Η Ελλάδα πάντα μπορεί

Dr ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΓΡΑΨΑ Η Ελλάδα πάντα μπορεί Αθήνα 1896. Oι Ολυμπιακοί Αγώνες και ο Τύπος της εποχής «Σήμανε αυλέ την έναρξη...!» Κέντρο Μεσογειακού & Νησιωτικού Πολιτισμού «Μεσόνησος» ΑΘΗΝΑ 2012

Η Ελλάδα πάντα μπορεί Αθήνα 1896. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και ο Τύπος της εποχής ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ & ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ «ΜΕΣΟΝΗΣΟΣ» Dr ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΓΡΑΨΑ 1

Εξώφυλλο: Ζωγραφική Σταθόπουλου «Σήμανε αυλέ την έναρξη...!» Dr Ελισάβετ Γράψα Επιμέλεια Έκδοσης: Dr Ελισάβετ Γράψα www.elisavetgrapsa.gr elisavet@elisavetgrapsa.gr Eκτύπωση: IDEAS PRINT ΕΠΕ Εκδόσεις: ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ & ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ «ΜΕΣΟΝΗΣΟΣ» Tηλ.: (+30) 210 3609071 Fax: (+30) 210 3643692 e-mail: mesonisos@gmail.com www.mesonisos.gr 2

Η Ελλάδα πάντα μπορεί Αθήνα 1896. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και ο Τύπος της εποχής Dr ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΓΡΑΨΑ 3

Θερμές ευχαριστίες οφείλω στο προσωπικό της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της Βιβλιοθήκης της Βουλής και της Μπενακείου καθώς και της Γεναδείου για το ιστορικό υλικό που πρόθυμα μου παρείχαν καθ όλη τη διάρκεια της έρευνας. 4

Στον πατέρα μου Στέφανο, Αγωνιστή Εθνικής Αντίστασης 1941-1945 5

Η Αφροδίτη της Μήλου 6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 11 Εισαγωγή 13 Αναδρομή - Σχόλια 19 Η Απήχηση των Ολυμπιακών Αγώνων στον Τύπο της Eποχής..33 Καλλιτεχνικά δρώμενα των Ολυμπιακών Αγώνων.107 α) Θέατρο....108 β) Ποίηση - Λογοτεχνία..132 γ) Μουσική.150 Η Kοινωνία των Αγώνων.157 Α. Το κλίμα των Αγώνων α) Φιλοξενία.....158 β) Εκδηλώσεις.....174 Β. Οικονομικά α) Πηγές εσόδων....184 β) Έργα (διακοσμήσεις, έργα υποδομής)..200 Επίλογος.. 235 7

Το ιστορικό τηλεγράφημα της 23-6-1894 με το οποίο ο Δημήτριος Βικέλας γνωστοποιεί από το Παρίσι ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 ανατέθηκαν από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή στην Αθήνα. 8

Εικονίζονται οι: Πιερ ντε Κουμπερτέν, Δημήτριος Βικέλας και Γεώργιος Αβέρωφ 9

Χαλκός 2ος αιώνας π.χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 10

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τι κάνει μια εποχή να μοιάζει με μια άλλη, έστω κι αν τις χωρίζουν δεκάδες χρόνια ή και αιώνες; Είναι αυτό που υποστηρίζουν ορισμένοι, δηλαδή ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται; Άλλοι κάνουν λόγο για απλή σύμπτωση γεγονότων. Στις σκέψεις αυτές κατέληξα διαβάζοντας το ιστορικό ντοκουμέντο της Ελισάβετ Γράψα με το σημαντικό τίτλο 108 χρόνια πριν, μόλις χθες. Η γνωστή ιστορικός με τη δύναμη της γλώσσας της και των στοιχείων που άντλησε ύστερα από επίπονη έρευνα 5 χρόνων, μ έκανε πολλές φορές να παραδεχθώ: Λες και ήταν χθες... Τόσο πολύ έζησα την εποχή της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στη γενέθλια γη. Είκοσι χιλιάδες φύλλα ελληνικών και ξένων εφημερίδων της περιόδου 1894-1900 και εκατοντάδες περιοδικά, ημερολόγια και λογοτεχνικά έργα διήνυσε η ερμηνευτική ματιά της συγγραφέως, ώσπου το πενάκι της να ζωγραφίσει την προολυμπιακή Ελλάδα του περασμένου αιώνα. Από τη μια το γκρίζο της πραγματικότητας που σκιαγραφούσε η πρωθυπουργική τότε ομολογία Δυστυχώς επτωχεύσαμεν. Και από την άλλη το κόκκινο της φωτιάς που πυροδότησε ο ενθουσιασμός των απανταχού Ελλήνων για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Τι ήταν η Ελλάδα; Μια χώρα ανέτοιμη οργανωτικά, με έντονα οικονομικά προβλήματα και κυρίως με ελλείψεις στα αθλητικά έργα και τις υποδομές της. Και όμως στις 25 Μαρτίου 1896, ημέρα έναρξης των αγώνων, όλοι μιλούσαν για μία λαμπρή επιτυχία. Ποιο ήταν το μυστικό; Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων, η καλή δουλειά από την οργανωτική επιτροπή, αλλά και η σημαντική βοήθεια των φιλελλήνων και των Ελλήνων των ΗΠΑ, σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής. Πάντα πίστευα και πιστεύω ότι ο παράγων άνθρωπος είναι ο πιο αποφασιστικός για την επιτυχία κάθε εγχειρήματος. Την πεποίθησή μου αυτή ισχυροποίησε αφάνταστα η ανάγνωση του βιβλίου της Ελισάβετ Γράψα και τα στοιχεία της για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Ήταν για μένα μια ένεση ηθικού, γιατί όπως στο στίβο, έτσι και στη ζωή όλα κερδίζονται με την ψυχή. Και αυτό, τηρουμένων των αναλογιών, εύχομαι να αποδειχθεί και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, για να μιλάμε και πάλι για μια λαμπρή επιτυχία. Από την άποψη αυτή, το εν λόγω βιβλίο ίσως αποδειχθεί εκτός των άλλων και προφητικό. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΦΑΣΟΥΛΑΣ Πρόεδρος Ελλήνων Ολυμπιονικών 11

Παναθηναϊκός αμφορέας 520 π.χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 12

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτελούν πάντοτε σημείο αναφοράς για όλο τον κόσμο, ειδικά σε εποχές, όπως η σημερινή, που οι λαοί διακατέχονται όλο και περισσότερο από κοινές αγωνίες, αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα και προκλήσεις. Η ματιά στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες είναι διαχρονικά ιστορικό εργαλείο για να κατανοήσει κανείς ευρύτερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες, πέρα από τα αθλητικά γεγονότα. Σημείο αναφοράς και κέντρο του ενδιαφέροντος αυτού του βιβλίου, που κυκλοφορεί σε ανανεωμένη έκδοση, με πληρέστερα στοιχεία - αποτέλεσμα της συνεχούς έρευνας - είναι οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 στην Αθήνα. Αγώνες, που αποτελούν συμβολικό εμβληματικό γεγονός για την παγκόσμια αθλητική, και όχι μόνο, οικογένεια, ειδικότερα δε για χώρες, που διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικούς ρόλους σε εκείνη τη διοργάνωση, όπως η Μεγάλη Βρετανία, των Ολυμπιακών Αγώνων του 2012. Οι Αγώνες του 1896, όπως και πολλοί άλλοι στη συνέχεια, έγιναν σε δύσκολες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες και απέδειξαν ότι η ανθρωπότητα μπορεί να δημιουργεί, να ξεπερνά τα προβλήματά της και όσα τη χωρίζουν και να χαρίζει στην ιστορία μοναδικές στιγμές. Να αφήνει ισχυρές παρακαταθήκες στις επόμενες γενιές. Οι σημερινές συνθήκες της οικονομικής κρίσης, η οποία μόνο πρόσκαιρη και ήσσονων επιπτώσεων δεν είναι, θυμίζουν σε πολλά σημεία εκείνες του 1896 και υπό αυτή την έννοια η αναδίφηση στα γεγονότα της εποχής και στις συντεταγμένες εκείνης της περιόδου, αποτελούν ένα χρήσιμο οδηγό, όχι μόνο για τους ερευνητές και τους ιστορικούς, αλλά και κάθε έναν που αναζητά μεγάλα παραδείγματα και αχτίδες ελπίδες για το μέλλον. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί τον καρπό, µιας πολυετούς αλλά συνάµα γοητευτικής έρευνας, αναφέρεται στην εποχή εκείνη, του τέλους του 19ου αιώνα και παρουσιάζει ολόκληρο τον κόσµο της ανασύστασης των Ολυµπιακών Αγώνων. 13

Οι πηγές προήλθαν κυρίως από τον ελληνόφωνο τύπο της εποχής εντός και εκτός της Ελλάδας. Το ίδιο ισχύει και για δηµοσιευµένα λογοτεχνικά έργα ή αγγελίες έργων που είναι εµπνευσµένα από την ανασύσταση των Αγώνων. Ως διαχρονικός µάρτυρας, ο τύπος της εποχής µετέφερε το κλίµα της προετοιµασίας και της διεκπεραίωσης των Αγώνων, µεταδίδοντας σ ολόκληρο τον κόσµο τις εντυπώσεις και τις αντιδράσεις Ελλήνων και ξένων για το γεγονός. Μεγαλοψυχίες αλλά και µικρότητες, σύµφυτες µε την πραγµατικότητα, συνυπήρξαν στη δύσκολη αυτή εποχή της ελληνικής ανασυγκρότησης. Οι περιγραφές και τα σχόλια στηρίζονται στην αντίληψη της κοινής γνώµης της εποχής, η οποία αν και ερµήνευε µε ανάµικτα και πολλές φορές αντιφατικά συναισθήµατα το µεγάλο αυτό γεγονός, στην πλειοψηφία της δέχθηκε θετικά την αναβίωσή τους και την ανάληψή τους από την Ελλάδα. Τα επιλεγµένα αυτούσια δηµοσιεύµατα δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να διεισδύσει και από τη δική του πλευρά στο πνεύµα της εποχής. Η Ελλάδα ανέλαβε βέβαια και κατάφερε επιτυχώς να διοργανώσει και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Η ιστορική έρευνα απέδειξε ότι υπήρξαν πολλά κοινά σημεία στις δύο ελληνικές διοργανώσεις και υπάρχει η σιγουριά, ότι το ίδιο ισχύει και με άλλους Αγώνες, σε διαφορετικές εποχές και διαφορετικές χώρες. Dr Ελισάβετ Γράψα 14

Χαλκός, 450 π.χ. Αθήνα - Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 15

Έγχρωμη λιθογραφία Γ. Ροϊλού 16

ΤΟ ΑΥΡΙΟ Το αύριο για το 1896 ήρθε 108 χρόνια μετά. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες οργανώθηκαν για δεύτερη φορά στην Ελλάδα το 2004. Με διαφορετικές συνθήκες, άλλες δυνατότητες, άλλη θέση της χώρας στο σύγχρονο κόσμο. Κριτήρια επίσης διαφορετικά, όμως με την ίδια αντιστοιχία. Νέα πρόσωπα έδωσαν το ραντεβού τους με την ιστορία, και παρότι αρχικά διαφαίνονταν ελάχιστες πιθανότητες να αναλάβει τη διεξαγωγή των Αγώνων-κυρίως λόγω έλλειψης κατάλληλης τεχνικής υποδομής- η Ελλάδα οδηγήθηκε στην ανάληψη των Αγώνων του 2004, όπως ακριβώς 108 χρόνια πριν. Όμως, ο βασικός στόχος τότε και τώρα, παραμένει ο ίδιος και ιδιαίτερα σήμερα, που η τεχνολογική εξέλιξη έχει φέρει τους λαούς πιο κοντά, ο στόχος αυτός παίρνει μια νέα, ισχυρή φόρτιση. Με ώριμη σκέψη, με σοβαρά επιχειρήματα και με σαφήνεια, η διεθνής κοινότητα πρέπει να πεισθεί για τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στη γενέτειρά τους, την Ελλάδα. Dr Ελισάβετ Γράψα 17

Τελετή στον Ιερό Βωμό της Ολυμπίας 18