Μούσιου-Μυλωνά Όλγα. Σχολική Σύμβουλος Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας, ΠΕΡΙΛΗΨΗ

«Εργαστήρι Γλώσσας» του Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας: Η φιλοσοφία, το θεωρητικό υπόβαθρο και η οργάνωση λειτουργίας των Ομίλων «Παραμύθι και Αφήγηση» και «Κριτικός Γραμματισμός Μούσιου-Μυλωνά Όλγα Σχολική Σύμβουλος Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας, omousiou@otenet.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο άρθρο παρουσιάζεται η διαδικασία δημιουργίας των Ομίλων «Παραμύθι και Αφήγηση» και «Κριτικός Γραμματισμός» του Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου (Π.Π.Σ.) Φλώρινας στο πλαίσιο του νέου θεσμού των Ομίλων καινοτομίας και αριστείας των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων. Αρχικά, περιγράφεται η ίδρυση του «Εργαστηρίου Γλώσσας» του Σχολείου, με σκοπό να αποτελέσει «φυτώριο» ιδεών και καλών πρακτικών για τη βελτίωση της διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος. Αναφέρονται οι συλλογικές διαδικασίες σχετικά με την επιλογή των συνεργατών εκπαιδευτικών, τον καθορισμό του πλαισίου της επιμορφωτικής τους υποστήριξης και τη γενική κατεύθυνση και το θεωρητικό πλαίσιο του Εργαστηρίου Γλώσσας, που κρίθηκε ως το πληρέστερο για να υπηρετήσει τους στόχους των Ομίλων. Επίσης, παρουσιάζονται οι διαδικασίες για τον προσδιορισμό των συμμετεχόντων μαθητών, η δημιουργία επιπέδων στους Ομίλους με διαφοροποίηση προσανατολισμού και στόχων, η ανάπτυξη του αναλυτικού προγράμματος και χρονοδιαγράμματος, η συγκρότηση πλαισίου μαθημάτων, ώστε να αποτελέσουν ολοκληρωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, η ανεύρεση βιβλιογραφίας, υλικών για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές κτλ. Τέλος, αναφέρονται οι οργανωτικές ενέργειες για τη διασφάλιση της λειτουργίας των Ομίλων σε πρακτικό επίπεδο και καταγράφονται οι δράσεις υποστήριξης, παρακολούθησης, ανατροφοδότησης και διαρκούς αξιολόγησης των εφαρμοζόμενων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ώστε να αποτελέσουν καινοτόμες διδακτικές προτάσεις για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος στην πρωινή ζώνη λειτουργίας του Σχολείου. Λέξεις κλειδιά: Όμιλοι μαθητών, διδασκαλία γλώσσας, κριτικός γραμματισμός 1. Εισαγωγή Στο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο (Π.Π.Σ.) Φλώρινας λειτούργησαν το σχολικό έτος 2012-13 δύο Όμιλοι μαθητών, ο «Όμιλος για το Παραμύθι και την Αφήγηση» (με δύο Τμήματα) και ο «Όμιλος Κριτικού Γραμματισμού» (με ένα Τμήμα), στο πλαίσιο του νέου θεσμού των Ομίλων καινοτομίας και αριστείας των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων (άρθρα 41 και 45 του νόμου 3966/2011). Η ίδρυση και η λειτουργία τους πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις επιταγές της νομοθεσίας και με το γενικότερο πνεύμα της λειτουργίας και των αναγκών του Π.Π.Σ. Φλώρινας. Οι φάσεις υλοποίησης του εγχειρήματος οργανώθηκαν σταδιακά και με επιστημονική διάσταση, ώστε η όλη προσπάθεια να αποτελέσει ένα μοντέλο διαχείρισης του θέματος. 2. Η προεργασία για τη δημιουργία των Ομίλων Καταρχήν, πραγματοποιήθηκε μια ενημέρωση του Συλλόγου Διδασκόντων, όπου έγινε η

38 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης σχετική διερεύνηση του θέματος και των ποικίλων εναλλακτικών για τη δημιουργία Ομίλων στο Σχολείο. Η εισαγωγή αυτής της καινοτομίας, όπως ήταν αναμενόμενο προκάλεσε τις αρχικές αντιδράσεις και τους προβληματισμούς των εκπαιδευτικών. Καταβλήθηκε προσπάθεια, ώστε να πειστούν οι συνάδελφοι ότι η καθιέρωσή της αποτελεί μια θετική επιλογή για τους μαθητές και ότι θα υπάρξει η κατάλληλη υποστήριξή τους για τη λειτουργία του νέου θεσμού, μια προσπάθεια που στέφθηκε με μερική επιτυχία. Στη δεύτερη συνεδρία η δημιουργία των Ομίλων τέθηκε ως κεντρικός στόχος του Π.Π.Σ. Φλώρινας για το σχολικό έτος 2012-13 και αποφασίστηκε να καταστρωθεί ένας στρατηγικός σχεδιασμός με συλλογική συμμετοχή μελών του ΕΠ.Ε.Σ., του Διευθυντή, του Συλλόγου Διδασκόντων, της Σχολικής Συμβούλου και των Γονέων και Κηδεμόνων των μαθητών. Ακολούθησαν συλλογικές διαδικασίες μέσα από τις οποίες αναδείχθηκε ως προεξάρχουσα μαθησιακή επιλογή για τους Ομίλους η ανάπτυξη των γλωσσικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων των παιδιών, επειδή επηρεάζει άμεσα την καλή επίδοση και συμμετοχή τους σε όλα τα μαθήματα, αποτελεί σημαντική διάσταση της προσωπικής και κοινωνικής τους ζωής και είναι η κεντρική στόχευση της διδασκαλίας στο Δημοτικό Σχολείο (Ο. Μούσιου-Μυλωνά, 2005). Επιπλέον, η γλώσσα είναι σημαντικότατο πολιτισμικό διαμεσολαβητικό εργαλείο, καθώς με αυτή το παιδί μαθαίνει να οικοδομεί τη σκέψη του, να κατανοεί τον κόσμο γύρω του και να διαμορφώνει την ίδια του την ταυτότητα. Στην τρίτη συνεδρία έγινε η επιλογή των συνεργατών εκπαιδευτικών με κριτήριο την εξειδίκευσή τους στις ανθρωπιστικές σπουδές και μετά από δική τους εκδήλωση ενδιαφέροντος. Ακολούθησαν διαδικασίες δημιουργίας ομαδικού πνεύματος μεταξύ των εκπαιδευτικών και της Σχολικής Συμβούλου με τακτική επικοινωνία, συναντήσεις, συζητήσεις και ανταλλαγή ηλεκτρονικής αλληλογραφίας με στόχο την «ομογενοποίηση» των βασικών θέσεων για το Πρόγραμμα και τη διδακτική διαφοροποίηση της κάθε εκπαιδευτικού. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με τον Διευθυντή του Εργαστηρίου Μελέτης της Γλώσσας και των Προγραμμάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Φλώρινας, κ. Κωνσταντίνο Ντίνα, Καθηγητή Γλωσσολογίας της Ελληνικής Γλώσσας και της Διδακτικής της, και τους συνεργάτες του. Μετά τις σχετικές συνεννοήσεις, υπήρξε συναπόφαση της Ομάδας Εκπαιδευτικών για ίδρυση Εργαστηρίου γλώσσας του Π.Π.Σ. Φλώρινας και ανάληψη της επιστημονικής εποπτείας του Εργαστηρίου από τον κ. Ντίνα. 3. Η ίδρυση του «Εργαστηρίου Γλώσσας» Στόχος του Εργαστηρίου Γλώσσας του Π.Π.Σ. Φλώρινας είναι να αποτελέσει «φυτώριο» καλών πρακτικών για τη βελτίωση της διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος, να είναι ένας χώρος πειραματικής εφαρμογής και ελέγχου αποτελεσματικότητας διδακτικών πρακτικών σχετικών με τις σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις της γλώσσας. Στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Γλώσσας επιλέχτηκε να λειτουργήσουν δύο Όμιλοι, ο ένας για το «Παραμύθι και την Αφήγηση», για παιδιά Γ και Δ Δημοτικού, και ο δεύτερος για τον «Κριτικό Γραμματισμό», για παιδιά Ε και Στ Δημοτικού. Η υπαγωγή των δύο Ομίλων στην «ομπρέλα» του Εργαστηρίου Γλώσσας σηματοδοτεί την ενιαία στρατηγική με την οποία κινούνται και αναπτύσσονται ως συνέχεια και συμπλήρωμα ο ένας του άλλου από άποψη φιλοσοφίας, μεθοδολογίας και περιεχομένου, χωρίς να χάνουν την αυτοτέλειά τους. Η φιλοσοφία του Εργαστηρίου Γλώσσας και η σαφής πρόθεση των διοργανωτών του εγχειρήματος ήταν να καταστρωθεί ένα πρόγραμμα ελκυστικό, ευχάριστο, παιδοκεντρικό και επωφελές για τους μαθητές, ένα πρόγραμμα που να προσελκύει το ενδιαφέρον τους και, παράλληλα, να ενισχύει τις επικοινωνιακές δεξιότητές τους με φυσικό και παιγνιώδη τρόπο. Ένας συγκερασμός ψυχαγωγίας και μάθησης με διαθεματικότητα και ποικίλες δραστηριότητες που ενισχύουν την «ολόπλευρη ανάπτυξη» των παιδιών και βελτιώνουν τις επιδόσεις τους στα σχετικά αντικείμενα.

«Εργαστήρι Γλώσσας» του Πρότυου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας 39 4. Το θεωρητικό πλαίσιο των Ομίλων Το θεωρητικό πλαίσιο των Ομίλων στοιχειοθετήθηκε με βάση την προτεραιότητα να υπηρετηθεί ο διττός σκοπός των Ομίλων για ψυχαγωγία και, παράλληλα, για αποσχολειοποιημένη μάθηση, προσδιοριζόμενη στα όρια της μη τυπικής μάθησης (non formal learning) και της άτυπης μάθησης (informal learning), όπου ως μη τυπική μάθηση ορίζεται οποιαδήποτε οργανωμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, που απευθύνεται σε συγκεκριμένους εκπαιδευόμενους και έχει συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους και ως άτυπη μάθηση θεωρείται η διαδικασία που προκύπτει από δραστηριότητες της καθημερινής ζωής οι οποίες σχετίζονται µε την εργασία, την οικογένεια ή τον ελεύθερο χρόνο και δεν είναι διαρθρωμένη από άποψη μαθησιακών στόχων, χρόνου μάθησης ή διδακτικής υποστήριξης (T. Jeffs & M. Smith, 1990). Η γενική κατεύθυνση και το θεωρητικό πλαίσιο του Εργαστηρίου Γλώσσας συγκροτήθηκε με βάση το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Γλώσσα και τη Διδασκαλία των κειμένων (Ψηφιακό Σχολείο, http://digitalschool.minedu.gov.gr), εμπίπτει στην ευρύτερη θεματική ενότητα του «Κριτικού Γραμματισμού» και αποτελεί καινοτόμα πρακτική για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος στο Δημοτικό Σχολείο. Η διδακτική προσέγγιση των Προγραμμάτων του Εργαστηρίου Γλώσσας του Π.Π.Σ. Φλώρινας σχεδιάστηκε σύμφωνα με τις αρχές της Παιδαγωγικής των Πολυγραμματισμών (B. Cope, M. Kalantzis, 2000, Σ. Χατζησαββίδης, 2003: 189-196) της παιδαγωγικής του γραμματισμού με βάση τα κειμενικά είδη (genre-based literacy pedagogy movement) (LERN, 1990, J. R. Martin, 1993, G. Kress, 1994, G. Kress, Gunther & P. Knapp, 1992, Αι. Κέκια, 2011) και της Κειμενοκεντρικής προσέγγισης του γραπτού λόγου (Α. Γεωργακοπούλου, Δ. Γούτσος, 1999, Α. Αρχάκης, 2006, Η. Ματσαγγούρας, 2001). Σύμφωνα με τις παραπάνω συναφείς διδακτικές προτάσεις, οι μαθητές «εμβαπτίζονται» σε περιβάλλοντα γραμματισμού, έρχονται σε επαφή με ποικίλα κειμενικά είδη και, αφού τα επεξεργαστούν γλωσσικά και κειμενικά με κατάλληλες διαθεματικές δραστηριότητες, προβαίνουν στην παραγωγή των δικών τους κειμένων. Στο Εργαστήρι Γλώσσας και στους Ομίλους του Π.Π.Σ. Φλώρινας τέθηκε ως στόχος οι Ομάδες των παιδιών να μετατρέπονται σε κοινότητες μάθησης, όπου γίνεται συλλογικά και συνεργατικά η διερεύνηση των θεμάτων και η οικοδόμηση των νέων γνώσεων (ομαδοσυνεργατική δράση) και υιοθετήθηκε η διαθεματική προσέγγιση των ζητημάτων με τη διασύνδεση των γλωσσικών δραστηριοτήτων με εικαστικές, θεατρικές, κινητικές, καλλιτεχνικές και άλλες δραστηριότητες (Κ. Ντίνας, 2000, Η. Ματσαγγούρας, 2004, 2007). 5. Η δημιουργία των Ομίλων «Παραμύθι και Αφήγηση» και «Κριτικός Γραμματισμός» Στο Εργαστήρι Γλώσσας του Π.Π.Σ. Φλώρινας λειτούργησαν δύο Θεματικοί κύκλοι: το «Παραμύθι και Αφήγηση», με δύο τμήματα, των είκοσι και δώδεκα μαθητών της Γ και της Δ Δημοτικού, και ο «Κριτικός Γραμματισμός» με ένα τμήμα, δεκαοχτώ μαθητών της Ε και Στ Δημοτικού. Σύμφωνα με το γενικό θεωρητικό πλαίσιο, εκπονήθηκε εξειδικευμένο Αναλυτικό Πρόγραμμα για κάθε θεματικό κύκλο, καταγράφηκαν οι ειδικοί εκπαιδευτικοί στόχοι και τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα, σχεδιάστηκαν εξειδικευμένες διδακτικές δραστηριότητες και προτάθηκε ξεχωριστό ενδεικτικό διδακτικό υλικό. Τα προαναφερθέντα είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Σχολείου. Η λειτουργία των Ομίλων ξεκίνησε με μια πρώτη γνωριμία με τους μαθητές και τις μαθήτριες με αυτοπαρουσίασή τους και διερεύνηση των κλίσεων, των συνηθειών, των προτιμήσεων και των προσδοκιών των παιδιών από το Εργαστήρι Γλώσσας, μέσα από ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο και ελεύθερο διάλογο. Τα εκπαιδευτικά Προγράμματα που υλοποιήθηκαν ήταν «Το ταξίδι του Παραμυθιού στον χρόνο» και «Από τα παραμύθια του Αισώπου στα λαϊκά παραδοσιακά παραμύθια του τόπου μας» στον Όμιλο για το Παραμύθι και την Αφήγηση και «Η Εφημερίδα των μικρών Συντα-

40 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης κτών» στον Όμιλο για τον Κριτικό Γραμματισμό. Στη συνέχεια, ακολούθησε η ανεύρεση της κατάλληλης βιβλιογραφίας για εκπαιδευτικούς και μαθητές, με δανεισμό και αγορά βιβλίων και έγινε ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων των πρώτων δύο εβδομάδων. Οι επιμέρους δραστηριότητες των εβδομαδιαίων συναντήσεων με τους μαθητές των Ομίλων σχεδιάστηκαν σχεδόν εξολοκλήρου από τις εκπαιδευτικούς, με διαβαθμισμένη καθοδήγηση, ανάλογη με τις ανάγκες και τις προθέσεις της καθεμιάς εκπαιδευτικού. Ήταν μια προεργασία σημαντική και κοπιώδης, εφόσον έπρεπε να καλυφθούν τέσσερις διδακτικές ώρες εβδομαδιαίως, ώστε να επιτευχθούν οι αρχικοί μας στόχοι, χωρίς να καμφθεί το ενδιαφέρον και η ενθουσιώδης συμμετοχή των παιδιών. Χρειάστηκε να γίνουν πολλές προσαρμογές στις ανάγκες και τις επιθυμίες των μαθητών, ώστε να υπάρχει αμείωτο και ζωηρό το ενδιαφέρον το παιδιών και να αποφευχθεί η κόπωσή τους. Άλλωστε, η πεμπτουσία της διαδικασίας είναι οι δραστηριότητες και το εγκάρδιο δημιουργικό πνεύμα που θα εμπνεύσει ο εκπαιδευτικός με τον ενθουσιασμό του στους μαθητές. 7. Συνοπτική περιγραφή των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων 7.1. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για το Παραμύθι Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για το Παραμύθι συγκροτήθηκαν με δεδομένο ότι η ένασχόληση με τα παραμύθια προσφέρει απόλαυση και ψυχαγωγία, καλλιεργεί τη μητρική γλώσσα με τις πρακτικές της αναδιήγησης, της συγγραφής παραμυθιών και της δραματοποίησης, προάγει το διάλογο και τη γλωσσική έκφραση, διευρύνει το λεξιλόγιο των μαθητών, αποτελεί για τα παιδιά αγωγή φιλαναγνωσίας, δίνει εναύσματα για ανάπτυξη της δημιουργικής/αποκλίνουσας σκέψης και διευρύνει τη φαντασία των παιδιών, που είναι το κίνητρο για την ανάπτυξη της συμβολικής λειτουργίας και της αφαιρετικής σκέψης (Ε. Καψωμένος, 2003, Μ. Κανατσούλη, 2002, Ρ. Σιβροπούλου, 2003, Κ. Μαλαφάντης, 2006, Α. Ντούλια, 2010). Αφορμή για την κατάρτιση των συγκεκριμένων προγραμμάτων αποτέλεσε το άρθρο της Μ. Κανατσούλη, «Παλίμψηστα των λαϊκών, προφορικών παραμυθιών: Μορφές επιβίωσής τους στον σύγχρονο πολιτισμό της εικόνας και του γραπτού λόγου» (2005), στο οποίο καταδεικνύεται ότι το λαϊκό παραμύθι στην μακρά ιστορική του πορεία παρουσιάζει σταθερότητα στη δομή του, στις λειτουργίες του (V. Propp, 1928/1991) και σε άλλα μορφολογικά του γνωρίσματα, αλλά, ταυτόχρονα, αναπροσαρμόζεται στα σύγχρονα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του κάθε λαού, στα ήθη και τα έθιμά του, παρουσιάζεται ευμετάβλητο και ρευστό, φαίνεται να έχει μια «πολλαπλή ζωή και αλλεπάλληλους κύκλους μετεμψυχώσεων» (Γ. Μερακλής, στο Μ. Κανατσούλη, 2005). Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται η διαδοχική μετεξέλιξη του παραμυθιού από προφορικό σε γραπτό, σε εικονογραφημένο, σε παραμύθι με κειμενική και παράλληλη εικονιστική μορφή, σε παραμύθι με κινούμενα σχέδια, σε βιβλίο-παραμύθι και, τέλος, σε πολυτροπικό-πολυμεσικό, ψηφιοποιημένο, διαδικτυακό παραμύθι. Αναδεικνύεται ο τρόπος με τον οποίο υποχωρεί το παρωχημένο ιδεολογικό περιεχόμενο των παραμυθιών και στις σύγχρονες μικρές ιστορίες εμπεριέχονται οι αξίες της εποχής μας: η οικολογία, η αειφορία και η ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, η αποδόμηση ρατσιστικών και σεξιστικών στερεοτύπων και η ανοχή στη διαφορετικότητα, η διαπολιτισμική αγωγή (Ό. Μούσιου, 2001-2002), η εμπέδωση της συνεργασίας και της αλληλεγγύης, η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του παιδιού, η ψυχαγωγία κτλ. Πτυχή της διδακτικής προσέγγισης συνιστά η εικονογράφηση, ως ενδοκειμενικό και ως παραγλωσσικό στοιχείο που προσφέρει τη δυνατότητα της διπλής αφήγησης του παραμυθιού, λεκτικής και εικονιστικής (Α. Γιαννικοπούλου, 2001, 2008). Εκτός από την εικονική διακειμενικότητα την οποία επιδιώκουμε στα προγράμματα με παράλληλη παρουσίαση σύγχρονης και νέας εικονογράφησης του ίδιου παραμυθιού ή παράλληλης παρουσίασης εικόνων του ίδιου παραμυθιού από σύγχρονες διαφορετικές εκδόσεις, προτείνονται και πολλές δραστηριότητες με εικόνες (Τ. Τσιλιμένη, 2007, Σ. Γρόσδος, 2011).

«Εργαστήρι Γλώσσας» του Πρότυου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας 41 Με το πρόγραμμα αυτό οι μικροί μαθητές προάγονται σε συγγραφείς παραμυθιών, με την ανάγνωση και την επεξεργασία ποικιλίας παραμυθιών μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν με ενδιαφέρον ένα βιβλίο, να διαβάζουν προσεκτικά ένα κείμενο, να ανιχνεύουν στοιχεία που έχουν σχέση με τη γραφή και, τέλος, να αξιοποιούν κατάλληλα όλα αυτά, συνδυάζοντας όσα έχουν μάθει (Τ. Ροντάρι, 2001). Στο τέλος του Προγράμματος ο κάθε μικρός μαθητής-συγγραφέας θα έχει συμπληρώσει Φάκελο Εργασιών με τις προσωπικές δημιουργίες του. 7.2. Το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία των κειμενικών ειδών Το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία των κειμενικών ειδών με τίτλο «Η εφημερίδα των Μικρών Συντακτών» εφαρμόστηκε στον Όμιλο για τον «Κριτικό Γραμματισμό» του Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας, που απευθύνεται σε μαθητές Ε και Στ τάξης του Δημοτικού, και επικεντρώθηκε στην επεξεργασία των τοπικών, κυρίως, αλλά και των πανελλαδικής εμβέλειας εφημερίδων. Είναι γνωστό ότι κάθε εφημερίδα αποτελεί μια δεξαμενή αυθεντικού διδακτικού υλικού για το γλωσσικό μάθημα, γιατί περιέχει ποικιλία χρηστικών κειμένων, που η κατάλληλη επεξεργασία τους προάγει πολλές γλωσσικές δεξιότητες και βελτιώνει τον κριτικό και λειτουργικό γραμματισμό του αναγνώστη (Α. Ιορδανίδου, Α. Φτερνιάτη, επιμ., 2000. Π. Πολίτης, ΚΕΓ). Για τους λόγους αυτούς επιλέχτηκε ως προνομιακό διδακτικό υλικό για το συγκεκριμένο πρόγραμμα, που προέκυψε από την πρόταση των ίδιων των παιδιών και την επιθυμία τους για τη συγγραφή και την έκδοση μιας εφημερίδας του Ομίλου. 8. Η Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών Αποφασίστηκαν και υλοποιήθηκαν μια σειρά από επιμορφωτικές δράσεις για τις υπεύθυνες εκπαιδευτικούς των Ομίλων, παράλληλα με την εξέλιξη του Προγράμματος, και καταρτίστηκε ένα Πρόγραμμα μαθημάτων και σεμιναρίων για την ενίσχυση της διδακτικής ικανότητας των συναδέλφων που ανέλαβαν να υλοποιήσουν το πρόγραμμα, για την ευαισθητοποίησή τους σε θέματα διδασκαλίας του παραμυθιού, της αφήγησης και της παραγωγής του γραπτού λόγου, και για την ενημέρωσή τους για τα Νέα Προγράμματα Σπουδών και την οπτική του κριτικού γραμματισμού που εισάγεται με αυτά. Με αφορμή την επιμόρφωση των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών δημιουργήθηκε ο Όμιλος Εκπαιδευτικών για τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία (http://omilosglossas.wordpress.com/) σε συνεργασία με τις συναδέλφους Κωνσταντία Βαϊρινού, Σύμβουλο Προσχολικής Αγωγής Φλώρινας, και Άννα Πολατίδου, Σχολική Σύμβουλο Φιλολόγων Φλώρινας. Την επιστημονική εποπτεία και την επιμορφωτική υποστήριξη του Ομίλου Εκπαιδευτικών ανέλαβε, επίσης, το Εργαστήριο Μελέτης της Γλώσσας του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Φλώρινας. Στον Όμιλο των Εκπαιδευτικών συμμετείχαν περισσότεροι από 260 νηπιαγωγοί, δάσκαλοι και καθηγητές, οι οποίοι παρακολούθησαν Πρόγραμμα επαγγελματικής ενδυνάμωσης για τον «Κριτικό Γραμματισμό», διάρκειας πενήντα δύο (52) ωρών. Τέλος, εκτός από τις πολλαπλές τακτικές και άτυπες συναντήσεις των εκπαιδευτικών του Ομίλου, των μικρών μαθητών και της Σχολικής Συμβούλου, πραγματοποιήθηκαν και τρεις ανατροφοδοτικές συναντήσεις για την αναμόρφωση των στόχων και την αναπροσαρμογή των επιλεγμένων δράσεων. 9. Διαδικαστικά και πρακτικά ζητήματα της λειτουργίας των Ομίλων Στο Χρονοδιάγραμμα λειτουργίας των Ομίλων προβλέπονταν δύο διδακτικά δίωρα εβδομαδιαίως από τον Νοέμβριο του 2012 ως τη λήξη του σχολικού έτους. Καθορίστηκαν με σαφήνεια και σε συνάφεια με το νομοθετικό πλαίσιο η επιλογή και ο αριθμός των μαθητών, οι ημερομηνίες για εγγραφές, η δημοσιοποίηση και η πρόσκληση ενδιαφέροντος, οι υποχρεώσεις των υπευθύνων των Ομίλων και τα ποικίλα διαδικαστικά θέματα (στοιχεία γονέων, επικοινωνία, κτλ.).

42 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Οι πρακτικές προϋποθέσεις για την καλύτερη λειτουργία του Εργαστηρίου Γλώσσας, όπως αίθουσα, κατάλληλα εξοπλισμένη, με γωνιά ανάγνωσης, βιβλιοθήκη, διάφορα υλικά χειροτεχνίας και ράφια για την τακτοποίησή τους, τεχνολογική υποδομή, υπολογιστής και προβολέας, και οικονομική στήριξη των Ομίλων, που υπολογίστηκε στο ύψος των 600 ευρώ συνολικά για το κόστος των προαναφερόμενων υλικών και μέσων, διασφαλίστηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό με την πολύτιμη συνδρομή και μέριμνα του Διευθυντή του Π.Π.Σ. Φλώρινας, κ. Κίμωνα Σαββάκη. 10. Η αξιολόγηση των Προγραμμάτων Η ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων συνοδεύεται από την αξιολόγηση του Προγράμματος καταρχήν από τους ίδιους τους μαθητές. Για τη διαδικασία αυτή προβλέπεται να αφιερωθούν δύο δίωρα στην ανάλυση, ανακεφαλαίωση και περιληπτική παρουσίαση των δραστηριοτήτων, μέσα από τα έργα που είναι αναρτημένα στους τοίχους της αίθουσας και από τους ατομικούς φακέλους του καθενός, να διατυπωθούν οι εντυπώσεις και οι παραπέρα επιθυμίες των παιδιών για μια νέα εναλλακτική διδακτική πρόταση στο πλαίσιο της θεματικής των Ομίλων τους. Ο Φάκελος Εργασιών του Μαθητή αποτελεί το κύριο εργαλείο αξιολόγησης του προγράμματος. Οι μαθητές σε όλη τη διάρκεια του έτους συμπληρώνουν το Φάκελό τους με τις ατομικές τους δραστηριότητες και στο τέλος με έναν Οδηγό αυτοαξιολόγησης, που θα τους χορηγηθεί θα αποτιμήσουν την προσωπική τους συμμετοχή στο πρόγραμμα και τη βελτίωσή τους σε συγκεκριμένους τομείς. Επίσης, στην αξιολόγηση προβλέπονται συζητήσεις και ημιδομημένες συνεντεύξεις με γονείς για τη δική τους αποτίμηση από τη συμμετοχή των παιδιών τους στους Ομίλους. Στο κλείσιμο της χρονιάς σχεδιάζεται να γίνει μια εκδήλωση με τους γονείς για να δημοσιοποιηθεί το έργο των Ομίλων, με παρουσιάσεις από τους μαθητές, μια σύντομη θεατρική παράσταση που θα δημιουργήσουν τα παιδιά και έκθεση των κειμένων και των δημιουργιών τους. Ως επιστέγασμα των δράσεων, ακολουθεί η αυτοαξιολόγηση της κάθε εκπαιδευτικού για την επιτυχία των στόχων της και η γενική αξιολόγηση των Προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν από όλους τους συμμετέχοντες στην υποστηρικτική επιστημονική ομάδα (εκπαιδευτικούς, σχολική σύμβουλο, ειδικούς συνεργάτες, καθηγητή Π.Τ.Ν. Φλώρινας). 11. Τα πρώτα συμπεράσματα από τη λειτουργία των Ομίλων Το τελικό αποτέλεσμα της εφαρμογής του προγράμματος δεν έχει ακόμα αξιολογηθεί, αλλά οι ως τώρα ενδείξεις οδηγούν σε ορισμένα πρώτα θετικά συμπεράσματα: Η συμμετοχή των μαθητών σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος ήταν αμείωτη και ενθουσιώδης και η ποιότητα των ποικίλων κειμενικών ειδών που παρήγαγαν οι μαθητές ήταν πολύ ικανοποιητική. Η ανταπόκριση στις εργασίες ήταν αυθόρμητη και ο συνδυασμός συγγραφικής δραστηριότητας με καλλιτεχνικές εργασίες και δραματοποίηση απότελούσε ένα διαρκές κίνητρο για την ολοκλήρωση των εργασιών και την παραγωγή προσωπικών και ομαδικών έργων. Οι κοινωνικοποιητικές διαδικασίες που συμβαίνουν κατά τη λειτουργία των Ομίλων είναι σημαντικές για την ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Η συνύπαρξη και η παρουσία παιδιών από διαφορετικές ηλικίες και από διαφορετικές σχολικές μονάδες, σε εξωδιδακτικό χρόνο, είναι μια πρωτόγνωρη και ενδιαφέρουσα εμπειρία για όλους και δημιούργησε νέες σχέσεις και κοινωνικές διασυνδέσεις των παιδιών. Η απαλλαγή από το άγχος της σχολικής αξιολόγησης απελευθέρωσε τις δημιουργικές δυνάμεις των μαθητών και τους βοήθησε να εκφραστούν προφορικά και γραπτά με αυθόρμητο τρόπο. Η αποσχολειοποίηση των δραστηριοτήτων, η άνεση στη χρονική ροή των φάσεων του προγράμματος και η ευέλικτη διαχείριση του χρόνου αποτέλεσαν πλεονεκτήματα για τη διδασκαλία και έδωσαν στο κάθε παιδί την ευκαιρία να ακολουθήσει

«Εργαστήρι Γλώσσας» του Πρότυου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας 43 τους προσωπικούς του ρυθμούς. Τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα για τη διδακτική αξιοποίηση του παραμυθιού και τη διδασκαλία των κειμενικών ειδών μέσα από τις τοπικές εφημερίδες εφαρμόζονται εύκολα στο σχολείο είτε στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης είτε ως Σχέδιο Εργασίας, το οποίο μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς ιδιαίτερο οικονομικό κόστος από οποιοδήποτε Δημοτικό Σχολείο. Οι συγκεκριμένες ευέλικτες προτάσεις συνιστούν μια ανασχεδιασμένη διδακτική προσέγγιση και περιέχουν ενδεικτικές δραστηριότητες και ιδέες, που μπορούν να αποτελέσουν έναυσμα για εναλλακτικές επινοήσεις από τον κάθε συνάδελφο και προσαρμογή στα δεδομένα της τάξης και τις ανάγκες των μαθητών του. Ο όλος σχεδιασμός, όπως παρουσιάστηκε συνοπτικά, είχε ως στόχο να γίνει μια επιτυχής πρώτη λειτουργία των Ομίλων του Π.Π.Σ. Φλώρινας, με προγραμματισμό όλων των δράσεων, με λεπτομερή πρόβλεψη της διοργάνωσης και προσπάθεια απομείωσης όλων των πιθανών αρνητικών παραγόντων, ώστε να αξιοποιηθούν με τον καλύτερο τρόπο για τους συμμετέχοντες μαθητές οι περίπου 110-120 διδακτικές ώρες, που προβλέπεται να πραγματοποιηθούν ως το τέλος του διδακτικού έτους 2012-13. Ευελπιστούμε και η τελική αξιολόγηση να προσαυξήσει τα πρώτα θετικά αποτελέσματα και με την ανάδειξη των αδυναμιών και των αναποτελεσματικών πτυχών των Προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν να μας προσφέρει τις δυνατότητες για την περαιτέρω βελτίωσή τους. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε θερμά τον Διευθυντή του Εργαστηρίου Μελέτης της Γλώσσας και των Προγραμμάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Φλώρινας (Π.Δ. 113, ΦΕΚ 99/29-4-2003), κ. Κωνσταντίνο Ντίνα, Καθηγητή Γλωσσολογίας της Ελληνικής Γλώσσας και της Διδακτικής της, για την επιστημονική εποπτεία και την επιμορφωτική υποστήριξη όλου του εγχειρήματος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Jeffs, T. & Smith, M. (1990). Educating informal educators. Jeffs T. and Smith M (1990) Using Informal Education. Buckingham: Open University Press. Kress, Gunther & Knapp, Peter (1992). Genre in a social theory of language, English in Education 26 (20), pp. 4-15. Kress, Gunther (1994). Learning to Write. London: Routledge and Kegan Paul. Literacy and Education Research Network [LERN] (1990). A Genre-Based Approach to Teaching Writing, Years 3-6. Annandale, Australia: Department of School Education. Martin, J. R. (1993). A Contextual Theory of Language, in Cope, Bill & M. Kalantzis, eds. The Powers of Literacy: α Genre Approach to teaching Writing. London: Falmer Press, pp. 116-136. Propp, Vladimir (1928/1991). Μορφολογία του Παραμυθιού. Η διαμάχη με τον Κλωντ Λέβι- Στρως και άλλα κείμενα (μτφρ. Α. Παρίση). Αθήνα: Καρδαμίτσας. Αρχάκης, Αργύρης (2006). Γλωσσική Διδασκαλία και Σύσταση Κειμένων. Αθήνα: Πατάκης. Γεωργακοπούλου, Α., Γούτσος, Δ. (1999). Κείμενο και Επικοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Γιαννικοπούλου Αγγελική (2001). «Εικονογραφημένα παιδικά βιβλία: Η αναγνωσιμότητα των εικόνων από παιδιά προσχολικής ηλικίας», στο Η συγγραφή και η εικονογράφηση. Αθήνα: Καστανιώτης. Γιαννικοπούλου, Αγγελική (2008). «Στη χώρα των χρωμάτων», στο Το Σύγχρονο Εικονογραφημένο παιδικό Βιβλίο. Αθήνα: Παπαδόπουλος. Γρόσδος Σταύρος (2011). «Εικόνα και γλωσσική διδασκαλία. Η διδακτική αξιοποίηση πολύτροπικών κειμένων», Νέα Παιδεία 138, σελ. 63-83. Ιορδανίδου, Άννα, Φτερνιάτη, Άννα (επιμ.) (2000). Επικοινωνιακές διδακτικές προτάσεις για το γλωσσικό μάθημα στο Δημοτικό σχολείο. Αθήνα: Πατάκης.

44 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Κανατσούλη Μένη (2005). «Παλίμψηστα των λαϊκών, προφορικών παραμυθιών: Μορφές επιβίωσής τους στον σύγχρονο πολιτισμό της εικόνας και του γραπτού λόγου», Σύγκριση Comparaison 16, σελ. 119-136. Κανατσούλη, Μένη (2002). Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Καψωμένος, Ερατοσθένης (2003). Αφηγηματολογία. Αθήνα: Πατάκης. Κέκια Αιμιλία (2011), Η Παιδαγωγική του γραμματισμού με βάση τα κειμενικά είδη: Μια εναλλακτική πρόταση για τη γλωσσική αγωγή στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης. Μαλαφάντης Κωνσταντίνος (2006). Το Παραμύθι στην εκπαίδευση. Ψυχοπαιδαγωγική διάσταση και αξιοποίηση. Αθήνα: Ατραπός. Ματσαγγούρας Ηλίας (2001). Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα: Γρηγόρης. Ματσαγγούρας Ηλίας (2004). Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Αθήνα: Γρηγόρης. Ματσαγγούρας Ηλίας (2007). Σχολικός Εγγραμματισμός. Λειτουργικός - Κριτικός - Επιστημονικός, Αθήνα: Γρηγόρης. Μούσιου, Όλγα (2001-2002). «Η συμβολή της Λογοτεχνίας στη διαμόρφωση διαπολιτισμικής συνείδησης», Μακεδνόν 9, 243-252. Μούσιου-Μυλωνά, Όλγα (2005). Η διδασκαλία της Νέας Ελληνικής στο Δημοτικό σχολείο σήμερα: Οργανωτικές και διδακτικές πρακτικές, διδακτορική εργασία, Π.Τ.Δ.Ε. Φλώρινας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, στη διεύθυνση: http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/14402. Νέα Προγράμματα Σπουδών, Ψηφιακό Σχολείο http://digitalschool.minedu.gov.gr. Ντίνας, Κώστας (2000). «Η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας: δύο διαφορετικές θεωρήσεις», Μακεδνόν 7, σελ. 83-106. Ντούλια, Αθηνά (2010). Διδάσκοντας μέσα από τα παραμύθια: «Δυνατότητες - όρια - προοπτικές», στο Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ.), 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα «Μαθαίνω πώς να μαθαίνω», 7-9 Μαΐου 2010, ISSN 1790-8574 1. Ανακτήθηκε 20-11-2012 από τη διεύθυνση http://www.elliepek.gr/documents/5o_synedrio_eisigiseis/ntoulia_athina.pdf Πολίτης, Περικλής, Μέσα μαζικής ενημέρωσης, το επικοινωνιακό πλαίσιο και η γλώσσα τους, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε 23-10-2012 από τη διεύθυνση http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_b_10/thema_pdf.pdf Ροντάρι, Τζιάνι (2001). Η Γραμματική της φαντασίας. Μεταίχμιο. Σιβροπούλου, Ρένα (2003). Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών. Θεωρητικές και διδακτικές διαστάσεις. Αθήνα: Μεταίχμιο. Τσιλιμένη, Τασούλα (2007). Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο. Όψεις και Απόψεις. Βόλος: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας. Χατζησαββίδης, Σωφρόνης (2003). «Πολυγραμματισμοί και Διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας», στο Η γλώσσα και η διδασκαλία της, Αφιερωματικός τόμος. Φλώρινα: Βιβλιολογείον, Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας του Α.Π.Θ., σελ. 189-196.