6. Οι Μήδοι και οι Πέρσες Στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.χ., στο β ρειο τµήµα του οροπεδίου του Ιράν εγκαταστάθηκαν οι Μήδοι και στο ν τιο οι Πέρσες. Μέχρι τον 7ο αι. π.χ., αµφ τεροι ήταν εξαρτηµένοι απ τους λαο ς της Μεσοποταµίας. Πρώτοι στα τέλη του 7ου αι. π.χ. ί- δρυσαν ισχυρ κράτος οι Μήδοι στο οποίο είχαν ενσωµατώσει τους Πέρσες. Ωστ σο, απ τα µέσα του 6ου αι. π.χ. οι Πέρσες επαναστάτησαν και ίδρυσαν δικ τους κράτος καταλ οντας την εξουσία των Μήδων. Υπ την ηγεσία του Κ ρου Β της δυναστείας των Αχαιµενιδών, αρχίζει ουσιαστικά η ιστορία της περσικής αυτοκρατορίας. Με το αρείο Α η αυτοκρατορία οργανώθηκε και διαιρέθηκε διοικητικά σε σατραπείες. Αν και το σ στηµα διακυβέρνησης του απέραντου περσικο κράτους ήταν η απ λυτη µοναρχία, εντο τοις η περσική διοίκηση υπήρξε ελαστική απέναντι στους κατακτηµένους λαο ς. Ο πολιτισµ ς των Περσών δανείστηκε σε,τι αφορά τη γραφή α λλά και τις τέχνες πολλά στοιχεία απ τους κατακτηµένους λαο ς κυρίως της Με σοποταµίας. Οι Πέρσες στην προσπάθειά τους να επεκτείνουν την εξουσία τους δυτικά του Αιγαίου ήρθαν σε σ γκρουση µε τους Έλληνες. Το κράτος τους καταλ θηκε το 331 π.χ. απ το Μ. Αλέξανδρο. 6.1 Η χώρα Στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.χ. οι Μήδοι και οι Πέρσες εγκαταστάθηκαν στις δυτικές παρυφές του οροπεδίου του Ιράν. Πρ κειται για µεγάλη περιοχή Το Περσικ κράτος 47

1. Συνήθειες των Περσών Απ λους τους ανθρώπους οι Πέρσες είναι εκείνοι που υιοθετο ν πιο ε κολα ξένες συνήθειες. Θεώρησαν τι η ενδυµασία των Μήδων ήταν καλ τερη απ τη δική τους και την υιοθέτησαν. Για τον π λεµο πήραν το θώρακα των Αιγυπτίων. ταν µαθαίνουν για διάφορους τρ πους α- πολα σεως τους εφαρµ ζουν... Ο καθένας έχει πολλές γυναίκες και ακ µη περισσ τερες παλλακίδες. Η µεγαλ τερη ανδρική αρετή, µετά την ανδρεία στη µάχη, είναι να έχει κανείς πολλά παιδιά. Κάθε χρ νο ο βασιλιάς στέλνει δώρο σε κείνον που έχει τα περισσ τερα θεωρο ν τι ο µεγάλος αριθ- µ ς σηµαίνει µεγάλη δ ναµη. Φροντίζουν τα παιδιά τους απ τα πέντε έως τα είκοσι χρ νια και τους µαθαίνουν τρία µ νο πράγ- µατα: ιππασία, τοξοβολία και φιλαλήθεια. Προτο γίνει πέντε χρονών δεν δείχνουν το παιδί στον πατέρα του, αλλά µένει µε τις γυναίκες. Και αυτ γίνεται για να µη νιώσει ο πατέρας καµιά λ πη αν το παιδί πεθάνει µωρ. Ηρ δοτος, Α, 135-136 µετ. Αγγ. Βλάχου. Ανάγλυφη απεικ νιση του αρείου Α πάνω στο θρ νο του. Παράσταση απ τα ανάκτορα της Περσέπολης. που εκτείνεται ν τια της Κασπίας θάλασσας, α- νατολικά της Μεσοποταµίας και β ρεια του Περσικο κ λπου. Οι ανατολικές παρυφές του οροπεδίου του Ιράν φτάνουν µέχρι τον Ινδ ποταµ. Η χώρα είχε ε φορες εκτάσεις για καλλιέργεια και λιβάδια για τη βοσκή των αλ γων. Στο β ρειο τµήµα του οροπεδίου εγκαταστάθηκαν οι Μήδοι και στο ν τιο οι Πέρσες. 6.2 Οικονοµική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση Η οικονοµία. Η κ ρια ασχολία των Μήδων και των Περσών πριν απ την έξοδ τους απ το οροπέδιο του Ιράν ήταν η καλλιέργεια της γης και η κτηνοτροφία, που αποτελο σαν και τη βάση της οικονοµίας τους. Απ τα µέσα του 6ου αι. π.χ. και µετά, η οικονοµία της αυτοκρατορίας τους βασιζ ταν στην είσπραξη των φ ρων απ τις κατακτηµένες περιοχές. Η κοινωνία. Ο Μεγάλος Βασιλιάς, πως ον - µαζαν οι Έλληνες το βασιλιά των Περσών, ήταν αγαπητ ς στο λα του, δε λατρευ ταν µως ως θε ς. Ήταν ο εκλεκτ ς του θεο στη γη και παράλληλα ο «βασιλιάς του λαο». Στην κοινωνική ιεραρχία οι Πέρσες και οι Μήδοι κατείχαν προνοµιακή θέση έναντι των κατακτηµένων υπηκ ων και αποτελο σαν τον πυρήνα του αυτοκρατορικο στρατο 1. Οι υπ λοιποι υπήκοοι, δηλαδή οι κάτοικοι των κατακτηµένων περιοχών, αντιµετωπίζονταν µε ανεκτικ τητα, εφ σον πλήρωναν τους φ ρους και προσέφεραν τα δώρα που ζητο σε ο βασιλιάς. Η πολιτική οργάνωση. Η οργάνωση της περσικής αυτοκρατορίας οφείλεται στο αρείο Α. Το σ στηµα διακυβέρνησης ήταν η απ λυτη µοναρχία. Η θέληση του βασιλιά αποτελο σε ν µο για τους υπηκ ους του. Ένα αυτοκρατορικ συµβο λιο απ ανώτατους αξιωµατο χους, που τους ριζε ο ίδιος ο βασιλιάς, λειτουργο σε ως συµβουλευτικ ργανο. Η απέραντη αυτοκρατορία, που ανατολικά την ριζε ο Ινδ ς ποταµ ς 48

και δυτικά το Αιγαίο και η Λιβυκή έρηµος στη β ρειο Αφρική, περιελάµβανε εκτ ς απ τους Μήδους και τους Πέρσες µεγάλο αριθµ λαών µε διαφορετικο ς πολιτισµο ς. Η επιβολή και η διατήρηση της εξουσίας σε µια πανσπερµία λαών προϋπέθετε κατάλληλη οργάνωση. Για το λ γο αυτ η αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε είκοσι επαρχίες, τις σατραπείες. Τη διοίκηση κάθε σατραπείας ασκο σε ένας ευγενής Πέρσης ή τοπικ ς ηγε- µ νας, διορισµένος απ το Μεγάλο Βασιλιά. Αυτ ς είχε και τη στρατιωτική εξουσία, εφ σον ή- ταν υπε θυνος και για την άµυνα της σατραπείας. Είχε την υποχρέωση να συγκεντρώνει και να στέλνει τον καθορισµένο φ ρο, αλλά και να προ- µηθε ει µε στρατ ή στ λο το Μεγάλο Βασιλιά, σε περίπτωση που το ζητο σε. Απ τη φορολογία ήταν απαλλαγµένοι οι Πέρσες. Ο φ ρος κάθε σατραπείας οριζ ταν σε αγαθά και σε χρήµα 2. Ο αρείος Α χρησιµοποίησε το ν µισµα στις συναλλαγές της αυτοκρατορίας, υιοθετώντας την εφε ρεση των Λυδών. Έκοψε ν µισµα, το χρυσ δαρεικ, και διαµ ρφωσε ένα µικτ οικονοµικ σ στηµα, βασισµένο αφεν ς στην ανταλλαγή αγαθών και αφετέρου στο ν µισµα. Για την επίβλεψη της διοίκησης και τον έλεγχο των σατραπειών υπήρχαν διοικητικοί υπάλληλοι, «τα µάτια και τα αφτιά του βασιλιά», επιφορτισµένοι µε την υποχρέωση να περιοδε ουν τις σατραπείες και να ενηµερώνουν το βασιλιά για την επικρατο σα κατάσταση. Για να διευκολυνθο ν οι µετακινήσεις των ανθρώπων, των αγαθών αλλά ιδιαίτερα του στρατο και των βασιλικών ταχυδρ µων, κατασκευάστηκαν δρ µοι και σταθµοί που άλλαζαν άλογα και διανυκτέρευε το βασιλικ προσωπικ. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελο σε η βασιλική οδ ς που ένωνε τη νέα πρωτε ουσα της αυτοκρατορίας, τα Σο σα, µε τις Σάρδεις στη Μ. Α- σία. Η περσική αυτοκρατορία, αν και διέθετε την καλ τερη οργάνωση απ τα υπ λοιπα µεγάλα Περσικ ν µισµα, ο δαρεικ ς, που φέρει στη µια πλευρά την εικ να Πέρση τοξ τη. (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη) 2. Η διοίκηση του αρείου Μετά απ αυτά ρισε είκοσι επαρχίες που τις ονοµάζουν σατραπείες. ρισε τους σατράπες καθώς και το φ ρο που έπρεπε να πληρώνει κάθε έ- θνος, περιλαµβάνοντας και τους γειτονικο ς λαο ς ή, παραβλέποντας τη γειτνίαση, ριζε να περιληφθο ν στην ίδια οµάδα λαοί που δεν γειτ νευαν µεταξ τους. ρισε τις επαρχίες και το φ ρο µε τον εξής τρ πο. Για σους λαο ς θα πλήρωναν το φ ρο σε ασήµι, µέτρο θα ήταν το βαβυλωνιακ τάλαντο. Για σους θα πλήρωναν σε χρυσάφι, µέτρο θα ήταν το ευβοϊκ τάλαντο. Το βαβυλωνιακ τάλαντο αξίζει εβδοµήντα µνες ευβοϊκές. Τον καιρ του Κ ρου και, αργ τερα, του Καµβ ση δεν υπήρχε φορολογικ σ στηµα, αλλά οι λαοί πρ σφεραν δώρα στο βασιλιά. Το φορολογικ αυτ σ στη- µα και άλλα παραπλήσια µέτρα έκαναν τους Πέρσες να πο νε τι ο αρείος ήταν έµπορος, ο Καµβ σης τ ραννος και ο Κ ρος πατέρας. Ο αρείος επειδή αξιοποιο σε κάθε πράγ- µα, ο Καµβ σης επειδή ήταν σκληρ ς και ο Κ ρος επειδή ήταν µαλακ ς και τους είχε κάνει πολλά καλά. Ηρ δοτος, Γ, 89 µετ. Αγγ. Βλάχου. 49

κράτη της αρχαι τητας, εµφάνιζε και πολλά τρωτά σηµεία. Η πολυεθνική κοινωνία που τη συγκροτο σε δεν είχε στοιχεία συνοχής. Το πλήθος των υπηκ ων, µε εξαίρεση τους Μήδους και τους Πέρσες, δεν είχε κανένα δεσµ µε την εξουσία. Ο στρατ ς και ο στ λος προερχ ταν απ διαφορετικά έθνη που είχαν χάσει την ελευθερία τους γι αυτ και η αγωνιστικ τητά τους ήταν περιορισµένη στους πολέµους. Εκτ ς των άλλων είχαν διαφορετική αγωγή και συνήθειες. Η µεγάλη έ- κταση διευκ λυνε τις επαναστάσεις σατραπών σε αποµακρυσµένες περιοχές ή ακ µα και τις µεταξ τους συγκρο σεις. Η πολυεθνική σ νθεση της αυτοκρατορίας συνετέλεσε ακριβώς στην ανεκτική αντιµετώπιση των υπηκ ων απ την πλευρά του κράτους. Η πολιτική αυτή εφαρµ στηκε για πρώτη φορά σε αυτοκρατορία του αρχαίου κ σµου. 6.3 Η ιστορία Απ την εποχή της εγκατάστασης των Μήδων και των Περσών στο οροπέδιο του Ιράν µέχρι και τα τέλη του 9ου αι. π.χ. δεν έχουµε ιδιαίτερες πληροφορίες για την ιστορική τους πορεία. Στην αρχή θα πρέπει να ήταν εξαρτηµένοι απ τους λαο ς της Μεσοποταµίας. Στους Ασσ ριους ή- Τµήµα απ τη λεγ µενη «ζωφ ρο* ταν υποτελείς µέχρι τον 7ο αι. π.χ. των τοξοτών» που διακοσµο σε τα Πρώτοι οι Μήδοι δηµιο ργησαν κράτος, α- ανάκτορα στα Σο σα τον 5ο αι. π.χ. φο συµµάχησαν µε τους Βαβυλώνιους και κατέλαβαν τη Νινευί (612 π.χ.), δίνοντας τέλος στην (Παρίσι, Μουσείο Λο βρου) κυριαρχία των Ασσυρίων. Το κράτος των Μήδων, στο οποίο είχαν ενσωµατωθεί οι Πέρσες, ε- πεκτάθηκε δυτικά µέχρι τον Άλυ ποταµ στη Μ. Ασία. Στα µέσα του 6ου αι. π.χ. οι Πέρσες επαναστάτησαν µε αρχηγ τον Κ ρο Β και κατέλαβαν τα Ε- κβάτανα, την πρωτε ουσα των Μήδων. Έτσι µε τον Κ ρο Β, άρχισε η ιστορία της περσικής αυτοκρατορίας. Ο Κ ρος στην αρχή διε ρυνε τα ρια του κράτους προς τα δυτικά. Πολέµησε και υπέταξε το κράτος των Λυδών και µαζί µε αυτ τις ελληνικές π λεις της Μ. Ασίας. Στη συνέχεια κατέλαβε το Βαβυλωνιακ κράτος (538 π.χ.) και τη Συρία µέχρι τα αιγυπτιακά σ νορα. Οι κατακτήσεις του συνεχίστηκαν στις περιοχές του ανατολ ικο Ιράν ως τα ινδικά σ νορα, που και σκοτώθηκε πολεµώντας. Ο γιος του, Καµβ σης, συ- 50

νέχισε την κατακτητική του πολιτική. Ενσωµάτωσε στην περσική αυτοκρατορία την Αίγυπτο και τη Λιβ η στη Β ρειο Αφρική. Μετά το θάνατο του Καµβ ση στο θρ νο ανέβηκε ο αρείος Α, που καταγ ταν απ συγγενή κλάδο της δυναστείας των Αχαιµενιδών. Αυτ ς θέλησε να επεκτείνει τις κατακτήσεις των Περσών στην Ευρώπη. Η επεκτατική πολιτική του αρείου Α και των διαδ χων του οδήγησε στους ελληνοπερσικο ς πολέµους (492-479 π.χ.) και στις συνεχείς διενέξεις που διατηρήθηκαν µέχρι την κατάκτηση της αυτοκρατορίας απ το Μ. Α- λέξανδρο (331 π.χ.). Τµήµα του ανακτ ρου της Περσέπολης 6.4 Ο πολιτισµ ς Η θρησκεία. Το κυρι τερο στοιχείο που προσδι ρισε το χαρακτήρα του περσικο πολιτισµο ήταν η θρησκεία. ιαµορφωτής της ήταν ένα ιστορικ πρ σωπο, ο Ζαρατο στρα ή Ζωροάστρης (ζωροαστρισµ ς). Το περιεχ µεν της είχε ηθική βάση. Πρ βαλλε την ιδέα τι ο κ σµος κυριαρχείται απ τη δια- µάχη ανάµεσα στο καλ και το κακ και την επικράτηση π τε του εν ς και π τε του άλλου. Υποχρέωση του ανθρώπου είναι να συµβάλλει στην επικράτηση του καλο γι αυτ θα πρέπει να καταπολεµήσει το ψε δος κ αι να είναι αγν ς. Ο τρ πος της λατρείας ήταν απλ ς και δεν περιελάµβανε ναο ς και είδωλα. Οι Πέρσες λάτρευαν το θε του Καλο και του φωτ ς σε βω- µο ς πάνω στις κορυφές των βουνών, που οι ιερείς τους άναβαν φωτιές. Φαίνεται πως έχουµε να κάνουµε µε µια µορφή πυρολατρίας. Η θρησκεία τους, πάντως, διακρίνεται απ τις θρησκείες των άλλων ανατολικών λαών, γιατί είχε ηθικ περιεχ µενο. Η γραφή. Οι Πέρσες υιοθέτησαν τη σφηνοειδή γραφή απ τους Ασσ ριους αλλά την απλοποίησαν µειώνοντας κατά πολ τον αριθµ των συµβ λων της. Τα κείµενά τους ήταν κυρίως διατάγ- µατα του Μεγάλου Βασιλιά που είχαν µεταφραστεί στις γλώσσες των λαών της αυτοκρατορίας για να είναι κατανοητά σε λους τους υπηκ ους. Οι τέχνες. Οι Πέρσες πριν απ την εποχή του Κ ρου ήταν γεωργοί ή νοµάδες βοσκοί. εν είχαν δηµιουργήσει εθνική τέχνη, εµπνευσµένη α- Κιον κρανο µε τη µορφή τα ρου απ το ανάκτορο της Περσέπολης (5ος αι. π.χ.) 51

π τις παραδ σεις τους. Η τέχνη που διαµ ρφωσαν σταδιακά εξυπηρέτησε τις ανάγκες των ανακτ ρων, γι αυτ διέθετε στοιχεία βαβυλωνιακά, ασσυριακά, αιγυπτιακά αλλά και χεττιτικά. εν έλειπαν βέβαια και τα στοιχεία τα εµπνευσµένα απ την περσική θρησκεία. Τα µεγάλα ανακτορικά κέντρα, - πως τα Σο σα και η Περσέπολη, µέσα απ τα ερείπιά τους δίνουν την εικ να του πλο του και του µεγαλείου. ιαρθρώνονταν σε διαφορετικά επίπεδα, που επικοινωνο σαν µεταξ τους µε σκάλες µεγάλες και επιβ λητικές.π λες οδηγο σαν σε αυτά, διακοσµηµένες µε φτερωτο ς τα ρους που είχαν ανθρώπινο κεφάλι. Οι τοίχοι των ανακτ ρων είχαν επένδυση µε επισµαλτωµένα το βλα και παρουσίαζαν πολεµιστές, ζώα και µορφές φανταστικές. Η αρχιτεκτονική και η διακ σµηση των περσικών ανακτ ρων είχε µνη µειακ * χαρακτήρα. ÛÎ ÛÂÈ - Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ 1. ιαβάστε τι µας παραδίδει ο Ηρ δοτος για τη διοίκηση του αρείου Α στο παράθεµα 2. Πώς θα µπορο σατε να αξιοποιήσετε τις πληροφορίες αυτές για να ερµηνε σετε τη στάση των Περσών απέναντι στους κατακτηµένους λαο ς; 2. Να εξηγήσετε σε τι διαφέρει η θρησκεία των Περσών απ τις θρησκείες τω ν άλλων λαών της Εγγ ς Ανατολής, συµπεριλαµβανοµένων και των Εβραίων. 3. Να παρατηρήσετε µε προσοχή τις εικ νες της εν τητας που απεικονίζουν χα ρακτηριστικά στοιχεία της περσικής τέχνης. Ποια είναι τα στοιχεία αυτά σον αφορά τα θέµατα και τον τρ πο απ δοσής τους; 52