KEΓ, «Διεθνές Συνέδριο για τη διδασκαλία και την πιστοποίηση της Ε2» Αθήνα 11 Οκτωβρίου 2014 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Τα ελληνικά ως εμπόρευμα Σπύρος Α. Μοσχονάς 0
Προεπισκόπηση 1.Πριν την ανακάλυψη της Ε2 (Μ. Τριανταφυλλίδης) 2.Συγκρότηση της Ε2: Βιβλιογραφία (1980-2004) 3.Ελληνικά για μετανάστες: Ο ρόλος της πιστοποίησης 4.Συμπεράσματα 1
Από τη σκοπιά της πολιτικής οικονομίας The division of labor, and, with it, the whole working of human society, is due to language. Leonard Bloomfield Pierre Bourdieu, Γλώσσα και συμβολική εξουσία [: L économie des échanges linguistiques], μτφ. Κ. Καψαμπέλη. Αθήνα: Καρδαμίτσα, 1999 [1982]. Judith Irvine, «When Talk Isn't Cheap: Language and Political Economy», American Ethnologist 16.2 (1989), 248-267. Paul Friedrich, «Language, Ideology, and Political Economy», American Anthropologist, NS, 91.2 (1989), 295-312. 2
Προς μια πολιτική οικονομία της Ε2: Κυκλοφορία των προϊόντων» Ποιοι διδάσκουν τι, σε ποιους, πώς, με ποιο σκοπό;» Τι προϊόντα (π.χ., διδακτικά εγχειρίδια) διακινούνται στην αγορά; Ποιες υπηρεσίες προσφέρονται;» Πώς ρυθμίζεται η κυκλοφορία των προϊόντων; Ποια η συμβολή των επιστημόνων; Ποιος ο ρόλος της πιστοποίησης;» Είναι απαραίτητα τα ελληνικά; Πόσα; Ποιοι επωφελούνται από μία «ομοιογενή» (μονόγλωσση) / «ανομοιογενή» (πολύγλωσση) αγορά; Το «δικαίωμα στη μητρική γλώσσα»; Το δικαίωμα σε μία διεθνή ξένη γλώσσα; η γλώσσα είναι πόρος ή εμπόδιο; 3
1.Πριν την ανακάλυψη της Ε2 (Μ. Τριανταφυλλίδης) 2.Συγκρότηση της Ε2: Βιβλιογραφία (1980-2004) 3.Ελληνικά για μετανάστες: Ο ρόλος της πιστοποίησης 4.Συμπεράσματα 4
Mανόλης Τριανταφυλλίδης (1) Οι ξένες γλώσσες και η αγωγή (Επιστήμη και Ζωή, 6). Αθήνα, 1946, η +216 σελ. (Άπαντα Ζ, 407-560.) «Η πολυγλωσσία γεμίζει το μνημονικό με λέξεις αντίς με γεγονότα και με ιδέες, ενώ αυτό είναι ένα δοχείο που για κάθε άνθρωπο μπορεί να δεχτή μονάχα ορισμένο περιεχόμενο με περιορισμένη ποσότητα.» (Νίτσε, όπως παρατίθεται από τον Τριανταφυλλίδη, Οι ξένες γλώσσες, 64-65.) «Σε μία γλώσσα μεγαλώνει κανείς.» (Friedrich Ludwig Jahn, όπως παρατίθεται από τον Τριανταφυλλίδη, ό.π., 99.) 5
Mανόλης Τριανταφυλλίδης (2) Η γλώσσα μας στα σχολεία της Μακεδονίας. Αθήναι, 1916, 36 σελ. (Άπαντα Δ, 253-283.) «Η γλωσσική αφομοίωση δεν μπορεί να γίνη παρά με τη ζωντανή γλώσσα, και η γλώσσα αυτή πρέπει να καθιερωθή στα σχολεία της Μακεδονίας, παντού όπου υπάρχουν ξενόφωνοι» Έλληνες της Αμερικής. Μια ομιλία. Αθήνα, 1952, 96 σελ. (Άπαντα Η, 65-144.) «Είχα τονίσει άλλοτε πως και αν ακόμη εμείς οι Ελλαδικοί επιθυμούμε να επιμένωμε στην καθαρεύουσα, είναι απαραίτητη η δημοτική και η διδασκαλία της όσο αποβλέπομε σε γλωσσική αφομοίωση ξενοφώνων και φυσικά και σε διατήρηση ομογλώσσων που κινδυνεύουν να χάσουν τη γλώσσα τους.» 6
1.Πριν την ανακάλυψη της Ε2 (Μ. Τριανταφυλλίδης) 2.Συγκρότηση της Ε2: Βιβλιογραφία (1980-2004) 3.Ελληνικά για μετανάστες: Ο ρόλος της πιστοποίησης 4.Συμπεράσματα 7
Η ανακάλυψη της ελληνικής ως ξένης γλώσσας (1980-2004) www2.media.uoa.gr/gafl 8
Η ανακάλυψη της ελληνικής ως ξένης γλώσσας (1980-2004) www2.media.uoa.gr/gafl 9
Η ανακάλυψη της ελληνικής ως ξένης γλώσσας (1980-2004)» 48 άρθρα σε ελληνικά περιοδικά» 0 άρθρα σε διεθνή περιοδικά» 136 σε συλλογικές εκδόσεις» 186 ανακοινώσεις σε πρακτικά συνεδρίων» 28 μονογραφίες/διδακτορικά» 137 διδακτικά εγχειρίδια / σειρές συνοδευτικό εκπαιδευτικό υλικό www2.media.uoa.gr/gafl 398 535 10
Η ελληνική ως ξένη γλώσσα Διδακτικά εγχειρίδια 1. Πολλά και πρωτότυπα!- γενικά εγχειρίδια (1. ενήλικες) 2. Λιγότερα ειδικά εγχειρίδια (2. ομογενείς και παλιννοστούντες, 3. μειονοτικούς, 4. «ξένους») 3. Ελάχιστα εγχειρίδια απευθύνονται σε 5. παιδιά ή σε εφήβους (που δεν μιλάνε μεταγλώσσα) 4. Υπερβολική έμφαση στη γραμματική ορολογία 5. Η οργάνωση των περισσότερων εγχειριδίων ακολουθεί το πρότυπο της παραδοσιακής γραμματικής 6. Πρότυπο διδασκαλίας: το πρότυπο καλλιέργειας της μητρικής (με νεωτερισμούς) 7. «Ολιστική» προσέγγιση (Ε2 < Ε1): για να μάθεις ελληνικά πρέπει ήδη να ξέρεις ελληνικά 11
Δημόσια και ιδιωτικά http://www.museduc.gr/el/ http://www2.media.uoa.gr/language/ 12
Δημόσια και ιδιωτικά http://www.museduc.gr/el/ http://www2.media.uoa.gr/language/ 13
Δημόσια και ιδιωτικά 14
Έμφαση στη μεταγλώσσα http://www.ediamme.edc.uoc.gr/diaspora2/index.php?id=71,250,0,0,1,0 15
Έμφαση στη μεταγλώσσα http://www.ediamme.edc.uoc.gr/diaspora2/index.php?id=71,250,0,0,1,0 16
Th. C. Papaloizos, Workbook for the Second Grade, 62 17
Ευ. Γεωργαντζή, Αστερίας 1β: Γραπτές ασκήσεις, 12 18
Θ. Παπαλοΐζου, Το Ελληνο-Αμερικανόπουλο, 25 19
Th. Papaloizos, Elementary Conversational Greek 2, 75-76 φυσικότητα διαλόγων 20
Th. Papaloizos, Modern Greek, 168 (lesson 14) 21
Αναπαραγωγές προϊόντων 22
Αναπαραγωγές προϊόντων «τοπικές αγορές» εκπαιδευτικών προϊόντων τα οποία προωθούνται μέσω της διδασκαλίας 23
Πωλήσεις (μαζί): 100.000 ή 1+1 (1987, 5 η έκδ. 2002): 105.000 2+2 (1989, 4 η έκδ. 2006): 60.000 165.000 24
Πωλήσεις Αστερίας 1/2/3 (1997/8/9 κ.ε.): 3Χ8.000=24.000 25
Πωλήσεις Ορίστε! Ελληνικά για αρχάριους (2004): 2.000 ανατύπωση 2005: 2.000 ανατύπωση 2007: 5.000 ανατύπωση 2010: 2.000 ανατύπωση 2014: 2.000 Ορίστε! Βιβλίο δραστηριοτήτων (2013): 1.000 ανατύπωση 2014: 1.000 15.000 26
Πωλήσεις (2010): 2.000 (2013): 1.000 (2011): 2.000 27
Η ελληνική ως ξένη γλώσσα Αρθρογραφία / Μελέτες» Παρουσιάσεις εκπαιδευτικών προϊόντων ζητήματα διδασκαλίας/διδακτικής 1. «Διπλοεγγραφές»: προϊόν και παρουσίασή του 2. «Η διδασκαλία της ελληνικής σε / με» 3. Άρθρα γενικής διδακτικής 28
Η ελληνική ως ξένη γλώσσα Αρθρογραφία / Μελέτες» Πιστοποίηση και αξιολόγηση 29
Επίπεδα γλωσσομάθειας Common European Framework: A1 C2 Ε2: A Δ Α1 C2 Ε2 B = CEF A2 (;) Ε2 Α1 > CEF A1 E2 B2 > CEF B2 E2 C1, C2 (;) Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Πανεπιστήμιο Αθηνών Άλλοι 30
Εξετάσεις πιστοποίησης γλωσσομάθειας (επίπεδα Β [Α2] και Δ) 31
Εξετάσεις πιστοποίησης γλωσσομάθειας (επίπεδα Β [Α2] και Δ) η «ολιστική» προσέγγιση (Ε2 < Ε1) δεν επιτρέπει ουσιώδη διαφοροποίηση των γλωσσικών επιπέδων 32
Η ελληνική ως ξένη γλώσσα Αρθρογραφία / Μελέτες μόνο 20-30/398 (< 2004) άρθρα αφορούσαν τη μαθησιακή διαδικασία: Αθανασίου (2001), Αϊδίνης (2001), Αντωνίου (1997), Αποστόλου-Πανάρα & Γεωργούντζου (2000), Βαλετόπουλος (2001), Βαρλοκώστα, Μάρκου & Τριανταφυλλίδου (2001), Βαρλοκώστα & Τριανταφυλλίδου (2000), Triantafillidou & Varlokosta (2001), Γαβριηλίδου & Καρβελά (2001), Γεωργογιάννης (1999α 1999β 1999γ), Ζάχος (2001), Ιορδανίδου & Κονδύλη (2001), Καβούρη (2001), Κάντζου & Ζώτος (1999), Κατσιμαλή (2000), Κουλουμπαρίτση (2001), Μάρκου & Τριανταφυλλίδου (2001), Laufer (2000), Μαγγανά (1999 2002), Μανουηλίδου (2001), Μπότσας & Παντελιάδου (2001), Παμουκτσόγλου (2001), Παπατσίμπας (2000), Πορτζ (2002), Σιταρένιου (2001), Σφυρόερα, Φτερνιάτη & Γαβριηλίδου (2002), Χατζηδάκη (1993). 33
Πόσες έρευνες για τη μαθησιακή διαδικασία; (Μπέλλα, 2011) 34
Στάδια Learning follows a predictable order, l 1,, l n, independently of the order of teaching, t 1,, t n Learning follows the order of teaching only to the degree that teaching follows the order of learning (comprehensible input) 35
Συστηματικότητα στην εκμάθηση: «Λάθη» (Ευ. Γεωργαντζή, Αστερίας 1β: Γραπτές ασκήσεις, 21) [i] ι η υ ει οι [v] ευ [f] φ 36
Συστηματικότητα στην εκμάθηση: «Λάθη» 37
Διαβάθμιση Ε2: Μια έρευνα 100 90 80 70 60 50 40 30 20 Προθέσεις Συμφωνία Υ - Ρ (γρ. π.) Φωνητική - φωνολογία Φωνητική - φωνολογία (γρ. π.) Ασυντ. Υποτακτικής Βαθμός δυσκολίας Σύνδεση Προτάσεων Αιτιατική - Γενική Ονομάτων Συντελ. Υποτακτικής Προσωπικές αντωνυμίες Ασυντ. Προστακτικής Ενεστώτας ενεργητικής θα + Παρατατικός Ενεστώτας παθητικής Παραγωγή ρηματικών στόχων Συμφωνία ΟΦ Αόριστος ενεργητικής Συντελ. Προστακτικής Μέλλοντας ενεργητικής Συμφωνία ΟΦ (γρ. π.) Τονισμός - στίξη (γρ. π.) 10 0 38
Διαβάθμιση Ε2 Ενεστώτας ενεργητικής Ασυντ. Προστακτικής Προσωπικές αντωνυμ. Συντελ. Υποτακτικής Αιτιατική-Γενική Ονομ. Σύνδεση προτάσεων Ασυντ. Υποτακτικής Φωνητική-φωνολ. (γρ. π.) Φωνητική-φωνολ. (ασκ.) Συμφωνία Υ-Ρ (γρ.π.) Προθέσεις 39
Διαβάθμιση Ε2 Ε2 ~ Ε1... Τονισμός στίξη (γρ. π.) Συμφωνία εντός ΟΦ (γρ. π.) Μέλλοντας ενεργητικής Συντελ. Προστακτικής Αόριστος ενεργητικής Συμφωνία εντός ΟΦ Παραγωγή ρημ. στόχων Ενεστώτας παθητικής Θα + Παρατατικός 40
Διαβάθμιση (/πληθυσμό) overall performance 80 70 60 50 40 30 20 10 0 [0,25] (25,50] (50,75] (75,100] 60 Τουρκόφ. Πομακόφ. phonetic exercises 40 20 Τουρκόφ. Πομακόφ. 0 [0,25] (25,50] (50,75] (75,100] 41
1.Πριν την ανακάλυψη της Ε2 (Μ. Τριανταφυλλίδης) 2.Συγκρότηση της Ε2: Βιβλιογραφία (1980-2004) 3.Ελληνικά για μετανάστες: Ο ρόλος της πιστοποίησης 4.Συμπεράσματα 42
Γλωσσική επάρκεια στις χώρες της ΕΕ» Ευρωπαϊκές χώρες που ζητούν γλωσσική επάρκεια» H ιδεολογία της αφομοίωσης («ένταξης»/«ενσωμάτωσης») συνδυάζεται με πρακτικές γλωσσικού (για αποκλεισμού μόνιμη ή προσωρινή σε διάφορες διαμονή): χώρες (βλ. A. Blackledge για 2002: ΗΒ / ΕΕ, 4/14 T. Milani (29%) για Σουηδία, G. Extra & M. Spoti για Ολλανδία, 2007: 11/18 πβ. E. (61%) Shohamy, B. Spolsky, T. McNamara, I. 2008: Piller κ.ά. 20/27 για γλωσσική (74%) πιστοποίηση) (πηγή: ALTE)» Επίπεδα επάρκειας για είσοδο στη χώρα: Α1 (Γαλλία, Ολλανδία) Β1 (Γερμανία, Λετονία, Σουηδία)» Επίπεδα επάρκειας για μόνιμη διαμονή: 0 (Κύπρος), Α2 (Ελλάδα, ) C2 (Πολωνία, Δανία) 43
Γλωσσική επάρκεια στην Ελλάδα» Στο άρθρο 3 του Ν. 3838/2010, με τον οποίο τροποποιείται ο Κώδικας Ελληνικής Ιθαγένειας (Ν. 3284/2004), ορίζεται ότι «ο αλλοδαπός που επιθυμεί να γίνει Έλληνας πολίτης με πολιτογράφηση πρέπει [ ] να γνωρίζει επαρκώς την ελληνική γλώσσα, ώστε να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την κατοχή της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη».» Ο Κώδικας Ελληνικής Ιθαγένειας απαιτεί επίσης «επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής ιστορίας και γενικά του ελληνικού πολιτισμού». 44
«Καθεστώς επί μακρόν διαμένοντος»» Για να υπαχθεί ένας αλλοδαπός στο «καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος» χρειάζεται αποδεικτικό επάρκειας επιπέδου Α2.» Για να πάρει το πιστοποιητικό αυτό έπρεπε: 1. να έχει παρακολουθήσει «μαθήματα ελληνικής γλώσσας, διάρκειας τουλάχιστον εκατόν πενήντα (150) ωρών, και μαθήματα στοιχείων της ελληνικής ιστορίας και του ελληνικού πολιτισμού, είκοσι πέντε (25) ωρών», στα τμήματα των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Κ.Ε.Ε.) του Υπουργείου Παιδείας και 2. «να έχ[ει] επιτύχει στις ειδικές γραπτές και προφορικές εξετάσεις που διενεργούνται μετά την ολοκλήρωση των μαθημάτων αυτών» (ΚΥΑ 16928/2007).» Με τον Ν. 3879/2010 (άρθρο 68) δεν είναι υποχρεωτική πλέον η παρακολούθηση μαθημάτων! 45
Ένα σύστημα που συστηματικά αποτυγχάνει» Από το καλοκαίρι του 2004 μέχρι και το καλοκαίρι του 2008 λειτούργησαν 865 τμήματα και εκπαιδεύτηκαν σε αυτά 15.873 μετανάστες.» Το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Ι.Δ.ΕΚ.Ε.) είχε οργανώσει δύο φορές εξετάσεις πιστοποίησης της ελληνομάθειας, στις οποίες συνολικά δήλωσαν συμμετοχή 1.805 μετανάστες, προσήλθαν 1.431, και πέτυχαν («πιστοποιήθηκαν») 1.408.» Ωστόσο, την 27/5/2009 ο συνολικός αριθμός μεταναστών με άδεια «επί μακρόν διαμένοντος» ήταν μόλις εξήντα εννιά (69) άτομα! εκπαιδευτικό σύστημα από το οποίο επωφελούνται οι εκπαιδευτές μάλλον παρά οι εκπαιδευόμενοι; 46
Εξετάσεις πιστοποίησης της ελληνομάθειας: Κατανόηση γ/π 47
Εξετάσεις πιστοποίησης της ελληνομάθειας: Παραγωγή γ/π Παραγωγή προφορικού λόγου - Συνέντευξη 48
Πιστοποίηση γνώσης «στοιχείων ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού» 49
1.Πριν την ανακάλυψη της Ε2 (Μ. Τριανταφυλλίδης) 2.Συγκρότηση της Ε2: Βιβλιογραφία (1980-2004) 3.Ελληνικά για μετανάστες: Ο ρόλος της πιστοποίησης 4.Συμπεράσματα 50
Συμπεράσματα» Γλωσσικά προϊόντα («υλικά»)» Αλυσίδα παραγωγής: παραγωγοί, εκπαιδευτές, εκπαιδευτές εκπαιδευτών,, εξεταστές,, εκδότες,» Πάροχοι υπηρεσιών» Κεντρικές ρυθμίσεις (Κράτος, Οργανισμοί)» Εσωτερική και εξωτερική αγορά» Τοπικές αγορές» Καταναλωτικά πρότυπα διδασκαλικό Ε2 < Ε1 (προ)τυποποιημένη Ε2» To κέρδος; 51