής κατά του δικαιοπαρόχου τους (ΚΠολΔ 325 αρ. 2). Πράγματι, το δεδικασμένο αυτό στην περί κλήρου αγωγή δεν αφορά ευθέως στην κυριότητα του ενάγοντος (εκτός αν υπάρχει βεβαίως αντικειμενική σώρευση σχετικής αγωγής), αλλά αφορά στο κληρονομικό δικαίωμα. H αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι δημιουργεί δεδικασμένο, που αντιτάσσεται και κατά των ειδικών διαδόχων του κατ ΑΚ 1871 «νομέα της κληρονομίας» στη νομή και κυριότητα των κληρονομιαίων πραγμάτων. Αν βεβαίως το αίτημα της αγωγής περί κλήρου είναι μόνο αναγνωριστικό (όχι και αίτημα αποδόσεως των κληρονομιαίων) δεν θα υπάρχει περιθώριο να ζητηθούν τα κληρονομιαία από τους ειδικούς διαδόχους του εναγομένου με αναγκαστική εκτέλεση της αποφάσεως σύμφωνα με την ΚΠολΔ 919 αρ.1. Αν στραφεί κατ αυτών ο κληρονόμος με νέα αγωγή (διεκδικητική ή αποδόσεως απλώς της νομής) δεν θα κριθεί και πάλι το θεμέλιο της κυριότητας ή της νομής του ενάγοντος κληρονόμου, που είναι το κληρονομικό του δικαίωμα, δεδομένου ότι αυτό κρίθηκε τελεσίδικα στη δίκη επί της αγωγής περί κλήρου ανάμεσα στον κληρονόμο και τον νομέα της κληρονομίας και το δεδικασμένο αυτό αντιτάσσεται και κατά των ειδικών διαδόχων στη νομή ή κυριότητα των κληρονομιαίων πραγμάτων, σύμφωνα με την ΚΠολΔ 325 αρ.2. Μάλιστα είχαν διατυπωθεί επιφυλάξεις ως προς την επέκταση της διάταξης 220 παρ. 1 ΚΠολΔ και στην αναγνωριστική αγωγή του κληρονομικού δικαιώματος, καθώς υποστηρίζονταν ότι η ανωτέρω διάταξη τυγχάνει εφαρμογής μόνο στις αγωγές για την αναγνώριση εμπράγματου δικαιώματος σε ακίνητα. Βλ. Παπαντωνίου, ο.π., παρ.33 α, σελ. 190 επ. 13

Τούτος λοιπόν, είναι ο κίνδυνος που διατρέχουν οι τελευταίοι με την αγωγή περί κλήρου και απ αυτό ακριβώς τον κίνδυνο η διάταξη 220 ΚΠολΔ επιδιώκει να τους διασφαλίσει. Ήτοι, οι τρίτοι που θέλουν να αποκτήσουν κυριότητα (ή και απλώς νομή) πάνω σε ακίνητο από πρόσωπο που στηρίζει την κυριότητα του σε κληρονομικό δικαίωμα, έχουν ένα δικαιολογημένο συμφέρον να γνωρίζουν αν αμφισβητείται ή όχι το θεμέλιο της κυριότητας ή νομής του δικαιοπαρόχου τους (το κληρονομικό του δικαίωμα), αφού το δεδικασμένο γι αυτό ακριβώς το θεμέλιο μπορεί να αντιταχθεί και κατ αυτών. Η στάθμιση αυτή επιβάλλει να ερμηνευτεί διασταλτικά η ΚΠολΔ 220, ώστε στις αγωγές που εγγράφονται στα βιβλία διεκδικήσεων να θεωρηθεί ότι περιλαμβάνεται και η περί κλήρου αγωγή, έστω κι αν αυτή αφορά ευθέως στο κληρονομικό δικαίωμα και έστω κι αν περιορίζεται σε αίτημα αναγνωρίσεως αυτού μόνο του δικαιώματος, χωρίς αίτημα αποδόσεως αυτών. 22 Ειδικά δε, όταν στην κληρονομία περιέρχονται ακίνητα και αιτείται και η απόδοση ακινήτων της κληρονομίας, ουδεμία αμφισβήτηση εγείρεται ως προς το ζήτημα της εγγραφής αυτής στα βιβλία διεκδικήσεων. 23 Υπόκειται κατά τα άλλα κι αυτή στις διατυπώσεις που απαιτεί η φορολογική νομοθεσία. Υπόκειται εξάλλου, σε καταβολή δικαστικού ενσήμου, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου «περί δικαστικών ενσήμων», ανάλογα με την αξία του αντικειμένου της διαφοράς 24. Γ. Αντικείμενο της περί κλήρου αγωγής 22 πρβλ. σχετικά Μπέης, Πολιτική Δικονομία, αρθ. 220, ΙΙΙ 6, που προτείνει αναλογική εφαρμογή της ΚΠολΔ 220, βλ. επίσης ΕφΑθ 997/1972 ΝοΒ 20. 930, ΜονΠρΤρικ. 514/1977, Αρμ. 1977. 564 23 Μπέης, ο.π., άρθρο 220, σελ. 986, Δωρής, Το ζήτημα της εγγραφής αγωγής περί κλήρου στα βιβλία διεκδικήσεων, ΝοΒ ΛΑ. 537επ., ΕφΘεσ 1967/1999, ΑΡΜ 1999.1069, ΕφΑθ 267/1992 ΕλλΔνη 1994. 444, ΜΠρΘεσ 12590/2001, ΑΡΜ 2001.1098 24 ΠΠρΘεσ2227/1992, ΑΡΜ 1992.909, ΕιρΠολυκάστρου 20/1988, ΑΡΧΝ 1988. 542 14

Όπως έχει ειπωθεί, αίτημα της προκειμένης αγωγής είναι η αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος του κληρονόμου- ενάγοντος και η απόδοση στον ενάγοντα της κληρονομίας ή κάποιου αντικειμένου αυτής. Ειδικότερα, ως αντικείμενα της κληρονομίας, την απόδοση των οποίων ο ενάγων μπορεί να ζητήσει, είναι τα παρακάτω: α) Τα ενσώματα περιουσιακά αντικείμενα της κληρονομίας στο χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου, όπως πράγματα στα οποία ο κληρονομούμενος είχε την κυριότητα κατά το χρόνο του θανάτου του, ακόμη κι αν είχε αποβληθεί από τη νομή όσο ζούσε ή στα οποία είχε άλλο εμπράγματο δικαίωμα, ακόμη κι αν είχε αποβληθεί όταν ζούσε. 25 β) Τα πράγματα, στα οποία ο κληρονομούμενος κατά το χρόνο του θανάτου του είχε δικαίωμα νομής ή οιονεί νομής ή κατοχής 26. Περιλαμβάνονται δηλαδή στην περί κλήρου αγωγή και αντικείμενα στα οποία ο κληρονομούμενος είχε μόνο τη νομή π.χ. με τα προσόντα τακτικής ή έκτακτης χρησικτησίας, ή είχε «οιονεί νομή» ως ενεχυρούχος δανειστής, ή δικαίωμα κατοχής 27, λ.χ. ως μισθωτής, ακόμη κι αν είχε αποβληθεί όταν ζούσε (άρθρο 1872 εδ. 1 αρ.1 ΑΚ) 28 ή ήταν θεματοφύλακας, ή για τα οποία είχε ασκήσει το δικαίωμα επίσχεσης, έστω κι αν ο κληρονομούμενος είχε αποβληθεί από τη νομή. Επισημαίνουμε ακόμα ότι αντικείμενο της αγωγής αυτής είναι όσα αποκτήθηκαν από τον κληρονομούμενο, είτε καλόπιστα είτε κακόπιστα. γ) Τα ασώματα αντικείμενα της κληρονομίας. Οι ενοχικές δηλαδή απαιτήσεις από δικαιοπραξία ή αδικοπραξία (επί παραδείγματι, αξίωση αποζημίωσης 25 Μπαλής, ΚληρΔίκ., παρ. 208, 209 και 216, ΑΠ 1343/1979 ΝοΒ 28.753, ΑΠ 1293/1977 ΝοΒ 26.1047, ΕφΠειρ. 203/1984 ΑρχΝ 35.431, ΕφΘεσ 128/1990 Δνη 1991.1281, ΠΠρΘεσ. 2227/1992 Αρμ. 1992.909. 26 ΑΠ 1500/1999 Δ/νη 2003.955, ΑΠ 634/1992, ΕλλΔνη 1994.1333, πράγμα που εκποιήθηκε με εικονική δικαιοπραξία, ΕφΘεσ. 201/1977 ΑΡΜ 1977. 442, κυριότητα ή νομή ή κατοχή και αποβολή από νομή ή κατοχή. 27 ΑΠ 1568/1979 ΝοΒ 28.1103, ΑΠ 1343/1979 ΕΕΝ 47.75, ΑΠ 293/1977, ΑρχΝ ΚΘ.423 28 ΑΠ 1293/1977 ΝοΒ 26. 1047 15

λόγω καταστροφής κληρονομιαίου αντικειμένου εν ζωή του κληρονομουμένου) ή με βάση το νόμο που ήταν ήδη γεννημένες κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου κατά τρίτων οφειλετών 29. Στην περίπτωση αυτή εντάσσονται τα ενοχικά δικαιώματα υπό αίρεση ή υπό προθεσμία αλλά και οι προσδοκίες προς κατάρτιση σύμβασης 30 ενώ περιλαμβάνονται και οι απλές έννομες καταστάσεις, όπως οι προτάσεις για κατάρτιση συμβάσεων. δ) Οτιδήποτε απέκτησε ο νομέας της κληρονομίας μετά το θάνατό του κληρονομουμένου με δικαιοπραξία χρησιμοποιώντας κληρονομιαία μέσα (άρθρο 1872 εδ. 1 αρ.2 ΑΚ). Οπότε, στα αντικείμενα της κληρονομίας συγκαταλέγεται και το λεγόμενο αντικατάλλαγμα, το οποίο υποκαθιστά το αρχικό αντικείμενο της κληρονομίας που εξήλθε απ αυτήν. Ως αντικατάλλαγμα, surrogatum, κατά την ΑΚ 1872 εννοείται κατ αρχήν το δικαιοπρακτικό αντικατάλλαγμα, οτιδήποτε δηλαδή ο νομέας της κληρονομίας απέκτησε με κληρονομιαία μέσα δυνάμει δικαιοπραξίας όπως το τίμημα της πώλησης αντικειμένου της κληρονομίας 31 ή το πράγμα που αγοράστηκε με χρήματα της κληρονομίας ή απαίτηση που γεννήθηκε από την πώληση κληρονομιαίου με πίστωση. Εύλογο δε είναι να δεχτούμε ότι μπορεί να απαιτηθεί και το υποκατάστατο που απέκτησε ο νομέας της κληρονομίας από τη διάθεση του πρώτου υποκατάστατου, είτε είναι αντικείμενο 32 είτε είναι χρήματα της κληρονομίας. 29 Μπαλής, ο.π., παρ. 209, αριθμ. 3. 332 30 ΕφΚρ 94/1973, ΝοΒ 21. 1125 31 ΑΠ 1590/ 2007, Α Δημοσίευση Νόμος, ΑΠ 248/2003 ΕλλΔνη 2004, σελ. 465, ΕφΑθ 6636/1990, ΕλλΔνη 1992.357 32 Το αντικατάλλαγμα δε θίγει τα δικαιώματα του κληρονόμου σε αποζημίωση για αδυναμία απόδοσης του αντικειμένου, λόγω εκποίησης κατ άρθρα 1876 και 1877. Βλ. και ΑΠ 248/2003 ανωτ. Δεν είναι αντικατάλλαγμα το ποσοστό οικοπέδου σε κληρονομιαίο ακίνητο με τις αντίστοιχες οριζόντιες ιδιοκτησίες από σύμβαση για ανέγερση οικοδομής με αντιπαροχή που κατήρτισε ο νομέας της κληρονομίας αντιποιούμενος το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος. Οι ιδιοκτησίες, εφόσον δεν ακυρωθούν ενσωματώνονται στο κληρονομιαίο ποσοστό του οικοπέδου. 16

Κατά την κρατούσα στην ελληνική νομολογία και θεωρία άποψη δεν υπάγεται στο πεδίο εφαρμογής της ανωτέρω διάταξης το νόμιμο αντικατάλλαγμα, οι αξιώσεις δηλαδή αποζημίωσης για βλάβη, καταστροφή κλπ. στοιχείου της κληρονομίας, οι οποίες ασκούνται από τον κληρονόμο απευθείας κατά του τρίτου ζημιώσαντα χωρίς την ανάμειξη του νομέα της κληρονομίας. Κατά την πλειοψηφούσα αυτή άποψη ο κληρονόμος απολαύει ενοχικής μόνο προστασίας ως προς το αντικατάλλαγμα, οπότε τα υποκατάστατα των στοιχείων της κληρονομίας περιέρχονται κατά κυριότητα στον νομέα, ο δε πραγματικός κληρονόμος μπορεί με αγωγή να αξιώσει μόνο την απόδοσή τους. 33 Ως εκ τούτου, ο νόμος δεν καθιερώνει εμπράγματη υποκατάσταση του κληρονόμου σε ό,τι απέκτησε ο νομέας της κληρονομίας με μέσα κληρονομιαία, όπως ο γερμακ με την παρ. 2019, αλλά με την περί κλήρου αγωγή ο κληρονόμος απαιτεί να του αποδοθεί το υποκατάστατο αντικείμενο της κληρονομίας. 34 Σε περίπτωση δε που ο νομέας της κληρονομίας αδυνατεί να αποδώσει τόσο το αρχικό κληρονομηθέν όσο και το υποκατάστατο, ο κληρονόμος προστατεύεται με τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό. Κατ ουσίαν ένδικο βοήθημα του κληρονόμου παραμένει η αγωγή περί κλήρου, τα αποτελέσματα της οποίας όμως διαμορφώνονται κατ αντιστοιχία προς τις διατάξεις ΑΚ 904 επ. 35 ε) Τα ασώματα αντικείμενα δηλαδή οι απαιτήσεις, οι οποίες μετά το θάνατο του κληρονομουμένου με δικαιοπραξία του νομέα της κληρονομίας 33 Υπέρ της άποψης αυτής οι Μπαλής, ο.π., σελ. 333-334, Παπαντωνίου, ο.π., παρ. 33 α, σελ. 191-192, Παντελίδου, Το αντικατάλλαγμα στην περί κλήρου αγωγή, σε Αφιέρωμα στον Ανδρέα Α. Γαζή, σελ. 463-465, Κουσούλης, ο.π., άρθρο 1872-1873, αριθμ. 6-7, βλ. όμως Φίλιο, Κληρονομικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, έκτη έκδοση, παρ. 112 Α, σελ. 236-237, με παραπομπές κυρίως στη γερμανική θεωρία, ο οποίος υποστηρίζει ότι το αντικατάλλαγμα προσπορίζεται απευθείας στον κληρονόμο, έχει επομένως εμπράγματη ενέργεια. 34 Βλ. ΑιτΕκθΕισηγΚληρΔ, σελ. 126 35 Κουσούλης, ο.π., άρθρα 1872-1873, αριθμ. 18, ΑΠ 865/ 2006, Α Δημοσίευση Νόμος, ΕφΘεσ 6 /1990, ΕλλΔνη 1990, 1301 17

υποκαταστάθηκαν στα ενσώματα ή ασώματα αντικείμενα της κληρονομίας, δηλ. ο νομέας της κληρονομίας θα υποχρεωθεί να εκχωρήσει την απαίτηση στον κληρονόμο. Σε περίπτωση πώλησης με πίστωση πράγματος της κληρονομίας σε τρίτον, ο εναγόμενος θα υποχρεωθεί με την εκδοθείσα απόφαση να εκχωρήσει την κατά του αγοραστή απαίτηση στον ενάγοντα κληρονόμο 36. στ) Τα αποκτηθέντα με χρησικτησία, αρξαμένης μεν αρχικώς στο πρόσωπο του κληρονομουμένου αλλά συμπληρωθείσης στο πρόσωπο του κληρονόμου (άρθρα 1051, 1052 ΑΚ) 37 και τα αποκτηθέντα με δικαιοπραξία που καταρτίστηκε στο πρόσωπο του κληρονομουμένου και της οποίας η αναβλητική αίρεση ή προθεσμία πληρώθηκαν στο πρόσωπο του κληρονόμου 38. ζ) Απαίτηση του κληρονόμου για βλάβη, καταστροφή ή απώλεια αντικειμένου της κληρονομίας. Αν το αντικείμενο που ανήκει στον κληρονομούμενο το κατέστρεψε τρίτος, ο κληρονόμος έχει αξίωση αποζημίωσης εναντίον του τρίτου, η οποία βέβαια δεν ασκείται με την αγωγή περί κλήρου αλλά με ειδική αγωγή. Αν όμως πρόκειται για υποκατάστατο κληρονομιαίου, την απαίτηση κατά του τρίτου έχει ο νομέας της κληρονομίας που το διέθεσε, ο οποίος με την περί κλήρου αγωγή υποχρεώνεται να αποδώσει στον κληρονόμο τον πλουτισμό (άρθρο 1873 ΑΚ), κυρίως να εκχωρήσει την απαίτηση αυτή κατά του τρίτου. Και στις δύο περιπτώσεις αν ο νομέας είχε εισπράξει την απαίτηση από τον τρίτο, επί παραδείγματι, με κληρονομητήριο, τότε, σύμφωνα με το 1873ΑΚ, ευθύνεται για την απόδοση του πλουτισμού, ο οποίος αναζητείτε όμως με την περί κλήρου αγωγή 39. 36 Τούσης, ο.π., παρ. 154, σελ. 384-385 σημ. 2 & 5, Μπρακατσούλας, Κληρονομικό Δικονομικό Δίκαιο, 2 η έκδοση, κεφ. 8 ο, σελ. 582 37 Μπαλής, ο.π., παρ. 211, σελ. 336, Τούσης, παρ. 155, σελ. 386 38 Πρόκειται για δύο περιπτώσεις όπου στα αντικείμενα της κληρονομίας περιλαμβάνονται όσα αποκτήθηκαν μετά το θάνατο κληρονομουμένου. Δηλαδή πρόκειται για δικαιώματα (εμπράγματα ή ενοχικά) αποκτώμενα οριστικώς το πρώτον στο πρόσωπο του κληρονόμου. 39 Μπαλής, ο.π., παρ. 211, αριθμ. 3, σελ. 337, Τούσης, παρ. 155, σελ. 386 18

Ο νομέας της κληρονομίας ευθύνεται για τον πλουτισμό, αν δεν είναι σε θέση, άσχετα από υπαιτιότητά του, να αποδώσει αυτούσιο το αντικείμενο της κληρονομίας. Ο πλουτισμός αυτός ζητείται με την περί κλήρου αγωγή, αλλά αυτή περιλαμβάνει, σύμφωνα με τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό (άρθρο 1873ΑΚ), μόνο τον πλουτισμό που σώζεται όταν αυτή ασκείται 40. Στην περίπτωση αυτή επομένως, δεν χωρεί άλλη αγωγή αλλά η αγωγή περί κλήρου έχει διαφορετική έκταση και αποτέλεσμα, καθότι περιλαμβάνει μόνο τον σωζόμενο πλουτισμό κατά την άσκηση της αγωγής (ΑΚ 909). Κατά συνέπεια, στο σχετικό δικόγραφο οφείλεται να διαλαμβάνεται η αξία ολόκληρης της περιουσίας της κληρονομίας, ο πλουτισμός του εναγομένου κατά την επίδοση της αγωγής και η αδυναμία αυτού να προβεί στην αυτούσια απόδοση των κληρονομιαίων. 41 Ο κληρονόμος μπορεί να ασκήσει αγωγή κατά τρίτου, σύμφωνα με το 913 ΑΚ, μόνο αν αυτός απόκτησε από χαριστική αιτία. η) Οι καρποί και εν γένει τα ωφελήματα από τα κληρονομιαία ή εκείνο που αντικατέστησε αυτά λ.χ. μισθώματα, τόκοι κ.α. Δ. Καθ ύλη αρμοδιότητα της περί κλήρου αγωγής Ι. Για την εκτίμηση του αντικειμένου της διαφοράς, με βάση την οποία κρίνεται το καθ ύλη αρμόδιο δικαστήριο, λαμβάνεται υπόψη το κύριο αίτημα της αγωγής, δηλαδή το δικαίωμα για το οποίο ο ενάγων ζητά έννομη προστασία (αρθ. 9 εδ. α ΚΠολΔ) 42. Η διαδικαστική προϋπόθεση της καθ ύλη αρμοδιότητας εξετάζεται αυτεπαγγέλτως σε κάθε στάση της δίκης (αρθ. 46ΚΠολΔ). Ο 40 Μπαλή, ο.π., παρ. 210, σελ. 335επ., Παπαντωνίου, ο.π., παρ. 33β, σελ. 193, 41 ΕφΘες 6/1990, ΑΡΜ 1990. 18, για τον υπολογισμό του πλουτισμού το δικαστήριο δεν θα λάβει υπόψη του χωριστά κάθε συγκεκριμένο αντικείμενο που ζητά ο ενάγων, αλλά ολόκληρη την κληρονομία και τις σχετικές σ αυτήν δαπάνες., βλ. Τριαναταφυλλόπουλο, ο.π., ΕΕΝ 28. 194, Βαμβέτσο, ο.π., ΕΕΝ 28. 343 42 Νίκας, Πολιτική Δικονομία Ι, παρ. 15, σημ. 2, σελ. 158 επ., Κεραμεύς, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, αριθμ. 35 ΙΙ 1, σελ. 23. 19

προσδιορισμός της αξίας του αντικειμένου της διαφοράς εναπόκειται στην ελεύθερη κρίση του δικαστηρίου, το οποίο δεν δεσμεύεται από τους κανόνες περί αποδείξεως (αρθ. 8 ΚΠολΔ). Εξάλλου, σε όσες περιπτώσεις το αίτημα της αγωγής είναι αποτιμητό σε χρήμα, η καθ ύλη αρμοδιότητα προσδιορίζεται με βάση τις γενικές διατάξεις (αρθ. 8-11 και 14-18 ΚΠολΔ). ΙΙ. Όσον αφορά την εξεταζόμενη αγωγή περί κλήρου, από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 8, 9, 10, 11 αριθμ.1, 221 παρ. 1 ΚΠολΔ και 1871 ΑΚ, σαφώς προκύπτει ότι, στην περί κλήρου αγωγή, η καθ` ύλη αρμοδιότητα του δικαστηρίου προσδιορίζεται από την αξία του κληρονομικού μεριδίου του ενάγοντος κατά το χρόνο καταθέσεως της αγωγής αυτής στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο 43. Οπότε κρίσιμος χρόνος για τον υπολογισμό της αξίας του αντικειμένου της δίκης είναι ο χρόνος ασκήσεως της προκείμενης αγωγής (ΚΠολΔ 10), δηλαδή της καταθέσεως του δικογράφου της. Μεταγενέστερες ανατιμήσεις ή υποτιμήσεις του επίδικου αντικειμένου, όπως και η περιέλευση αυτού σε περισσότερα πρόσωπα δεν ασκούν επιρροή 44. ΙΙΙ. Σε περίπτωση ομοδικίας, όταν εν προκειμένω, πρόκειται για διαιρετό δικαίωμα, καθόσον επιδέχεται κατ ιδανικά μέρη κτήση, άσκηση ή απώλεια, η καθ ύλη αρμοδιότητα του δικαστηρίου καθορίζεται με βάση το αίτημα κάθε ενάγοντα ή το ζητούμενο από κάθε εναγόμενο, δηλαδή καθορίζεται με βάση την αξία του μεριδίου που αντιστοιχεί στον καθένα από τους ομοδίκους. Γίνεται πάγια δεκτό ότι ο ανωτέρω τρόπος υπολογισμού χωρεί και επί της αγωγής περί κλήρου που ασκείται από περισσότερους συκληρονόμους ή κατά περισσοτέρων pro herede νομέων της κληρονομίας 45. 43 ΑΠ 1553/1980, ΝοΒ 29/882, ΠΠρΑθ 2227/1992, ΕλλΔνη 1993. 154, ΕφΠατρ. 1215/1990, ΕλλΔνη 1991. 1341 44 Καμπουράκης, Δίκη 1972. 443επ. 45 Bλ. αντί άλλων Νίκα, ο.π., παρ. 15, σημ. 8, σελ. 160-161, ΕφΠατρ. 1215/1990, ΕλλΔνη 1991. 1341, ΕφΑθ 4608/1990, ΑρχΝ 1992. 118 20

Ε. Κατά τόπο αρμοδιότητα της περί κλήρου αγωγής I. H δωσιδικία της κληρονομίας (forum hereditatis), αποτελεί αντανάκλαση της καθολικής διαδοχής 46, αφορά μόνο κληρονομικές (εκ διαθήκης ή εξ αδιαθέτου) διαφορές και προϋποθέτει επαγωγή της κληρονομίας. Καθιερώθηκε ως αποκλειστική για να ικανοποιήσει τη συγκέντρωση όλων των κληρονομητέων διαφορών σ ένα τόπο 47, αλλά και για να διευκολύνει τη συλλογή των αποδείξεων 48. ΙΙ. Κατ εφαρμογή του άρθρου 30 ΚΠολΔ υπάγονται στο forum heredatis, οι απαιτήσεις του κληρονόμου κατά του νομέα ή κατόχου της κληρονομίας, δηλαδή εν προκειμένω υπάγεται στην ειδική δωσιδικία της κληρονομίας, τόσο η αγωγή περί κλήρου 49 όσο και οι ειδικές αγωγές του κληρονόμου ως κληρονόμου κατά του νεμομένου pro herede ή και pro possessore 50, όπως η ασκηθείσα διεκδικητική αγωγή κατά του pro possessore νεμομένου αντικειμένου της κληρονομίας, έστω και αν ο εναγόμενος προβάλλει ένσταση ιδίας κυριότητος επ αυτού. Εκφεύγουν φυσικά της δωσιδικίας της κληρονομίας αγωγές που έχουν ως αποκλειστική προϋπόθεση την ιδιότητα του κληρονόμου ως κληρονόμου, όπως λ.χ. η διεκδικητική αγωγή που στηρίζεται σε χρησικτησία, που άρχισε μεν από τον κληρονομούμενο συμπληρώθηκε όμως μετά την υπεισέλευση του κληρονόμου 51. 46 Κεραμεύς, ο.π., αριθμ. 41, σελ. 58 47 Μπέης, ο.π., αρθρ. 30, σελ. 206, Νικόπουλος, Περί της δωσιδικίας της κληρονομίας, Αρμ. 1973. 349-365 48 Μητσόπουλος, Πολιτική Δικονομία, σημ. 4, σελ. 223-224, Νίκας, ο.π., παρ. 17, σημ. 29, σελ. 195 49 Παπαντωνίου, ο.π., παρ. 33β, σελ. 129επ., παρ. 33 ε, σελ. 136, AΠ 11/2004, ΧΡΙΔ 2004. 414, ΕφΑθ 9015/1991, ΕλλΔνη 1993. 1630 επ. 50 Βαμβέτσος, ο.π., ΕΕΝ 28, σελ. 349, Μητσόπουλος, ο.π., σελ. 226 επ., Κεραμεύς, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο Ι, σελ. 178 και 191, Μπέης, ο.π., αρθρ. 30, σελ. 213 51 Μητσόπουλος, ο.π., σελ. 227 21

ΙΙΙ. Οι ανωτέρω διαφορές που προκύπτουν από την άσκηση της περί κλήρου αγωγής, υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου, στην περιφέρεια του οποίου είχε την τελευταία κατοικία του ο κληρονομούμενος και αν δεν είχε κατοικία, τη διαμονή του. Κατ ακριβολογία, η δωσιδικία της κληρονομίας καθορίζεται κατά κύριο λόγο από την τελευταία γενική νόμιμη δωσιδικία, που είχε ο κληρονομούμενος, όταν απεβίωσε. Ενδέχεται λοιπόν, να προκύπτει με βάση όχι μόνο το άρθρο 22 ΚΠολΔ αλλά και το άρθρο 24 ΚΠολΔ 52. IV. Αν ο κληρονομούμενος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του ή, ελλείψει κατοικίας, τη διαμονή του στην αλλοδαπή, δεν υφίσταται σύνδεσμος αρμοδιότητας και συνεπώς διεθνής δικαιοδοσία (ΚΠολΔ 3 Ι) των ημεδαπών δικαστηρίων για την επίλυση των ανωτέρω κληρονομικών διαφορών, έστω κι αν υφίσταται κληρονομιαία περιουσία ακόμη και ακίνητα, στην Ελλάδα. 53 Βέβαια, η περί κλήρου αγωγή εμπίπτει στη διεθνή δικαιοδοσία των ημεδαπών δικαστηρίων 54 και μάλιστα ανεξάρτητα αν πρόκειται για ακίνητο που βρίσκεται στην ημεδαπή ή αλλοδαπή. Αρκεί μόνον ότι ο κληρονομούμενος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του ή διαμονή του στην ημεδαπή. 55 Αν επίσης, ο κληρονομούμενος στον χρόνο θανάτου του ήταν άγνωστης διαμονής, τα ελληνικά δικαστήρια έχουν διεθνή δικαιοδοσία αν τούτος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του ή διαμονή του στην ημεδαπή 56 (ανάλογη εφαρμογή της διατάξεως του άρθρου 23 ΚΠολΔ). 52 ΕφΑθ 1796/1993, ΕλλΔνη 1994. 476 53 Μητσόπουλος, ο.π., σελ. 224-225, Νίκας, ο.π., παρ. 17, σημ. 33, σελ. 197, ΑΠ 538/1995, ΝοΒ 1997. 37-38, ΑΠ 123/2000, ΕλλΔνη 2000. 982 54 Βασιλακάκης, Η εκ διαθήκης κληρονομική διαδοχή κατά το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, σημ. 278, σελ. 278 όπου και εκτενείς επισημάνσεις. 55 ΑΠ 518/1985, ΝοΒ 34. 395, ΕφΑθ 9015/1991, ΕλλΔνη 34. 1631 56 Μπέης, Η δωσιδικία της κληρονομίας, ΔΙΚΗ 2, σελ. 322, Μητσόπουλος, ο.π., σημ. 94, σελ. 224, ΕφΑθ 5987/1993, ΕλλΔνη 1993. 880 22

Αντίστοιχη δικαιοδοτική βάση δεν απαντάται στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού οι κληρονομικές σχέσεις εξαιρούνται (αρθ. 1 ΙΙ α) από την εφαρμογή του Κανονισμού Βρυξέλλες Ι. ΣΤ. Oι Διάδικοι στην περί κλήρου αγωγή Η εξουσία διεξαγωγής της δίκης ανήκει κατά βάση στον φορέα της επίδικης έννομης σχέσης (κατά κανόνα νομιμοποίηση). Ποιοι είναι φορείς της έννομης αυτής σχέσης καθορίζεται από το ουσιαστικό δίκαιο. Το ουσιαστικό δίκαιο εν προκειμένω, καθορίζει ότι μόνον ο pro herede κληρονόμος και όχι ο νεμόμενος άνευ τίτλου ή βάσει άκυρου τίτλου ενάγεται με την περί κλήρου αγωγή (ΑΚ 1871). 57 Το υποκείμενο που εμφανίζεται κατά το ουσιαστικό δίκαιο ως δικαιούχος νομιμοποιείται ενεργητικά στην άσκηση του συγκεκριμένου ενδίκου βοηθήματος, ο φερόμενος δε από το ουσιαστικό δίκαιο ως υπόχρεος νομιμοποιείται παθητικά στη θέση του εναγομένου. 58 Άλλωστε, δεν ανάγεται σε κρίσιμο στοιχείο, αν ο ενάγων είναι και πράγματι δικαιούχος, ο δε εναγόμενος πράγματι υπόχρεος της επίδικης αξιώσεως. Για τη θεμελίωση της κατά κανόνα νομιμοποίησης αρκεί ο ισχυρισμός του ενάγοντος ότι ο ίδιος είναι φορέας του επίδικου δικαιώματος και ο εναγόμενος της αντίστοιχης υποχρέωσης 59. Έχει απασχολήσει σε μεγάλη έκταση τόσο τη θεωρία κυρίως δε τη δικαστηριακή πρακτική, το ζήτημα της ενεργητικής ιδίως δε της παθητικής νομιμοποίησης της περί κλήρου αγωγής. Ήτοι ποιος νομιμοποιείται να ασκήσει την αγωγή περί κλήρου και κατά ποιου νομιμοποιείται να ασκηθεί. 57 ενδεικτικά ΑΠ 1407/1996, ΕλλΔνη 1997.1113 58 Νίκας, Πολιτική Δικονομία Ι, παρ. 23, σημ. 3, σελ. 311 59 ΑΠ 351/1973, ΝοΒ 1979. 1427, ΕφΑθ 3895/1998, ΑρχΝ 1999. 427, ΕφΑθ 5685/1999, ΕλλΔνη 2000. 526επ. 23

Ι. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ.- Την αγωγή περί κλήρου νομιμοποιείται, κατά σαφή διάταξη του άρθρου 1871 ΑΚ, να ασκήσει κατ αρχήν μόνο ο κληρονόμος, ο κάθε συγκληρονόμος 60 καθώς και ο κληρονόμος αυτών 61. Ως κληρονόμος νοούμε, εκτός από το εξ αδιαθέτου κληρονόμο 62 και τον εκ διαθήκης εγκατάστατο 63 καθώς και τον νόμιμο μεριδούχο, διότι κατά το ποσοστό της νόμιμης μοίρας συντρέχει ως κληρονόμος (άρθρο 1825ΑΚ) 64. Ι. Το κληρονομικό δικαίωμα του μεριδούχου, η νόμιμη μοίρα του, είναι δυνατόν να προσληφθεί με διάφορους τρόπους. Ο συνηθέστερος τρόπος είναι η διάταξη της διαθήκης του κληρονομουμένου. Ειδικότερα ο κληρονομούμενος, με τη διαθήκη του μπορεί να παραλείψει μεριδούχο, εγκαθιστώντας ως κληρονόμους τρίτους ή μπορεί να του καταλείψει ποσοστό μικρότερο από το ποσοστό της νόμιμης μοίρας τους ή να του επιβάλλει βάρη λ.χ. κληροδοσίες. Οι διατάξεις αυτές της διαθήκης, στο μέτρο που προσβάλλουν τη νόμιμη μοίρα είναι αυτοδικαίως άκυρες (άρθρ. 1825 παρ. 2 σε συνδ. με 1829ΑΚ). Εξάλλου, τόσο ο συγκληρονόμος όσο και ο νόμιμος μεριδούχος βρίσκεται συχνά στην ανάγκη να εγείρουν την αγωγή περί κλήρου προκειμένου να 60 ΕφΘεσ 1289/1993 ΑΡΜ 1993. 1135 61 ΑΠ 1480/2001, ΕλλΔνη 2003. 973, ΑΠ 686/1987 ΕΕΝ 1988. 279, η αγωγή μεταβιβάζεται στον κληρονόμο ενεργητικά και παθητικά., ΕφΑθ 6678/1982, ΝοΒ 1982. 1289, ΕφΘεσ 388/1979, ΑΡΜ ΛΓ. 699επ., η αγωγή είναι κληρονομητή ενεργητικά και παθητικά. 62 EφΠατρών 79/2004, ΑΧΑΝΟΜ 2005. 191, 63 Τούσης, ο.π., παρ. 153, σελ. 376, Ν. Μασουρίδης, Η συμπλήρωσις της νόμιμης μοίρας εκ κληρονομίας κατά τον ΑΚ, ΝΔ 5. 158 64 ΑΠ 10/2004, ΧΡΙΔ 2004.415, ΑΠ 1480/ 2001, ΕλλΔνη 2003. 973, ΕφΑθ 9933/2002, ΕλλΔνη 2004. 1490, ΕφΠειρ 1188/1996, ΕλλΔνη 1998.177, η αγωγή περί κλήρου, δίνεται και στον μεριδούχο όταν από αυτόν ζητείται είτε η νόμιμη μοίρα του ή η συμπλήρωση της κατά το ελλείπον, εφόσον κι αυτός κατά το ποσοστό της συντρέχει ως κληρονόμος, ΜονΠρωτΑθ. 539/1988, ΕλλΔνη 1998. 1246 αλλά και ο καθολικός διάδοχος του νόμιμου μεριδούχου είναι ενάγων στην περί κλήρου αγωγή, γιατί το δικαίωμα νόμιμης μοίρας είναι κληρονομητό βλ. ΕφΘεσ 220/1973, ΑΡΜ 1973. 607 24

αναζητήσουν αντικείμενα της κληρονομίας ή έστω και ποσοστό αυτής 65. Ζήτημα γεννάται αν θα στρέψουν την αγωγή τους κατά πάντων των κληρονόμων ή μόνο κατά των κατακρατούντων κληρονομιαία αντικείμενα ή ποσοστό της κληρονομίας μεγαλύτερο από την μερίδα τους 66. Ορθότερη προκρίνεται η θέση ότι η αγωγή θα στραφεί μόνο κατά των κατακρατούντων μεγαλύτερο ποσοστό από τη μερίδα που δικαιούνται, διότι μόνο αυτοί και μόνο ως προς αυτό το ποσοστό είναι νομείς και κατ ακολουθία νομιμοποιούνται παθητικώς. Η αγωγή λοιπόν αυτή, κατά συνέπεια, αναφορικά με τον αναγκαίο κληρονόμο απευθύνεται εναντίον εκείνων των συγκληρονόμων του, οι οποίοι νέμονται pro herede αντικείμενα της κληρονομίας τα οποία ανήκουν και στον ενάγοντα, εναντίον δηλαδή εκείνων που αντιποιούνται, ολικά ή μερικά, κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος, χωρίς να υπάρχει λόγος να την απευθύνει και εναντίον των άλλων συγκληρονόμων 67. Υπόχρεος και εναγόμενος είναι κατά τα λεχθέντα ο κληρονόμος που κατέχει τα κληρονομιαία ως κληρονόμος. Αν βέβαια οι κληρονόμοι είναι περισσότεροι, υπόχρεοι είναι όλοι κατά το ποσοστό που καλούνται στην κληρονομία, αφού άλλωστε το δικαίωμα του νόμιμου μεριδούχου εκτείνεται σε όλα τα αντικείμενα της κληρονομίας ανάλογα στον ποιον από τους συγκληρονόμους περιέρχονται αυτά και κατά ποιο ποσοστό. Είναι σαφώς ελεύθερος ο νόμιμος μεριδούχος να εναγάγει ένα ή μερικούς από τους συγκληρονόμους 68. Δεν δικαιούνται όμως να ζητήσει από αυτόν ολόκληρη τη νόμιμη μοίρα του ή να ζητήσει ολόκληρο το ελλείπον ποσοστό της νόμιμής του μοίρας, αλλά μόνο κατά το ποσοστό που αυτός είναι κληρονόμος ή μόνο στα αντικείμενα που περιέρχονται σ αυτόν από την κληρονομία. 65 ΑΠ 902/1975 ΝοΒ 1976. 252, ΕφΘεσ 8/1980, ΑΡΜ 1980. 645, Ν. Παπαντωνίου, ο.π., παρ. 130, σελ. 463 66 ΑΠ 902/1975 ΝοΒ 24. 252, Ν. Παπαντωνίου, ο.π., παρ. 130, σελ. 464, Παπαζήση Θ., γνωμ. ΑΡΜ 1977. 233 67 ΑΠ 281/1976, ΝοΒ 1976. 794, ΑΠ 902/1975, ΝοΒ 1976. 252, Πρωτ.Λαρ 128/1983, ΝοΒ 1984. 527, Βλ. και Γαζής, γνωμ. ΝοΒ 1987. 699 68 Παπαντωνίου, ο.π., παρ. 130 ΙΙ, σελ. 464 και στη σημ. 6.η σχετική νομολογία 25

Ως εκ τούτου, ουδέποτε είναι δικαίωμα εις ολόκληρον, ώστε να μπορεί να ασκηθεί κατ ενός ή περισσοτέρων από τους συγκληρονόμους κατά την αρεσκία του νόμιμου μεριδούχου, γεγονός που συνάγεται αβίαστα από τη φύση του δικαιώματος της νόμιμης μοίρας. Τούτο είναι άμεσο και απόλυτο κληρονομικό δικαίωμα επί των αντικειμένων που ανήκουν στην κληρονομία κατά το ποσοστό της νόμιμης μοίρας ή κατά το ελλείπον ποσοστό αυτής. Απασχόληση τη νομολογία το ζήτημα του είδους της ομοδικίας, στην περίπτωση που αναγκαίοι κληρονόμοι με την περί κλήρου αγωγή, που έχει καθολικό χαρακτήρα, απαιτήσουν από εκείνους που κατακρατούν ως κληρονόμοι αντικείμενα της κληρονομίας, την αναγνώριση του κληρονομικού τους δικαιώματος και την απόδοση της κληρονομίας ή κάποιου αντικειμένου αυτής κατά την κληρονομική μερίδα που ανήκει σε έκαστων. Ο Άρειος Πάγος δέχθηκε ότι τόσο μεταξύ των περισσοτέρων πιθανόν νόμιμων μεριδούχων όσο και των ως άνω εναγομένων- συγκληρονόμων, αναπτύσσεται σχέση κοινωνίας δικαιώματος ή υποχρεώσεως (άρθρ. 1871 σε συνδυασμό προς τα άρθρα 1825, 1840ΑΚ και προς τα άρθρα 74-78 ΚΠολΔ) και επομένως αυτοί συνδέονται με σχέση απλής μόνον ομοδικίας 69, εξ ου παρέπεται ότι το επιλαμβανόμενο της αγωγής δικαστήριο μπορεί να κρίνει την αντίστοιχη υπόθεση χωριστά για κάθε διάδικο, λόγω της υφιστάμενης αυτοτέλειας και ανεξαρτησίας των δικών των ομοδίκων 70. 69 ΑΠ 977/2005, ΝοΒ 2006. 58, ο ισχυρισμός των αναιρεσίβλητων ότι ενόψει της φύσης της περί κλήρου αγωγής ως ενιαίας και καθολικής πρέπει να αντιμετωπίσει αυτήν συνολικά και ενιαίως ως προς όλους τους διαδίκους, κρίθηκε απορριπτέος ως αβάσιμος αλλά και ΕφΠατρ. 341/1986 ΝοΒ 1987. 565, απεφάνθη ότι δεν δημιουργείται αναγκαστική ομοδικία μεταξύ των συγκληρονόμων ή συγκληροδόχων. 70 Nίκα, Πολιτική Δικονομία Ι, παρ. 26, σημ. 5, σελ. 345 26

ΙΙ. Εκτός των άλλων, είναι αδιάφορο αν ο ενάγων έχει μόνο την ιδιότητα του κληρονόμου στο σύνολο της κληρονομίας ή σε ποσοστό της κληρονομίας ή αν έχει εγκατασταθεί σε δήλο πράγμα 71. Στην τελευταία όμως περίπτωση, το αίτημα της αγωγής περί απόδοσης πρέπει να περιορισθεί σε συγκεκριμένο αντικείμενο που του έχει καταληφθεί 72. Ομοίως ενάγων είναι και ο βεβαρημένος δια κληρονομικού καταπιστεύματος κληρονόμος 73. Ο καθολικός καταπιστευματοδόχος, από τότε που του επάγεται το καταπίστευμα, έχει κι αυτός το δικαίωμα να ασκήσει την περί κλήρου αγωγή, ακόμη και εναντίον του κληρονόμου που επιβαρυνόταν με το καταπίστευμα, αν ο ίδιος ή οι κληρονόμοι του κατακρατούν αντικείμενα, επικαλούμενοι κληρονομικό τους δικαίωμα 74. Αν αντιθέτως ο επιβαρημένος κληρονόμος δεν αποδίνει την κληρονομία, χωρίς να αντιποιείται κληρονομικό δικαίωμα, η αγωγή που ασκεί εναντίον του ο καταπιστευματοδόχος για απόδοση της κληρονομίας (πρβλ. άρθρο 1941ΑΚ) δεν είναι η περί κλήρου αγωγή 75. Οι δανειστές του κληρονόμου, εφόσον αυτός αποδέχτηκε την κληρονομία, μπορούν να ασκήσουν την περί κλήρου αγωγή σύμφωνα με το άρθρο 72 ΚΠολΔ, χωρίς όμως, να δικαιούνται ή να υποχρεούνται να προσεπικαλέσουν και τον κληρονόμο- οφειλέτη τους, στον οποίο μπορούν μόνο να ανακοινώσουν την εκκρεμή δίκη 76. Ειδικότερα, οι δανειστές της κληρονομίας (αρθρ. 72ΚΠολΔ), μπορούν 71 Εφόσον βέβαια ο διαθέτης θέλησε τον εγκατάστατο σε δήλο, καθολικό διάδοχο και όχι κληροδόχο, Bλ. ΕφΠειρ. 130/1955, ΕΕΝ 1955. 809 72 ΕφΠατρ 130/1955, ΕΕΝ 22. 809, στην περίπτωση αυτή το αίτημα της αγωγής περιορίζεται στην προστασία του ως κληρονόμου στο δήλο. 73 ΑΠ 1448/1998, ΕΕΝ 2000. 161, ο καταπιστευματοδόχος από την επαγωγή σ` αυτόν της κληρονομίας είναι καθολικός διάδοχος απ` ευθείας του διαθέτη, ΕφΠειρ. 67/1998. ΕλλΔνη 648. 74 Mπαλή, ο.π., παρ. 212, σελ. 336 75 Κ. Τριανταφυλλόπουλου, ο.π., σελ. 188, Τούση, ο.π., παρ. 153, σελ. 376 76 Μπέης, Ερμηνεία Πολιτικής Δικονομίας, άρθρο 72, αριθμ. 13 27

να αποκτήσουν την ιδιότητα του ενάγοντα στην αγωγή περί κλήρου, μετά την απόκτηση της κληρονομίας από τον οφειλέτη κληρονόμο και υπό τον όρο ότι ο δανειστής ασκεί αποκλειστικά τα δικαιώματα του οφειλέτη του. 77 Σημειώνουμε ότι, οι δανειστές έχουν το προκείμενο δικαίωμα υπό την προϋπόθεση της συνδρομής των όρων των άρθρων 62-72 ΚΠολΔ, τους οποίους το δικαστήριο δικαιούται να εξετάσει και αυτεπαγγέλτως (αρθ. 73ΚΠολΔ). Δικαιούνται, εξάλλου να ασκήσουν κατά της εκδοθείσασας απόφασης κατά του οφειλέτη τους και τα ένδικα μέσα της ανακοπής, της έφεσης, της αναίρεσης και της αναψηλάφησης. 78 ΙΙΙ. Όταν ο ενάγων εγείρει την περί κλήρου αγωγή πρέπει να αποδείξει την ιδιότητά του ως κληρονόμου, προκειμένου να νομιμοποιείται αντίστοιχα ενεργητικά. Είναι δηλαδή υποχρεωμένος να αποδείξει τον θάνατο του κληρονομουμένου, να επικαλεσθεί και να αποδείξει ότι αυτός είναι κληρονόμος και ότι τα αντικείμενα της κληρονομίας που ζητάει τα νεμόταν ως κληρονόμος. Απόδειξη στην περίπτωση του εγκατάστατου αποτελεί η επίκληση και η προσκόμιση της διαθήκης. Στην περίπτωση της εξ αδιαθέτου διαδοχής αρκεί η απόδειξη του βαθμού συγγένειας, από τα οποία έλκει τα δικαιώματά του ο ενάγων. Αυτό δεν αποδεικνύει την ιδιότητα του ενάγοντος ως κληρονόμου, αλλά τον βαθμό συγγένειας, διότι η ιδιότητα του κληρονόμου απορρέει από τον νόμο (άρθρο 1813 επ. ΑΚ) και δεν είναι δυνατόν να αποτελέσει αντικείμενο ομολογίας από τον εναγόμενο 79. ΙΙ. ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ.- 77 Κ. Τριανταφυλλόπουλος, ο.π., σελ. 185 επ., ΑΠ 204/1966 ΝοΒ 14. 1032 78 Σταυρόπουλος, ΕρμΚΠολΔ, έκδοση 1979, άρθρο 73 79 Αντίθετη ΑΠ 962/1973, ΝοΒ 22. 503, ΕΕΝ 41. 387, όταν η ιδιότητα του ενάγοντος ως κληρονόμου αμφισβητείται από τον ενάγομενο, εννοώντας προφανώς όχι την ιδιότητα του κληρονόμου, πράγμα που προκύπτει από τον νόμο, αλλά την συγγένεια του ενάγοντος με τον κληρονομούμενο, η οποία δημιουργεί την προϋπόθεση για την εφαρμογή της σχετικής διατάξεως, που θα του δώσει την ιδιότητα του κληρονόμου. 28