Η ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ- ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΩΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ- ΑΜΕΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Ευ. Φρυδάκη Καθηγήτρια Παιδαγωγικής
Η επιστημολογία της νεωτερικότητας: Θετικισμός Η ΓΝΩΣΗ (παραδοχές) είναι απολύτως δυνατή, αντικειμενική και έγκυρη, ανεξάρτητη από το γνωστικό υποκείμενο (γνωστικά προσβάσιμη με τον ίδιο τρόπο απ όλους), έχει εμπειρικές αφετηρίες και μπορεί να εξασφαλιστεί με συστηματικές παρατηρήσεις και επαγωγικές γενικεύσεις, κατά το πρότυπο των φυσικών επιστημών ανταποκρίνεται σε μια εξίσου αντικειμενική εξωτερική πραγματικότητα, οργανωμένη με αιτιοκρατικές δομές Η έγκυρη γνώση είναι η εξηγητική γνώση με δυνατότητα της πρόβλεψης και του ελέγχου. Η γνώση αυτή είναι αξιολογικά ουδετέτερη και κοινωνικά και συναισθηματικά αποπλαισιωμένη
Η μάθηση στη νεωτερικότητα / Συμπεριφορισμός: Παραδοχές Ο κόσμος, όλο αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως πραγματικότητα έχει αντικειμενική δομή. Η γνώση είναι αντανάκλαση της αντικειμενικής δομής του κόσμου στο νου του μαθητή Ο νους θεωρείται ως κενό δοχείο ή καθρέφτης Η μάθηση νοείται ως αλλαγή της παρατηρήσιμης συμπεριφοράς, που επέρχεται με την επιλεκτική ενίσχυση στην επιθυμητή ανταπόκριση του ατόμου στα ερεθίσματα προδιαγεγραμμένη συμπεριφορά / αντίδραση σε επιλεκτικά ερεθίσματα. Αυτό που δείχνει ότι επήλθε η μάθηση είναι η μελέτη των αλλαγών στις παρατηρήσιμες και αντικειμενικά μετρήσιμες μορφές συμπεριφοράς, σε αντίθεση με τις αλλαγές στη διανοητική κατάσταση ή στη συνείδηση.
Ο συμπεριφορισμός στη διδασκαλία H διδασκαλία ως τεχνολογία παραγωγής προγραμμάτων, σχεδίων, διδακτικών υλικών και μεθόδων για την κατάκτηση προκαθορισμένων στόχων, των οποίων η επίτευξη ελέγχεται, στη συνέχεια, μέσω της αλλαγής της συμπεριφοράς (εξέταση και της αξιολόγηση της γνώσης που διδάχθηκε). Οι κοινωνικοί ενισχυτές: λεκτικοί (έπαινοι) και μη λεκτικοί (χαμόγελο, εκφράσεις επιδοκιμασίας και ενθάρρυνσης, περιορισμός της απόστασης ανάμεσα στις θέσεις του δασκάλου και του μαθητή). Έτσι, οι διδάσκοντες επιφορτίζονται αποκλειστικά με την ευθύνη για τα μαθησιακά αποτελέσματα.
Παράδειγμα Οι μαθητές καλούνται σε μια οθόνη να συμπληρώσουν τα κενά σε προτάσεις για να ασκηθούν στην κλίση του ρήματος. Η άσκηση αυτή έχει ως σκοπό περισσότερο την απόκτηση μηχανιστικών δεξιοτήτων πάνω σε γραμματικές γνώσεις, κάτι που γίνεται αποκλειστικά σε επίπεδο πρότασης, σύμφωνα με τις αρχές του δομισμού. Το λογισμικό δίνει συγκεκριμένα όρια επιλογών στους μαθητές. Αν ο μαθητής επιλέξει κάποια λάθος λέξη, τότε ο ήρωας του λογισμικού θα τον παροτρύνει να προσπαθήσει και πάλι, ενώ αν επιλέξει αμέσως τη σωστή λέξη, τότε τον επιβραβεύει.
Μορφή Διδασκαλίας: Ερωταποκρίσεις i) Ερωτήσεις που στοχεύουν στη μνημονική ανάκληση γνώσεων ή «ορθών» απόψεων ή του τύπου ερέθισμα-απάντηση-ανατροφοδότηση (I-R-F). ii) Προσεκτικά σχεδιασμένη ακολουθία ερωτήσεων που οδηγούν τους μαθητές σε προ-καθορισμένες απαντήσεις. iii) Ερωτήσεις που βοηθούν τους μαθητές να ανακαλέσουν μια προ-συνειδητή ή σιωπηρή γνώση, που διαθέτουν.
Ερωτήσεις που στοχεύουν στη μνημονική ανάκληση γνώσεων Παραλλαγή διάλεξης με ερωταποκρίσεις (lecture with discussion). Κατά κανόνα ερωτήσεις αξιολόγησης, και όχι ερωτήσεις που προσπαθούν να βοηθήσουν την έκφραση μιας προϋπάρχουσας γνώσης ή την παραγωγή μιας νέας. Κλειστές, κατευθυνόμενες ή αποσπασματικές οδηγούν σε τυποποιημένες και αναμενόμενες απαντήσεις. Υπακούουν στο σχήμα: Ερέθισμα (Initiation) από το δάσκαλο Απάντηση (Response)από τους μαθητές Επανατροφοδότηση ήαξιολόγηση (Feedback/ Evaluation).
Μέθοδοι: Επαγωγική ή Συνθετική Στηρίζεται στο ερευνητικό μοντέλο των θετικών επιστημών (εμπειρικές αφετηρίες, συστηματικές παρατηρήσεις, γενικεύσεις). Προχωρά από τα επιμέρους στην ολότητα (στα συμπεράσματα ή στην εξαγωγή κανόνων). Εφαρμόζεται στα γλωσσικά μαθήματα αλλά και την Ιστορία. Έχει δεχτεί κριτική από επιστημολογικής πλευράς (Popper: οι εμπειρικές προτάσεις είναι ανεπαρκείς για να οδηγήσουν σε λογικό συμπέρασμα, παρά μόνο με τη λογική της πιθανότητας). Προσφέρει τη δυνατότητα σύνδεσης της εμπειρίας των μαθητών με το γνωστικό αντικείμενο.
Αποτελεσματικότητα των συμπεριφοριστικών πρακτικών Στην εκμάθηση απλών δεξιοτήτων που προαπαιτούνται για κάποιες πιο σύνθετες όψεις της μάθησης Στην υποβοήθηση του μαθητή να ανταποκρίνεται σ έναν σαφή στόχο και στις νύξεις που τον υποδηλώνουν Στο πλαίσιο μιας μονόδρομης σχέσης δασκάλου- μαθητή
Περιορισμοί στην αποτελεσματικότητα συμπεριφοριστικών διδακτικών πρακτικών α) πόσο σύνθετη είναι η υπό εκμάθηση δεξιότητα, και β) το πόσο σύνθετη είναι η όλη διδακτική/ μαθησιακή διαδικασία, όπως και η δυναμική μιας σύγχρονης τάξης γ) όταν απομακρυνόμαστε από τις δεξιότητες και προχωρούμε σε είδη μάθησης που συνδέονται με ανώτερες διανοητικές λειτουργίες ή έχουν έκδηλες ή λανθάνουσες αξιακές διαστάσεις (παραγωγή αυθεντικού προσωπικού λόγου, κατανόηση φιλοσοφικών εννοιών, διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης, καλλιέργεια της αισθητικής εμπειρίας, αυτογνωσία)
Η διδασκαλία ως εφαρμοσμένη επιστήμη «Ακριβώς όπως οι γιατροί ή οι μηχανικοί αποφασίζουν με βάση την επιστημονική γνώση ποια φάρμακα ή ποια δομικά υλικά εξυπηρετούν καλύτερα τον σκοπό τους, έτσι και ο θεωρητικός της εκπαίδευσης μπορεί να προσφέρει τη γνώση των πιο αποτελεσματικών μέσων για την επίτευξη των πιο επιθυμητών εκπαιδευτικών στόχων» (Carr & Kemmis, 1997 [1986], σ. 99) Οι αναλογίες της εκπαίδευσης με τη μηχανική, τη βιολογία και την ιατρική υποτάσσουν την εκπαιδευτική φιλοσοφία θεωρία στον αντικειμενισμό (objectivism), στην αξιολογική ουδετερότητα (value neutrality) και στην κοινωνική και συναισθηματική αποπλαισίωση (decontextualisation) του θετικισμού. Η κατεύθυνση κορυφώνεται με τον συμπεριφορισμό.
Η Άμεση Διδασκαλία (direct instruction) Έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως σε σχολικά και μη περιβάλλοντα (βιομηχανία, στρατός). Θεωρητικό Υπόβαθρο 1. Ψυχολογία της κατάρτισης (training psychology) 2. Έρευνες αποτελεσματικότητας εκπαιδευτικού 3. Θεωρία κοινωνικής μάθησης (Bandura) μίμηση προτύπου, και ειδικά την έννοια της μίμησης προτύπου (behavioral modeling).
Στρατηγικές Άμεσης Διδασκαλίας Σαφής ανακοίνωση των στόχων του μαθήματος Επίδειξη ο Δ δείχνει ενέργειες & τρόπους εργασίας που οι μαθητές πρέπει να μιμηθούν. Προσέγγιση της υπό εκμάθηση γνώσης ή δεξιότητας με μικρά σταδιακά βήματα Πολλές οδηγίες και εξηγήσεις Σύντομη πρακτική εξάσκηση
Χαρακτηριστικά μιας καλής εξήγησης Δεν περιέχει περιττές πληροφορίες Βασίζεται αποκλειστικά σε γνώσεις που ήδη ο μαθητής κατέχει Προσαρμόζεται στο κοινό για το οποίο προορίζεται Προσφέρεται με πειστικό και υπομονετικό τρόπο (Petty, 2004)
Παράδειγμα καλής εξήγησης Εναλλακτικές εξηγήσεις σε ερώτηση μαθητή: «Σε τι διαφέρει η αναθεωρητική από τη συντακτική βουλή»; 1. Η αναθεωρητική βουλή είναι η βουλή που αναθεωρεί τα επιμέρους άρθρα του Συντάγματος αλλά δεν θέτει πολιτειακό θέμα, πράγμα που κάνει η συντακτική. 2. Αναθεωρητική λέγεται η βουλή που αλλάζει κάποια άρθρα του Συντάγματος, για παράδειγμα ένα άρθρο για τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Δεν αλλάζει, όμως, το πολίτευμα, δεν κάνει τη δημοκρατία βασιλεία. Αυτό το κάνει η συντακτική βουλή.
Χαρακτηριστικά μιας καλής ανατροφοδότησης Να είναι σαφής & να παρέχεται σε σύντομο διάστημα μετά την εξάσκηση οι Δ να διορθώνουν άμεσα τις γραπτές εργασίες των μ & να τις επιστρέφουν με σαφή σχόλια: να μην επισημαίνουν απλώς τις αδυναμίες, αλλά να υποδεικνύουν τι πρέπει να διορθωθεί. Να επικεντρώνεται στις ενέργειες & όχι στις προθέσεις. Να προσαρμόζεται στο επίπεδο μάθησης του μθ. Να επισημαίνει & θετικά στοιχεία των εργασιών και, ταυτόχρονα, να αναπτύσσει την υπευθυνότητα. Να παρέχει στους μθ κριτήρια, ώστε να κρίνουν οι ίδιοι τις επιδόσεις τους.
Αξιολόγηση της άμεσης διδασκαλίας Απαιτεί ένα αυστηρά δομημένο μαθησιακό περιβάλλον. Δίνει ρυθμιστικό ρόλο στον εκπαιδευτικό: «Ο δάσκαλος, μ έναν τυπικά μετωπικό τρόπο, μιλάει, δείχνει, διαμορφώνει, αποδεικνύει, διδάσκει την υπό εκμάθηση γνώση ή δεξιότητα. Η λέξη-κλειδί εδώ είναι ο δάσκαλος, εφόσον είναι αυτός που οδηγεί το μάθημα και έχει υπό τις εντολές του τη μαθησιακή κατάσταση» (Baumann, 1988, σ. 714). : Παραπέμπει κυρίως στη διδασκαλία βασικών δεξιοτήτων. Έχει μικρή συνεισφορά στην απόκτηση υψηλών γνωστικών δεξιοτήτων. Είναι αποτελεσματική για την κατάρτιση (training), αλλά όχι για το είδος της μάθησης που περιέχει τη διαμόρφωση της σκέψης
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 6.α) Ποιες είναι οι παραδοχές του θετικιστικού επιστημολογικού παραδείγματος για την πραγματικότητα και τη γνώση; β) πώς οι παραδοχές αυτές συνδέονται με τη θεωρία της διδασκαλίας ως «εφαρμοσμένης επιστήμης»; 7. α) Πώς νοείται και πώς αποτιμάται η μάθηση στον συμπεριφορισμό; β) τι πρέπει να κάνει ο δάσκαλος, σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, για να μάθουν οι μαθητές; γ) η αντίληψη αυτή αφήνει κάποια ερωτήματα αναπάντητα; 8. Με ποια κριτήρια θα μπορούσαμε να θέσουμε τα όρια της αποτελεσματικότητας των συμπεριφοριστικών πρακτικών στη διδασκαλία (σε ποια είδη μάθησης ή σε τι είδους εκπαιδευτικές συνθήκες είναι αποτελεσματικές);