ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΣΤΟΧΟΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ... 5 1.1 Ταυτότητα της Μελέτης... 5 1.2 Δομή του Έργου... 6 2 Ο ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ... 9 2.1 Εισαγωγή Βασικές Έννοιες... 9 2.2 Χαρακτηριστικά Στοιχεία Κοινωνικών Επιχειρήσεων... 11 2.3 Διεθνής και Ευρωπαϊκή Εμπειρία Επιτυχημένες Πρακτικές στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας... 15 2.3.1 Κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ιταλία... 15 2.3.2 Κοινωνικές επιχειρήσεις στο Βέλγιο... 15 2.3.3 Κοινωνικές επιχειρήσεις στη Γαλλία... 16 2.3.4 Πρωτοβουλίες για την ένταξη στην απασχόληση που αναπτύσσονται στη Γερμανία... 17 2.3.5 Συνεταιρισμοί απασχόλησης στη Φινλανδία... 17 2.3.6 Πρωτοβουλίες ένταξης στην απασχόληση στην Ισπανία... 18 2.3.7 Πρωτοβουλίες ένταξης και απασχόληση στη Μεγ. Βρετανία... 18 2.3.8 Υπηρεσίες για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών στην Αυστρία... 19 2.3.9 Συνεταιριστικές εταιρείες κοινωνικής αλληλεγγύης στο Μεξικό... 19 2.4 Η εμπειρία στην Ελλάδα και την Κρήτη στον τομέα της Κοινωνικής οικονομίας... 20 2.4.1 Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα... 20 2.4.2 Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στην Περιφέρεια Κρήτης... 21 2.5 Αναπτυξιακές κατευθύνσεις και στρατηγικές της Περιφέρειας Κρήτης... 33 2.6 Γενικές Διαπιστώσεις για τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις... 39 3 ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΕΩΝ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜΕΑ (FOCUS GROUPS)... 40 3.1 Μεθοδολογία, Ερωτηματολόγιο, Επιλογή Δείγματος... 40 3.2 Συνοπτική Καταγραφή Συνεντεύξεων... 41 «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 1

3.3 Ποιοτική Αξιολόγηση - Συμπεράσματα... 48 4 ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜΕΑ... 49 4.1 Επαγγέλματα του Τρίτου Τομέα... 49 4.2 Εν δυνάμει Τομείς της Κοινωνικής Οικονομίας στην Περιφέρεια Κρήτης... 54 4.2.1 Εισαγωγή... 54 4.2.2 Μεθοδολογική Προσέγγιση... 56 4.3 Προτεινόμενα Επαγγέλματα του Τρίτου Τομέα... 59 4.3.1 Επαγγέλματα/Δραστηριότητες στον τομέα του Περιβάλλοντος... 61 4.3.2 Επαγγέλματα/ Δραστηριότητες του Τρίτου Τομέα που μπορούν να ενταχθούν στο πλαίσιο των τουριστικών, ή εναλλακτικών τουριστικών δραστηριοτήτων... 65 4.3.2.1 Επαγγέλματα/Δραστηριότητες στους τομείς του Πολιτισμού και των Κοινωνικών Υπηρεσιών 70 4.3.3 Άλλες συναφείς Δραστηριότητες Επαγγέλματα... 72 4.3.3.1 Παραγωγή Πώληση Τοπικών Παραδοσιακών Προϊόντων... 73 4.3.3.2 Βιολογική Γεωργία... 73 4.3.3.3 Αγροτουρισμός... 76 4.3.3.4 Υπηρεσίες Φύλαξης... 78 5 ΠΕΔΙΑ ΚΛΕΙΔΙΑ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ... 79 5.1 Παραγωγή και Πώληση Τοπικών Παραδοσιακών Προϊόντων... 79 5.1.1 Μεταποίηση και Εμπορία Τοπικών Γεωργικών Προϊόντων... 79 5.1.1.1 Μονάδες επεξεργασίας γάλακτος για την παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων... 79 5.1.1.2 Μονάδες τυποποίησης μελιού και λοιπών ειδών κυψέλης... 80 5.1.1.3 Μονάδες Κονσερβοποίησης Κηπευτικών... 81 5.1.1.4 Παραγωγή Παραδοσιακών Γλυκών... 81 5.2 Παραγωγή ειδών αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής... 83 5.2.1 Παραγωγή αρτοσκευασμάτων... 83 5.3 Επεξεργασία Τυποποίηση Αρωματικών Φυτών... 84 5.4 Παραγωγή Χειροτεχνικών Προϊόντων... 85 5.4.1 Παραγωγή προϊόντων κεραμικής αγγειοπλαστικής... 85 5.4.2 Παραγωγή Υφαντών, Πλεκτών και Κεντημάτων... 85 «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 2

5.4.3 Μονάδες Ξυλογλυπτικής και Μεταλλοτεχνίας... 86 5.4.4 Ζωγραφική Αγιογραφία... 87 5.5 Ανάπτυξη Τουριστικών Δραστηριοτήτων Προώθησης Εναλλακτικού Τουρισμού... 88 5.5.1 Αγροτουριστικές Επιχειρήσεις... 88 5.5.2 Οικοτουριστικές Επιχειρήσεις... 89 5.5.3 Επιχειρήσεις Τουριστικού Περιπέτειας... 90 5.5.4 Επιχειρήσεις Πολιτιστικού Θρησκευτικού Τουρισμού... 91 5.6 Επιχειρήσεις Τοπικής Πολιτιστικής Ανάπτυξης... 92 5.6.1 Νομού Ηρακλείου... 93 5.6.2 Νομός Χανίων... 93 5.6.3 Νομός Ρεθύμνης... 93 5.6.4 Νομός Λασιθίου... 94 5.7 Επιχειρήσεις Συντήρησης, Αποκατάστασης Κτιρίων και Μνημείων... 94 5.8 Επιχειρήσεις Διαχείρισης και Προστασίας Περιβάλλοντος... 95 5.9 Παροχή Υπηρεσιών Φύλαξης, Καθαρισμού και Συντήρησης κτιρίων και δημόσιων χώρων... 97 5.10 Παροχή Υπηρεσιών Κοινωνικής Πρόνοιας... 98 5.11 Εταιρεία Κοινωνικού Σκοπού Ανακύκλωσης Υλικών... 99 6 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ - ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ - ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ...102 6.1 Περιγραφές Βασικών Θέσεων Εργασίας του Τρίτου Τομέα... 106 7 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ...116 7.1 Στόχοι του Οικονομικού Μοντέλου... 116 7.2 Τρόπος Λειτουργίας...118 7.3 Αξιολόγηση και Κριτήρια βιωσιμότητας κοινωνικής Επιχείρησης... 119 8 ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ (DATA BASE) ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ...153 9 ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜΕΑ...159 «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 3

9.1 Εισαγωγή... 159 9.2 Παρεμβάσεις σε εθνικό επίπεδο... 163 9.3 Ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα και Απαιτούμενες Παρεμβάσεις στην Περιφέρεια... 166 9.3.1 Νομοθετικές ρυθμίσεις και προσαρμογές... 166 9.3.2 Φορολογικά και διοικητικά κίνητρα... 166 9.3.3 Κοινωνικά επιδόματα και κοινωνική επιχειρηματικότητα... 167 9.3.4 Χρηματοπιστωτικές δομές για τον τρίτο τομέα της οικονομίας... 167 9.3.5 Αποτελεσματική αξιοποίηση των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών και του Γ ΚΠΣ... 167 9.3.6 Ενθάρρυνση και ώθηση στην κατανάλωση υπηρεσιών του τομέα... 168 9.3.7 Επαγγελματική κατάρτιση και κινητοποίηση στελεχών... 168 9.3.8 Προώθηση της συνεργασίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων με τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας... 169 10 Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...170 «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 4

1 ΣΤΟΧΟΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 1.1 Ταυτότητα της Μελέτης Το έργο «Μελέτη για τον Εντοπισμό Πεδίων-Κλειδιά του Τρίτου Τομέα που ενισχύουν την επιχειρηματικότητα των Ομάδων Στόχου στην Κρήτη», αποτελεί επί μέρους Ενέργεια του Έργου «Ολοκληρωμένο Σχέδιο-Ανοικτοί Δρόμοι στην Ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας». Εκπονήθηκε από την «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ για λογαριασμό της Αναπτυξιακής Σύμπραξης «Ενεργοί Πολίτες» στο πλαίσιο της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας EQUAL. Θεματικά, οι επί μέρους στόχοι του έργου συμπεριλαμβάνουν: Τον εντοπισμό πεδίων-κλειδιών για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας στην Κρήτη, Τον θεματικό και χωρικό εντοπισμό εν δυνάμει επιχειρήσεων, Τη διαμόρφωση Προτάσεων - Παρεμβάσεων που θα συνεισφέρουν στην υγιή ανάπτυξη και λειτουργία («μακρο-οικονομικά») των Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Περιφέρεια και εργαλείων προαξιολόγησης της οικονομικής τους βιωσιμότητας. Το έργο ουσιαστικά αποτελεί την πρώτη δομημένη προσπάθεια προσέγγισης/διερεύνησης των δυνατοτήτων ανάπτυξης δραστηριοτήτων στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Περιφέρεια Κρήτης. Προσεγγίζει τον κλάδο της Κοινωνικής Οικονομίας σε τοπικό/ περιφερειακό επίπεδο στην Κρήτη, στοχεύοντας: Στην αναζήτηση των δυνατοτήτων και των προϋποθέσεων για την ενίσχυση της τοπικής αγοράς εργασίας με την δημιουργία Κοινωνικών Επιχειρήσεων Στην ένταξη μελών συγκεκριμένων ευπαθών κοινωνικών ομάδων στις κοινωνικές επιχειρήσεις Στη διαμόρφωση ενός πλαισίου προτάσεων και προγραμμάτων κατάρτισης που θα ανταποκρίνονται με τρόπο ρεαλιστικό στις ανάγκες στελέχωσης των κοινωνικών επιχειρήσεων της Περιφέρειας Κρήτης «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 5

Στη διερεύνηση και αξιολόγηση των συνθηκών βιωσιμότητας των νέων επιχειρήσεων Στη συγκρότηση Βάσης δεδομένων των Κοινωνικών επιχειρήσεων της Περιφέρειας με έμφαση στην καταγραφή των βασικών εμπλεκομένων φορέων/ κοινωνικών εταίρων στην Κρήτη, ήτοι: o Εθελοντικούς Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς (ΜΚΟ) o Οικολογικές και Περιβαλλοντικές ΜΚΟ o Συνεταιριστικές και διεπαγγελματικές οργανώσεις που εντάσσονται στο λειτουργικό/ εννοιολογικό πλαίσιο των επιχειρήσεων του Τρίτου Τομέα o Λοιποί προνοιακοί φορείς και οργανώσεις που σχετίζονται με την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας στην Κρήτη Ενσωματώνει και στηρίζεται στα ευρήματα αντίστοιχων δράσεων στο πλαίσιο του Έργου «Ολοκληρωμένο Σχέδιο- Ανοικτοί Δρόμοι στην Ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας», λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα δημογραφικά στοιχεία και τις τοπικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της Περιφέρειας Κρήτης. Εστιάζει στην αναζήτηση νέων δυνατοτήτων απασχόλησης στην Κοινωνική Οικονομία συγκεκριμένων ομάδων πληθυσμού: Τους νέους άνεργους κάτω των 40 ετών Τις άνεργες γυναίκες Τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες που επιθυμούν να ενταχθούν στην αγορά εργασίας, ομάδες με αυξημένα εμπόδια και δυσκολίες πρόσβασης στην «συμβατική αγορά εργασίας». 1.2 Δομή του Έργου Η μελέτη θεματικά είναι διαρθρωμένη ως ακολούθως: Στο Δεύτερο Κεφάλαιο γίνεται μία συνοπτική μεν αλλά περιεκτική αναφορά στις «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 6

βασικές έννοιες του Τρίτου Τομέα Κοινωνική Οικονομία, Κοινωνική Επιχείρηση που κυριαρχούν στο σύνολο του μελετητικού έργου. Προσδιορίζεται η έννοια της Κοινωνικής Επιχείρησης, τα χαρακτηριστικά της και διαφοροποιείται από τις αντίστοιχες συμβατικές επιχειρήσεις και εξετάζονται οι βασικές μορφές λειτουργίας της. Τέλος καταγράφονται σημαντικές εμπειρίες και καλές πρακτικές από λειτουργούσες Κοινωνικές Επιχειρήσεις στην ΕΕ και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Στο Τρίτο Κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση των αποτελεσμάτων των ποιοτικών συνεντεύξεων που έγιναν στο πλαίσιο των απαιτήσεων του έργου σε αντιπροσωπευτικές επιχειρήσεις, καθώς και σε παράγοντες και φορείς που με την ευρύτερη έννοια εμπλέκονται στην λειτουργία των επιχειρήσεων του Τρίτου Τομέα στην Κρήτη, βάσει ερωτηματολογίου. Στόχος των ποιοτικών αυτών συνεντεύξεων ήταν η άντληση πληροφόρησης και η καταγραφή απόψεων, προτάσεων και υποδείξεων που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ενισχυτικά στην ανάπτυξη του τομέα στη Κρήτη. Στο Τέταρτο Κεφάλαιο γίνεται η καταγραφή επαγγελμάτων του Τρίτου Τομέα και η εξειδίκευση σε πεδία-κλειδιά ή τομείς οικονομικής δραστηριότητας που παρουσιάζουν ευνοϊκές συνθήκες βιώσιμης ανάπτυξης και λειτουργίας στην Περιφέρεια με βάση τις τοπικές ιδιαιτερότητες σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο και τις συνθήκες ζήτησης και προσφοράς για τις εξεταζόμενες υπηρεσίες και προϊόντα. Στόχος είναι η μετάβαση από το σύνολο των τομέων που προσφέρουν πεδίο ανάπτυξης κοινωνικών επιχειρήσεων να καταδειχθούν οι συγκεκριμένοι που εμφανίζουν συγκριτικό πλεονέκτημα σε επίπεδο περιφέρειας. Ακόμη δε περισσότερο, στα πορίσματα του έργου να υποδειχθούν -ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά- χωροθετημένες στην Κρήτη δραστηριότητες του Τρίτου Τομέα που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν στο βραχυχρόνιο διάστημα, επωφελούμενες από χρηματοδοτικά εργαλεία και πρωτοβουλίες που είναι σήμερα σε ισχύ. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα βασικά συμπεράσματα και οι απαραίτητες παρεμβάσεις για την ενίσχυση του τρίτου τομέα, κατ αρχήν σε εθνικό επίπεδο και η εφαρμογή τους σε επίπεδο Περιφέρειας. Στο Πέμπτο Κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση των αναγκών σε κατάρτιση όπως αναμένεται να προκύψουν από την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Περιφέρεια Κρήτης, και προς τις οποίους θα πρέπει να στοχεύουν αντίστοιχα προγράμματα κατάρτισης. «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 7

Παρουσιάζονται μόνον δεξιότητες και επαγγέλματα άμεσα συναφή με τον Τρίτο Τομέα, αν και δεν παραγνωρίζεται η σημασία των αναγκών σε συμβατικές μορφές κατάρτισης ατόμων που σε κάθε περίπτωση θα κληθούν να στελεχώσουν θέσεις εργασίας ακόμη και σε μία Κοινωνική Επιχείρηση. Στο Έκτο Κεφάλαιο παρουσιάζεται το Οικονομικό Μοντέλο που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας της ανάπτυξης και λειτουργίας επιχειρήσεων του Τρίτου Τομέα, οι στόχοι του και ο τρόπος λειτουργίας του. Δίνεται επί πλέον το σύνολο της Οικονομικής Ανάλυσης από την αξιολόγηση ενός σχεδίου γυναικείου συνεταιρισμού που παράγει τοπικά προϊόντα και ο οποίος χρησιμοποιείται ως Υπόθεση Εργασίας. Το εργαλείο αυτό ανάλυσης αποτελεί και αυτόνομο παραδοτέο με τον Τίτλο «ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β - Μοντέλο Προσδιορισμού Βιωσιμότητας Επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον Τρίτο Τομέα». Στο Έβδομο Κεφάλαιο γίνεται μία απλή αναφορά στην Βάση Δεδομένων Φορέων και Επιχειρήσεων του Τρίτου Τομέα στην Περιφέρεια Κρήτης, στοιχεία τα οποία υπήρξαν αντίστοιχο ερευνητικό ζητούμενο παράλληλου έργου που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του «Ολοκληρωμένου Σχεδίου Ανοικτοί Δρόμοι στην Ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας», όπως καταγράφτηκαν σε ηλεκτρονική μορφή, και τα οποία επίσης αποτελουν και αυτόνομο παραδοτέο με τον Τίτλο «ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Γ - Βάση Δεδομένων Φορέων του Τρίτου Τομέα στην Περιφέρεια Κρήτης». Τέλος στα δύο τελευταία Κεφάλαια καταγράφονται οι απαιτούμενες παρεμβάσεις, η πλειοψηφία των οποίων αναφέρονται σε επίπεδο άσκησης εθνικής πολιτικής και εξειδικεύονται στην Περιφέρεια, καθώς και τα συμπεράσματα, απόψεις και προτάσεις που προέκυψαν από το σύνολο του ερευνητικού και μελετητικού έργου και αφορούν τις προοπτικές ανάπτυξης του Τρίτου Τομέα στην Περιφέρεια Κρήτης. «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 8

2 Ο ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2.1 Εισαγωγή Βασικές Έννοιες Τρίτος τομέας της Οικονομίας ή Κοινωνική Οικονομία χαρακτηρίζεται ο χώρος της οικονομίας που βρίσκεται ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα και στον οποίο διεξάγονται οικονομικές δραστηριότητες με κοινωνικούς κυρίως σκοπούς και στόχους. Ο τρίτος τομέας χαρακτηρίζεται από τον ανταγωνισμό οικονομικών φορέων των οποίων οι αρχές βασίζονται στην έλλειψη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην ανεξαρτησία τους από τον ιδιωτικό όπως και από τον δημόσιο τομέα, στην αναζήτηση οργανωτικών μορφών με μεγαλύτερη συμμετοχή ή ακόμη στην παροχή υπηρεσίας στο κοινωνικό σύνολο. Αποτελεί σήμερα ένα σημαντικό μέρος της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης. Εξάλλου ο τρίτος τομέας χρησιμεύει για την επανένταξη ατόμων για τα οποία είναι δύσκολη η πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Ο Τρίτος Τομέας της Οικονομίας συμπεριλαμβάνει οικονομικές ή γενικότερα επιχειρηματικές δραστηριότητες που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ατομικών και κοινωνικών αναγκών, οι οποίες βρίσκονται εκτός της «συμβατικής» αγοράς αγαθών και υπηρεσιών. Καλύπτει τομείς από τις κοινωνικές υπηρεσίες μέχρι τη φροντίδα για την υγεία, το περιβάλλον, την παιδεία και την έρευνα, από τις καλές τέχνες και τη θρησκεία μέχρι την παροχή νομικής υποστήριξης. Επί της ουσίας, αποτελεί έναν τομέα της οικονομικής δραστηριότητας ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα στον Δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Ορισμένες δραστηριότητες του τρίτου τομέα αποδεικνύονται αποδοτικές. Οι υπηρεσίες σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος, για παράδειγμα, μπορεί να είναι μακροπρόθεσμα επωφελείς και ταυτόχρονα επικερδείς. Αντιθέτως, άλλες δραστηριότητες, όπως οι πολιτιστικές υπηρεσίες ή η προσωπική βοήθεια (ηλικιωμένοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, φύλαξη παιδιών) δεν ακολουθούν απαραίτητα τη λογική του κέρδους. Τα οικονομικά κριτήρια δεν είναι πάντα κατάλληλα για να εκτιμηθούν αυτές οι δραστηριότητες. Είναι ωστόσο σημαντικό η Κοινωνική Οικονομία να λάβει πιο επαγγελματικό χαρακτήρα για να βελτιωθεί η ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται, καθώς και να «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 9

επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ της δημόσια ή ιδιωτικής χρηματοδότησης, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στον τομέα να αναπτυχθεί. Η κοινωνική οικονομία μπορεί να αποτελέσει μία ενδιαφέρουσα συμβολή στην κάλυψη ανικανοποίητων αναγκών και τη δημιουργία απασχόλησης. Αντιμετωπίζει τον κοινωνικό αποκλεισμό μέσω της ενίσχυσης της απασχολησιμότητας άνεργων ατόμων, ιδιαίτερα εκείνων που ανήκουν σε μειονεκτούσες ομάδες και μέσω της δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου, με τη συμμετοχή εταίρων και συνενώνοντας τα άτομα. Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι ο τρίτος τομέας της οικονομίας περιλαμβάνει ό,τι δεν περικλείεται στη σφαίρα της παραδοσιακής επίσημης οικονομίας, τομείς δηλαδή της οικονομικής δραστηριότητας που μέχρι σήμερα εξετάζονται μόνο από την οπτική γωνία των δαπανών. Στο χώρο της Κοινωνικής Οικονομίας δραστηριοποιούνται Εθελοντικοί και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί αλλά και άλλες νομικές/επιχειρησιακές οντότητες όπως τοπικοί συνεταιρισμοί και επαγγελματικές οργανώσεις, γυναικείοι συνεταιρισμοί με παραγωγικό και εμπορικό αντικείμενο, κλπ. Σε ότι αφορά Ελλάδα, η Κοινωνική Οικονομία δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Είναι γενικά αποδεκτό ότι στη χώρα μας υπάρχει μεγάλο κενό στην προσφορά κοινωνικών υπηρεσιών και γενικότερα υπηρεσιών σχετικών με την ποιότητα ζωής. Επομένως υφίσταται μεγάλη ανάγκη για υπηρεσίες που θα μπορούσαν να προσφερθούν στα πλαίσια του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Οργανώσεων Κοινωνικής Οικονομίας της Ελλάδας που ιδρύθηκε το 1998, «με τον όρο Κοινωνική Οικονομία καλύπτεται κάθε δραστηριότητα των ανθρώπων που κινείται είτε άμεσα είτε έμμεσα στο πεδίο της οικονομίας, στηρίζεται στις αρχές της αλληλεγγύης, της συνεργασίας, της συλλογικής προσπάθειας και έχει ως στόχο της την προώθηση των συμφερόντων συγκεκριμένων τμημάτων του πληθυσμού, μέσω της ανάδειξης της κοινωνικής αλληλεγγύης, ως αναγκαίας και απαραίτητης προϋπόθεσης για την επιτυχή πορεία όλων των εμπλεκόμενων μερών». Επίσης, με βάση μελέτη που εκπονήθηκε το 1999 από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας για την «Ίδρυση και Οργάνωση Κεντρικού Φορέα Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα», οι φορείς της Κοινωνικής Οικονομίας στη χώρα μας είναι: Οι συνεταιρισμοί (αστικοί, αγροτικοί, παραγωγικοί, πιστωτικοί, κλπ) Οι οργανώσεις και συνεταιρισμοί στο χώρο της κατανάλωσης «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 10

Οι οργανώσεις που καλύπτουν το χώρο της κοινωνικής ασφάλισης και δεν ανήκουν στον Δημόσιο τομέα (αυτοδιαχειριζόμενα αλληλοβοηθητικά Ταμεία) Τα ιδρύματα Τα μη συνδικαλιστικά σωματεία Σύλλογοι που δραστηριοποιούνται σε κλάδους που συμβάλλουν στην αναβάθμιση και στην βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών Εθελοντικές Οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε κλάδους που συμβάλλουν στην αναβάθμιση και βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών 2.2 Χαρακτηριστικά Στοιχεία Κοινωνικών Επιχειρήσεων Η κοινωνική επιχείρηση ή Επιχείρηση Κοινωνικού Σκοπού είναι μια οικονομική μονάδα η οποία λειτουργεί στον ιδιαίτερο τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και της οποίας τα πλεονάσματα κατά κύριο λόγο επανεπενδύονται στην ίδια την επιχείρηση ή στην ευρύτερη κοινότητα, επιδιώκοντας την επίτευξη κοινωνικών κατά βάση στόχων και όχι τη μεγιστοποίηση του κέρδους των μετόχων ή των ιδιοκτητών της. Με βάση τον παραπάνω ορισμό μια κοινωνική επιχείρηση, ασκεί μία ή περισσότερες από τις παρακάτω λειτουργίες: Δραστηριοποιείται στην πώληση κοινωνικών ή περιβαλλοντικών προϊόντων και υπηρεσιών (πχ ανακύκλωση, φροντίδα παιδιών, κλπ). Λειτουργεί ως διαμεσολαβητής κυρίως στον τομέα παροχής υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα για λογαριασμό τρίτου (πχ. Φιλανθρωπικά ιδρύματα, κοινωφελείς οργανισμοί, φιλανθρωπικές οργανώσεις, κλπ.) Η δομή της λειτουργίας της είναι τέτοια ώστε να προσφέρει σημαντικές κοινωνικές υπηρεσίες και οφέλη στα ίδια της τα μέλη (πχ. Γυναικείοι συνεταιρισμοί, συνδιοικούμενα σωματεία-ιδρύματα, κλπ.). Οι επιχειρήσεις αυτές όπως ήδη τονίστηκε ανωτέρω- κατά κανόνα συναλλάσσονται στην αγορά, πραγματοποιούν ένα εισόδημα και τα κέρδη ή έσοδά τους επενδύονται για τη διατήρηση της βιωσιμότητάς τους αντί να παρέχονται ως μέρισμα σε μετόχους. Σημαντικό στοιχείο είναι ότι μέρος του εισοδήματός τους μπορεί να προέρχεται από «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 11

επιχορηγήσεις είτε ως κίνητρο για παροχή υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα είτε ως κίνητρο για δημιουργία θέσεων απασχόλησης και απόκτηση εμπειρίας σε εργαζόμενους που ανήκουν σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες. Οι δύο βασικές κατηγορίες/τύποι επιχειρήσεων του κοινωνικού τομέα της οικονομίας είναι οι ακόλουθοι: Κοινωνικές επιχειρήσεις οι οποίες απασχολούν κατά κύριο λόγο εργαζόμενους μειονεκτουσών κοινωνικών ομάδων (και όχι μόνο), με κύριο στόχο την επανένταξή τους στην αγορά εργασίας και Κοινωνικές επιχειρήσεις οι οποίες έχουν ως κυρίαρχο το γεωγραφικό στοιχείο δραστηριοποίησής τους, υπό την έννοια της παροχής συγκεκριμένων υπηρεσιών ή κοινωνικών/συλλογικών αγαθών σε γεωγραφικά προσδιορισμένες και συχνά απομακρυσμένες περιοχές. Τα χαρακτηριστικά 1 των κοινωνικών επιχειρήσεων είναι: η οργάνωσή τους με επιχειρηματικό πνεύμα η επιδίωξη οικονομικών και κοινωνικών στόχων ταυτόχρονα η ικανότητά τους να βρίσκουν καινοτόμες και δυναμικές λύσεις στα προβλήματα της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού η συμβολή τους σε μια οικονομική ανάπτυξη που ενισχύει την κοινωνική συνοχή. Ως κύριο στοιχείο που διαφοροποιεί τις κοινωνικές επιχειρήσεις από τους παραδοσιακούς μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, είναι η επιχειρηματική τους οπτική και ο υψηλός βαθμός αυτονομίας τους από το κράτος. Πρέπει να είναι βιώσιμες, συνδυάζοντας: α) πόρους που αντλούν από την αγορά -πουλώντας τα αγαθά ή τις υπηρεσίες τους, β) πόρους εκτός αγοράς (κρατικές ενισχύσεις, ιδιωτικές επιχορηγήσεις) και 1 Μελέτη του ΟΟΣΑ «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 12

γ) μη χρηματικούς πόρους, όπως για παράδειγμα η εθελοντική εργασία. Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί της Κοινωνικής Οικονομίας μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: Συνεταιριστικές επιχειρήσεις «Εταιρείες ή Κοινωνίες αλληλοβοήθειας»: Σωματεία, οργανισμοί, μη κερδοσκοπικές εταιρείες (που αποκαλούνται γενικά «Ενώσεις»): Υπάρχουν αγροτικοί συνεταιρισμοί, πιστωτικοί και αποταμιευτικοί συνεταιρισμοί, διανεμητικοί, οικιστικοί, κλπ. Οι οργανισμοί της κοινωνικής οικονομίας αυτού του τύπου συναντώνται επίσης και σε διάφορες πρωτοβουλίες οικονομικής δραστηριότητας, οι οποίες δεν έχουν τη μορφή συνεταιρισμού, υιοθετούν όμως τις αρχές και τους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία ενός συνεταιρισμού. Έχουν θεσμοθετηθεί εδώ και πολλά χρόνια και συναντώνται στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης με τη μορφή των Αλληλοβοηθητικών (Ασφαλιστικών) Ταμείων. Αυτή η κατηγορία οργανισμών περιλαμβάνει όλες τις άλλες μορφές ένωσης προσώπων (που δεν περιλαμβάνονται στις δύο προηγούμενες κατηγορίες) με σκοπό την παραγωγή αγαθών ή υπηρεσιών όπου η επίτευξη κέρδους δεν αποτελεί απαραίτητο σκοπό. Αυτός ο τύπος οργανισμών συναντάται με διάφορα ονόματα όπως: μη κερδοσκοπικές ενώσειςοργανώσεις- εταιρείες, εθελοντικές οργανώσεις, μη κυβερνητικές οργανώσεις, ιδρύματα, κλπ. Οι οικονομικές δραστηριότητες που αναλαμβάνονται από τις κοινωνικές επιχειρήσεις όπως προσδιορίστηκαν παραπάνω, είναι εν μέρει συμβατές με αντίστοιχες του ιδιωτικού ή του δημόσιου τομέα και κατά κανόνα διέπονται από τις ακόλουθες αρχές: «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 13

Πώληση προϊόντων και υπηρεσιών: Έχουν σκοπό κυρίως την παροχή υπηρεσιών προς τα μέλη τους ή την κοινωνία, παρά την επιδίωξη κέρδους Έσοδα: πραγματοποιούν πωλήσεις με στόχο τη δημιουργία εσόδων που θα τους διασφαλίσει τη βιωσιμότητάς τους και όχι τη μεγιστοποίηση των κερδών τους (στόχος λειτουργίας στο Νεκρό Σημείο) Διοικητική δομή: Έχουν ανεξάρτητη διοίκηση, εφαρμόζοντας όμως δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αποδίδουν προτεραιότητα στα άτομα και την εργασία έναντι του κεφαλαίου κατά τη διανομή του εισοδήματος. Ως πρόσθετα αναγνωριστικά χαρακτηριστικά, σημειώνονται τα ακόλουθα: Υψηλός βαθμός αυτονομίας Σημαντικό επίπεδο οικονομικού κινδύνου Ελάχιστο επίπεδο αμειβόμενης εργασίας Πρωτοβουλία που ξεκινάει από μια ομάδα πολιτών Σύστημα αποφάσεων ου δεν προκρίνει την αμοιβή του κεφαλαίου Συμμετοχικός χαρακτήρας Περιορισμένης έκτασης διανομή κερδών Εμφανής σκοπός προς όφελος της κοινωνίας. «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 14

2.3 Διεθνής και Ευρωπαϊκή Εμπειρία Επιτυχημένες Πρακτικές στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας Στη συνέχεια παρουσιάζεται ένα δείγμα της πρόσφατης εμπειρίας των Ευρωπαϊκών κυρίως χωρών, που διαθέτουν ανεπτυγμένα συστήματα πρόνοιας και έχουν να επιδείξουν σύγχρονες πρακτικές ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας. 2.3.1 Κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ιταλία Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ιταλία συναντώνται κυρίως με τη μορφή του «Κοινωνικού Συνεταιρισμού», ενός θεσμού ο οποίος υφίσταται νομικά με ειδική ρύθμιση από το 1991. Στόχος αυτών των επιχειρήσεων, είναι αφενός η παροχή υπηρεσιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών, και αφετέρου η ένταξη μειονεκτούντων ατόμων στην αγορά εργασίας. Στους 3.800 κοινωνικούς συνεταιρισμούς που λειτουργούν σήμερα στην Ιταλία, απασχολούνται 75.000 μισθωτοί, εκ των οποίων 11.000 μειονεκτούντα άτομα. Ο μεγαλύτερος συνεταιρισμός αυτού του είδους είναι το Noncello. Ξεκίνησε το 1982 με πρωτοβουλία μιας ομάδας ατόμων στο Πορντενόνε που προσέφεραν υπηρεσίες καθαρισμού σε νοσοκομεία και Πανεπιστήμια της περιοχής. Αργότερα, εργαζόμενοι στο συνεταιρισμό εξειδικεύτηκαν στην φροντίδα ηλικιωμένων και ατόμων που πάσχουν από ψυχικά νοσήματα. Από το 1996 οι δραστηριότητες του συνεταιρισμού επεκτάθηκαν στον περιβαλλοντικό τομέα, με την ανακύκλωση λευκών και φαιών συσκευών. 2.3.2 Κοινωνικές επιχειρήσεις στο Βέλγιο Οι «Επιχειρήσεις Κοινωνικού Σκοπού» (Societé à finalité sociale) έχουν θεσμοθετηθεί στο Βέλγιο από το 1995. Τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων αυτών που κατά κύριο λόγο είναι εμπορικές είναι: ο καθορισμός συγκεκριμένων κοινωνικών στόχων, η επιδίωξη μικρού κέρδους, η δυνατότητα στον εργαζόμενο να γίνει εταίρος μετά την πάροδο ορισμένου χρόνου απασχόλησής του, κ.ο.κ. Στο Βέλγιο έχουν θεσμοθετηθεί επίσης και άλλες μορφές κοινωνικών επιχειρήσεων, όπως οι «Επιχειρήσεις κατάρτισης μέσω της απασχόλησης», οι οποίες προσφέρουν «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 15

μεταβατικές υπηρεσίες κατάρτισης μέσω της απασχόλησης, καθώς και οι «Κοινωνικές επιχειρήσεις Ενσωμάτωσης στην Απασχόληση», οι οποίες έχουν στόχο την ενσωμάτωση άνεργων ατόμων στην αγορά εργασίας. Σημειώνεται ότι τα έσοδα σε όλες τις παραπάνω μορφές επιχειρήσεων προέρχονται εκτός των πωλήσεων αγαθών και υπηρεσιών και από κρατικές επιχορηγήσεις. Η παλαιότερη κοινωνική επιχείρηση του Βελγίου ονομάζεται Terre και ιδρύθηκε το 1942 από 60 εθελοντές με αντικείμενο δραστηριότητας την ανακύκλωση. Αποτελείται από 6 εταιρείες με ποικίλες δραστηριότητες, όπως: συλλογή παλιών ρούχων, χαρτιού, μετάλλου, διαλογή-ανακύκλωση-μεταποίηση και εγκατάσταση χωρισμάτων ψευδοροφών, καθώς και ανακαίνιση κτιρίων. Το 70% των εργαζομένων της αποτελείται από ανθρώπους που προέρχονται από μειονεκτούσες ομάδες. 2.3.3 Κοινωνικές επιχειρήσεις στη Γαλλία Στη Γαλλία δραστηριοποιούνται δύο τύποι κοινωνικών επιχειρήσεων: Οι «Επιχειρήσεις Κοινωνικής Ενσωμάτωσης» που λειτουργούν με τη μορφή Τοπικών Συνδέσμων, έχουν ξεκινήσει τη δραστηριότητά τους από το 1980 παρέχοντας υπηρεσίες αστικής διαχείρισης. Σε αυτές απασχολούνται μακροχρόνια άνεργοι ή μειονεκτούντα άτομα που δυσκολεύονται να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Οι επιχειρήσεις αυτές συνάπτουν συμβόλαια με τοπικούς φορείς και έτσι δεσμεύονται για απασχόληση ανέργων και μειονεκτούντων ατόμων. Οι «Επιχειρήσεις Κοινωνικού Σκοπού» που λειτουργούν με τη μορφή Συνεταιρισμών και παρέχουν συλλογικές υπηρεσίες σε όσο το δυνατό μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Στη Γαλλία δραστηριοποιείται η ENVIE, μια ομάδα κοινωνικών επιχειρήσεων οι οποίες ειδικεύονται στην ανακύκλωση μεταχειρισμένων οικιακών συσκευών. Το 1997 η ENVIE απασχολούσε 550 εργαζόμενους (εκ των οποίων οι 400 ήταν μειονεκτούντα άτομα) σε 25 μονάδες σε ολόκληρη τη χώρα. Οι εργαζόμενοι συλλέγουν και επισκευάζουν παλιές οικιακές συσκευές. Ένα ποσοστό 50% των εργαζομένων της όταν αποφασίζουν να φύγουν, βρίσκουν δουλειά σε άλλες επιχειρήσεις. Στο διάστημα της λειτουργίας της, έχει βοηθήσει στην ένταξη 1600 ατόμων στην αγορά εργασίας. Στη χώρα αναπτύσσονται επίσης Πρωτοβουλίες στον τομέα των υπηρεσιών γειτνίασης σε ένα πλαίσιο τοπικής αναπτυξιακής προοπτικής. Παράδειγμα αποτελεί το «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 16

βιομηχανικό συγκρότημα Cokerill-Sambre που έχει ιδρύσει 2 οργανισμούς: Τη μη κερδοσκοπική εταιρεία Sens στη Λιέγη που παρέχει μια σειρά υπηρεσιών γειτονιάς σε χαμηλές τιμές όπως σιδέρωμα, μεταποίηση ρούχων, κηπουρική. Το συνεταιρισμό Croissens που παρέχει υπηρεσίες σε νοικοκυριά και πουλάει συσκευασμένα έτοιμα γεύματα που παρασκευάζονται από μια επιχείρηση κατάρτισης παραγωγής στη Λίλλη. 2.3.4 Πρωτοβουλίες για την ένταξη στην απασχόληση που αναπτύσσονται στη Γερμανία Λόγω της αυξημένης ανεργίας στη Γερμανία, έχουν αναπτυχθεί πολλές πρωτοβουλίες οι οποίες προσφέρουν εκπαιδευτικά προγράμματα και ευκαιρίες για απασχόληση ορισμένου χρόνου. Ως κοινωνικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν τρεις τύποι πρωτοβουλιών: 1. Πρωτοβουλίες για τη δημιουργία απασχόλησης (Social employment initiatives): Είναι οργανισμοί ορισμένης διάρκειας, που ιδρύθηκαν για να δημιουργήσουν απασχόληση και καλύπτουν κοινωφελείς δραστηριότητες. 2. Ενώσεις για τη δημιουργία απασχόλησης και την ανάπτυξη (The employment creation and structural development associations). 3. Κοινωνικές επιχειρήσεις (Social enterprises). Οι οργανισμοί των τριών παραπάνω περιπτώσεων συμμετείχαν σε ειδικά προγράμματα που σχετίζονταν με πολιτικές απασχόλησης. Η χρηματοδότηση των προγραμμάτων αυτών έγινε από το κράτος και ήταν ορισμένου χρόνου. Οι επιχειρήσεις αυτές μετά το διάστημα 5 ετών θα πρέπει να γίνουν βιώσιμες και αυτοδιαχειριζόμενες. 2.3.5 Συνεταιρισμοί απασχόλησης στη Φινλανδία Το σύστημα της κοινωνικής πρόνοιας είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο στη Φινλανδία, ενώ και οι δήμοι διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο στην προσφορά των κοινωνικών υπηρεσιών. Επομένως ο τρίτος τομέας και ειδικότερα οι κοινωνικές επιχειρήσεις έχουν περιορισμένο ρόλο, μιας και οι υπηρεσίες που μπορούν να προσφέρουν καλύπτονται σε σημαντικό βαθμό από το κράτος και τους τοπικούς φορείς (δήμους, «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 17

κλπ). Ως κοινωνικές επιχειρήσεις θεωρούνται οι εργατικοί συνεταιρισμοί που δίνουν υπεργολαβίες ή εκμισθώνουν τα μέλη τους σε εταιρείες. Στόχος τους είναι μέσω της δημιουργίας απασχόλησης, να ενισχύσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των μελών τους. Τα μέλη μπορούν να απασχολούνται με πλήρη ή μερική απασχόληση. Αναπτύσσουν ποικίλες δραστηριότητες, αλλά κατά κύριο λόγο δραστηριοποιούνται στις κατασκευές και σε εργασίες γραφείων. Για παράδειγμα προσφέρουν υπηρεσίες υποστήριξης, λογιστική, κοινωνικές υπηρεσίες, εκπαίδευση, κλπ. 2.3.6 Πρωτοβουλίες ένταξης στην απασχόληση στην Ισπανία Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ισπανία, οργανώνουν την εργασία σε ειδικά επιχειρηματικά κέντρα (enterprises groups) με σκοπό να βοηθήσουν τα μειονεκτούντα άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες εξεύρεσης εργασίας. Τα ειδικά αυτά επιχειρηματικά κέντρα, είναι αναγνωρισμένα ως παραδοσιακές επιχειρήσεις και οι κύριοι πελάτες τους προέρχονται από την ελεύθερη αγορά. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις που έχουν πετύχει τα καλύτερα αποτελέσματα είναι εκείνες που λειτουργούν με επιχειρηματικό πνεύμα. Οι επιχειρήσεις αυτές διοικούνται από άτομα που προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα και υποστηρίζουν ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα μέσο το οποίο μπορεί να συνδυάσει την επιχειρηματικότητα του ιδιωτικού τομέα προς όφελος των κοινωνικών στόχων. Οι εργαζόμενοι απασχολούνται σε αυτές τις επιχειρήσεις για περιορισμένο χρονικό διάστημα, ώστε να αποκτήσουν τα εφόδια που θα επιτρέψουν την ένταξή τους (ή επανένταξή τους) στην ελεύθερη αγορά εργασίας. 2.3.7 Πρωτοβουλίες ένταξης και απασχόληση στη Μεγ. Βρετανία Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται στη Μεγ. Βρετανία μεγάλο ενδιαφέρον για την προσέγγιση του ενδιάμεσου επιπέδου της αγοράς εργασίας (intermediate labour market). Το ενδιαφέρον εστιάζεται σε επαγγέλματα για τα οποία προσφέρεται εκπαίδευση σε άνεργους, για ορισμένο χρόνο και τα οποία υπηρετούν κάποιο κοινωνικό σκοπό. «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 18

Επίσης παρουσιάζεται έντονο ενδιαφέρον για τα κέντρα επιχειρηματικότητας της Κοινότητας (community businesses), τα οποία αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την προσφορά κοινωνικών υπηρεσιών και απασχόλησης. Η ιδέα αυτή εφαρμόστηκε με επιτυχία τόσο στις αγροτικές περιοχές όσο και στα υποβαθμισμένα αστικά κέντρα και κυρίως στη Γλασκώβη. 2.3.8 Υπηρεσίες για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών στην Αυστρία Η κοινωνική οικονομία στην Αυστρία παρουσιάζεται με την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, κυρίως φροντίδας παιδιών στο σπίτι από υπεύθυνα και επαρκώς καταρτισμένα άτομα, τα οποία ονομάζονται child minders, και τα οποία συνήθως είναι γυναίκες. Όλοι οι υπεύθυνοι φροντίδας εκπαιδεύονται από ειδικούς και οι περισσότεροι από αυτούς εργάζονται με αμοιβή. Στόχος τους είναι σε συνεργασία με τους γονείς να παρέχουν στα παιδιά ευκαιρίες να μάθουν νέα πράγματα. Στα πλαίσια των πρωτοβουλιών αυτών ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι «Παιδικές Ομάδες» που αποτελούνται από 12 περίπου παιδιά και 2 εκπαιδευμένους υπεύθυνους φροντίδας. Για την επαγγελματοποίηση του τομέα αυτού δρομολογείται η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου που να περιλαμβάνει αναλυτικά προγράμματα και τον καθορισμό του επαγγελματικού προφίλ των «child minders». 2.3.9 Συνεταιριστικές εταιρείες κοινωνικής αλληλεγγύης στο Μεξικό Το 1992 ιδρύθηκε στο Μεξικό, μία χώρα με τεράστια προβλήματα υπερπληθυσμού και ανεργίας, το Fondo Nacional para Empresas de solidariodad Fonaes που χρηματοδοτεί ενεργά μέτρα για την απασχόληση (άνεργους, επιχειρηματίες, κοινωνικούς συνεταιρισμούς, οργανισμούς κατάρτισης), έχοντας συμβάλλει στη δημιουργία και διατήρηση 36.000 θέσεων εργασίας με τη χορήγηση επιχειρηματικού κεφαλαίου και στη δημιουργία 380.000 θέσεων σε κοινωνικές επιχειρήσεις (κύρια στους τομείς γεωργίας, δασοπονίας, αλιείας). Ως επιτυχές παράδειγμα αναφέρεται η Συνεταιριστική Εταιρεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης Indgenas de la Sierra Madre de Potozintla που δραστηριοποιείται στην περιφέρεια της Τσιάπας η οποία παράγει, μεταποιεί και εμπορεύεται υψηλής ποιότητας οργανικό καφέ. Σε αυτήν συμμετέχουν 1.500 εταίροι με μόνιμους απασχολούμενους και 4.000 εποχιακούς εργάτες. «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 19

2.4 Η εμπειρία στην Ελλάδα και την Κρήτη στον τομέα της Κοινωνικής οικονομίας 2.4.1 Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα Αρχές της δεκαετίας του 1980 εμφανίζονται οι πρώτες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες στην Ελλάδα κοινωνικού χαρακτήρα, με τη νομική μορφή του Γεωργικού ή του Αστικού Συνεταιρισμού. Οι πρωτοβουλίες προέρχονται κυρίως από γυναίκες της υπαίθρου και σε τομείς δραστηριότητας που είχαν σχέση με την τοπική λαϊκή τέχνη και παράδοση αλλά και τα επαγγελματικά προσόντα και δεξιότητες που διέθετε ο γυναικείος πληθυσμός κάθε περιοχής. Η επιλογή της νομικής μορφής του συνεταιρισμού προέκυψε εκ των πραγμάτων, αφού δεν υπήρχε και δεν υπάρχει μέχρι σήμερα ειδικό νομοθετικό πλαίσιο που να διέπει τη σύσταση και λειτουργία επιχειρήσεων του τρίτου τομέα, ενώ ταυτόχρονα το επιχειρηματικό σχήμα του συνεταιρισμού ήταν και είναι αρκετά γνωστό στην ύπαιθρο λόγω της λειτουργίας των τοπικών Πρωτοβάθμιων Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων. Οι συνήθεις δραστηριότητες που καταγράφονται στο χώρο των Ελληνικών Γυναικείων Συνεταιρισμών είναι: α) Η παραγωγή χειροτεχνικών προϊόντων και ειδών λαϊκής τέχνης. Τέτοιους συνεταιρισμούς συναντάμε στα Γρεβενά, στην Κύμη, στη Νάξο, στην Πέλλα, αλλά και σε όλους τους Νομούς της Κρήτης. β) Η παραγωγή τοπικών προϊόντων αρτοποιίας, ζαχαροπλαστικής Πρωτοβουλίες σ αυτό το αντικείμενο δεν εμφανίζονται σε μεγάλη συχνότητα. Παραγωγικές πρωτοβουλίες σε είδη αρτοποιίας ζαχαροπλαστικής γνωρίζουμε ότι λειτούργησαν στη Μυτιλήνη, στη Λέσβο, στη Ζαγορά, ενώ στην Κρήτη εκείνη την περίοδο δεν λειτούργησε κανένας τέτοιος συνεταιρισμός. «Τεχνική Εκπαιδευτική» ΚΕΚ ΕΠΕ Σελ. 20