Συνέντευξη με τον μαθηματικό-συγγραφέα Τεύκρο Μιχαηλίδη 1.Ερ.: Σε ποια ηλικία καταλάβατε ότι σας αρέσουν τα μαθηματικά και αποφασίσατε να σπουδάσετε αυτό το αντικείμενο και να ασχοληθείτε επαγγελματικά με αυτό; Απ.: Από πάρα πολύ μικρός. Περίπου όταν σταμάτησα να θέλω να γίνω πυροσβέστης, ακροβάτης και όλα αυτά που θέλουν τα μικρά παιδιά, δηλαδή όταν άρχισα να σκέφτομαι σοβαρά ότι πρέπει να διαλέξω κάποιο επάγγελμα, σκέφτηκα τα μαθηματικά και δεν άλλαξα γνώμη ποτέ. Είχα από μικρός μια ιδιαίτερη σχέση με τα μαθηματικά, μου άρεσαν πολύ. Δεν ήμουν, βέβαια, ο καλύτερος στην τάξη στα μαθηματικά. Είχα συμμαθητές μου, και ακόμα φίλους μου, που ήταν καλύτεροι από εμένα, αλλά μου άρεσαν, με τραβούσαν, Υπήρχε και μια οικογενειακή παράδοση, ήταν και η μητέρα μου μαθηματικός. Κάποια εποχή έτυχε να ήμαστε στην οικογένεια 4 μαθηματικοί, η μητέρα μου, η θεία μου, ο ξάδερφός μου και εγώ, τώρα δυστυχώς μείναμε μόνο δυο. Είχα, δηλαδή, αυτό που λείπει από αρκετές οικογένειες, δηλαδή τη δήλωση μέσα στο σπίτι μου ότι τα μαθηματικά είναι ωραία, ευχάριστα, δεν είχα αυτό το φόβο, που καμιά φορά μεταδίδεται από τους ίδιους τους γονείς στα παιδιά τους. 2.Ερ.: Ως μαθηματικός πλέον, πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη συγγραφή λογοτεχνικών βιβλίων, που έχουν μεν ως βάση τα μαθηματικά, αλλά δεν είναι αμιγώς βιβλία μαθηματικών; (Γιατί συνήθως παρατηρούμε ότι οι περισσότεροι από τους συναδέλφους σας περιορίζονται στη συγγραφή μαθητικών βιβλίων, βοηθημάτων, άρθρων κλπ). Απ.: Το πράγμα ξεκινάει λίγο ανεξάρτητα. Δηλαδή είχα διαλέξει ως επάγγελμα τα μαθηματικά, αλλά στις παρέες μου, στις κοινωνικές μου συναναστροφές, ήμουν πάντα παραμυθάς, μου άρεσε να διηγούμαι ιστορίες, από ανέκδοτα μέχρι ιστορίες που τις έφτιαχνα εκείνη τη στιγμή. Άμα ήταν καλή η παρέα μπορούσα και να ξεκινήσω από κάποιο πρόσωπο που ήταν εκεί και ήθελα να το πειράξω και να χτίσω μια ιστορία γύρω από αυτό. Δηλαδή το να διηγούμαι ή να φτιάχνω ιστορίες, ήταν το μέρος διασκέδαση στη ζωή μου. Ύστερα όταν πρωτομπήκα στην τάξη (ως μεταπτυχιακός φοιτητής), βρήκα ότι η αφήγηση είναι ένα πάρα πολύ βολικό όχημα, δηλαδή τα πρώτα χρόνια ως καθηγητής μαθηματικών, χρησιμοποιούσα την αφήγηση ως εισαγωγική πύλη για τα μαθηματικά και το πρώτο βιβλίο που έγραψα (ένα βιβλίο μαθηματικών για την Α' Γυμνασίου) ήταν ένα βιβλίο στο οποίο το κάθε κεφάλαιο ξεκινούσε με μια μικρή ιστορία. Για ένα διάστημα, λοιπόν, της ζωής μου χρησιμοποιούσα τις ιστορίες για να διδάξω μαθηματικά. Αργότερα τη δεκαετία του 90 μου έδωσαν για πρώτη φορά ένα βιβλίο να μεταφράσω (Το θεώρημα του παπαγάλου) και η ιδέα αυτή, του να φτιάξω δηλαδή μια ιστορία που να
συνδέεται με τα μαθηματικά μου άρεσε πάρα πολύ. Έτσι ήρθε αρκετά χρόνια αργότερα το πρώτο μου βιβλίο, τα Πυθαγόρεια Εγκλήματα. 3.Ερ. Άρα, έτσι όπως το θέτετε, το να συνδυάσετε τα μαθηματικά με τη λογοτεχνία ήταν ένα εύκολο εγχείρημα; Απ. Νομίζω ότι το είχα μέσα μου. Δηλαδή δε μου φάνηκε ποτέ ότι είναι δύο διαφορετικά πράγματα. 4.Ερ. Πώς εμπνέεστε τους ήρωες των βιβλίων σας; (Π.χ. Επηρεάζεστε από άλλα βιβλία που έχετε διαβάσει από την καθημερινότητα..) Απ. Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Το πρώτο μου μυθιστόρημα, τα Πυθαγόρεια Εγκλήματα, έχουν 2 βασικούς ήρωες, που είναι 2 στενοί φίλοι με διαφορετική άποψη για ένα συγκεκριμένο μαθηματικό πρόβλημα. Όλη η ιστορία εξελίσσεται γύρω από τη διαφωνία τους για αυτό το πρόβλημα. Αυτοί οι 2 ήρωες είναι το ίδιο πρόσωπο. Είναι οι διαφορετικές απόψεις που είχα και εγώ πάνω σε αυτό το πρόβλημα σε μία φάση της ζωής μου. Άρα αυτοί οι 2 ήρωες κατά βάση είναι και οι 2 εγώ. Τονίζω το κατά βάση. Από εκεί και πέρα έπρεπε να τους προσδώσω κάποια επιπλέον χαρακτηριστικά που να τους διαφοροποιούν. Στο δεύτερο βιβλίο, ο ήρωας ήταν δεδομένος, ο Αχμές, ο οποίος είναι υπαρκτό πρόσωπο, για το οποίο όμως εκτός από το όνομά του και το έργο του δε γνωρίζουμε τίποτα. Οπότε αυτό που με βοήθησε να χτίσω το χαρακτήρα του ήταν η προσπάθειά μου να σκεφτώ, ένας άνθρωπος που έζησε σε αυτή την περιοχή που την ξέρουμε πολύ καλά και που έχει φτιάξει αυτό το έργο, αυτόν τον πάπυρο, ποιος μπορεί να ήταν, τι αγωνίες μπορεί να είχε και πως μπορεί να έζησε ως παιδί. Στο τελευταίο μου βιβλίο, πάλι ο βασικός ήρωας είναι ο αφηγητής και οι βασικές ηρωίδες 3 γυναίκες. Γι αυτές δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο, αλλά όλες τους είναι αμαλγάματα από γυναίκες που έχω γνωρίσει, κυρίως μέσα από την ιστορία και που μου έχει προκαλέσει θαυμασμό ο αγώνας τους. 5.Ερ. Πιστεύετε ότι τα βιβλία σας απευθύνονται αποκλειστικά σε άτομα με κάποιες περαιτέρω γνώσεις μαθηματικών, καθώς και σε άτομα που απλώς αγαπούν τα μαθηματικά και θέλουν να εντρυφήσουν περισσότερο σε αυτό το αντικείμενο; Απ. Νομίζω πως όχι. Βέβαια δεδομένου ότι έχω απολύτως εθελοντικά καταταγεί στην κατηγορία «Μαθηματική Λογοτεχνία», ξέρω πολύ καλά ότι το επίθετο «Μαθηματική» πριν από το Λογοτεχνία, κάποιους θα τους διώξει, επειδή θεωρούν ότι δεν έχουν καμία σχέση με αυτά και κάποιους θα τους προσελκύσει, επειδή θεωρούν ότι έχουν καλύτερη σχέση με αυτά. Εγώ πιστεύω ότι τα βιβλία μου απευθύνονται στο πολύ ευρύ κοινό, δηλαδή σε
οποιοδήποτε άνθρωπο θέλει να διαβάσει μια ιστορία. Δεν απαιτείται καμιά ιδιαίτερη γνώση. Απαιτείται κάποτε να έχεις σκεφτεί και προβληματιστεί για κάποια πράγματα της ζωής, ή ακόμα να είσαι διατεθειμένος να προβληματιστείς με αυτά, έστω και αν δε σου έχει τύχει ως τώρα. Φυσικά, μπορούν να σου δημιουργηθούν απορίες διαβάζοντας τα βιβλία. Νομίζω, όμως, ότι ακόμα και αυτή η συνειδητοποίηση της άγνοιας σε ένα συγκεκριμένο σημείο, δεν εμποδίζει νομίζω να το φτάσεις ως το τέλος. 6.Ερ. Θα μπορούσατε να μας πείτε κάποια πράγματα από την εμπειρία σας ως καθηγητής μαθηματικών; Απ. Φυσικά. Λέω πάντα ότι αν υπήρχε κάποιο λυχνάρι μαγικό ή κάποια νεράιδα, η οποία μου έλεγε «Σου εξασφαλίζω την επιβίωση εσένα και της οικογένειάς σου, χωρίς να κάνεις απολύτως τίποτα», δηλαδή σε περίπτωση που δε θα είχα την ανάγκη να δουλέψω, είναι πολύ αλαζονικό αυτό που θα σας πω, αλλά θα έκανα ακριβώς αυτό που κάνω και τώρα. Θέλω να πω ότι το να είμαι καθηγητής, αισθάνομαι ότι είναι το μόνο πράγμα που θα μπορούσα να είμαι στη ζωή μου. Νομίζω ότι θα ήμουν πολύ δυστυχής αν έπρεπε να κάνω οποιαδήποτε άλλη δουλειά, έστω και με τα διπλάσια ή τα τριπλάσια χρήματα. Είναι λίγο αλαζονικό να το λέω, αλλά έχω μόνο πειραματικές ενδείξεις περί αυτού. Μπήκα στην εκπαίδευση, αφού τελείωσα τις σπουδές μου, δηλαδή όταν πήρα και το διδακτορικό, επομένως δε χρειάστηκε να επανέλθω για να κάνω κάτι άλλο. Κάποια στιγμή, όμως μου προσφέρθηκε η ευκαιρία να κάνω ένα δεύτερο διδακτορικό. Για να το κάνω όμως αυτό, θα έπρεπε να πάρω δύο χρόνια άδεια με αποδοχές από το σχολείο. Και ήταν ακόμα εποχές που δεν ήταν τόσο δύσκολα τα πράγματα, όπως είναι σήμερα, επομένως είχα αυτή τη δυνατότητα. Μόνο στη σκέψη ότι θα περάσω 2 χρόνια χωρίς να μπαίνω στην τάξη, προτίμησα να παρατήσω το διδακτορικό. Πιστεύω ότι αν και υπάρχουν πολλών ειδών μαθηματικοί, εμένα η θέση μου στα μαθηματικά είναι να τα μεταδίδω. Αυτή είναι η ζωή μου. 7.Ερ. Από την εμπειρία σας ως μαθηματικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, πιστεύετε ότι πρέπει να γίνουν αλλαγές στη διδασκαλία των μαθηματικών, ώστε να γίνουν περισσότερο αγαπητά και προσιτά και να καταπολεμηθεί η γνωστή «μαθηματικοφοβία» των μαθητών; Απ.: Δε νομίζω ότι μπορεί η πολιτεία να κάνει τίποτα. Η Ελλάδα είναι καταδικασμένη να έχει ηγέτες ανάξιους και κυρίως ηγέτες απάτριδες. Επομένως δεν ελπίζω, δεν περιμένω και δεν προσδοκώ τίποτα από την πολιτεία, αλλά από τους ανθρώπους. Από τους συγκεκριμένους δασκάλους, και δεν είναι μόνο θέμα μαθηματικών, που έχουν το μεράκι, που έχουν το πάθος, που ζουν και τρέφονται πνευματικά από αυτό το πράγμα, για να
μπορέσουν να κάνουν όχι αλλαγές συνολικές, αλλά ο καθένας στο μικρό του μαγαζάκι, στη δική του τάξη. Εάν ο καθένας μας μπορεί να κάνει καλύτερα τη δουλειά του, εκεί πραγματικά πιστεύω ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Και εκεί τώρα νομίζω ότι μπορεί να δοθεί βοήθεια από ανθρώπους που το έχουν αυτό στο μυαλό τους. Με αυτή τη λογική, λοιπόν, μαζί με μερικούς άλλους μαθηματικούς, και όχι μόνο, έχουμε φτιάξει μια μη κερδοσκοπική ομάδα, που φέρει τον τίτλο «Θαλής & φίλοι». Αυτή η ομάδα έχει σκοπό να βρει αυτούς τους ανθρώπους που το θέλουν, αλλά που αισθάνονται ότι χρειάζονται κάποια στήριξη, κάποιες ιδέες. Να βρει, λοιπόν, αυτούς τους εμπνευσμένους δασκάλους και να τους ενώσει κάτω από μια ιδέα, κάτω από ένα διαδικτυακό χώρο, κάτω από μια σειρά σεμιναρίων και να τους δώσει ιδέες για το πως μπορούν να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους. Αυτό εννοώ όταν λέω μόνο επιμέρους, μόνο εξειδικευμένα, ούτε οργανωμένα, ούτε με κάποιον που να έχει συμφέρον από αυτό. Εάν το κάνουμε αυτό, εάν συνεργαζόμαστε, το κάνουμε επειδή αρέσει και σε εμάς αυτός ο διάλογος, αυτή η κουβέντα, αυτή η συνύπαρξη με ανθρώπους που έχουν το ίδιο μεράκι με εμάς. 8.Ερ. Συχνά ακούμε ότι τα μαθηματικά βρίσκονται παντού και είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και της καθημερινότητάς μας. Ποια είναι η άποψή σας γι αυτό; Απ. Νομίζω ότι τα μαθηματικά υπάρχουν παντού, αλλά είναι τόσο διακριτικά, που πρέπει να υπάρχουν, γιατί αν δεν υπάρξουν το οτιδήποτε δεν μπορεί να υπάρξει, αλλά πρέπει να μη φαίνονται. Αυτό δεν είναι καθόλου κακό. Είναι παντού μέσα μας, γιατί ο άνθρωπος τα πρώτα γραπτά κείμενα που έγραψε ήταν μαθηματικά. Οι πινακίδες που βρίσκουμε από το 4000 π.χ., τα πρώτα δείγματα γραφής στη Μεσοποταμία είναι πινακίδες με λογαριασμούς, με αριθμούς. Τα μαθηματικά συνδέονται με οτιδήποτε έχει μέσα του μια κανονικότητα και με οτιδήποτε παραβιάζει την κανονικότητα. Είναι μέσα μας, στη φύση μας και ο κάθε άνθρωπος κρύβει ένα είδος μαθηματικού μέσα του. 9.Ερ. Πιστεύετε ότι τα άτομα που δε συμπαθούν τα μαθηματικά πρέπει να εξαναγκάζονται ή να προσπαθούμε να τα βοηθήσουμε στο συγκεκριμένο θέμα; Απ. Ένας πολύ μεγάλος δάσκαλος έχει πει ότι όλα τα ζωάκια, εκτός από τα ανθρωπάκια, στην ηλικία της προεφηβείας και της εφηβείας παίζουν, αλλά όλα έχουν κάποιο τρόπο να επιβιώσουν(π.χ. νύχια, παχύ δέρμα, αδιάβροχο τρίχωμα κλπ). Το ανθρωπάκι δεν έχει τίποτα από όλα αυτά και γι αυτό είναι αναγκασμένο, για να επιβιώσει να αποκτήσει τη γνώση. Επομένως, έχουμε πλήρως συνείδηση ότι τα παιδιά που τα παίρνουμε από το παιχνίδι και τα βάζουμε στο σχολείο, τα βάζουμε να κάνουν κάτι που είναι ενάντια στη φύση
τους, αλλά είναι ο μόνος τρόπος να επιβιώσουν. Δεν πρέπει όμως ποτέ να το ξεχνάμε και επομένως πρέπει κάθε μορφή διδασκαλίας να προσιδιάζει στην ηλικία του, να είναι δηλαδή μια μορφή παιχνιδιού. Αυτό είναι η πρώτη μου παιδαγωγική αρχή. Τα παιδιά που φοβούνται τα μαθηματικά ή που θεωρούν ότι είναι αδύναμα στα μαθηματικά, συνήθως κουβαλάνε μαζί τους κάποιο φόβο. Και αυτό το φόβο πρέπει να τον ξεπεράσουν. Ορισμένα πράγματα πρέπει να εξαναγκάζουμε τους άλλους να τα κάνουν, γιατί δεν ξέρουν ακόμα σε νεαρή ηλικία ότι δεν έχουν κανένα άλλο όπλο για να επιβιώσουν. Δε λέω ότι τα παιδιά πρέπει να βγαίνουν αποκλειστικά μαθηματικοί από το σχολείο και τίποτα άλλο. Λέω όμως ότι τον απλό, λιτό αποδεικτικό ισολογισμό που είναι η προϋπόθεση, η βάση, η ουσία των μαθηματικών οφείλουμε να το δώσουμε στον κάθε πολίτη. Εάν οι πολίτες σκέφτονταν μαθηματικά, οι πολιτικοί θα ήταν εκεί που τους αξίζει, στα σκουπίδια. 10.Ερ. Θα θέλατε να δώσετε μία συμβουλή σε αυτά τα παιδιά που έχουν φοβία με τα μαθηματικά; Απ.: Θα τους ζητούσα να αναρωτηθούν μήπως πίσω από έναν εικονικό φόβο κρύβουν ένα δισταγμό να προσπαθήσουν. Αυτή είναι η σημαντικότερη συμβουλή. Επιμέλεια συνέντευξης: Χλόη Τηλιακού, Παναγιώτης Τριπολιτσιώτης