Η Ανάπτυξη ενός Κοινωνικού Δικτύου Ασφαλείας και οι Πολιτικές Ελαχίστων Ορίων Διαβίωσης.

1 Η Ανάπτυξη ενός Κοινωνικού Δικτύου Ασφαλείας και οι Πολιτικές Ελαχίστων Ορίων Διαβίωσης. 1. Εισαγωγή 1.1 Οριοθέτηση του κοινωνικού δικτύου ασφάλειας Κατά την διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου, η λειτουργία του κράτους πρόνοιας συνδέεται με μια αξιοσημείωτη συμβολή στην εξασφάλιση πολιτικής σταθερότητας και την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, το παραδοσιακό μοντέλο του κράτους πρόνοιας αντιμετωπίζει έντονες προκλήσεις και υφίσταται πιέσεις προσαρμογής τόσο στο μεταβαλλόμενο διεθνές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον, όσο και στις νέες κοινωνικές ανάγκες. Παρόμοιες πιέσεις καθιστούν αναγκαία την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των μεταπολεμικών συστημάτων κοινωνικής προστασίας για την ικανοποίηση των αναγκών των ομάδων του πληθυσμού που αντιμετωπίζουν την απειλή της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης επιβεβαιώνουν την σκοπιμότητα επεξεργασίας νέων στρατηγικών και προσεγγίσεων που θα οδηγήσουν στον επαναπροσδιορισμό και στην αναδιοργάνωση των ισχυόντων συστημάτων κοινωνικής προστασίας 1. Η ραγδαία ανάπτυξη παρόμοιων φαινομένων και στην Ελλάδα επιβάλλει αναμφισβήτητα την αναθεώρηση των παραδοσιακών πολιτικών και στρατηγικών στους τομείς της κοινωνικής ασφάλειας και της απασχόλησης. Είναι ίσως σκόπιμο να γίνεται πλέον αναφορά σε κοινωνικούς κινδύνους - σε αντιδιαστολή με την κανονιστική τυποποίηση των ασφαλιστικών κινδύνων που καλύπτονται από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης - που απαιτούν αντίστοιχες τεχνικές προστασίας για την ορθολογική αντιμετώπισή τους. Εάν υιοθετηθεί η έννοια των «νέων κοινωνικών κινδύνων», τότε στο πεδίο κάλυψης τους εντάσσονται οι πολιτικές: 1 Βλ. Σισσούρας Α. / Αμίτσης Γ., «Το κοινωνικό δίκτυο ασφάλειας και οι μηχανισμοί εφαρμογής του στο Ελληνικό σύστημα κοινωνικής προστασίας», σ. 537-538, σε Θ. Σακελλαρόπουλος (επ.), Η Μεταρρύθμηση του Κοινωνικού Κράτους, 1999.

2 Κατοχύρωση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για τα άτομα που αδυνατούν να ενταχθούν στην αγορά εργασίας και Εξασφάλισης ελάχιστων ορίων συντήρησης για τα άτομα που αποχωρούν από την αγορά εργασίας. Από μεθοδολογικής άποψης, μια παρόμοια διάκριση παραπέμπει ουσιαστικά στο ευρύτερο πλαίσιο των στόχων κάθε σύνθετου συστήματος κοινωνικής ασφάλειας, που συνδυάζει τα χαρακτηριστικά τόσο του universalistic (Beveridgean), όσο και του continental (Bismarckian) μοντέλου. Πράγματι, παρά τις εσωτερικές τους διαφοροποιήσεις, τα περισσότερα συστήματα των χωρών που υιοθετούν τις αρχές κάθε μοντέλου έχουν εισαγάγει σε επίπεδο στοχοθεσίας αρχές κάλυψης τόσο του εργαζόμενου πληθυσμού, όσο και των ατόμων που δεν εντάσσονται στην αγορά εργασίας. Επομένως συγκροτείται η έννοια του κοινωνικού δικτύου ασφάλειας (social safety net) που σύμφωνα με τον Atkison, στηρίζεται στις ακόλουθες αρχές 2 : Εξασφάλιση ελαχίστων ορίων για κάθε άτομο χωρίς επαρκείς πόρους συντήρησης Κατοχύρωση της άσκησης των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών Νομιμοποίηση των κρατικών παρεμβάσεων στο πεδίο της κοινωνικής προστασίας. Η ενεργοποίηση πολιτικών και μηχανισμών κάλυψης των «νέων κοινωνικών κινδύνων» προς την κατεύθυνση της κατοχύρωσης ενός δικτύου ασφάλειας για τα άτομα που δεν εντάσσονται στην παραγωγική διαδικασία ή αποχωρούν από την αγορά εργασίας αντιστοιχεί σε μια βασική υπόθεση εργασίας: αδυναμία των ενδιαφερομένων να κατοχυρώσουν με τους δικούς τους πόρους ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης που θα επιτρέψει την ορθολογική τους συμμετοχή στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό 3. Ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαστάσεις του, η υλοποίηση και η ανάπτυξη ενός δικτύου κοινωνικής ασφάλειας φαίνεται να παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα. Συνήθως, οι πρώτες δυσχέρειες εντοπίζονται στο επίπεδο σύλληψης της έννοιας, όπου παρατηρείται σύγχυση μεταξύ των στόχων και των τεχνικών εφαρμογής του δικτύου, με συνέπεια να πραγματοποιείται αβασάνιστα λόγος για: Πλέγμα μέτρων επιδοματικής πολιτικής για άτομα σε κατάσταση ανάγκης Καθολική κάλυψη του πληθυσμού 2 Βλ. Σισσούρας Α. / Αμίτσης Γ., όπ. π., (1999), σελ. 538-539. 3 Βλ. Σισσούρας Α. / Αμίτσης Γ., όπ. π., (1999), σελ. 540.

3 Ενίσχυση του εισοδήματος για την εξασφάλιση ελάχιστων ορίων συντήρησης 4. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, πρέπει να τονιστεί η σύνδεση της λειτουργίας ενός δικτύου κοινωνικής ασφάλειας με τους γενικότερους στόχους της κοινωνικής πολιτικής. Η εισαγωγή ενός δικτύου ασφάλειας αντιστοιχεί συνήθως σε πολλαπλές προσεγγίσεις και στόχους, που προδιαγράφουν και το ειδικότερο περιεχόμενό του. Προκύπτουν, έτσι, ζητήματα θεμελιώδους σημασίας όπως: Πρέπει το δίκτυο ασφαλείας να χορηγεί, αποκλειστικά, επιδόματα σε χρήμα για την κάλυψη ενός ελαχίστου ορίου ή θα πρέπει να περιλαμβάνει παροχές σε είδος; Πρέπει το ύψος του ελαχίστου εισοδήματος να καθοριστεί με απόλυτους (ένα καθορισμένο ύψος παροχών για όλους) ή με σχετικούς όρους (επιλεκτικά κριτήρια); Πρέπει οι προσανατολισμοί του δικτύου να συνδέονται με το γενικά αποδεκτό όριο φτώχειας 5 ; Ανεξάρτητα, όμως, από το υπόβαθρο παρόμοιων προσεγγίσεων γίνεται κατανοητό ότι η απόπειρα τυποποίησης του πεδίου εφαρμογής ενός δικτύου ασφαλείας εξαρτάται από την φιλοσοφία εισαγωγής του στο σύστημα κοινωνικής προστασίας, όπως θα παρατηρήσουμε παρακάτω στο 4 ο κεφάλαιο. 1.2 Το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα ως αναπόσπαστο τμήμα του κοινωνικού δικτύου ασφαλείας Ανεξάρτητα από τους λόγους εισαγωγής ενός κοινωνικού δικτύου ασφάλειας, η μεθοδολογία εφαρμογής του διακρίνεται σε δυο επίπεδα που αντιστοιχούν στην υιοθέτηση κρατικών πολιτικών παρέμβασης, αφ ενός, και στην προώθηση στρατηγικών άσκησης κοινωνικών δικαιωμάτων, αφ ετέρου. Το πρώτο επίπεδο χαρακτηρίζεται από την επιλογή κοινωνικοπολιτικών προτεραιοτήτων που διαφοροποιούνται ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες, ενώ το δεύτερο επικεντρώνεται στη θεσμοθέτηση αγώγιμων δικαιωμάτων για την εξασφάλιση ελαχίστων ορίων συντήρησης. Αναμφισβήτητα, το δεύτερο επίπεδο συνδυάζεται συνήθως με την 4 Βλ. Σισσούρας Α. / Αμίτσης Γ., όπ. π., (1999), σελ. 540. 5 Βλ. Σισσούρας Α. / Αμίτσης Γ., όπ. π., (1999), σελ. 540-541.

4 χρήση τεχνικών και προγραμμάτων για την κατοχύρωση δικαιωμάτων και όχι απλώς κοινωνικοπολιτικών σχεδίων 6. Η ανάλυση των τεχνικών που επιλέγονται σε διαφορετικά συστήματα κοινωνικής προστασίας για την κατοχύρωση ενός δικτύου κοινωνικής προστασίας οδηγεί σε ένα πολύ σημαντικό συμπέρασμα: χρησιμοποιούνται, σε διαφορετική ένταση και έκταση κάθε φορά, τόσο η τεχνική της κοινωνικής ασφάλισης, όσο και η τεχνική της κοινωνικής πρόνοιας, που συχνά οδηγούν στην εισαγωγή νέων παροχών, προσαρμοσμένων στις αντίστοιχες ανάγκες. Οι παροχές αυτές αντιστοιχούν σε σύνθετες παροχές κοινωνικής ασφάλειας (mixed social security benefits), καθώς συνδυάζουν διαστάσεις των δυο παραδοσιακών τεχνικών, με στόχο την κάλυψη νέων κινδύνων 7. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται μπορούν να διακριθούν στις ακόλουθες κατηγορίες: I. Εισαγωγή μη ανταποδοτικών παροχών σε σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (π.χ : οι παροχές ενός συστήματος εθνικής σύνταξης) II. Εισαγωγή μικτών παροχών στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (π.χ : τα κατώτατα όρια συνταξιοδοτικών παροχών που «διασπούν» την αρχή της ανταποδοτικότητας) III. Εισαγωγή ενός γενικού προγράμματος ελάχιστου εισοδήματος (general minimum income schemes) στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας IV. Εισαγωγή κατηγοριακών προγραμμάτων ελάχιστου εισοδήματος (categorical minimum income schemes) στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας V. Εισαγωγή προγραμμάτων βασικού εισοδήματος (Basic Income Schemes) στο σύστημα φορολογίας εισοδήματος. 6 Βλ. Σισσούρας Α. / Αμίτσης Γ., όπ. π., (1999), σελ. 545-546. 7 Βλ. Σισσούρας Α. / Αμίτσης Γ., όπ. π., (1999), σελ. 546.

5 1.3 Το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα. Η επέκταση των φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού και ο πολυδιάστατος χαρακτήρας των μορφών εμφάνισης τους, καθώς ομάδες ατόμων αποστερούνται ταυτόχρονα της πρόσβασης σε περισσότερους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, όπως στην εκπαίδευση, την απασχόληση και την στέγαση, έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στο αυξανόμενο πολιτικό και επιστημονικό ενδιαφέρον για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για τον καθένα, ως της κατοχύρωσης ενός ελαχίστου ορίου κοινωνικής προστασίας 8. Η αύξηση της μακροχρόνιας, διαρθρωτικής ανεργίας, η αδυναμία των νέων μορφών ευέλικτης απασχόλησης να ενισχύσουν την απορρόφηση των εργαζομένων στον τριτογενή τομέα, καθώς στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα παρουσιάζεται συνεχής μείωση των θέσεων εργασίας, η ανεπάρκεια, τέλος, των παραδοσιακών θεσμικών συστημάτων κοινωνικής πολιτικής στην αντιμετώπιση των πολυδιάστατων μορφών κοινωνικού αποκλεισμού κατέστησαν αναγκαία την ενεργοποίηση μέτρων κοινωνικής προστασίας αποσυνδεδεμένων από την παροχή εργασίας και την εισαγωγή συστημάτων ελαχίστου εγγυημένου εισοδήματος, που να καλύπτουν τις βασικές ανάγκες διαβίωσης. Η κάλυψη των βασικών αναγκών διαβίωσης εμφανίζεται σήμερα ως προϋπόθεση για την αντιμετώπιση της κοινωνικής απομόνωσης ευρέων κοινωνικών ομάδων και την κοινωνικοποίησή τους ενόψει των νέων εργασιακών συνθηκών 9. Τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας τύπου ελαχίστου εγγυημένου εισοδήματος απευθύνονται σε άτομα που επειδή βρίσκονται εκτός αγοράς εργασίας δεν έχουν την δυνατότητα να πάρουν μέρος στην κοινωνική διαπραγμάτευση και έτσι έχουν οδηγηθεί σε καθεστώς εξάρτησης από την κοινωνική πρόνοια. Ένα σημείο που αξίζει περισσότερη σκέψη είναι το ηθικό ερώτημα του κατά πόσον οι πολίτες που εξαρτώνται από την κοινωνική πρόνοια είναι σε θέση να αισθάνονται ως ισοδύναμης αξίας με τους συμπολίτες τους. Το ερώτημα αυτό συχνά παραλείπεται, δεδομένου ότι οι αντιπαραθέσεις απόψεων στην τελευταία δεκαετία έχουν επικεντρωθεί στην περιστολή του κοινωνικού κράτους και στις συγκεκριμένες περικοπές που επιχειρούν οι κυβερνήσεις στην δημοσιονομική πολιτική τους. Η διασφάλιση ενός ελαχίστου 8 Βλ. Κοντιάδης Ξ., «Όψεις αναδιάρθρωσης του κράτους πρόνοιας στην Ευρώπη», (1997), σελ. 112-113 9 Βλ. Κοντιάδης Ξ., όπ. π., (1997), σελ. 113-114.

6 επιπέδου αξιοπρέπειας δεν συγκαταλέγεται στα θέματα του διαλόγου μεταξύ κοινωνικών επιστημών. Η ανησυχία είναι ότι ο κύριος στόχος της προαγωγής της ισοδύναμης αξίας μέσω της επέκτασης των κοινωνικών δικαιωμάτων έχει πλέον χαθεί από τις πρόσφατες συζητήσεις 10. Όσον αφορά την Ελληνική πραγματικότητα, η ιδιαιτερότητα του Ελληνικού μοντέλου κοινωνικής ασφάλειας ως προς την κάλυψη του μη εργαζόμενου πληθυσμού αποτελεί το βασικό άξονα «οριοθέτησης» του αντικειμένου της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας. Το υφιστάμενο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης περιέχει ρυθμίσεις που εξασφαλίζουν ελάχιστα όρια προστασίας για συγκεκριμένες κατηγορίες πληθυσμού ή συμπληρώνουν το επίπεδο κάλυψης που παρέχεται μέσω της ασφαλιστικής τεχνικής. Πρόκειται όμως για τυπικά μέτρα, τα οποία περιορίζονται στην προστασία ατόμων που έχουν ενταχθεί στην αγορά εργασίας και θεμελιώνουν δικαίωμα υπαγωγής στην ασφάλιση. Επομένως, δεν κατοχυρώνουν τα άτομα που αποκλείονται από την απασχόληση και παράλληλα αδυνατούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες με ατομικούς ή οικογενειακούς πόρους. Δημιουργούνται έτσι σημαντικά ζητήματα για την θεσμική εξασφάλιση ενός πλέγματος παρεμβάσεων που θα προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και συγχρόνως θα προωθεί την ένταξη των ενδιαφερομένων στον κοινωνικό και οικονομικό ιστό της χώρας. Παράλληλα, προκύπτουν δυσανάλογες στρεβλώσεις λόγω της αδυναμίας τυποποίησης των παρεμβάσεων της κοινωνικής ασφάλισης που συχνά οδηγούν σε σύγχυση μεταξύ της ασφαλιστικής και προνοιακής τεχνικής 11. Ο κύριος μηχανισμός κατοχύρωσης ελαχίστων ορίων αντιστοιχεί στην θέσπιση ενός γενικού συστήματος ελαχίστου εισοδήματος για κάθε άτομο χωρίς επαρκείς πόρους και ασφαλιστική προστασία. Παρόμοια συστήματα εφαρμόζονται πλέον σε όλα τα υπόλοιπα 14 κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (τα 10 νεοεισελθέντα κράτη - μέλη, τα οποία προσχώρησαν στην Ε.Ε με την συνθήκη των Αθηνών τον Απρίλιο του 2003, δεν διαθέτουν σύστημα Ελαχίστου Εγγυημένου Εισοδήματος), η λειτουργία τους συμπληρώνεται μάλιστα, κατά κανόνα, από ειδικά μέτρα που απευθύνονται σε ιδιαίτερες ομάδες του πληθυσμού. Το κύριο χαρακτηριστικό των γενικών συστημάτων είναι η κάλυψη κάθε ατόμου χωρίς επαρκείς πόρους 10 Βλ. Garcia S., «Ο κατακερματισμός της κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη στη Νότια Ευρώπη», σ. 160, σε Ματσαγγάνης Μ. (επ.), Προοπτικές του κοινωνικού κράτους στη Νότια Ευρώπη, 1999. 11 Βλ. Αμίτσης Γ., «Η θεσμική κατοχύρωση των ελαχίστων ορίων διαβίωσης στην Ελληνική και Διεθνή έννομη τάξη», (2001), σελ. 19-20.

7 συντήρησης. Προωθούν έτσι με συνέπεια τον κυριότερο ίσως στόχο του σύγχρονου Κοινωνικού Κράτους: την εξασφάλιση αξιοπρεπών όρων διαβίωσης για κάθε άτομο 12. 2. Ιστορική Διερεύνηση 2.1 Μηχανισμοί ελαχίστων ορίων διαβίωσης στο Νεοελληνικό Κράτος Οι κοινωνικές και οι οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Ελλάδα μετά την λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου επέβαλαν την ανασυγκρότηση του κράτους για την άμεση αντιμετώπιση οξύτατων κοινωνικών προβλημάτων. Οι συνθήκες διαβίωσης ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα ήταν απαράδεκτες και οδηγούσαν ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού στην εξαθλίωση και την κοινωνική απομόνωση. Αυξανόταν έτσι προοδευτικά ο αριθμός των φτωχών που δεν μπορούσαν να κατοχυρώσουν με τις δικές τους δυνάμεις ένα ανεκτό επίπεδο διαβίωσης. Η περίοδος μεταξύ 1945 και 1950 χαρακτηρίζεται από τις απόπειρες εισαγωγής ενός γενικού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας που για πρώτη φορά στην ιστορία της νεώτερης Ελλάδας θα κάλυπτε κάθε άτομο χωρίς επαρκείς πόρους συντήρησης. Η αναγκαιότητα ενός παρόμοιου συστήματος ήταν πλέον προφανής όχι μόνο από κοινωνικοπολιτική αλλά και από κανονιστική άποψη, καθώς τα υφιστάμενα προγράμματα κοινωνικής προστασίας περιορίζονταν στην επιλεκτική ενίσχυση συγκεκριμένων ομάδων. Εντοπιζόταν δηλαδή ένα θεσμικό κενό σε σχέση με την εξασφάλιση ελαχίστων ορίων συντήρησης για κάθε άτομο που έθετε σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια την δυνατότητα επιβίωσης των φτωχών στρωμάτων του πληθυσμού 13. Η έννοια της απορίας τυποποιείται για πρώτη φορά στο άρθρο 2 του Β.Δ της 24 ης Αυγούστου 1945 «περί της έννοιας της απορίας και του τρόπου της αποδείξεως αυτής»: η διάταξη αυτή αναφέρει ότι άπορος θεωρείται κάθε πρόσωπο ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο, φυλή ή θρήσκευμα που δεν διαθέτει το ίδιο ή τα μέλη της οικογενείας του επαρκείς πόρους για την αντιμετώπιση των βασικών του βιοτικών του αναγκών. Επιλέγεται έτσι ένας «βιολογικός» ορισμός της φτώχειας που προσανατολίζεται μάλλον στη φυσική συντήρηση του ατόμου παρά στην συμμετοχή 12 Βλ. Αμίτσης Γ., όπ. π., (2001), σελ. 21. 13 Βλ. Αμίτσης Γ., όπ. π., (2001), σελ. 40-41.

8 του στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό (με βάση όμως τις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο η προσέγγιση αυτή κρίνεται απόλυτα δικαιολογημένη) 14. Η εφαρμογή ενός γενικού συστήματος κάλυψης των απόρων επιβάλλει βέβαια τόσο την διερεύνηση της ανεπάρκειας των βιοτικών πόρων όσο και την τυποποίηση των βασικών αναγκών κάθε ενδιαφερομένου. Για την εξειδίκευση της ανεπάρκειας πόρων ο νομοθέτης επέλεξε την τεχνική του εξατομικευμένου ελέγχου εισοδήματος που επιτρέπει πράγματι την διαπίστωση των οικονομικών δυνατοτήτων κάθε ατόμου. Η τυποποίηση όμως των βασικών αναγκών διαβίωσης δημιούργησε σημαντικά προβλήματα, που οφείλονται κυρίως στην έλλειψη θέσπισης ενός νομικού ορίου φτώχειας (legal poverty line). Ο νομοθέτης την εποχή εκείνη δεν προχώρησε στη θέσπιση ενός ενιαίου ορίου φτώχειας που ουσιαστικά θα αντιστοιχούσε στην κάλυψη των βασικών αναγκών διαβίωσης. Αντίθετα υιοθέτησε μια ad hoc προσέγγιση των αναγκών κάθε οικογένειας, επιχειρώντας έτσι να κατοχυρώσει ευρύτατα περιθώρια διακριτικής ευχέρειας των οργάνων της διοίκησης για την εξειδίκευση μιας αόριστης έννοιας που επιδέχεται διαφορετικές αξιολογικές εκτιμήσεις. Παράλληλα, επισημάνθηκε η αναγκαιότητα χάραξης κατευθυντηρίων γενικών αρχών από την κεντρική διοίκηση (Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας) που θα επέτρεπε ενιαία αντιμετώπιση ομοίων περιπτώσεων 15. Από την ανάπτυξη των κύριων χαρακτηριστικών του Β.Δ της 24 ης Αυγούστου 1945 συνάγεται εύλογα το συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο νομοθέτημα τυποποίησης κανονιστικά την εξακρίβωση των προϋποθέσεων της απορίας, χωρίς όμως να κατοχυρώσει το δικαίωμα σε ελάχιστα όρια συντήρησης των ατόμων που δεν διέθεταν επαρκείς πόρους. Μπορεί επομένως να υποστηριχθεί ότι από θεσμική άποψη αντιστοιχούσε σε ένα προκαταρκτικό μηχανισμό κάλυψης των βασικών αναγκών διαβίωσης που θα προετοίμαζε ουσιαστικά την εισαγωγή ενός σύνθετου συστήματος εγγυημένου ελαχίστου εισοδήματος για κάθε άτομο που βρισκόταν σε κατάσταση ανάγκης. Ο προσανατολισμός αυτός έμελλε όμως να μην επικυρωθεί ποτέ. Δέκα μήνες μόλις μετά την έκδοση του Β.Δ του 1945, εκδόθηκε το Β.Δ της 11 Μαΐου 1946 «περί έννοιας της απορίας και τρόπους αποδείξεως αυτής» που 14 Βλ. Αμίτσης Γ., όπ. π., (2001), σελ. 41. 15 Βλ. Αμίτσης Γ., όπ. π., (2001), σελ. 42.

9 αντικατέστησε το προηγούμενο νομοθέτημα χωρίς όμως και πάλι να θεσπίσει ένα γενικό σύστημα ελαχίστου εισοδήματος. Το συγκεκριμένο Β.Δ ίσχυσε μέχρι το 1973, οπότε και καταργήθηκε με το Ν.Δ 57/73 «περί λήψεως μέτρων κοινωνικής προστασίας οικονομικώς αδυνάτων και καταργήσεως των διεπουσών τον θεσμόν της απορίας διατάξεων» που εξακολουθεί να ισχύει ακόμη και σήμερα 16. 16 Βλ. Αμίτσης Γ., όπ. π., (2001), σελ. 44-45.