Οδικά Τροχαία Ατυχήµατα Συµβολή στην Έρευνα Συµπεριφοράς των Οδηγών Α. Κιµούνδρης Λέκτορας, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, ΑΠΘ Φ. Κεχαγιά ιπλωµατούχος Πολιτικός Μηχανικός ΑΠΘ, υποψήφια διδάκτορας Α. Σατραζέµης Προπτυχιακός φοιτητής, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, ΑΠΘ Γ. Τσώχος Καθηγητής, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, ΑΠΘ ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο να διερευνηθεί ένα κοµµάτι της συµπεριφοράς των οδηγών. Η µέθοδος µε την οποία επιχειρήθηκε αυτή η διερεύνηση βασίστηκε στην κατάρτιση, διανοµή και επανάκτηση ενός ερωτηµατολογίου, µε ερωτήσεις που καλύπτουν ορισµένες από τις πιο βασικές πτυχές του προβλήµατος. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν υπέστησαν την απαραίτητη στατιστική επεξεργασία τα αποτελέσµατα της οποίας απεικονίζονται σε γραφήµατα. Στη συνέχεια έγινε αξιολόγηση των στοιχείων που προέκυψαν και κατέστη δυνατή η εξαγωγή χρήσιµων συµπερασµάτων τόσο για το ποια είναι η πραγµατική κατάσταση σχετικά µε τη συµπεριφορά των οδηγών όσο και για το τι πρέπει να γίνει, ώστε αυτή να αλλάξει προς το καλύτερο. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό, καθώς έχει αποδειχθεί µέσα από πολυάριθµες έρευνες, ότι ο άνθρωπος είναι ο παράγοντας στον οποίο οφείλεται η συντριπτική πλειοψηφία των ατυχηµάτων. Η υπερβολική ταχύτητα, η παραβίαση των φωτεινών σηµατοδοτών, η µη συµµόρφωση προς τις υποδείξεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, η οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύµατος, η αδιαφορία για την τήρηση στοιχειωδών κανόνων ασφαλείας είναι ορισµένα από τα ανθρώπινα λάθη που καθηµερινά οδηγούν στην πρόκληση οδικών τροχαίων ατυχηµάτων και στην απώλεια ανθρώπινων ζωών. Αντικείµενο της παρούσης εργασίας είναι η διερεύνηση της συµπεριφοράς των οδηγών, αφού αναγνωρίζεται ότι ο ανθρώπινος παράγοντας είναι η κύρια αιτία πρόκλησης τροχαίων ατυχηµάτων. Έχει διαπιστωθεί ότι η συµπεριφορά των οδηγών στην Ελλάδα αποκαλύπτει µια βαθύτατη αντικοινωνικότητα, η οποία µεταφράζεται σε µία, πολλές φορές, προκλητική και παράλογη οδηγική συµπεριφορά. 2 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΊΑ Η µεθοδολογία προσέγγισης του προβλήµατος «οδηγική συµπεριφορά» ακολούθησε την επόµενη διαδικασία: Κατάρτιση διανοµή και επανάκτηση σχετικού ερωτηµατολογίου Επεξεργασία των στοιχείων 1
Αξιολόγηση Συµπεράσµατα 2.1 Ερωτηµατολόγιο και συναφείς διαδικασίες Το ερωτηµατολόγιο περιλαµβάνει πληροφορίες (µέσω 19 ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής) σε τέσσερις (4) ενότητες: Α Ενότητα: προσωπικά στοιχεία (όπως ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση κλπ.). Β Ενότητα: στοιχεία για τη χρήση της ζώνης ασφαλείας Γ Ενότητα: στοιχεία για την κατανάλωση οινοπνεύµατος κατά την οδήγηση Ενότητα: γενική οδηγική συµπεριφορά (παραβίαση ερυθρού σηµατοδότη, συµµόρφωση προς τα όρια ταχύτητας κλπ.). Η διανοµή έγινε µέσω του περιοδικού AUTO-ΤΡΙΤΗ (µε την ενίσχυση της εταιρείας SHELL) ενώ σειρά ερωτηµατολογίων (~350) διενεµήθησαν µε τη µέθοδο της επιτόπου συµπλήρωσης και άµεσης συλλογής. Από αυτά, 50 περίπου διανεµήθηκαν στο χώρο του Α.Π.Θ., 50 στο ήµο Κατερίνης, 50 στη Νοµαρχία Κατερίνης, 30 στο ΙΚΑ Κατερίνης, 20 στην Πυροσβεστική Υπηρεσία Κατερίνης, 100 στο χώρο του ΚΕΚ ΘΑΛΗΣ στην Κατερίνη, και 50 στην αγορά της Κατερίνης. Η επανάκτηση των ερωτηµατολογίων της Α φάσης- µέσω του περιοδικού- επιβεβαίωσε τον κανόνα της πολύ µικρής ποσοστιαίας επιστροφής (τα επιστραφέντα ανήλθαν σε 160 µόνον). Κατά τη δεύτερη τεχνική διανοµής- συµπλήρωσης- συγκέντρωσης, παρά την προσωπική προσέγγιση, υπήρξε µεγάλος αριθµός αδικαιολόγητων αρνήσεων, µέχρι και εχθρικής συµπεριφοράς. Αυτή για µία έρευνα για ένα τόσο σηµαντικό αντικείµενο, είναι µία ακόµη ένδειξη ότι το πρόβληµα των ατυχηµάτων στην Ελλάδα είναι πρόβληµα συµπεριφοράς και νοοτροπίας. 3 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Τα συγκεντρωθέντα στοιχεία ενσωµατώθηκαν σε τράπεζα δεδοµένων ώστε να είναι δυνατή η επεξεργασία των στοιχείων. 3.1 Μεµονωµένα στοιχεία 2
>75,4% 65-75 1,4% 45-64 28,2% 18-24 <40 1,4% 21-40 25,2% 1,0% <2 9,7% 3-5 12,2% 13,8% 6-10 25-44 56,2% 11-20 33,7% 16,8% Σχήµα 1. Κατανοµή κατά ηλικία Σχήµα 2. Έτη κτήσης της άδειας οδήγησης ΓΥΝΑΙΚΑ 30,6%,2% 3,7% ΑΓΑΜΟΣ 37,1% ΑΝ ΡΑΣ 65,7% ΠΑΝΤΡΕΜ. ΜΕ ΠΑΙ Ι 55,6% ΠΑΝΤΡΕΜ. ΧΩΡΙΣ ΠΑΙ Ι 7,1% Σχήµα 3. Κατανοµή κατά φύλο Σχήµα 4. Οικογενειακή κατάσταση ΑΛΛΟ 3,9% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 45,8% ΗΜΟΤΙΚΟ 4,5% ΓΥΜΝΑΣΙΟ 5,3% ΛΥΚΕΙΟ 24,9% ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΠΑΙ. 15,6% 3,2% ΕΡΓΑΤΗΣ ΑΛΛΟ 2,0% 19,7% ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜ. 41,0% 20,5% ΙΕΥΘΥΝΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΣΤΕΛΕΧΟΣ 6,3% 7,3% Σχήµα 5. Μορφωτικό επίπεδο Σχήµα 6. Επαγγελµατική απασχόληση 3
ΣΠΑΝΙΑ 14,6%,4% >15 MIN 34,7% 26,2% ΠΑΝΤΑ 45,0% 5 MIN ΣΥΝΗΘΩΣ 11-15 MIN 14,0% 40,0% 10,5% 6-10 MIN 14,6% Σχήµα 7. Φοράτε ζώνη ασφαλείας; Σχήµα 8. Ελάχιστος χρόνος διαδροµής για χρήση ζώνης ασφαλείας 1,0% ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ 1,4% ΕΚΤΟΣ ΠΟΛΗΣ 40,2% ΕΝΤΟΣ & ΕΚΤΟΣ ΠΟΛΗΣ 57,4% Σχήµα 9. Πού χρησιµοποιείτε ζώνη ασφαλείας ΑΛΛΟΣ 2,0% ΚΙΝ ΥΝΟΣ ΠΡΟΣΤΙΜΟΥ 5,3% ΜΕ ΕΜΠΟ ΙΖΕΙ 6,5% ΜΑΛΛΟΝ ΜΕ ΠΡΟΣΤΑΤ. 8,3% 7,7% ΜΕ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ 70,2% Σχήµα 10. Λόγος χρήσης ζώνης 4
1,0% NAI 29,0% OXI 70,0% Σχήµα 11. Πίνετε όταν οδηγείτε; =>3 2,6% 2 10,7% 1 20,1% 66,7% Σχήµα 12. Ενδεικτική κατανάλωση µπύρας ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ 2,0% 4-5 6,1% 1-3 31,0% 60,9% Σχήµα 13. Ενδεικτική κατανάλωση κρασιού 5
3 6,1% 2 9,9% 1 16,0% 68,0% Σχήµα 14. Ενδεικτική κατανάλωση ουίσκι ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ,8% 3-4 3,0% 1-2 15,2% 81,1% Σχήµα 15. Ενδεικτική κατανάλωση ούζου ΑΛΛΟ 4,3% ΜΕΙΩΜ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΠΕΡΙΒ 7,3% ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ 20,5% 38,5% ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΠΡΟΣΟΧΗ 15,6% ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ 3,2% ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ 10,7% Σχήµα 16. Πώς επηρεάζει την οδηγική σας συµπεριφορά η κατανάλωση οινοπνεύµατος 6
ΑΛΛΑΓΗ Ο ΗΓΙΚΩΝ ΣΥΝΗ 10,3% ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΧΩΡΟΥ 6,7% ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΣΗΜΑΝΣ 4,1% ΠΡΟΣΟΧΗ 41,8% 17,4% ΑΝΤΙ ΡΑΣΗ 19,7% Σχήµα 17. Ποια χαρακτηριστικά της οδήγησης επηρεάζει η κατανάλωση οινοπνεύµατος ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ 44,8%,2% ΚΟΒΕΤΕ ΤΑΧΥΤΗΤΑ 42,2% Σχήµα 18. Πώς αντιδράτε στο πορτοκαλί ΑΥΞΑΝΕΤΕ ΤΑΧΥΤΗΤΑ 12,8% 1,0% OXI 48,5% NAI 50,5% Σχήµα 19. Έχετε παραβιάσει ερυθρό σηµατοδότη; 7
ΣΠΑΝΙΑ 24,1%,2% ΠΑΝΤΑ 11,8% ΣΥΝΗΘΩΣ 63,9% Σχήµα 20. Ακολουθείτε τα όρια ταχύτητας; ΑΛΛΟ 2,6% ΟΧΙ ΛΟΓΙΚΗ ΙΑ ΟΧΗ 7,3% 29,0% ΕΝ ΑΝΤΑΠ. ΣΤΗΝ ΠΡΑΓ 45,4% ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΧΑΜΗΛΑ 11,2% ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΠΑΡΚΗ 4,5% Σχήµα 21. Ποιος ο λόγος που παραβιάζετε τα όρια ταχύτητας 3.2 Συνδυαστική µορφή Η συνδυαστική µορφή των αποτελεσµάτων της έρευνας είναι ακόµη σε εξέλιξη. Ορισµένα από τα στοιχεία αναφέρονται σε σχέσεις όπως: Χρήση ζώνης- ηλικία Κατανάλωση αλκοόλ- εκπαιδευτική κατάρτιση Τα αναλυτικά αποτελέσµατα θα αποτελέσουν αντικείµενο µελλοντικής εργασίας 3 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Από τα αποτελέσµατα της αυτόνοµης παρουσίασης εξάγεται πληθώρα συµπερασµάτων. Κρίνονται όµως ουσιαστικά για την πρόκληση ατυχήµατος τα εξής: 8
29% των οδηγών καταναλώνει οινόπνευµα ενώ πρόκειται να οδηγήσει. Αν ληφθούν υπόψιν οι Πίνακες 1 & 2 που ακολουθούν, οι οποίοι προσδιορίζουν µεσοσταθµικά την κατανάλωση οινοπνεύµατος και το ποσοστό αλκοόλης στο αίµα σε συνδυασµό µε το µέγεθος της κατανάλωσης (σχήµατα 11 έως 15) τότε συµπεραίνεται ότι σηµαντικός αριθµός οδηγών ευρίσκεται υπό την επήρεια οινοπνεύµατος. Περίπου 60% των ερωτηθέντων δεν ανέφεραν το ύψος της κατανάλωσης οινοπνεύµατος. Το 38.5% δεν έχει γνώµη αν η κατανάλωση οινοπνεύµατος επηρεάζει την οδηγική συµπεριφορά. Το 48.5% των ερωτηθέντων δεν ακολουθούν τα όρια ταχύτητος. Η συµπεριφορά αυτή αποδίδεται είτε σε αποτυχηµένη σήµανση (45% θεωρεί ότι δεν έχουν σχέση µε την πραγµατικότητα) είτε άλλους λόγους (ανεπαρκή, πολύ χαµηλά κλπ.). Πίνακας 1. Αντιστοιχία κατανάλωσης και περιεκτικότητας οινοπνεύµατος στο αίµα για τις γυναίκες Ποτήρια* 40 kg 45 kg 50 kg 60 kg 70 kg 80 kg 1 0.45 0.40 0.35 0.30 0.25 0.25 2 0.90 0.80 0.75 0.60 0.50 0.45 3 1.40 1.25 1.10 0.95 0.75 0.65 4 1.85 1.65 1.50 1.25 1.00 0.90 Πίνακας 2. Αντιστοιχία κατανάλωσης και περιεκτικότητας οινοπνεύµατος στο αίµα για τους άνδρες Ποτήρια* 50 kg 60 kg 70 kg 80 kg 90 kg 100 kg 1 0.30 0.25 0.25 0.20 0.15 0.15 2 0.60 0.50 0.45 0.40 0.30 0.25 3 0.95 0.75 0.65 0.55 0.50 0.45 4 1.25 1.00 0.90 0.75 0.65 0.60 *1 ποτήρι= 3 dl Μπύρας/ 1 dl Κρασίού/ 2 cl Σκληρού Ποτού 4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την έρευνα προκύπτει ότι οι έλληνες οδηγοί, ή τουλάχιστον ένα σηµαντικό τους τµήµα, αγνοεί, παραβαίνει, ή αντιδρά κατά τρόπο όχι λογικό. Είναι σαφές ότι απαιτείται συστηµατική, πολύχρονη και συνεχής προσπάθεια τόσο σε επίπεδο ενηµέρωσης πληροφόρησης όσο και σε επίπεδο αστυνόµευσης ώστε η οδηγική συµπεριφορά να βελτιωθεί. 9