1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΩΝ ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΩΝ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΒΑ «Νέεο Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ» ΓΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΜΔ ΘΔΜΑ: ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΣΑΛΔΝΣΟΤ Δ ΠΟΛΤΔΘΝΙΚΔ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΙ ΔΠΙΜΔΛΔΙΑ:ΥΡΙΣΟΠΟΤΛΟΤΚΛΔΟΠΑΣΡΑ (Α.Μ. 137) ΔΠΙΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΣΗ:ΠΟΛΤΥΡΟΝΙΟΤ ΠΑΝΑΓΙΩΣΗ Σξηκειήο εμεηαζηηθή επηηξνπή: Πνιπρξνλίνπ Παλαγηώηεο, Λέθηνξαο Γεσξγόπνπινο Αληώληνο, Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο Αλαζηαζόπνπινο Γεώξγηνο, Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο ΠΑΣΡΑ, ΙΟΤΛΙΟ 2011
2 Αθηεξώλεηαη ζηνλ αδειθό κνπ Νίθν, ηνλ δηθό κνπ ήξσα ηεο θαζεκεξηλόηεηαο.
3 Γελ ππάξρεη απηό πνπ ιέλε κεγάιν ηαιέλην ρσξίο κεγάιε δύλακε ζέιεζεο. Honoré de Balzac, Γάλλορ ζςγγπαθέαρ Τίποηε δεν καηαζηπέθει ηο ζθπίγορ ενόρ οπγανιζμού πιο γπήγοπα από ηο να επικενηπώνεηαι ζηιρ αδςναμίερ ηων ανθπώπων ανηί ζηιρ δςναηόηηηέρ ηοςρ, να ξεκινά από ηιρ ανεπάπκειερ ανηί από ηιρ ικανόηηηερ. Peter Drucker, 1909 2005, Απζηξηαθόο ζπγγξαθέαοκανέναρ δεν μποπεί να ανακαλύψει μόνορ ηος ηα ηαλένηα ηος. Brendan Francis, Αμεπικανόρ ζςγγπαθέαρ Κάζε άλζξσπνο, νπνπδήπνηε, ζα αλζίζεη κε εθαηό απξνζδόθεηα ηαιέληα θαη ηθαλόηεηεο, κε ην πνπ ζα ηνπ δνζεί απιώο κηα επθαηξία. Doris Lessing, Βπεηανίδα ζςγγπαθέαρ, Νόμπελ 2007
4 Δπραξηζηίεο Αξρηθά, ληψζσ ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ ηνλ θαζεγεηή κνπ θ. Πνιπρξνλίνπ Παλαγηψηε, Λέθηνξα ηνπ ηκήκαηνο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, γηα ηελ ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζε ηνπ θαη θαηαλφεζε ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο δηπισκαηηθήο κνπ δηαηξηβήο. Δπηπιένλ, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο ζπκθνηηεηέο κνπ ζην ΠΜ ηνπ ηκήκαηνο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ γηα ηελ άξηζηε επηθνηλσλία, ζπλεξγαζία αιιά θαη ηελ πνιχηηκε αληαιιαγή απφςεσλ. Οη εκπεηξίεο πνπ απνθφκηζα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηεηήο θνίηεζεο κνπ ζην ΠΜ ηνπ ηκήκαηνο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ ζα κε «ζπληξνθεχνπλ» ζηα επφκελα επαγγεικαηηθά θαη φρη κφλν βήκαηα κνπ. Σέινο, ζέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο δηθνχο κνπ αλζξψπνπο θαη ηδηαίηεξα ηνπο θίινπο κνπ γηα ηελ ακέξηζηε ππνζηήξημε ηνπο θαη ηε δηάξθεηα ηεο ζπγγξαθήο ηεο δηπισκαηηθήο κνπ δηαηξηβήο. Ξερσξηζηή αλαθνξά ζηνπο γνλείο κνπ θαη έλα κεγάιν επραξηζηψ ζε απηνχο γηα ηελ ζπλερή θαη αδηάθνπε ππνζηήξημε ηνπο ζε θάζε επαγγεικαηηθή κνπ επηινγή αιιά θαη γηαηί θάζε κέξα κνπ απνδεηθλχνπλ έκπξαθηα ηελ απέξαληε αγάπε ηνπο γηα κέλα.
5 Περιεχόμενα Περιεχόμενα 1.Δηζαγσγή... 10 1.Δηζαγσγή... 10 1.1θνπφο θαη ζηφρνη ηεο εξγαζίαο... 12 2. Ζ δηνίθεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ... 13 2.1 O πξνγξακκαηηζκφο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ... 13 2.2 Ο ζηξαηεγηθφο ξφινο ηεο δηνίθεζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηηο επηρεηξήζεηο... 14 2.3 Οη ιεηηνπξγίεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ... 15 3. Ζ εθπαίδεπζε θαη αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ... 18 3.1 Δηζαγσγή... 18 3.2 Μέζνδνη αλάπηπμεο... 18 3.2.1 Αλάπηπμε πάλσ ζηελ εξγαζία... 18 εθπαίδεπζεο θαη αλάπηπμεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ... 22 3.3 Οθέιε ηεο εθπαίδεπζεο θαη αλάπηπμεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ... 22 3.4 Ζ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ... 23 3.5 Δληνπηζκφο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ... 24 3.6 Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηηπρία ελφο πξνγξάκκαηνο αλάπηπμεο... 27 3.7 Αμηνιφγεζε ηεο αλάπηπμεο... 28 4. Γηαρείξηζε ηαιέλησλ ζε έλαλ νξγαληζκφ... 32 4.1 Δηζαγσγή... 32 4.2 Ο εληνπηζκφο ησλ ηαιέλησλ ζηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο... 32
6 4.3 Ζ αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο ησλ ηαιέλησλ ζηνλ νξγαληζκφ... 34 4.4 Ζ δηαρείξηζε ηεο θαξηέξαο ησλ ηαιέλησλ ζηνπο νξγαληζκνχο... 34 5. Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο... 40 5.1 Δξεπλεηηθφ ζρέδην... 40 5.2 ηφρνη ηεο έξεπλαο... 41 5.3 Βαζηθνί ηχπνη εξεπλεηηθήο κεζνδνινγίαο... 41 5.4 Πνηνηηθή έξεπλα... 42 5.5 Μέζνδνη ζπιινγήο δεδνκέλσλ... 42 5.6 Δπηινγή εξεπλεηηθήο κεζφδνπ... 43 5.8 Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο... 46 6. Απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο... 53 6.1 Γεπηεξνγελή ζηνηρεία ηεο έξεπλαο Πξνθίι εηαηξεηψλ πνπ ζπκκεηείραλ θαη ν θιάδνο... 53 6.1.1 Οη εηαηξείεο... 53 6.1.2 Ο θιάδνο ησλ νππεξ Μάξθεη ζηελ Διιάδα... 57 6.1.3 Γνκή ηνπ θιάδνπ... 59 6.2 Αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο... 60 6.2.1 Γηνίθεζε Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ... 60 6.2.2 Ζ αλάπηπμε θαη εθπαίδεπζε πάλσ ζηελ εξγαζία... 64 6.2.3 Δθπαίδεπζε θαη αλάπηπμε εθηφο εξγαζίαο... 69 6.2.4 Αμηφινγεζε ησλ πξνγξακκάησλ αλάπηπμεο... 72 6.2.5 Σαιέληα... 73 6.2.6 Γηαρείξηζε ηαιέλησλ... 76 7.πκπεξάζκαηα Δπηπηψζεηο γηα ηε δηνίθεζε... 79 8. Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο θαη πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα... 84 Βηβιηνγξαθία... 85 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ-ΔΡΩΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΔΡΔΤΝΑ... 91
7 Πίλαθαο ρεκάησλ ρήκα 1: Πξαθηηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη 19 ρήκα 2: Μεηαηξνπή εξγαδνκέλσλ ζε ζπκκεηέρνληεο 21 ρήκα 3: Ο θύθινο ηεο αλάπηπμεο...23 ρήκα 4: Η εθπαίδεπζε θαη ε αλάπηπμε ησλ εξγαδνκέλσλ σο ν ζπλδεηηθόο θξίθνο κεηαμύ αηνκηθώλ θαη επηρεηξεζηαθώλ αλαγθώλ.24 ρήκα 5: Μνληέιν γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ηαιέλησλ ζε κία πνιπεζληθή..36
8 Πίλαθαο γξαθεκάησλ Γξάθεκα 1: Υξφληα Δξγαζηαθεο Δκπεηξίαο.43 Γξάθεκα 2: Θέζε ζηελ επηρείξεζε 44 Γξάθεκα 3: Φχιν εξσηψκελσλ.45 Γξάθεκα 4: Ζιηθία εξσηψκελσλ.46 Γξάθεκα 5: Οηθνγελεηαθή θαηάηαζηαζε.47 Γξάθεκα 6: Δθπαηδεπηηθφ ππφβαζξν εξσηψκελσλ 47 Γξάθεκα 7: Ζ έληαμε ηνπ ηκήκαηνο HR 58 Γξάθεκα 8: πκκεηνρή δηεπζπληή HRM ζηελ ιήςε ζηξαηεγηθψλ απνθάζεσλ 59 Γξάθεκα 9: Μέζνδνη on the job training..62 Γξάθεκα 10: Ο ξφινο ησλ Ζ/Τ ζηελ βειηίσζε ηεο απφδνζεο θαη ηεο θαη ηε πνηφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο ζην ρψξν εξγαζίαο..64 Γξάθεκα 11: χλδεζε ηεο απφδνζεο κε ηα πξνγξάκκαηα αλάπηπμεο.64 Γξάθεκα 12: Οf the job training κεζνδνη 66 Γξάθεκα 13: Οηθνλνκηθή θξίζε θαη πξνζθνξά ηαιέλησλ 70 Γξάθεκα 14: Κίλεηξα παξακνλήο ησλ ηαιέλησλ ζηηο επηρεηξήζεηο 71 Γξάθεκα 15: Ύπαξμε πξνγξάκκαηνο ηαιεληψλ..73
9 Πεξίιεςε Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία εμέηαζε ηελ δηνίθεζε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζην ρψξν ησλ cash and carry θαη hypermarket. Έκθαζε δφζεθε ζηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαζψο θαη ζηε δηαρείξηζε ησλ ηαιέλησλ. Απφ ηελ βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε αλαθέξζεθε φηη ηφζν ε αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ φζν θαη ε δηαρείξηζε ησλ ηαιέλησλ είλαη παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ πνηφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ελφο νξγαληζκνχ θαη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ λα ππνζηεξίμεη ηνλ νξγαληζκφ ζηελ εθπιήξσζε ησλ ζηφρσλ ηνπ. Ζ έξεπλα πνπ έγηλε ζε δείγκα ζηειερψλ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζε επηρεηξήζεηο ηνπ θιάδνπ έδεημε φηη ζε κεγάιν βαζκφ νη δξάζεηο ζηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ είλαη ζε ζηλάθηα κε ηηο πνιηηηθέο ησλ κεηξηθψλ ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ. ε φηη αθνξά ηελ δηαρείξηζε ησλ ηαιέλησλ ζε απηφ ην ηνκέα νη πνιηηηθέο είλαη πεξηνξηζκέλεο. Δθφζνλ εληνπηζηεί θάπνην ζηέιερνο πνπ έρεη ηηο πξννπηηθέο λα εμειηρζεί ζε ηαιέλην γηα ηελ επηρείξεζε, ηφηε ζα ζπλερίζεη ηελ πνξεία ηνπ ζην εμσηεξηθφ.
10 1.Δηζαγσγή Σν αλζξψπηλν δπλακηθφ είλαη φρη κφλν κνλαδηθφ θαη πνιχηηκν, αιιά είλαη επίζεο θαη ν ζεκαληηθφηεξνο πφξνο ελφο νξγαληζκνχ. Φαίλεηαη ινγηθφ φηη έλαο νξγαληζκφο ζα ρξεζηκνπνηνχζε πνιχ πξνζπάζεηα λα απνθηήζεη θαη λα αμηνπνηήζεη πιήξσο έλαλ ηέηνην πφξν. Δθείλε ε πξνζπάζεηα είλαη γλσζηή σο δηαρείξηζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ (Ζuman Resources Management). Ζ απνδνηηθφηεηα κε ηελ νπνία κπνξεί λα εξγάδεηαη έλαο νξγαληζκφο ή κηα επηρείξεζε, εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηνηθείηαη θαη αμηνπνηείηαη γεληθά ην πξνζσπηθφ πνπ δηαζέηεη. Γηα ην ιφγν απηφ θάζε εγεζία πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα ζπλεξγάδεηαη απνδνηηθά κε ην πξνζσπηθφ ηνπ θαη λα επηιχεη ηθαλνπνηεηηθά ηα πνιιά θαη πνηθίια πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηε δηνίθεζε ηνπ πξνζσπηθνχ απηνχ. Ζ απνδνηηθή δηνίθεζε ηνπ πξνζσπηθνχ δεκηνπξγεί επίζεο ηελ αλάγθε αλάπηπμεο ζρεδίσλ θαη πξνγξακκάησλ, ηα νπνία ζα επηηξέπνπλ αθ ελφο κελ ηελ επηινγή θαη ηε πξφζιεςε ηνπ θαηάιιεινπ πξνζσπηθνχ, αθ εηέξνπ δε ηελ ελ ζπλερεία αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ θαη ηελ ππνθίληζε ηνπ γηα ηελ άληιεζε ηνπ αλαγθαίνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξνρή επθαηξηψλ γηα ηελ αλάπηπμε νιφθιεξνπ ηνπ δπλακηθνχ ηνπ. Δπίζεο ζεκαληηθφ γηα ηελ αχμεζε ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο ηνπ πξνζσπηθνχ είλαη ε βειηίσζε ηεο πγηεηλήο θαη ηεο αζθάιεηαο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο ηνπ. Σέινο, ε δηνίθεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζα πξέπεη λα έρεη ηε δπλαηφηεηα εληνπηζκνχ θαη αλάπηπμεο ηνπ «ηαιεληψλ» πνπ ζην κέιινλ ζα γίλνπλ νη εγήηνξεο ησλ νξγαληζκψλ. Γηα πνιιά ρξφληα ε δηνίθεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ αληηκεησπηδφηαλ σο κία δεπηεξεχνπζα ππνζηεξηθηηθή ιεηηνπξγία ελφο νξγαληζκνχ. Σα ηειεπηαία 20 ρξφληα νη επηρεηξήζεηο έρνπλ αξρίζεη λα
11 θαηαλννχλ ηελ αμία ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ θαη ε δηνίθεζε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζε πνιινχο θιάδνπο έρεη γίλεη ιεηηνπξγίαο πξψηεο γξακκήο κε ζηξαηεγηθφ ξφιν. Ο Legge (1995) ζεκεηψλεη φηη απφ ηελ δηνίθεζε πξνζσπηθνχ, πνπ ζηφρν είρε απιψο ηελ δηνίθεζε ππνζέζεσλ ξνπηίλαο ηνπ πξνζσπηθνχ φπσο ε θαηαβνιή ησλ κηζζψλ, έρνπκε κεηαθηλεζεί ζηελ δηνίθεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ πνπ δίλεη έκθαζε ζηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, εηδηθά ζε φηη αθνξά ηα κεζαία θαη αλψηεξα ζηειέρε, ψζηε ην αλζξψπηλν δπλακηθφ λα γίλεη πεγή αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο. ηελ ζεκεξηλή επνρή νη πξνθιήζεηο πνπ δέρνληαη νη HR managers είλαη πνιιέο, κε θχξηα ηελ νηθνλνκηθή θξίζε (Graig,2008), ηελ αλάγθε γηα εμεηδίθεπζε θαη εθπαίδεπζε (Sparrow et al, 2004), ε ηζνξξνπία κεηαμχ εξγαζίαο θαη θνηλσληθήο-νηθνγελεηαθήο δσήο (Hughes θαη Bozionelos, 2007), ηελ δηαρείξηζε ησλ ηαιέλησλ (Hislop, 2003) θαη πνιιέο άιιεο πξνθιήζεηο πνπ έρεη λα αληηκεησπίζεη ν HR manager. H εξγαζία ζα εζηηαζηεί ζε κία ζεηξά πξνθιήζεσλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νη HR managers φπσο είλαη ε εθπαίδεπζε θαη ε αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ε δηαρείξηζε ηαιέλησλ ζηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο. Γηα ηνπο HR managers έλα ηδηαίηεξα βαζηθφ δήηεκα είλαη ε αληηκεηψπηζε ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο κε ηε ρξήζε ησλ πξαθηηθψλ ηεο δηνίθεζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ (Polychroniou, 2008). Ζ νηθνλνκηθή θξίζε κπνξεί λα δεκηνπξγεί ηφζν απεηιέο φζν θαη επθαηξίεο. Γηα ηνλ HR manager είλαη ζεκαληηθφ λα κπνξεί λα πξνβεί ζηνλ νξζνινγηζκφ ηνπ πξνγξάκκαηνο αλάπηπμεο θαη εθπαίδεπζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ αιιά θαη ζηελ αμηνπνίεζε ησλ ηαιέλησλ πνπ έρεη ε εηαηξεία ψζηε λα κπνξέζεη λα αληαπνθξηζεί ζηηο πξνθιήζεηο πνπ δεκηνπξγεί ην ππάξρνλ νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ.
12 ε φηη αθνξά ηε δνκή ηεο εξγαζίαο, ζην πξψην θεθάιαην νξίδεηαη ην αληηθείκελν θαη ηε ζπκβνιή ηεο εξγαζίαο, ζην δεχηεξν θεθάιαην επηρεηξείηαη κία γεληθή εηζαγσγή ζηελ Γηνίθεζε Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ, ζην ηξίην θεθάιαην ζηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ην ηέηαξην θεθάιαην ζηελ δηαρείξηζε ηαιέλησλ. ηελ ζπλέρεηα ζην πέκπην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηελ κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, ζην έθην ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ελψ ζην ηέινο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζην ηέινο παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο κειέηεο. 1.1θνπόο θαη ζηόρνη ηεο εξγαζίαο θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη λα αλαιχζεη ηηο πξαθηηθέο δηνίθεζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζηε ρψξα καο. Γηα ην ιφγν απηφ νη ζηφρνη είλαη νη παξαθάησ: Να εμεηαζηνχλ νη θχξηεο πξαθηηθέο δηνίθεζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ απφ ηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα Να εμεηαζηεί ε εθπαίδεπζε θαη αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ Να εμεηαζηεί ε δηαρείξηζε ησλ ηαιέλησλ απφ ηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα θαη δηεζλψο.
13 2. Η δηνίθεζε ηνπ αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ Σν πην ζεκαληηθφ ζπζηαηηθφ ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο είλαη ην ίδην ην άηνκν. Ο νξγαληζκφο ζα πξέπεη λα δίλεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζην πσο ζα νξγαλψζεη θαη ελδπλακψζεη ην αλζξψπηλν δπλακηθφ ηνπ (Xπηήξεο, 2001). 2.1 O πξνγξακκαηηζκόο ηνπ αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ Ο πξνγξακκαηηζκφο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ είλαη ζίγνπξα κία πνιχπινθε αιιά θαη ζεκαληηθή δηαδηθαζία γηα νπνηνδήπνηε νξγαληζκφ. Ζ δηαδηθαζία ηεο δηνίθεζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ μεθηλά κε ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ν νπνίνο πξνζπαζεί λα ππνινγίζεη ηηο παξνχζεο αιιά θαη ηηο κειινληηθέο αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ ζε πξνζσπηθφ αιιά θαη ηηο πξνδηαγξαθέο πνπ ζα πξέπεη λα έρεη ην πξνζσπηθφ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ν νξγαληζκφο ζα πξέπεη λα εμαζθαιίζεη φρη κφλν ηνλ επηζπκεηφ αξηζκφ εξγαδνκέλσλ αιιά θαη λα δηαζθαιηζηεί ε ζπλέρεηα ηεο νκαιήο εμέιημεο ηνπ νξγαληζκνχ (Polychroniou, 2008). Σν πξψην κέιεκα είλαη ε εμαζθάιηζε ηνπ απαξαίηεηνπ αξηζκνχ εξγαδνκέλσλ. Απηφ είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιν γηα ηνπο ειιεληθνχο νξγαληζκνχο δεδνκέλνπ φηη έρνπλ πεξηνξηζκέλνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο θαη ζπλήζσο νη κηζζνί είλαη ρακεινί ελψ απφ ηελ άιιε κεξηά ζα πξέπεη λα βξνπλ εξγαδφκελνπο πνπ λα γλσξίδνπλ ην αληηθείκελν θαη λα ην αγαπνχλ. Αληηζέησο, νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο έρνπλ ηελ νηθνλνκηθή δπλαηφηεηα λα πξνζειθχζνπλ ην ελδηαθέξνλ ζηειέρσλ πνπ ζεσξνχληαη «ηαιέληα» ή πνπ είλαη εξγαδφκελνη πνπ κε ηα θαηάιιεια θίλεηα, ζπλήζσο νηθνλνκηθά, κπνξεί λα πξνζδψζνπλ ηα κέγηζηα ζηνλ νξγαληζκφ (Xπηήξεο, 2001). Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ ν κάλαηδεξ ζα πξέπεη λα πξνβαίλεη ζε κία ζεηξά
14 δξάζεσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ δηαρείξηζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ φπσο ε αλάιπζε εξγαζίαο ψζηε λα γλσξίδεη αθξηβψο ηελ πεξηγξαθή ηεο εξγαζίαο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζα πξέπεη λα έρεη απηφο πνπ ζα ηελ αλαιάβεη, λα αλαιχεη ηηο ηάζεηο κέζσ ηεο κειέηε ησλ αιιαγψλ πνπ παξαηεξήζεθαλ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζην αλζξψπηλν δπλακηθφ (Ξεξνηχξε, 2010). Μία άιιε πηπρή ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ είλαη ε νκαιή εμέιημε θαη δηαδνρή ζηνλ νξγαληζκφ. Ζ δηνίθεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζα πξέπεη λα θάλεη ζαθέο ζηνπο εξγαδφκελνπο ηνλ ηξφπν εμέιημε ηνπο ζηελ ηεξαξρία ψζηε λα γλσξίδνπλ ηη πξέπεη λα θάλνπλ γηα λα αλαγλσξηζηεί ην έξγν ηνπο θαη λα κπνξέζνπλ λα έρνπλ ίζεο επθαηξίεο. ηφρνο ζε απηφ ην ζεκείν είλαη λα κπνξέζεη ν νξγαληζκφο φρη κφλν λα εληνπίζεη αιιά θαη λα πξνσζήζεη άηνκα πνπ έρνπλ ηηο δπλαηφηεηεο ζην κέιινλ λα γίλνπλ νη εγήηνξεο ηνπ νξγαληζκνχ (Xπηήξεο, 2001). 2.2 Ο ζηξαηεγηθόο ξόινο ηεο δηνίθεζεο αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ ζηηο επηρεηξήζεηο χκθσλα κε ηνλ Καλειιφπνπιν Υ. (2002) έλαο νξγαληζκφο πξέπεη λα ιεηηνπξγήζεη με και διαμέζοσ αλζξψπσλ θαη ν βαζκφο θαηά ηνλ νπνίν είλαη ηθαλφο λα πεηχρεη ηνπο αληηθεηκεληθνχο ζθνπνχο ηνπ εμαξηάηαη απφ ην πφζν απνηειεζκαηηθά εξγάδεηαη ην ηκήκα ηνπ πξνζσπηθνχ. Ζ ηξαηεγηθή δηνίθεζε Αλζξσπίλσλ πφξσλ αλαθέξεηαη ζηε ζπζηεκαηηθή αλάπηπμε θαη πηνζέηεζε ζπγθεθξηκέλσλ ελεξγεηψλ πνπ αθνξνχλ ηε δηνίθεζε ησλ εξγαδνκέλσλ κηαο επηρείξεζεο κε ζθνπφ απηνί λα νδεγεζνχλ ζηελ επίηεπμε ησλ ζηξαηεγηθψλ ζθνπψλ θαη ζηφρσλ ηεο. Απφ ηα πην βαζηθά θαζήθνληα ηεο ιεηηνπξγίαο αλζξσπίλσλ πφξσλ
15 ζεσξείηαη ε αλάιπζε εξγαζίαο κέζα ζηελ επηρείξεζε, ν πξνζδηνξηζκφο ησλ απαηηήζεψλ ηεο, πξνθεηκέλνπ απηή λα εθηειεζηεί ζηνλ απαηηνχκελν βαζκφ πνηφηεηαο θαη πνζφηεηαο θαη, κε βάζε απηά, ν θαζνξηζκφο ησλ ηθαλνηήησλ πνπ απαηηνχληαη απφ ην πξνζσπηθφ πνπ εξγάδεηαη ή πξφθεηηαη λα εξγαζηεί ζ απηή (Ξεξνηχξε, 2010). Γίλεηαη ινηπφλ επζχο ακέζσο αληηιεπηφ φηη ην Αλζξψπηλν δπλακηθφ απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ ζσζηή ιεηηνπξγία κηαο επηρείξεζεο εηδηθφηεξα ζηνλ ηνκέα ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ηνλ νπνίν θαη κειεηάκε. Γηα λα ιεηηνπξγήζεη ζσζηά,φκσο, ην ηκήκα ηνπ Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ θάζε νξγαληζκνχ ζα πξέπεη λα γίλεηαη ζσζηφο πξνγξακκαηηζκφο, ν νπνίνο ζα πεξηιακβάλεη ηελ πξφβιεςε ησλ νξγαλσηηθψλ αλαγθψλ, ηελ ζπλερή επηηήξεζε θαη πξνζαξκνγή ησλ ζπζηεκάησλ πξνζσπηθνχ (ψζηε λα εθπιεξσζνχλ νη παξνχζεο θαη κειινληηθέο ππνρξεψζεηο) θαζψο θαη ην ρεηξηζκφ ησλ δηαδηθαζηψλ αιιαγήο (Polychroniou, 2008). O πξνγξακκαηηζκφο Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ νπζηαζηηθά αλαθέξεηαη ζηελ πξφβιεςε ησλ αλαγθψλ ηεο εθάζηνηε επηρείξεζεο θαη ζηελ δεκηνπξγία δξάζεσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο θαη αζρνιείηαη: α) κε ζεσξεηηθά δεηήκαηα θαη β) κε πξαθηηθά δεηήκαηα (Ξεξνηχξε, 2010). 2.3 Οη ιεηηνπξγίεο ηνπ αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ Ζ δηνίθεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ έρεη λα επηηειέζεη κία ζεηξά βαζηθψλ ιεηηνπξγηψλ. χκθσλα κε ηελ Ξπξνηχξε (2010) ν Hr manager έρεη σο επζχλε ηελ απνηειεζκαηηθή αμηνιφγεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ηνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη πξέπεη λα δψζεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζην λα ππάξρνπλ αληηθεηκεληθά θξηηήξηα θαζψο θαη ε αλάινγε αλαηξνθνδφηεζε. ηφρνο δελ είλαη λα εληνπηζηνχλ νη «θαινί» θαη νη «θαθνί» εξγαδφκελνη αιιά λα ππνδεηρηεί ην πψο κπνξεί λα βειηησζεί ε απφδνζε ηνπο (Ζall, 1995).
16 Μηα άιιε ιεηηνπξγία είλαη ε πεξηγξαθή ζέζεο εξγαζίαο. Γηα έλα νξγαληζκφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ λα κπνξεί λα πξνζδηνξίζεη ηηο ζέζεηο εξγαζίαο ψζηε λα γλσξίδνπλ νη εξγαδφκελνη αιιά θαη νη πξντζηάκελνη ηνπο ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ πφξσλ ηνπο. Γηα ην ιφγν απηφ ε αλάιπζε εξγαζίαο απνηειεί έλα απαξαίηεην εξγαιείν πνπ ζα θαζνξίζεη ηηο ηδηφηεηεο, ηηο γλψζεηο θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη ψζηε θάζε εξγαζία λα εθηειείηαη απνηειεζκαηηθά θαη ηθαλνπνηεηηθά. Σα ζηνηρεία απηά ζα απνηειέζνπλ ηελ βάζε πάλσ ζηελ νπνία ηα ζηειέρε ησλ νξγαληζκψλ ζα νξίζνπλ ηηο πεξηγξαθέο θαη ηηο πξνδηαγξαθέο ηεο εξγαζίαο (Kαλειιφπνπινο, 2002). Δπίζεο, ε πξφζιεςε λέσλ ζηειερψλ είλαη κηα απφ ηηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο δηνίθεζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ. Απηφ ζεκαίλεη φηη πξέπεη ε επηρείξεζε λα ηνπο εληνπίζεη, λα θάλεη ηηο αλάινγεο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο θαη λα θξίλεη ην πνηνη κπνξνχλ λα ζηεξίμνπλ ηελ επηρείξεζε (Υπηήξεο, 2001). Δπηπιένλ, ε βειηίσζε εξγαζηαθνχ θιίκαηνο ζρεηίδεηαη κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη ε βειηίσζε ηεο απφδνζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζρεηίδεηαη κε ην εξγαζηαθφ θιίκα. Με δξάζεηο φπσο ην work life balance θαη ηελ πνιηηηθή ίζεο κεηαρείξηζεο ησλ εξγαδνκέλσλ κπνξεί ε επηρείξεζε λα βειηηψζεη ην εξγαζηαθφ θιίκα θαη άξα ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε. Ζ επίηεπμε ηεο αθνζίσζεο ζηελ εηαηξεία θαη ε παξακνλή ζε απηή γηα πνιιά ρξφληα είλαη έλα ζνβαξφ δήηεκα ησλ εηαηξεηψλ πνπ ζπρλά έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ απνρσξήζεηο ησλ ζηειερψλ ηνπο. χκθσλα κε ηνπο Chew & Chan (2006) νη πξαθηηθέο ηεο δηνίθεζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ δηαζθαιίδνπλ ηελ αθνζίσζε ζηελ εηαηξεία αιιά θαη ηελ παξακνλή επί καθξψλ ησλ ζηειερψλ ζηελ εηαηξεία. Γηα λα γίλεη απηφ φκσο ζα πξέπεη
17 λα ππάξρνπλ πξαθηηθέο φπσο ε ηζνξξνπία αλάκεζα ζηελ εξγαζία θαη ηελ πξνζσπηθή δσή (work-life balance) αιιά θαη πξαθηηθέο φπσο νη δίθαηεο ακνηβέο βνεζάλε ζηελ δεκηνπξγία ελφο ζεηηθνχ θιίκαηνο πνπ κεηψλεη ηεο απνρσξήζεηο απφ ηηο εηαηξείεο. Σέινο, ε δηαρείξηζε θαξηέξαο είλαη εθεί πνπ νη εξεπλεηέο παξαηεξνχλ ζεκειηψδε αιιαγή ζηνλ ηξφπν πνπ ηα λέα ζηειέρε βιέπνπλ ηελ θαξηέξα ηνπο (Callanan & Greenhaus, 1999). Ζ πεπνίζεζε είλαη φηη ε παξαδνζηαθή θαξηέξα, αληηθαζίζηαηαη απφ κηα δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ θαξηέξα, πξσηετθή ή αζχλνξε ζηελ νπνία ν θάζε εξγαδφκελνο θαηέρεη έλα ζεη ηθαλνηήησλ θαη είλαη δηαηεζεηκέλνο λα αιιάμεη εξγαζία κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε ηνπ πξνζδνθψκελνπ γηα απηφλ απνηειέζκαηνο (Arthur, 1994). Ζ ζεσξεηηθή απηή αιιαγή ζηνλ ηξφπν πνπ ηα άηνκα βιέπνπλ ηελ θαξηέξα ηνπο βαζίδεηαη ηφζν ζηελ αιιαγή ηεο εξγαζηαθήο ζρέζεο φζν θαη ζην ςπρνινγηθφ ζπκβφιαην ην νπνίν ππάξρεη αλάκεζα ζηνπο νξγαληζκνχο θαη ηα λέα ζηειέρε. Σν ςπρνινγηθφ ζπκβφιαην ελζαξθψλεη ηηο αληηιήςεηο θαη ηηο πεπνηζήζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ εξγαδνκέλσλ θαη εξγνδνηψλ (Shore &Tetrick,1994). ε έξεπλα κάιηζηα ησλ Callanan & Greenhaus (1999) επηζεκαίλεηαη φηη απηφο ν ζησπεξφο ςπρνινγηθφο δεζκφο κεηελζαξθψλεηαη απφ έλα «πξνζσπηθνχ» ηχπνπ ζπκβφιαην ζε έλα «δνζνιεπηηθνχ ηχπνπ», βαζηδφκελνη ζηελ αληίιεςε φηη ηα ςπρνινγηθά ζπκβφιαηα έρνπλ ηξνπνπνηεζεί αθνινπζψληαο ηηο αιιαγέο ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία (Hall, 1995).
18 3. Η εθπαίδεπζε θαη αλάπηπμε ηνπ αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ 3.1 Δηζαγσγή Ζ εθπαίδεπζε θαη αλάπηπμε θαζνξίδνπλ κηα ζρεδηαζκέλε πξνζπάζεηα απφ έλαλ νξγαληζκφ πξνθεηκέλνπ λα απινπνηήζεη ηηο γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ. χκθσλα κε ηνπο Zelska & Μendenez (2007) ε εθπαίδεπζε θαη ε αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ βειηίσζε φρη κφλν ηεο απφδνζεο ησλ εξγαδνκέλσλ αιιά επεξεάδεη ζεκαληηθά κία ζεηξά κεηαβιεηψλ φπσο ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη ηελ αθνζίσζε ζηελ εηαηξεία. 3.2 Μέζνδνη αλάπηπμεο 3.2.1 Αλάπηπμε πάλσ ζηελ εξγαζία Ζ πάλσ ζηελ εξγαζία αλάπηπμε (on the job training) έρεη πνιιά πιενλεθηήκαηα φπσο: 1) Μεησκέλα θφζηε γηα εθπαηδεπηηθφ πιηθφ. 2) Σαρχηεηα ζηελ εθπαίδεπζε θαη απνηειεζκαηηθφηεηα. 3) Αλάπηπμε εζσηεξηθψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ παιαηψλ θαη λέσλ εξγαδνκέλσλ (Rothwell & Kazanas, 1994).
19 Έλαο άιινο ηχπνο ηεο εθπαίδεπζεο πάλσ ζηελ εξγαζία, είλαη ε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία έλαο πην έκπεηξνο εξγαδφκελνο αλαιακβάλεη λα δηδάμεη λένπο ή άπεηξνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ. Γηα παξάδεηγκα ζηελ εηαηξία General Electric ππήξμε έλα πξφβιεκα δηδαζθαιίαο απφ πάλσ πξνο ηα θάησ, γηα παιαηφηεξνπο εξγαδνκέλνπο αιιά θαη γηα πξντζηακέλνπο κε ιίγεο γλψζεηο ζηνπο ππνινγηζηέο. πγρξφλσο ζην ηκήκα ππήξραλε θαη λεφηεξα άηνκα ηα νπνία γλψξηδαλ απφ ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο. Σν θξάκα παιαηψλ θαη λέσλ βνήζεζε ζηελ θαιχηεξε δηδαζθαιία ησλ ππνινγηζηψλ γηα ηελ εηαηξία (Μurray, 2000). Άιιεο εθπαηδεπηηθνί κέζνδνη είλαη νη αθφινπζεο: 1) Οξνζεηεκέλε εθπαίδεπζε, ζηελ νπνία νη λενεηζεξρφκελνη καζαίλνπλ γηα ηελ θνπιηνχξα, ηα ήζε θαη ηνπο ζηφρνπο ηνπ νξγαληζκνχ. 2) Δθπαίδεπζε ζε ηάμε. πκπεξηιακβάλεη καζήκαηα, ηαηλίεο, νπηηθναθνπζηηθά κέζα θαη πξνζνκνίσζε. 3) Απηνθαηεπζπλφκελε κάζεζε. Πξνγξακκαηηζκέλεο κέζνδνη πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ ηεζη ζηα νπνία κέζα απφ ηελ απάληεζε εξσηήζεσλ ν εξγαδφκελνο καζαίλεη. 4) Δθπαίδεπζε κε βάζε ηνλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή. Ο εξγαδφκελνο δνπιεχνληαο κέζσ ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή θαη ρξεζηκνπνηψληαο teletraining κέζα καζαίλεη ζε ζρέζε κε ην αληηθείκελν ηεο δνπιεηάο ηνπ. Οη Beardwel θαη Holden (1997) δίλνπλ ηηο πην ζπλεζηζκέλεο κνξθέο αλάπηπμεο σο εμήο: Αξρηθά, είλαη ην coaching πνπ αθνξά ηελ εθπαίδεπζε ελφο ππαιιήινπ απφ ηνλ πξντζηάκελν ηνπ. Δδψ γίλεηαη κεηαθνξά γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ. ηελ ζπλέρεηα έρνπκε ην job
20 rotation πνπ αθνξά ηελ αιιαγή ζέζεσλ κεηαμχ ησλ κάλαηδεξ. Με απηφ ηνλ ηξφπν γίλνληαη δέθηεο λέσλ θνπιηνχξσλ θαη δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ εξγαζίαο θαη νξγάλσζεο. Άιινο ηξφπνο είλαη νη Γξαζηεξηόηεηεο κε άιινπο ζπλαδέιθνπο πνπ ζρεηίδεηαη κε ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, π.ρ. παηρλίδηα ξφισλ κέζσ ησλ νπνίσλ εθπαηδεχνληαη νη εξγαδφκελνη γηα λα αληηκεησπίζνπλ κία δεδνκέλε θαηάζηαζε. ε φηη αθνξά ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε έξεπλα ησλ Zelska θαη Μendenez (2007) αλαθέξεη φηη ππάξρεη ε ηάζε ζηηο επηρεηξήζεηο λα επηθεληξψλνληαη θπξίσο ζε επίζεκα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, φπσο ζεκηλάξηα θαη ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ ζε κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα ελψ ζπνπδαία κέζνδνο αλάπηπμεο, βάζεη ηνπ απνηειέζκαηνο έξεπλαο πνπ έγηλε ζε δείγκα 2000 εξγαδνκέλσλ, ζεσξείηαη ην coaching κε ηελ παξνπζία ηνπ πξντζηάκελνπ ηνπ εξγαδφκελνπ. 3.2.3 Αμηνιφγεζε ησλ κέζσλ αλάπηπμεο Ο επφκελνο πίλαθαο καο παξνπζηάδεη ην πφξηζκα έξεπλαο πνπ έγηλε σο πξνο ηελ ρξήζε ησλ δηάθνξσλ πξαθηηθψλ ηεο εθπαίδεπζεο θαη αλάπηπμεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ.
21 Ηωντανά προγράμματα ςε αίκουςα 90 Καταγραφι εγχειριδίων 74 Βιντεοκαςζτεσ 69 Δθμόςια ςεμινάρια 56 Εκπ/ςθ ςε Θ/Τ με CD-ROM 54 Ατομικι εκπαίδευςθ 39 Παιχνίδια ρόλων 37 Οπτικοακουςτικά ςυςτιματα 36 ΙΝΣΕΡΝΕΣ 36 CASE STUDY 33 Ζγγραφα προςωπικισ αξιολόγθςθσ 26 Εςωτερικι κάλυψθ δικτφου 24 ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΠΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ Παιχνίδια προςομοίωςθσ 23 Βιντεοςφςκεψθ Δορυφορικι ςφςκεψθ Σθλεπικοινωνία Εξειδικευμζνα προγράμματα Παιχνίδια ςε Θ/Τ Επιτραπζηια βιντεοςφςκεψθ 19 14 9 9 6 23 ΣΤΠΟΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΠΟΟΣΑ Δθαξκνγή Ζ/Τ 95 Δπηθνηλσληαθέο δπλαηφηεηεο 88 Γηνηθεηηθέο ηθαλφηεηεο /αλάπηπμε 85 Δμππεξέηεζε πειαηψλ 83 Δπνπηηθέο ηθαλφηεηεο 82 πζηήκαηα πξνγξακκαηηζκνχ /Ζ/Τ 81 Γηνηθεηηθέο ηθαλφηεηεο 78 Σερληθέο ηθαλφηεηεο γλψζεσλ 77 Πξνζσπηθή αλάπηπμε 67 Πσιήζεηο 57 Ουςιαςτικά προγράμματα 2 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
22 εθπαίδεπζεο θαη αλάπηπμεο αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ Σχήμα 1: Πρακτικζσ που χρηςιμοποιοφνται William J. Rothwell and H.C. Kazanas, Improving On The- Job Training : How to Establish and Operate a Comprehensive OJT Programm (San Francisco, CA: 3.3 Οθέιε ηεο εθπαίδεπζεο θαη αλάπηπμεο αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ Jossey-Bass,2004). πνπδαία είλαη ε εξγαζία ησλ Αguinis θαη Κraiger (2009) πνπ αλαθέξνληαη ζηα νθέιε πνπ κπνξεί λα έρεη ε αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζε δηαθνξεηηθνχο ηνκείο. Πην αλαιπηηθά ηα θχξηα ζεκεία πνπ ππάξρνπλ νθέιε απφ ηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ είλαη αξρηθά νθέιε γηα ηνπο νξγαληζκνχο: Σα θχξηα νθέιε είλαη θπζηθά ζηελ απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Μέζσ ησλ πξνγξακκάησλ αλάπηπμεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ κπνξνχλ λα βειηηψζνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα ηνπο αιιά θαη λα βνεζήζνπλ ηελ επηρείξεζε λα πεηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηεο (Polychroniou, 2009). ε κεγάιν βαζκφ φκσο ππάξρνπλ θαη άιια νθέιε φπσο ζηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη ηε ζχζθημε ησλ ζρέζεσλ ηεο επηρείξεζεο κε ηνπο εξγαδφκελνπο ηεο. Δπίζεο, ππάξρνπλ νθέιε γηα ηελ θνηλσλία. Απνηειεί
23 έλα ζεκείν πνπ δελ έρεη δνζεί ηδηαίηεξε πξνζνρή απφ ηνπο εξεπλεηέο. Όκσο ε αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ δεκηνπξγεί έλα ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ «γλσζηηθφ θεθάιαην» γηα ηε θνηλσλία θαη ηα κέιε ηεο. Μάιηζηα ε εθπαίδεπζε πάλσ ζηελ δνπιεηά πξνζθέξεη ηα πεξηζζφηεξα νθέιε σο πξνο ηε δεκηνπξγία ηνπ θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ (Αguinis θαη Κraiger, 2009). 3.4 Η αλάπηπμε ηνπ αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ χκθσλα κε ηνπο Beardwell & Holden (1997) ην ηδαληθφ πξφγξακκα εθπαίδεπζεο είλαη απηφ ην νπνίν νπζηαζηηθά θαηνξζψλεη λα κεηαηξέςεη ηνπο ππαιιήινπο ζε ελεξγνχο ζπκκεηέρνληεο ζηνλ νξγαληζκφ. Σν απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο απηήο ζα είλαη ε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ ππαιιήισλ, ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο ηνπο, ε εμάιεηςε πεξηπηψζεσλ κεησκέλνπ εζηθνχ θαη ε αχμεζε ηεο ηαρχηεηαο αληίδξαζεο θαη αληηκεηψπηζεο πξνβιεκάησλ ζην ζχλνιν ηεο εηαηξίαο (Chmiel, 2000). Ζ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ κίαο επηρείξεζεο ή ελφο νξγαληζκνχ αλαθέξεηαη ζην ζχλνιν ησλ ελεξγεηψλ πνπ γίλνληαη ή ησλ κεζφδσλ πνπ εθαξκφδνληαη απφ ηελ επηρείξεζε γηα λα απνθηήζνπλ ηα ζηειέρε ηηο γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο πνπ ζα ηηο ρξεηαζηνχλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθή άζθεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο (Xπηήξεο, 2001). Τπάξρνπλ ηφζν επίζεκνη κέζνδνη αλάπηπμεο φζν θαη αλεπίζεκνη. Σν παξαθάησ ζρήκα καο δίλεη κηα ηδέα πσο νη ππάιιεινη κπνξνχλ λα κεηαηξαπνχλ ζε ελεξγνχο ζπκκεηέρνληεο ζηνλ νξγαληζκφ ζηνλ νπνίν εξγάδνληαη (Lepak & Snell, 1999).
24 Τπάιιεινο Επίζημος ρόλος εργαζίας Σσμμεηέτων Ρόλος τωρίς όρια Γραπηή καθηκόνηων Υπακοή κομθορμιζμός αναθορά και Οινθιεξσηηθή αθοζίωζη Αποηελέζμαηα Επιηέλεζη καθηκόνηων Ακολοσθεί διαδικαζίες Χρήζη δημιοσργικόηηηας Δημιοσργεί διαδικαζίες ρήκα 2: Μεηαηξνπή εξγαδνκέλσλ ζε ζπκκεηέρνληεο Ellis, 2007) (Minett & 3.5 Δληνπηζκόο ησλ εθπαηδεπηηθώλ αλαγθώλ Γλσξίδνπκε φηη έλαο νξγαληζκφο γηα λα κπνξέζεη λα ζεσξεζεί επηηπρεκέλνο θαη λα πεηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηνπο νπνίνπο έρεη ζέζεη πξέπεη απαξαίηεηα λα κπνξεί λα αληρλεχζεη θαη λα αθνπγθξαζηεί ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ. Μφλν έηζη ζα κπνξέζεη λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Ο Chmiel (2000) ζεκεηψλεη φηη γηα λα γίλεη ζσζηή αλάπηπμε θαη εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ ζα πξέπεη λα έρεη γίλεη θαη ε αλάινγε αμηνιφγεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ηφζν ηνπ νξγαληζκνχ φζν θαη ησλ εξγαδνκέλσλ ηνπ. Σν παξαθάησ ζρήκα καο δίλεη ηη ελλνεί ν ζπγγξαθέαο. Ανάλυςη Ατομικών Αναγκών Αναγκών Αξιολόγηςη τησ Ανάπτυξησ Σχεδιαςμόσ Ανάπτυξησ
Ανάγκεσ Επιχείρθςθσ Ανάγκεσ Οργανιςμοφ Αυτο-ανάπτυξθ χεδιαςμόσ Καριζρασ Ανάπτυξθ του Μάνατημεντ 25 ρήκα 3: Ο θύθινο ηεο αλάπηπμεο (Woodall & Winstanley, 2003) Ζ δηαρείξηζε ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ελειίθσλ νπζηαζηηθά ιεηηνπξγεί σο γέθπξα δχν ππιψλσλ, ηεο νξγαλσηηθήο θαη ηεο αηνκηθήο αλάπηπμεο. ην παξαθάησ ζρήκα επεμεγείηαη θαιχηεξα απηή ηε ζρέζε. Πλάνο Ανάπτυξθσ ΔΠΗΥΔΗΡΖΗΑΚΔ ΑΝΑΓΚΔ ΑΝΑΓΚΔ ΣΟΤ ΟΡΓΑΝΗΜΟΤ ΑΣΟΜΗΚΔ ΑΝΑΓΚΔ ρήκα 4: Η εθπαίδεπζε θαη ε αλάπηπμε ησλ εξγαδνκέλσλ σο ν ζπλδεηηθόο θξίθνο κεηαμύ αηνκηθώλ θαη επηρεηξεζηαθώλ αλαγθώλ (Woodall & Winstanley, 2003)
26 Σν άηνκν ζα πξέπεη λα αλαπηχμεη ηηο ηθαλφηεηεο, ηηο γλψζεηο θαη ηηο δεμηφηεηεο ηνπ καδί απηέο ηνπ νξγαληζκνχ. Έρνληαο ππφςε φηη ην αλζξψπηλν δπλακηθφ είλαη ην ζεκαληηθφηεξν θεθάιαην ελφο νξγαληζκνχ γίλεηαη αληηιεπηφ, πσο ε αλάπηπμε ηνπ νξγαληζκνχ είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηε ζσζηή δηεξεχλεζε, αμηνιφγεζε θαη ζηε ζπλέρεηα θάιπςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ηνπ πξνζσπηθνχ (Lepak & Snell, 1999). Όζν αθνξά ηελ αμηνιφγεζε ησλ αηνκηθψλ αλαγθψλ, ππάξρνπλ πνιινί κέζνδνη. Οη Woodall & Winstanley (2003) αλαθέξνπλ δηάθνξεο κεζφδνπο γηα ηελ αμηνιφγεζε θαη αλάιπζε ησλ αηνκηθψλ αλαγθψλ. Ζ πην δεκνθηιήο είλαη ε αμηνιφγεζε κε ζπλεληεχμεηο. Δπίζεο,ε αηνκηθή αμηνιφγεζε, απφ ην λα εληνπηζηνχλ νη αηνκηθέο αλάγθεο σο ηελ αμηνιφγεζε ηνπ αηφκνπ ζηελ εξγαζία ηνπ, βαζίδεηαη ζηελ αμηνιφγεζε κε ζπλεληεχμεηο. Τπάξρνπλ πνιιέο επηρεηξήζεηο (ζπρλά αλαθέξνληαη θαη σο assessment centers) πνπ πιένλ αζρνινχληαη κφλν κε απηή ηελ κέζνδν αμηνιφγεζεο (Torrington & Hall, 2008). θνπφο είλαη λα γίλεη έλαο ζπλδπαζκφο αηνκηθψλ θαη νξγαλσζηαθψλ αλαγθψλ ψζηε λα αληηιεθζνχλ νη ηζχλνληεο ηη κπνξεί λα θάλνπλ ηα άηνκα θαη ηη κπνξεί λα θάλεη ε νξγάλσζε θαη λα γίλεη πξφηαζε γηα έλα ζρέδην career management. Έλα πιάλν γηα ην ρηίζηκν ησλ αηνκηθψλ θαξηεξψλ κέζα ζηελ επηρείξεζε εμαξηάηαη απφ ηηο αηνκηθέο αλάγθεο. Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηνλ νξγαληζκφ λα δηαζέηεη κεραληζκνχο κέζσ ησλ νπνίσλ λα γίλνληαη αληηιεπηέο νη εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπ πξνζσπηθνχ. Ζ αμηνιφγεζε θαη ζηε ζπλέρεηα ε ηθαλνπνίεζε απηψλ ησλ αηνκηθψλ αλαγθψλ θαη πξνζδνθηψλ αληηθαηνπηξίδεηαη ζηελ εηθφλα ηνπ νξγαληζκνχ. Ο ηειεπηαίνο ιεηηνπξγεί απνηειεζκαηηθφηεξα, απνδίδεη
27 πεξηζζφηεξν θαη αλαπηχζζεηαη κε ηαρχηεξνπο ξπζκνχο (Lepak & Snell, 1999). 3.6 Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηηπρία ελόο πξνγξάκκαηνο αλάπηπμεο Ζ επηηπρία ελφο πξνγξάκκαηνο ζα θξηζεί θαη απφ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ εξγαδφκελνπ. Oη Tziner et al (2007) αλαθέξνπλ φηη νη εξγαδφκελνη κε πςειφ πνζνζηφ επζπλεηδεζίαο ηείλνπλ λα είλαη πην νξγαλσκέλνη φπσο θαη επηηπρεκέλνη ζηε δνπιεηά ηνπο. Απηφ έρεη ζπλέπεηεο θαη ζηελ ζπκκεηνρή ηνπο ζε πξνγξάκκαηα επηκφξθσζεο θαη αλάπηπμεο πξνζσπηθνχ κε απνηέιεζκα νη εθπαηδεπφκελνη κε πςειφ πνζνζηφ επζπλεηδεζίαο λα έρνπλ θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζηα πξνγξάκκαηα αλάπηπμεο (Tziner et al, 2007). Άιινο παξάγνληαο είλαη ε απηφ- απνηειεζκαηηθφηεηα, ε κεηαβιεηή απηή αθνξά ηελ εκπηζηνζχλε πνπ έρεη ν εξγαδφκελνο ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ έξγνπ πνπ παξάγεη (Lepak & Snell, 1999). Οη Tziner et al (2007) αλαθέξνληαη φηη ππάξρνπλ κειέηεο πνπ δείρλνπλ φηη ππάξρεη ζρέζε ηνπ πςεινχ βαζκνχ απηφ-απνηειεζκαηηθφηεηαο κε ηελ επηηπρεκέλε ζπκκεηνρή ηνπ εξγαδνκέλνπ ζην πξφγξακκα αλάπηπμεο. Δπίζεο, ζεκαληηθφο παξάγνληαο είλαη θαη ηα θίλεηξα πνπ έρεη ν εξγαδφκελνο γηα λα κάζεη. O εξγαδφκελνο ζα πξέπεη λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα αλαπηχμεη απφ κφλν ηνπο θίλεηξα πνπ ζα ηνλ ππνθηλήζνπλ λα αλαπηπρζεί. Όζα πεξηζζφηεξα θίλεηξα έρεη ηφζν ζα είλαη πην απνηειεζκαηηθφο ζηα πξνγξάκκαηα αλάπηπμεο. Σέινο, γίλεηαη αλαθνξά θαη ζηελ αμία ηνπ πξνγξάκκαηνο αλάπηπμεο. Ο παξάγνληαο απηφο ζπλδέεηαη κε ηηο πεπνηζήζεηο ηνπ αηφκνπ ζε ζρέζε κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο αλάπηπμεο. Αλ ην ζεσξήζεη ζεκαληηθφ γηα ηε θαξηέξα ηνπ ζα αλαπηχμεη ζεηηθέο ζηάζεηο θαη
28 αλακέλεηαη λα έρεη γεληθά κία ζεηηθή παξνπζία ζην πξφγξακκα απηφ (Lepak & Snell, 1999). 3.7 Αμηνιόγεζε ηεο αλάπηπμεο Πνιινί πηζηεχνπλ φηη ε αμηνιφγεζε ππάξρεη γηα λα κπνξνχκε λα θξίλνπκε ην έξγν πνπ έρεη γίλεη. Βέβαηα ε έλλνηα ηεο αμηνιφγεζεο δε ζηακαηά κφλν ζηελ θαηαγξαθή ησλ απφςεσλ θαη ησλ ζηάζεσλ ησλ αλζξψπσλ πνπ κεηέρνπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, αιιά κπνξεί λα γίλεη θαη θάξνο αιιαγψλ. Γειαδή λα θαζνδεγήζεη ηνλ νξγαληζκφ ζην ηη αιιαγέο ζα πξέπεη λα θάλεη ψζηε λα ππάξρεη κία ζπλερφκελε αλαβάζκηζε ηνπ έξγνπ πνπ γίλεηαη. Απηφ ζεκαίλεη θπζηθά φηη ηα εκπιεθφκελα κέξε ζα έρνπλ θαη ηε δηάζεζε λα πξνβνχλ ζε αιιαγέο πνπ ζα πξνθχςνπλ σο απνηέιεζκα ηεο αμηνιφγεζεο (Rogers, 1999). Ζ αμηνιφγεζε πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο θαη αλάπηπμεο κπνξεί λα νξηζηεί σο ε ζπζηεκαηηθή δηαδηθαζία ηεο ζπιινγήο θαη αλάιπζεο δεδνκέλσλ πνπ έρνπλ ζρέζε κε ην πξφγξακκα κε ζθνπφ ηελ εμαγσγή πνξηζκάησλ θαη πξνηάζεσλ (Rossi, 1985). Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα έλα πξφγξακκα εθπαίδεπζεο θαη αλάπηπμεο λα γίλεη ζσζηή επηινγή ζε φηη αθνξά ηελ κέζνδν αμηνιφγεζεο ηνπ έξγνπ ησλ εθπαηδεπηψλ ζε ζρέζε κε ηη επηδηψθεη ν νξγαληζκφο θαη νη εθπαηδεπφκελνη απφ απηφ ην πξφγξακκα (Lepak & Snell, 1999). H αμηνιφγεζε είλαη απαξαίηεηε δηφηη κπνξεί λα γίλεη ε ππμίδα γηα κειινληηθέο αιιαγέο θαη πξνζαξκνγέο ζηα πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο ελφο νξγαληζκνχ. Ωο γλσζηφ, γηα πνιιά ρξφληα ππήξραλ πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο αιιά ζπάληα ππήξρε θάπνηα αμηνιφγεζε πνπ ζα είρε φκσο θαη ζηφρνπο σο πξφγξακκα αμηνιφγεζεο. Πνιιά πξνγξάκκαηα εκπεξηείραλ θάπνηα κνξθή αμηνιφγεζεο, π.ρ. κε εξσηεκαηνιφγηα, αιιά
29 ζπάληα ππήξρε θάπνηα ζεσξεηηθή βάζε ή θάπνηα νπζηαζηηθή ρξήζε. Θα πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη ν ζθνπφο ηεο αμηνιφγεζεο δελ είλαη λα δνχκε αλ γηα παξάδεηγκα νη εθπαηδεπφκελνη είλαη ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηνλ θαζεγεηή ή γεληθά απφ ην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα. Αληηζέησο είλαη λα θαηαγξάςνπκε ηα παξαπάλσ αιιά θαη λα πάκε αθφκα πην πέξα θαη λα θαηαγξάςνπκε (α) ηα βαζχηεξα αίηηα πνπ νδεγνχλ ζηηο ζεηηθέο ή αξλεηηθέο ζηάζεηο ησλ εθπαηδεπφκελσλ θαη (β) λα δείμνπλ ην πξνο ηα πνχ κπνξνχλ λα γίλνπλ αιιαγέο. Γηα ην ιφγν απηφ ππάξρνπλ θαη κνληέια-κεζνδνινγίεο πνπ κπνξεί λα καο βνεζήζνπλ ζην λα δηεμάγνπκε κία έξεπλα πνπ ζα είλαη αξθεηά πην νινθιεξσκέλε θαη κε ηελ αλάινγε επηζηεκνληθή επάξθεηα. Γηα παξάδεηγκα, έλα εξψηεκα πνπ θάλεη ν Rogers (1999) είλαη ην γηαηί λα θάλνπκε ηελ αμηνιφγεζε; Πνιιέο θνξέο ππάξρνπλ πξνγξάκκαηα αμηνιφγεζεο δίρσο θάπνην ιφγν. O Rossi (1985) δίλεη ηελ απάληεζε ιέγνληαο φηη ε αμηνιφγεζε γίλεηαη γηα ηε βειηίσζε ηεο απφδνζεο ησλ εθπαηδεπηψλ, γηα ην ζρεδηαζκφ θαηλνχξησλ ζηξαηεγηθψλ, επηινγψλ θαη πξνηεξαηνηήησλ θαη ηέινο γηα λα εθηηκεζεί πφζν πξφνδνο έρεη γίλεη. Απφ κία θξηηηθή καηηά ππήξραλ πεξηπηψζεηο πνπ πνιχ ζπρλά ππήξραλ πξνγξάκκαηα αμηνιφγεζεο δίρσο λα έρνπλ θάπνηα βάζε ή ιφγσ χπαξμεο. Έλα δεχηεξν ζεκείν πνπ κπνξεί λα καο βνεζήζεη λα θαηαλνήζνπκε ηελ αλάγθε γηα εθαξκνγή ελφο ζσζηά δνκεκέλνπ πξνγξάκκαηνο αμηνιφγεζεο, είλαη φηη κπνξεί λα καο δψζεη κία εηθφλα γηα ηα βαζχηεξα αίηηα ελφο πξνβιεκαηηζκνχ βάζεη θάπνηνπ επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλνπ κνληέινπ. Γηα λα δηθαηνινγήζνπκε θαη ηελ χπαξμε ηέηνησλ κνληέισλ κπνξνχκε λα πνχκε γηα παξάδεηγκα φηη ππάξρεη κία κεξίδα ζπνπδαζηψλ πνπ είλαη δπζαξεζηεκέλνη κε έλα εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα. Σν λα
30 αμηνινγήζεηο δίρσο θάπνην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν, ζα ήηαλ φηη ε επζχλε πάεη ζηνλ εθπαηδεπηή. Ο Rogers (1999) ζέηεη εμαξρήο θάπνηεο βαζηθέο εξσηήζεηο πνπ ζα πξέπεη λα θάλνπκε πξηλ αξρίζεη ε δηαδηθαζία ηεο αμηνιφγεζεο, φπσο : Γηαηί αμηνινγνχκε, Πνηνο αμηνινγεί, Ση αμηνινγνχκε θαη Πψο γίλεηαη ε αμηνιφγεζε; Γχξσ απφ απηά ηα εξσηήκαηα ν Rossi (1985) ζέηεη κία ζεηξά αμφλσλ πνπ ζα πξέπεη λα αμηνινγήζνπκε φπσο ηνπο ζηφρνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ην πεξηβάιινλ, ηνλ εθπαηδεπηή, ηνπο εθπαηδεπφκελνπο, ην επίπεδν απφδνζεο, ην απξνζδφθεην απνηέιεζκα, ηνπο δείθηεο ηθαλνπνίεζεο θαζψο θαη ηελ αμηνιφγεζε ηεο επηηπρίαο ή απνηπρίαο. Τπάξρνπλ δηάθνξεο ζεσξίεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε πξνζέγγηζε ηνπ Καξαιή (2005) πνπ κία πξψηε δηάθξηζε γίλεηαη κε βάζε ην ζθνπφ ηεο αμηνιφγεζεο. Με βάζεη ην ζθνπφ ηεο αμηνιφγεζεο κπνξεί λα δηαρσξηζηεί ε αμηνιφγεζε ζε δηακνξθσηηθή θαη ζε απνινγηζηηθή. Ζ δηακνξθσηηθή αμηνιφγεζε αλαθέξεηαη ζηελ αμηνιφγεζε πνπ δηελεξγείηαη κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ηεο εζσηεξηθήο ιεηηνπξγίαο θαη ησλ αλακελφκελσλ απνηειεζκάησλ ελφο πξνγξάκκαηνο. Ζ απνινγηζηηθή αμηνιφγεζε αλαθέξεηαη ζηελ αμηνιφγεζε πνπ δηελεξγείηαη κε ζθνπφ ηελ αμηνιφγεζε ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ θαη ηελ ηεθκεξησκέλε δηαηχπσζε θξίζεσλ ζρεηηθά κε ηελ αμία ελφο πξνγξάκκαηνο θαη ε νπνία ζπλήζσο ζπλδπάδεηαη κε ηε ζπλέρηζε ή ηελ επέθηαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο (Rogers, 1999). Αλάινγα κε ην ηχπν ηεο αμηνιφγεζεο πνπ ζα επηιέμνπκε ζα επηιέμνπκε θαη ηα επηκέξνπο ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηαδηθαζίαο ηεο αμηνιφγεζεο. Πέξα απφ απηνχο ηνπο ηχπνπο, ν Καξαιήο (2005) δίλεη θαη άιια κνληέια φπσο ηεο εζσηεξηθήο θαη ηεο εμσηεξηθήο αμηνιφγεζεο.
31 χκθσλα κε ηνλ Rossi (1985) κε βάζε ηελ πξνέιεπζε ηνπ αμηνινγεηή κπνξεί ε αμηνιφγεζε λα νλνκαζηεί εζσηεξηθή ή εμσηεξηθή. Απφ κία θξηηηθή άπνςε, ε ηνπνζέηεζε εμσηεξηθνχ αμηνινγεηή, ζπλήζσο απφ εηαηξίεο ζπκβνχισλ κε εκπεηξία ζε παξφκνηεο αμηνινγήζεηο κπνξεί λα βνεζήζεη ηνλ νξγαληζκφ λα γίλεη δέθηεο κίαο αληηθεηκεληθήο αμηνιφγεζεο. Δηδηθά ζηελ πεξίπησζε ησλ ηξαπεδηθψλ νξγαληζκψλ, ε παξνπζία ελφο αμηνινγεηή πνπ δελ ζα έρεη θάπνηα ζπκθέξνληα ή νπνηαδήπνηε θχζεσο ζρέζε κε ηνλ νξγαληζκφ ζα εγγπεζεί ηελ ακεξνιεςία ηεο αμηνιφγεζεο φπσο θαη ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ πνπ ζα έρνπλ ηδηαίηεξε ρξεζηκφηεηα γηα ηε ζπλέρηζε ησλ πξνγξακκάησλ κε γλψκνλα ηελ πνηφηεηα. Σέινο, ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη ππάξρνπλ θαη άιια κνληέια πνπ βαζίδνληαη ζε κία ζεηξά κεηαβιεηψλ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην κνληέιν ηεο Mizikaci (2006) πνπ ρσξίδεη ηελ αμηνιφγεζε ζε ηξεηο ππνζπζηήκαηα, ζην θνηλσληθφ, ην ηερληθφ θαη ην δηνηθεηηθφ.
32 4. Γηαρείξηζε ηαιέλησλ ζε έλαλ νξγαληζκό 4.1 Δηζαγσγή Σα ηειεπηαία δχν ρξφληα, ην δήηεκα ηεο δηαηήξεζεο ησλ ηαιέλησλ δελ έρεη απαζρνιήζεη ηδηαίηεξα ηηο εηαηξίεο, γηαηί ην θιίκα αβεβαηφηεηαο πνπ επηθξαηεί απνηξέπεη ηνπο εξγαδφκελνπο απφ ηελ αλαδήηεζε γηα αιιαγή εξγαζίαο ζε απηέο ηηο ζπλζήθεο. Όηαλ φκσο ε αγνξά αλνίμεη φπνηε θαη αλ γίλεη απηφ ε δηαηήξεζε ησλ ηαιαληνχρσλ πσιεηψλ θαη δηνηθεηηθψλ ζηειερψλ ζα είλαη πνιχ δχζθνιή, θπξίσο γηα ηηο εηαηξίεο πνπ αλαγθάζηεθαλ λα δπζαξεζηήζνπλ απηά ηα ηαιέληα (Scullion,1994). ηε ζεκεξηλή επνρή πνπ ην αλζξψπηλν δπλακηθφ είλαη εθείλν πνπ κπνξεί λα θάλεη ηε δηαθνξά, ηα ηαιέληα είλαη εθείλα ηα άηνκα πνπ θάλνπλ ηε δηαθνξά ζηελ απφδνζε κίαο επηρείξεζεο είηε άκεζα κέζσ ηεο ζπλεηζθνξάο ηνπο είηε καθξνπξφζεζκα κέζσ ησλ πςειψλ δπλαηνηήησλ ηνπο. Ζ Γηαρείξηζε ησλ ηαιέλησλ αλαθέξεηαη ζηελ ζπζηεκαηηθή πξνζέιθπζε, αλαγλψξηζε, αλάπηπμε, θαη παξακνλή ησλ ζηειερψλ εθείλσλ πνπ δηαζέηνπλ κνλαδηθά εγεηηθά ραξίζκαηα (Tarique θαη Schuler, 2010). 4.2 Ο εληνπηζκόο ησλ ηαιέλησλ ζηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ην ρψξν ησλ πνιπεζληθψλ φιεο ζρεδφλ νη επηηπρεκέλεο θαη πνιχ γλσζηέο επηρεηξήζεηο έρνπλ θαηαθέξεη λα έρνπλ δηάξθεηα ζηελ επηηπρία ηνπο κε ην λα αλαπηχζζνπλ ζηξαηεγηθέο δηαρείξηζεο ηαιέλησλ. ηφρνο ηνπο είλαη λα ππάξρεη κία ζπλερήο ξνή ηαιέλησλ απφ θάησ πξνο ηα πάλσ. Με ιίγα ιφγηα, φηαλ θάπνην ζηέιερνο απνζχξεηαη, αιιάδεη ζέζε ή απνθαζίδεη λα απνρσξήζεη λα κελ ρξεηάδεηαη ε επηρείξεζε λα μεθηλά απφ ηελ αξρή ηε δηαδηθαζία ηεο αλαπιήξσζεο αιιά θπξίσο ηεο εθπαίδεπζεο
33 θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζηειέρνπο, ψζηε φηαλ έξζεη ε ψξα ηεο αλαπιήξσζεο λα είλαη έηνηκν λα αληηθαηαζηήζεη κε επηηπρία ην ζηέιερνο πνπ απνρσξεί (Tarique & Schuler, 2010). Μία ζεκαληηθή πξφθιεζε γηα ηηο εηαηξίεο είλαη λα κελ εζηηάδνληαη ζην ηεηξάπηπρν απφθηεζε-δηνξηζκφ-αλάπηπμε θαη δηαθξάηεζε ηαιέλησλ, εηδηθά ζε κία επνρή πνπ ηα ηαιέληα είλαη ζπάληα. Ζ δηαδηθαζία απηή είλαη γξακκηθή θαη ζπλεπψο πξνβιεκαηηθή. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ην ζηέιερνο κπνξεί λα έρεη φιεο εθείλεο ηηο πξνδηαγξαθέο πνπ εληνπίδνληαη ζε έλα ηαιέλην αιιά ε έιιεηςε επειημίαο αιιά θαη πξαθηηθψλ φπσο ηνπ job rotation λα κελ επηηξέςνπλ ηελ αλάπηπμε ηνπ «ηαιέληνπ» κέζσ ηεο απαξαίηεησλ κεηαθηλήζεσλ ηνπ εληφο ηνπ νξγαληζκνχ αιιά θαη ησλ αληίζηνηρσλ πξνγξακκάησλ αλάπηπμεο. Αληηζέησο ε ζηαζηκφηεηα θαη ε έιιεηςε θηλήηξσλ κπνξεί λα νδεγήζνπλ ηνλ νξγαληζκφ λα ράζεη ηελ επθαηξία λα αλαδείμεη έλα ηαιέλην. Γηα ην ιφγν απηφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ε ζσζηή δηαρείξηζε ησλ ηαιέλησλ (Roberts et al, 1998). Σέινο, ε έιιεηςε ζηαζεξφηεηαο ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη νη πεξηνξηζκέλεο επθαηξίεο εμέιημεο, είλαη ζηνηρεία ηνπ ζχγρξνλνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο (Scullion, 1994). πλεπψο, αθφκα θαη ζε ζηαζεξά αλαπηπζζφκελνπο νξγαληζκνχο, είλαη πιένλ ηδηαίηεξα δχζθνιν γηα ηνπο εξγνδφηεο λα ππφζρνληαη επθαηξίεο εμέιημεο ζηνπο ππαιιήινπο ηνπο. Γηα απηφ, πνιιέο εηαηξείεο εληάζζνπλ πξνγξάκκαηα, ηα νπνία δηδάζθνπλ ζηνπο εξγαδνκέλνπο ην πψο λα δηαρεηξίδνληαη ηελ θαξηέξα ηνπο κε έκθαζε ζε απηνχο πνπ απνηεινχλ ηα «ηαιέληα» ηεο επηρείξεζεο ψζηε ζην ηέινο λα παξακείλνπλ κφλν φζνη αμίδνπλ.
34 4.3 Η αλαγλώξηζε ηεο πξνζθνξάο ησλ ηαιέλησλ ζηνλ νξγαληζκό ηηο κέξεο καο νη επηρεηξήζεηο ιεηηνπξγνχλ ζε έλα εμαηξεηηθά αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ. Βαζηθνί ζηφρνη είλαη ε αλάγθε γηα δεκηνπξγία αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο αιιά θαη ε εμεχξεζε ησλ αλζξψπσλ πνπ ζα βνεζήζνπλ ηελ επηρείξεζε λα κπνξέζεη λα αλαπηπρζεί ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο. Γηα ην ιφγν απηφ ρξεηάδνληαη νη επηρεηξήζεηο λα αλαδεηνχλ ηα θαιχηεξα ζηειέρε. Οη Tarique & Schuler (2010) αλαγλσξίδνπλ ην γεγνλφο φηη νη πνιπεζληθέο ζήκεξα δελ βαζίδνληαη κφλν ζηηο ζηξαηεγηθέο θαη ηελ επειημία ζηνπο πιηθνχο πφξνπο αιιά θαη ζην αλζξψπηλν δπλακηθφ ηνπο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηα «ηαιέληα». Όηαλ αλαθεξφκαζηε ζην ηαιέλην ελλννχκε ην ζηέιερνο εθείλν πάλσ ζην νπνίν κπνξεί λα βαζηζηεί ε επηρείξεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ή γηα ηε δηαρείξηζε κίαο θξίζεο. Απηφ πνπ βιέπνπκε λα ζπκβαίλεη ζήκεξα, ζηε θνηλσλία ηεο γλψζεο θαη ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ, είλαη φηη πξνθεηκέλνπ λα πάλε κπξνζηά νη επηρεηξήζεηο πξέπεη λα έρνπλ πξφζβαζε ζε ζηειέρε πνπ ζεσξνχληαη σο «ηαιέληα» θαη δηαζέηνπλ κνλαδηθέο δηνηθεηηθέο ηθαλφηεηεο, φρη κφλν ζε ρξεκαηηθά δηαζέζηκα. Καζψο απηή ε πξαγκαηηθφηεηα ζα γίλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν αηζζεηή, ζα βηψζνπκε ην πέξαζκα απφ ηνλ θαπηηαιηζκφ ζηνλ «ηαιεληηζκφ», κηα επνρή ζηελ νπνία ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ζα είλαη ην άηνκν θαη νη δπλαηφηεηέο ηνπ, θαη φρη ην θεθάιαην. Oη Burbach θ& Royle (2010) αλαθέξνληαη ζην γεγνλφο φηη ζηε ζχγρξνλε νηθνλνκία ηεο γλψζεο νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο έρνπλ αλάγθε απφ ζηειέρε κε εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο θαη ηαιέληα πνπ ζα δψζνπλ ζε απηέο ηηο επηρεηξήζεηο κνλαδηθά αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα. 4.4 Η δηαρείξηζε ηεο θαξηέξαο ησλ ηαιέλησλ ζηνπο νξγαληζκνύο
35 Ζ δηαρείξηζε ηαιέλησλ, γλσζηή κε ην δηεζλή φξν talent management, έρεη θαζηεξσζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα σο κία απφ ηηο πην ζεκαληηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο δηνίθεζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ (Oakes, 2006). Βέβαηα,σο φξνο ηεο δηνίθεζεο ησλ επηρεηξήζεσλ, ε δηαρείξηζε ηεο θαξηέξαο έρεη κπεη ζην ιεμηιφγην ησλ managers απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 90 νπφηε θαη πξνέθπςε ε αλάγθε γηα θαιχηεξε δηαρείξηζε ησλ αλζξψπσλ πνπ ζην κέιινλ ζα απνηεινχζαλ ηελ αηρκή ηνπ δφξαηνο ηεο επηρείξεζεο (Roberts et al, 1998). Σα ηειεπηαία ρξφληα παξνπζηάδνληαη ξαγδαίεο εμειίμεηο ζηε δηεζλή επηρεηξεκαηηθή θνηλφηεηα. Σα γεγνλφηα θαη νη ηαρείο ξπζκνί αλάπηπμεο, δηεζλνπνίεζεο θαη ν έληνλνο αληαγσληζκφο απαηηνχλ γξήγνξεο ζηνρεπφκελεο απνθάζεηο νη νπνίεο βέβαηα ζα ελέρνπλ θαη ζα πεξηθιείνπλ πςειφ βαζκφ εκπεηξίαο, γλψζεο θαη απνηειεζκαηηθφηεηαο. Όιεο απηέο νη παξαπάλσ παξάκεηξνη νη νπνίεο νδήγεζαλ θαη θαηέζηεζαλ επηβεβιεκέλε ηε ιεηηνπξγία ηεο Γηνίθεζεο Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ σο ηνλ θηλεηήξην κνριφ ησλ επηρεηξήζεσλ, απηέο νη νινέλα θαη πην δπλακηθέο ζπλζήθεο ηεο αγνξάο ζπλεηέιεζαλ λα αλαζεσξεζνχλ πνιιέο παξαδνζηαθέο ζεσξίεο ζε θάζε ηνκέα νη νπνίεο κέρξη πξφηηλνο δέζπνδαλ θαη θαζφξηδαλ ηηο ηάζεηο, εξκελείεο θαη ηε ζηξαηεγηθή ησλ επηρεηξήζεσλ ζε πνιιαπιά επίπεδα. Ζ αλάπηπμε ησλ ηαιέλησλ θαη ε δηαρείξηζε ηεο θαξηέξαο ηνπο απφ ηη ζηηγκή πνπ ζα εηζέιζνπλ ζηελ επηρείξεζε σο θαη ηε ζηηγκή πνπ ε θαξηέξα ηνπο ζα θνξπθσζεί, ζα πξέπεη λα απνηεινχλ ζεκαληηθά θεθάιαηα γηα θάζε ζχγρξνλε επηρείξεζε. Παξαδνζηαθά, νη θαξηέξεο ησλ ζηειερψλ κε πξννπηηθέο, δειαδή ησλ ηαιέλησλ, πξνζδηνξίδνληαλ σο κηα γξακκηθή θαη αλνδηθή πνξεία ζε κηα ή δχν εηαηξείεο ή σο κηα ζηαζεξή απαζρφιεζε ζε έλα επάγγεικα. Απηά ηα κνληέια, ηα νπνία έγηλαλ
36 ηδηαίηεξα γλσζηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1950 θαη 1960, ππνζηεξίδνληαλ απφ ην νηθνλνκηθφ θαη εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ηεο επνρήο, ην νπνίν ραξαθηεξίδνληαλ απφ ηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ, ελψ επεξεάδνληαλ απφ ηηο λφξκεο ηεο επνρήο (Sullivan &Crocitto, 2007). Πεξηβαιινληηθέο αιιαγέο, φπσο ε παγθνζκηνπνίεζε, ε πξφνδνο ηεο ηερλνινγίαο, ε απμαλφκελε πνηθηινκνξθία, θαη ε νινέλα απμαλφκελε επηινγή part-time εξγαδνκέλσλ, έρνπλ αιιάμεη ηηο ππάξρνπζεο εξγαζηαθέο δνκέο θαη ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη έρνπλ δψζεη ηελ δπλαηφηεηα ζηνπο εξγαδνκέλνπο λα νξίζνπλ ηελ θαξηέξα ηνπο. Δθηφο απφ ηηο πεξηβαιινληνινγηθέο αιιαγέο, νη άλζξσπνη αιιάδνπλ ηελ ζηάζε θα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο ζε ζπλάξηεζε άιισλ παξαγφλησλ. Ζ αιιαγή ησλ νηθνγελεηαθψλ δνκψλ, ν απμαλφκελνο αξηζκφο εξγαδφκελσλ δεπγαξηψλ απνηεινχλ παξάγνληεο πνπ πνιιέο θνξέο νδεγνχλ ηνπο εξγαδνκέλνπο ζε αλαδήηεζε ελαιιαθηηθψλ ηξφπσλ θάιπςεο ησλ αλαγθψλ ηνπο γηα πξνζσπηθή αλάπηπμε θαη κάζεζε. Απηφ βέβαηα κπνξεί λα ιεηηνπξγεί πξνο ην φθεινο ησλ εξγαδνκέλσλ αιιά ζε κεγάιν βαζκφ έρεη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο γηα ηηο επηρεηξήζεηο κηαο θαη δελ κπνξνχλ λα ηνπο θξαηήζνπλ θνληά ηνπο ψζηε λα κπνξέζνπλ λα ηνπο αλαδείμνπλ σο ηνπο κειινληηθνχο εγήηνξεο. Oη Μc Donald et al., (2010) αλαθέξνπλ φηη ε πξνζήισζε ζηελ επηρείξεζε είλαη επθαηξία γηα λα κπνξέζεη ην ζηέιερνο λα κάζεη ηα ζπζηήκαηα ηεο επηρείξεζεο θαη κε ηε πάξνδν ηνπ ρξφλνπ λα κεηαηξαπεί απφ ηαιέλην ζε έλα επηηπρεκέλν ζηέιερνο. ηηο κέξεο καο, ηα άηνκα θαηεπζχλνπλ ηηο επηινγέο ηνπο βάζεη ησλ επηζπκηψλ ηνπο θαη ιηγφηεξν βάζεη ησλ πξαθηηθψλ δηαρείξηζεο θαξηέξαο. Γηα απηφ ην ιφγν ηα ζηειέρε πξέπεη λα απνθαζίδνπλ απφ κφλα ηνπο, κε ηελ ζηήξημε ηεο εηαηξείαο, γηα ηνλ ηξφπν εθείλν πνπ ζα αλαπηπρζνχλ έηζη
37 ψζηε λα αμηνπνηήζνπλ ηα ζπγθξηηηθά ηνπο πιενλεθηήκαηα θαη ηα ραξίζκαηα ηνπο. Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα είλαη ην πψο νη επηρεηξήζεηο απηέο κπνξνχλ λα αλαγλσξίζνπλ ην πνηνο εξγαδφκελνο απνηειεί «ηαιέλην» θαη ην πψο απηφο ν ίδηνο ζα αλαπηπρζεί. Oη ΜcDonald et al., (2010) έρνπλ θάλεη έξεπλα ζε δείγκα 592 πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν αλάπηπμεο ηνπο. Γηα ηηο πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο ην «ηαιέλην» είλαη ν κειινληηθφο εγέηεο ηεο επηρείξεζεο ή ηνπ ηκήκαηνο. Γελ είλαη ζαθέο ην πνηνο κπνξεί λα είλαη απηφο. Όπνηα θξηηήξηα θαη λα βάδακε απηά ζα ήηαλ ππνθεηκεληθά. Οη Μc Donald et al., (2010) καο δίλνπλ κία εηθφλα ηνπ ηη κπνξεί λα ζπληζηά έλα κνληέιν γηα ηνλ εληνπηζκφ θαη ηελ αλάπηπμε ησλ ηαιέλησλ ζε κία πνιπεζληθή.
38 ρήκα 5: Μνληέιν γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ηαιέλησλ ζε κία πνιπεζληθή (McDonald et al, 2010) Όπσο παξαηεξνχκε ην αξρηθφ ζηνηρείν είλαη λα πξνζδηνξίζνπκε ην ηη είλαη ην ηαιέλην. ίγνπξα γηα θάζε επηρείξεζε ζα ππάξρεη θαη κία δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε. ίγνπξα φκσο είλαη ν άλζξσπνο απηφο πνπ κπνξεί λα δψζεη ψζεζε ζηνλ νξγαληζκφ θαη λα θάλεη θάηη ην δηαθνξεηηθφ. Γηα λα κπνξεί φκσο θαη ε επηρείξεζε λα εθκεηαιιεπηεί ηα ηαιέληα πνπ έρεη ζα πξέπεη λα ζρεδηάζεη έλα ζρέδην δηαδνρήο, ψζηε ηα άηνκα απηά λα βξεζνχλ ζχληνκα ζηα αλψηεξα θιηκάθηα ηεο επηρείξεζεο. πγρξφλσο φκσο ζα πξέπεη λα αλαπηπρζεί θαη έλα αλάινγν ζρέδην αλάπηπμεο δεμηνηήησλ θαη εγεηηθψλ πξνζφλησλ. Απηφ κπνξεί λα γίλεη κε ηνπο εμήο ηξφπνπ: ηελ αλάζεζε κηθξψλ έξγσλ θαη κε ηε πάξνδν αλάζεζε κεγαιχηεξσλ θαη πην πνιχπινθσλ έξγσλ, ηελ αλάπηπμε κέζσ ηεο απφθηεζεο επίζεκσλ δεμηνηήησλ π.ρ. ζπκκεηνρή ζε πξνγξάκκαηα ΜΒΑ θαη ηελ αλάπηπμε εγεηηθψλ ηθαλνηήησλ κε ηε ρξήζε κεζφδσλ φπσο ην coaching θαη ην mentoring ζα κπνξέζνπλ λα αλαπηχμνπλ ηηο εγεηηθέο ηνπ ηθαλφηεηεο. Oη Farndale et al., (2010) αλαθέξνπλ απηφ πνπ είλαη εχθνια θαηαλνεηφ απφ ηα φζα αλαθέξακε ζηε πξνεγνχκελε παξάγξαθν, φηη δειαδή ε δηνίθεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ έρεη λα επηηειέζεη έλα ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν. Ζ δηνίθεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζα πξέπεη λα ππνινγίζεη ηφζν ηε πξνζθνξά φζν θαη ηε δήηεζε ζε αλζξψπηλν δπλακηθφ φζν θαη λα εληνπίζεη ηα ζηειέρε εθείλα πνπ ζα απνηειέζνπλ ζην κέιινλ ηελ εγεηηθή νκάδα ηεο επηρείξεζεο. Οη Farndale et al., (2010) αλαθέξνπλ φηη πνιχ ζπρλά νη Δπξσπατθέο επηρεηξήζεηο έρνπλ λα
39 αληηκεησπίζνπλ έιιεηκκα αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηαιέλησλ. Σν απνηέιεζκα είλαη φηαλ ππάξρεη ε απνρψξεζε θάπνηνη ηθαλνχ ζηειέρνπο λα κέλεη θελή ε ζέζε. εκαληηθφ ζηνηρείν ηεο αλάπηπμεο ησλ ηαιέλησλ ζηηο επηρεηξήζεηο δελ είλαη κφλν λα εληνπηζηνχλ θαη λα αλαπηπρζνχλ αιιά θαη λα παξακείλνπλ ζηελ επηρείξεζε. Οη Collings θαη Mellahi (2009) αλαθέξνληαη φηη ηξία είλαη ηα ζεκεία ζηα νπνία ζα πξέπεη λα εζηηάζεη ν HR manager. Πξψηνλ ζηνλ θαζνξηζκφ θηλήηξσλ πνπ δελ ρξεηάδεηαη λα είλαη κφλν νηθνλνκηθήο θχζεο, κπνξεί λα είλαη θαη θνηλσληθά θίλεηξα φπσο ε επηβξάβεπζε ηεο εξγαζίαο ψζηε νη εξγαδφκελνη θαη ην θνηλφ ηεο επηρείξεζεο λα εμνηθεησζνχλ κε ηα ηαιέληα. Καηά δεχηεξνλ, ε αθνζίσζε ζηελ επηρείξεζε είλαη έλαο δεχηεξνο παξάγνληαο. Σν ζηέιερνο ζα πξέπεη λα λνηψζεη φηη είλαη έλα δπλακηθφ θνκκάηη ηεο επηρείξεζεο θαη λα εμαζθαιηζηεί ε αθνζίσζε ηνπ. Σέινο, ε αλάζεζε λέσλ θαη πνιχπινθσλ ξφισλ ζα δψζεη κία λέα ψζεζε ζην ζηέιερνο. Με ηελ αλάζεζε λέσλ ξφισλ ζα κπνξέζεη λα εθαξκφζεη ηα φζα έκαζε θαη ζηαδηαθά λα αλαπηπρζεί σο ν απξηαλφο εγέηεο.
40 5. Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο ε απηφ ην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ πινπνίεζε ηεο έξεπλαο. Αξρηθά γίλεηαη κηα ζχληνκε παξνπζίαζε ηνπ βαζηθνχ ζθνπνχ θαη ησλ επηκέξνπο ζηφρσλ ηεο έξεπλαο θαη αλαιχνληαη νη βαζηθνί ηχπνη εξεπλεηηθήο κεζνδνινγίαο. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε θαζψο θαη νη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ επηινγή ηεο γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ε κειέηε. 5.1 Δξεπλεηηθό ζρέδην Έλα εξεπλεηηθφ ζρέδην είλαη ν ζχλδεζκνο αλάκεζα ζηα ζηνηρεία πνπ ζέινπκε λα ζπιιέμνπκε θαη ζηα αξρηθά εξσηήκαηα κηαο έξεπλαο. χκθσλα κε ηνλ Quinn (2002), κπνξεί λα ζεσξεζεί σο έλα πιαίζην ην νπνίν ζπγθεθξηκελνπνηεί ηε δηαδηθαζία πνπ απαηηείηαη γηα ηε ζπγθέληξσζε ησλ πιεξνθνξηψλ πξνθεηκέλνπ λα δνκεζεί ή λα ιπζεί έλα εξεπλεηηθφ πξφβιεκα. Δπίζεο είλαη έλα ζρέδην δξάζεο πξνθεηκέλνπ λα δηεμάγνπκε ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο εξσηήζεηο πνπ αξρηθά έρνπλ ηεζεί. Οη Rubin θαη Rubin (2005) θάλνπλ δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ ζπκπεξαζκαηηθή θαη ηε δηεξεπλεηηθή έξεπλα. Απφ ηε κηα πιεπξά, ε ζπκπεξαζκαηηθή έξεπλα είλαη ζρεδηαζκέλε πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζεη ηνλ εξεπλεηή λα θαζνξίζεη, εθηηκήζεη θαη επηιέμεη ηελ θαιχηεξε δπλαηή δξάζε ζε κηα δεδνκέλε θαηάζηαζε θαη δηαθξίλεηαη ζε πεξηγξαθηθή έξεπλα θαη έξεπλα αηηίαο. Ζ πεξηγξαθηθή πεξηγξάθεη κηα θαηάζηαζε, ελψ ε έξεπλα αηηίαο δηεξεπλά ζρέζεηο αηηίαο απνηειέζκαηνο. Απφ ηελ άιιε
41 πιεπξά, ε δηεξεπλεηηθή ζηνρεχεη ζηελ θαηαλφεζε ηεο θχζεο ελφο θαηλνκέλνπ. 5.2 ηόρνη ηεο έξεπλαο ηφρνο ηεο έξεπλαο είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ πξαθηηθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ Διιάδα ζην θιάδν ηνπ Cash and Carry θαη Ζyper markets ζε ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε θαη αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηελ δηαρείξηζε ησλ ηαιέλησλ ηνπο. 5.3 Βαζηθνί ηύπνη εξεπλεηηθήο κεζνδνινγίαο Μηα έξεπλα κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε δχν βαζηθνχο ηχπνπο: πνηνηηθή ή/ θαη πνζνηηθή έξεπλα. Ζ πνηνηηθή έξεπλα πεξηιακβάλεη ηε ζπιινγή, ηελ αλάιπζε θαη ηελ εξκελεία ησλ ζηνηρείσλ πνπ δελ κπνξνχλ λα πνζνηηθνπνηεζνχλ. Γηα απηφλ ηνλ ιφγν ε πνηνηηθή έξεπλα αλαθέξεηαη κεξηθέο θνξέο σο «καιαθή έξεπλα (soft research)» (Saunders et al, 2003). χκθσλα κε ηνπο Miles & Huberman (1994) ε πνηνηηθή έξεπλα είλαη βαζηζκέλε ζε δηάθνξεο κεζφδνπο ζπλέληεπμεο (π.ρ. εκηδνκεκέλε, focus groups θιπ) θαη ζπιιέγεη ζηνηρεία πνπ είλαη θαηά έλα κεγάιν κέξνο πνηνηηθά, ελψ απφ ηελ άιιε ε πνζνηηθή έξεπλα ζηξέθεηαη ζηε ζπιινγή πνζνηηθψλ ζηνηρείσλ, θαη ζηεξίδεηαη ζε εξεπλεηηθέο κεζφδνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηερληθέο εξσηεκαηνινγίσλ, είηε πξφζσπν κε πξφζσπν ζπλεληεχμεηο, δνκεκέλα εξσηεκαηνιφγηα, ηειεθσληθή έξεπλα ή έξεπλα κε εξσηεκαηνιφγηα πνπ απνζηέιινληαη ηαρπδξνκηθψο. Δμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο φηη απηή ε κειέηε ζα δηεξεπλήζεη ηηο ηνπνζεηήζεηο θαη ηηο αληηιήςεηο γηα ην εμεηαδφκελν ζέκα ζε κία αγνξά, ε εξεπλήηξηα ζεώξεζε όηη ε πνηνηηθή έξεπλα ζα ήηαλ πην θαηάιιειε,
42 δεδνκέλνπ φηη ζχκθσλα κε ηνλ Gray (2005) «ε πνηνηηθή έξεπλα είλαη ραξαθηεξηζηηθά δηεξεπλεηηθή, ξεπζηή θαη επέιηθηε θαη πξνζθέξεη ηελ ηδαληθή κέζνδν γηα αλάιπζε κηαο κειέηεο πεξίπησζεο». 5.4 Πνηνηηθή έξεπλα Ζ πνηνηηθή έξεπλα ρξεζηκνπνηεί εξεπλεηηθέο κεζφδνπο κε ηε κνξθή ζπδήηεζεο ε νπνία δηεμάγεηαη απφ εμεηδηθεπκέλνπο θνηλσληθνχο επηζηήκνλεο ή ςπρνιφγνπο θαη φρη κφλν. ηνρεχεη ζηελ θαηαλφεζε ησλ αηηίσλ ελφο πξνβιήκαηνο, ηελ εθκαίεπζε ηνπ ηξφπνπ ζθέςεο θαη ησλ βαζχηεξσλ θηλήηξσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ. Οη κέζνδνη πνηνηηθήο έξεπλαο πεξηιακβάλνπλ ζχκθσλα κε ηνλ Gray (2005) ηα εμήο: Οκάδεο πδήηεζεο (focus groups) Πξνζσπηθέο ζπλεληεχμεηο (εκηδνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην) Mini νκάδεο ζπδήηεζεο (mini groups) Δθηεηακέλεο Γεκηνπξγηθέο Οκάδεο (extended workshops) νκάδεο εηδηθά ζρεδηαζκέλεο έηζη ψζηε λα πξνσζνχλ ηελ αληηπαξάζεζε Quali-quant, ζχλζεηεο κεζνδνινγίεο κε ή ρσξίο ρξήζε ππνινγηζηή θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ νκάδσλ/ ζπλεληεχμεσλ Παξαηήξεζε (On-the-spot observation) 5.5 Μέζνδνη ζπιινγήο δεδνκέλσλ χκθσλα κε ηνπο (Saunders et al, 2003) νη δχν θχξηνη ηχπνη πνηνηηθψλ εξεπλψλ είλαη: νκαδνπνηεκέλεο ζπδεηήζεηο (focus groups) ζπλεληεχμεηο ζε βάζνο κε ηε ρξήζε εκη-δνκεκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ
43 Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηνπο είλαη φηη νη εηο βάζνο ζπλεληεχμεηο γίλνληαη πξφζσπν κε πξφζσπν κεηαμχ εξεπλεηή θαη εξσηψκελνπ ελψ νη νκαδνπνηεκέλεο ζπδεηήζεηο πεξηιακβάλνπλ πνιινχο εξσηψκελνπο πνπ ζπδεηνχλ καδί κε ηνλ εξεπλεηή (Mason, 1996). 5.6 Δπηινγή εξεπλεηηθήο κεζόδνπ Ζ κέζνδνο πνπ αθνινπζήζεθε ζηελ παξνχζα κειέηε ήηαλ ε δηεμαγσγή ηφζν ήκη-δνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ φζν θαη ζπλεληεχμεσλ ζε βάζνο κε ζηειέρε ηεο εθάζηνηε εσξεκαηνινγίνπ. επηρείξεζεο κε ηε ρξήζε εκηδνκεκέλνπ Οη ζεκαηηθέο ελφηεηεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ παξνπζηάδνληαη παξαθάησ θαζψο θαη θάπνηεο ελδεηθηηθέο εξσηήζεηο. Θεκαηηθή ελόηεηα: Γηνίθεζε αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ 1. Πηζηεχεηε φηη επεξεάδεη ε νηθνλνκηθή θξίζε ηηο πνιηηηθέο HRM ηεο εηαηξείαο; Α. ίγνπξα λαη Β. Μάιινλ λαη Γ. Μάιινλ φρη Γ. ίγνπξα φρη Δ. Γελ μέξσ/ δελ απαληψ 2. Οη δξάζεηο hrm είλαη απνδεθηέο απφ ηα ππφινηπα ηκήκαηα ηεο εηαηξείαο; 3. Τπάξρεη ηκήκα αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ή εληάζζεηαη ζε θάπνην άιιν ηκήκα; Α. Τπάξρεη αλεμάξηεην ηκήκα HR Β. Δληάζζεηαη ζε άιιν ηκήκα
44 Θεκαηηθή ελόηεηα: Αλάπηπμε Αλζξώπηλσλ Πόξσλ 1.Ση ξφιν παίδεη ε εθπαίδεπζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ επηρείξεζε; 2.Πνηνο είλαη ππεχζπλνο γηα ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ; Πεξηγξάςηε ην πξνθίι ηνπ. 3.Πνηνη είλαη νη ζηφρνη ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ; Aλάπηπμε εθηόο εξγαζίαο 1.Πνηεο κέζνδνη off the job training ρξεζηκνπνηεί ε εηαηξεία; Eθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ΜΒΑ εκηλάξηα Απνζηνιή ζε θέληξα εθπαίδεπζεο Άιιν 2.Γηα πνην ιφγν επηιέμαηε ηε ζπγθεθξηκέλε κέζνδν 3.Μπνξεί έλαο ζεζκφο εθηφο ηνπ νξγαληζκφ φπσο έλα παλεπηζηήκην, λα δεκηνπξγήζεη πξνγξάκκαηα αλάπηπμεο πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ; Αμηόινγεζε 1.Πσο γίλεηαη ε αμηνιφγεζε ησλ πξνγξακκάησλ αλάπηπμεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ; 2.Πνηφο θάλεη ηελ αμηνιφγεζε; 3.Σα ζηνηρεία ηεο αλαηξνθνδφηεζεο ρξεζηκνπνηνχληαη; Σαιέληα 1. Ση νξίδεηαη σο ηαιέλην ζηνλ νξγαληζκφ; 2. Πσο ζπκπεξηθέξεηαη ν νξγαληζκφο ζηα «Σαιέληα»;
45 3. Πηζηεχεηε φηη ε νηθνλνκηθή θξίζε απμάλεη ηε πξνζθνξά ηαιαληνχρσλ ζηειερψλ; Α. ίγνπξα λαη Β. Μάιινλ λαη Γ. Μάιινλ φρη Γ. Όρη Δ. Γελ μέξσ/ δελ απαληψ 4. Πξέπεη λα δηαρσξίδνπκε ηα ηαιέληα απφ ηα ππφινηπα ζηειέρε; 5. Πνηα είλαη ηα θίλεηξα παξακνλήο γηα έλα ηαιέλην; Θεκαηηθή ελόηεηα: Γηαρείξηζε ηαιέλησλ 1. Τπάξρεη πξφγξακκα δηαρείξηζεο ηαιέλησλ; 2. Πνηνο δηαρεηξίδεηαη ηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηα ηαιέληα; 3. Με πνην ηξφπν γίλεηαη ε αλάπηπμε ηνπο; 4. Πνηα θίλεηξα δίλνληαη ζηα ηαιέληα; 5. Πνηα ηα πεξηζψξηα αλέιημεο ησλ ηαιέλησλ κέζα ζηελ επηρείξεζε; 5.7 πιινγή δεδνκέλσλ Ζ ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ έγηλε απφ ηνλ Απξίιην σο θαη ηνλ Ηνχλην ηνπ 2011. Σν κεζνδνινγηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο (sampling framework) είλαη νη επηρεηξήζεηο ζηελ αγνξά ηνπ cash and carry θαη hypermarket. ηελ αγνξά απηή ππάξρνπλ θάπνηεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο πνπ απνηεινχλ θαη ην πιεζπζκφ ηεο έξεπλαο. Πξαγκαηνπνηήζεθαλ πξνζσπηθέο ζπλεληεχμεηο κε ηε ρξήζε εκηδνκεκέλσλ εξσηεκαηνινγίσλ ζε ζηειέρε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ απφ ηηο
46 θάησζη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο: Dia Hellas, Carrefour, Lidl, Ikea, Lerroy Merlin, Makro, Jumbo θαη Praktiker. Όιεο νη επηθνηλσλίεο έγηλαλ ηειεθσληθψο, κε e-mail ή κε ζπλαληήζεηο κε ζηειέρε πνπ βξίζθνληαη ζηελ Αζήλα. Γηα ην ζθνπφ απηφ ε θνηηήηξηα έθαλε ζεηξά ξαληεβνχ ζηελ Αζήλα κε ζηειέρε ησλ επηρεηξήζεσλ απηψλ. 5.8 Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο Ζ κέζνδνο δεηγκαηνιεςίαο πνπ αθνινπζήζεθε ζηελ παξνχζα έξεπλα είλαη ε δεηγκαηνιεςία ζθνπηκφηεηαο. ε απηή ηε κέζνδν ν εξεπλεηήο θξίλεη ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ επηιεγκέλνπ δείγκαηνο κε γλψκνλα ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ κειψλ πνπ ην απαξηίδνπλ αιιά θαη ηε γλψζε θαη ηε ζέιεζε πνπ έρνπλ γηα λα δψζνπλ νινθιεξσκέλεο θαη ζε βάζνο απαληήζεηο. Γειαδή, ε επηινγή ηνπ δείγκαηνο γίλεηαη κε βάζε ηελ επθνιία πξνζέγγηζεο ησλ δεηγκαηηθψλ κνλάδσλ. Σν δείγκα είλαη κεπηζαλνηηθφ, ην νπνίν ζεκαίλεη φηη επηιέγεηαη κε κε ηπραίν ηξφπν (Δκκαλνπιίδεο,2010). Ζ έξεπλα έιαβε ρψξα ζε δείγκα 22 ζηειερψλ ζε ηκήκαηα HRM ζε πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζην ρψξν ηνπ Cash&carry θαη hyper markets. To πξψην εξψηεκα αλαθνξηθά κε ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία αλαθεξφηαλ ηα ρξφληα πνπ νη εξσηψκελνη εξγάδνληαη ζηελ ζπγθεθξηκέλε εηαηξεία ζηελ νπνία έγηλε ε έξεπλα.
47 Γξάθεκα 1: Υξφληα Δξγαζηαθήο Δκπεηξίαο Απφ ην δείγκα θαίλεηαη φηη κεγάινο αξηζκφο ησλ εξσηψκελσλ εξγάδεηαη απφ 4 σο 5 έηε (Ν=7) ελψ νκάδεο ησλ εξσηψκελσλ πνπ εξγάδνληαη απφ 2 σο θαη 3 έηε θαζψο θαη απφ 6 σο 8 έηε (Ν=5) έρνπλ πςειή παξνπζία.σν γεγνλφο φηη κεγάιν κέξνο ησλ εξσηψκελσλ εξγάδεηαη γηα πάλσ απφ 2 ρξφληα ζηηο εηαηξείεο πνπ έγηλε ε έξεπλα ζεκαίλεη φηη έρνπλ αξθεηή εκπεηξία θαη γλσξίδνπλ ηηο δηαδηθαζίεο ηεο εηαηξείαο ζηελ νπνία θαη εξγάδνληαη. Σν επφκελν γξάθεκα αθνξά ηε ζέζε πνπ έρνπλ νη εξσηψκελνη ζηελ εηαηξεία.
48 Γξάθεκα 2: Θέζε ζηελ επηρείξεζε Απφ ηηο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαίλεηαη φηη ηα ζηειέρε πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ έξεπλα έρνπλ θπξίσο αλψηεξεο ζέζεηο (Ν=12) αιιά θαη αλψηαηεο (Ν=5). Απηφ είλαη έλα ηδηαίηεξα ζεηηθφ γεγνλφο γηα ηελ έξεπλα αθνχ ηα αλψηεξα θαη αλψηαηα ζηειέρε γλσξίδνπλ θαιχηεξα απφ ην θαζέλα ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηηο πνιηηηθέο ηεο επηρείξεζεο ελψ πνιινί απφ απηνχο έρνπλ εξγαζηεί ζε αλάινγα πφζηα ηνπ εμσηεξηθνχ. Σν επφκελν γξάθεκα αθνξά ην θχιν ησλ εξσηψκελσλ.
49 Γξάθεκα 3: Φχιν εξσηψκελσλ Απφ ην απνηέιεζκα δηαθαίλεηαη θαη ην πεξίθεκν glass ceiling, ζχκθσλα κε ην νπνίν ζηα αλψηεξα ζηξψκαηα ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ δελ πξνάγεηαη ε εμέιημε ησλ γπλαηθψλ ζηα αλψηεξα δηνηθεηηθά θιηκάθηα ησλ επηρεηξήζεσλ. ηελ ζπλέρεηα εμεηάζακε ηελ ειηθία ησλ ζηειερψλ πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ έξεπλα.
50 Γξάθεκα 4: Ζιηθία εξσηψκελσλ Απφ ην πφξηζκα ηεο έξεπλαο πξνθχπηεη φηη ε πιεηνλφηεηα ησλ εξσηψκελσλ είλαη ειηθίαο απφ 31 σο θαη 35 εηψλ (Ν=11) ελψ νη ππφινηπεο ειηθηαθέο νκάδεο έρνπλ κηθξφηεξε ζπκκεηνρή. Όπσο βιέπνπκε ε έξεπλα έρεη λα θάλεη κε ζηειέρε πνπ είλαη ζε κία ειηθία πνπ έρνπλ ζπνπδαία δπλακηθή αιιά θαη εκπεηξία θαη κπνξεί λα καο δψζνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο ζε ζρέζε κε ην ηειηθφ πφξηζκα ηεο έξεπλαο απηήο. ηελ ζπλέρεηα παξνπζηάδνπκε εξσηψκελσλ. ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ
51 Γξάθεκα 5: Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Ζ κεγάιε πιεηνςεθία είλαη έγγακνη ελψ 8 άηνκα είλαη άγακνη θαη 2 έρνπλ δηαδχγην. Σέινο, εμεηάζηεθε ην εθπαηδεπηηθφ ππφβαζξν ησλ εξσηψκελσλ.