ΠΑΙ ΕΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Γιάννης Ιωαννίδης Οµιλία για την τελετή απονοµής του βραβείου Ξανθόπουλου-Πνευµατικού 14-12-2006 Εξοχότατε Πρόεδρε της Ελληνικής ηµοκρατίας κ. Κάρολε Παπούλια Εξοχότατε Πρόεδρε κ. Κωστή Στεφανόπουλε Κύριοι Υπουργοί Σεβασµιότατε Κυρίες και Κύριοι Είναι µεγάλη τιµή να βρίσκοµαι στον ιστορικό αυτό χώρο και µε µεγάλη συγκίνηση παραλαµβάνω το βραβείο στη µνήµη Βασίλη Ξανθόπουλου και Στέφανου Πνευµατικού. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά όλους όσους συµµετείχαν στην πορεία της φετινής βράβευσης, από τη στιγµή της προκήρυξης του βραβείου µέχρι και τη σηµερινή τελετή. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω την Επιτροπή Επιλογής που µε τίµησε µε το βραβείο, έχοντας είµαι βέβαιος πάρα πολλούς πανάξιους υποψήφιους, γεγονός που αυξάνει το βάρος της ευθύνης που νοιώθω για το µέλλον παραλαµβάνοντάς το. Επίσης ευχαριστώ τους φοιτητές µου που εκ των υστέρων έµαθα ότι έδωσαν το έναυσµα για τη έναρξη της διαδικασίας υποβολής της υποψηφιότητάς µου και όλους όσους συµµετείχαν σ αυτή µε οποιοδήποτε τρόπο, καθώς και το Πανεπιστήµιο Αθηνών και ιδιαίτερα το Τµήµα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών που µου προσφέρει το κατάλληλο περιβάλλον και µου δίνει καθηµερινά την ευκαιρία να µεγαλώσω ως πανεπιστηµιακός δάσκαλος. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον αγαπητό συνάδελφό µου στο Πανεπιστήµιο Βασίλη ουγαλή για τα καλά του λόγια, για τα υπερθετικά του λόγια. Γνώριζα την ύπαρξη του βραβείου Ξανθόπουλου-Πνευµατικού σχεδόν από την θέσπισή του. Αν και ζούσα στο εξωτερικό τη στιγµή που η µοίρα ζήλεψε και απήγαγε το Βασίλη Ξανθόπουλο και το Στέφανο Πνευµατικό για να υπηρετήσουν άλλες σφαίρες, τα νέα είχαν γίνει άµεσα γνωστά παγκοσµίως. Πέρα από την τραγικότητα του γεγονότος αυτού καθεαυτού και της µεγάλης απώλειας, είχα προσωπικά συγκλονιστεί γιατί έφευγε κάποιος που τον ήξερα, κάποιος που στα Γυµνασιακά µου χρόνια ήταν ένα είδωλο για όλους εµάς τους µικρότερους. Γι αυτό και η σηµερινή µέρα, πέρα απ όλα τ άλλα, είναι φορτισµένη και γιατί αποτελεί για µένα ένα νέο αντάµωµα, µια επανασύνδεση µε τον Στέφανο Πνευµατικό. Ο Στέφανος Πνευµατικός ήταν δύο τάξεις µεγαλύτερός µου στο Η Γυµνάσιο, και αν και δεν τον ήξερα προσωπικά, από αυτά που µας έλεγαν οι καθηγητές µας για τις επιδόσεις του είχε γίνει ένας θρύλος. «Ο Πνευµατικός πέρασε πρώτος στο Φυσικό» ήταν κάτι που συζητιόταν για κάµποσες µέρες στους διαδρόµους του κτηρίου της οδού Νικοπόλεως στα Πατήσια. Κι όπως καταλαβαίνετε και από την οµιλία του κου Παγιατάκη, ο Στέφανος ήταν πρώτος απ όπου κι αν πέρασε, ήταν πρώτος σε ό,τι κι αν ακούµπησε, ενσαρκώνοντας µε την προσωπικότητά του την πολυσχιδή αυτή έννοια του πανεπιστηµιακού δασκάλου.
Ποια είναι όµως αυτή η έννοια του πανεπιστηµιακού δασκάλου; Ποια είναι η έννοια του δασκάλου γενικότερα; Πριν λίγες µόλις δεκαετίες, ο δάσκαλος κάθε χωριού ήταν πνευµατικός του ηγέτης, µόρφωνε τα παιδιά, αλλά και συµβούλευε όλους στη µικρή κοινωνία γύρω του. Σ ένα µεγάλο βαθµό, το κύρος αυτό έχει σήµερα χαθεί για όλους τους δασκάλους. Τι ρόλο µπορεί να παίξει ο δάσκαλος στη σηµερινή µας κοινωνία, τη λεγόµενη Κοινωνία της Πληροφορίας; Μιας κοινωνίας στην οποία καθηµερινά δεχόµαστε έναν καταιγισµό από πληροφορίες, πολύµορφες, πολύχρωµες, πολύβουες, από πολυποίκιλες πηγές: το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τις εφηµερίδες, τα περιοδικά, το ιαδίκτυο. Μιας κοινωνίας η οποία αν µπορέσει να δαµάσει όλη αυτή τη διαθέσιµη πληροφορία θα αρχίσει να πλησιάζει επίπεδα κοινωνών που µόνο ιδρυτές θρησκειών και µεγάλων φιλοσοφικών συστηµάτων έχουν περιγράψει. Η πληροφορία είναι δύναµη, µετατρέπεται σε χρήµα, ωθεί τις εξελίξεις, πετυχαίνει πολλά θετικά που παλιότερα ήταν στη σφαίρα της φαντασίας, έχει λογιώ-λογιώ ποιότητες, µπορεί να σώσει αλλά και να καταστρέψει ζωές. Στην Κοινωνία της Πληροφορίας, πρέπει να ξεδιαλύνουµε όλα αυτά που πέφτουν στην προσοχή µας, να χωρίσουµε το σιτάρι από το άχυρο ανάλογα µε τις ανάγκες και τους στόχους µας, για να µπορέσουµε να κρατήσουµε αυτό που πραγµατικά µας είναι χρήσιµο και ευεργετικό. Για να πετύχει σ αυτό η κοινωνία µας και να µπορέσει να ανελιχθεί και να βαδίσει προς υψηλότερα ιδανικά, χρειάζεται ευρεία παιδεία και ισχυρή και διαρκή εκπαίδευση. Η παιδεία και η εκπαίδευση είναι βέβαια άµεσα συσχετιζόµενα έννοιες, σίγουρα όµως δεν είναι ταυτόσηµες. Παιδεία όντως σηµαίνει γνώση και µόρφωση, που συνήθως προέρχονται από την εκπαίδευση. Αλλά επίσης σηµαίνει αγωγή, σεµνότητα, ήθος, κοινωνική ευαισθησία, και σεβασµός στη φύση. Παιδεία σηµαίνει ιστορία και πολιτισµός. Η Κοινωνία της Πληροφορίας έχει απόλυτη ανάγκη από καλλιεργηµένους ανθρώπους, µε προσωπικότητα και κριτικό νου, µε πνεύµα, ψυχή και σώµα ισορροπηµένα και αρµονικά αναπτυγµένα, ανθρώπους που θα πορεύονται µε γνώµονα την αρετή και το κάλλος. Στην Κοινωνία της Πληροφορίας, περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε, πρέπει να εµφυσηθεί ο νέος µε τις ανθρώπινες αξίες εκείνες που θα µπορέσουν να τον κάνουν ενεργό και χρήσιµο µέλος της κοινωνίας. Η Κοινωνία της Πληροφορίας έχει επίσης ανάγκη από µορφωµένους ανθρώπους µε καλά θεµελιωµένες γνώσεις. Ποιες είναι αυτές; Κατά τη γνώµη µου, για να απαντήσουµε σ αυτό το ερώτηµα, πρέπει να ανατρέξουµε στην Αρχαία Ελλάδα. Έπειτα από την βασική τους εκπαίδευση, οι νέοι τότε έπαιρναν ανώτερη µόρφωση που βασιζόταν πάνω σε τρεις πυλώνες: µαθηµατικά και φυσική (και άλλες θετικές επιστήµες), ρητορική και φιλοσοφία (θεωρητικές επιστήµες), και διάφορες τέχνες (µουσική, χορό, θέατρο). Η αγωγή ενός νέου συµπληρώνονταν µε έναν τέταρτο πυλώνα, τον αθλητισµό, µε τους Έλληνες εφήβους να έχουν για διασκέδαση τις παλαίστρες και τα δηµόσια γυµναστήρια. Αυτοί πρέπει να είναι και σήµερα οι άξονες της εκπαίδευσης, να αναπτύσσουν κατά το δυνατόν ισόρροπα τις δύο πλευρές του εγκεφάλου, να γυµνάζουν το σώµα, και να αναδεικνύουν τις αξίες που οπλίζουν το νέο για τη ζωή, µια ζωή στην οποία θα πρέπει συνεχώς να ανανεώνει τις γνώσεις του. υστυχώς, πολλά από τα προαναφερθέντα δεν είναι σήµερα στις προτεραιότητες της κοινωνίας µας ή του εκπαιδευτικού µας συστήµατος. Η σηµερινή κοινωνία δείχνει να προσανατολίζεται σε µια µονοδιάστατη και έντονα εξειδικευµένη εκπαίδευση µε στόχο κυρίως την επαγγελµατική αποκατάσταση, παραµελώντας εν πολλοίς την ολοκληρωµένη µόρφωση του νέου και την ανάγκη του για δηµιουργικότητα, ενώ δε δίνεται η πρέπουσα σηµασία στην αγωγή του. Μπορεί εν τέλει να παράγονται κάποιοι
καλά καταρτισµένοι επιστήµονες, όχι όµως απαραίτητα καλλιεργηµένα µέλη της κοινωνίας. Στην πατρίδα µας, εδώ και κάποιες δεκαετίες, φοβάµαι πως το Υπουργείο Παιδείας λειτουργεί κυρίως ως Υπουργείο Εκπαίδευσης, και ακόµη και εκεί υπάρχουν σηµεία που χωλαίνει. Από τους πυλώνες της εκπαίδευσης που ανέφερα προηγουµένως, οι εγκύκλιες σπουδές όντως δίνουν έµφαση σε δύο από αυτούς, µε τα λεγόµενα πρωτεύοντα µαθήµατα: τα µαθηµατικά και η φυσική από τη µία, και η ρητορική και φιλοσοφία (µέσω της µελέτης των Αρχαίων και Νέων Ελληνικών) από την άλλη. Η προσέγγιση που υπάρχει στα µαθήµατα αυτά θα έλεγα πως είναι εν γένει καλή, µε µια εξαίρεση: η δραµατική µείωση της γεωµετρίας και της στερεοµετρίας σε σχέση µε παλιότερα χρόνια. Το γεγονός αυτό στερεί από τα παιδιά τη δυνατότητα να εξασκηθούν στη φαντασία, στην εποπτεία, και στην οπτική αναπαράσταση του κόσµου, και τους καθιστά πραγµατικά ανάπηρους για πάρα πολλά νοητικά προβλήµατα που θα αντιµετωπίσουν στη ζωή. Αντίθετα, οι δύο άλλοι πυλώνες είναι παραµεληµένοι και, µε εξαίρεση κάποιες εστιασµένες προσπάθειες στα µουσικά και αθλητικά σχολεία, οι τέχνες και ο αθλητισµός αποτελούν τον τελευταίο τροχό της αµάξης στον κύκλο σπουδών. Επιπλέον, υπάρχει µια θρησκευτική προσήλωση σε ένα πρόγραµµα σπουδών που πρέπει να ολοκληρωθεί πριν γίνει η οποιαδήποτε παρέκκλιση ή η προσθήκη κάποιας δηµιουργικής δραστηριότητας. Οφείλω να οµολογήσω την απογοήτευσή µου όταν άκουσα ότι το πρώτο µέτρο, η πρώτη σκέψη για την αναπλήρωση των χαµένων ωρών από τις πρόσφατες απεργίες στα δηµοτικά σχολεία ήταν να γίνει µε την αντικατάσταση των ωρών «ελεύθερου αντικειµένου», των µόνων ωρών µε ελευθερία στο δάσκαλο να βάλει τη δική του πινελιά στην εκπαίδευση των µαθητών, µε διδασκαλία στα βασικά µαθήµατα. Θα µε ρωτήσετε ίσως «όταν δεν έχουµε ψωµί θα φάµε παντεσπάνι;». Σαφώς όχι, αλλά η µουσική και η ζωγραφική, η δηµιουργικότητα και η ρητορική δεν είναι παντεσπάνι. Είναι πνευµατική τροφή, απαραίτητη για την παίδευση (χωρίς το «εκ») του νέου. Το «ντο- µι-σολ, σι-φα-σολ, ντο-φα-λα» ή το «µπλέ + κίτρινο = πράσινο» είναι το ίδιο ζωτικό µε το «1+1=2» ή το «γράφω-γράφεις-γράφει». Και όταν φτάσουµε στο Πανεπιστήµιο, χρειάζεται βέβαια εµβάθυνση στο συγκεκριµένο γνωσιακό χώρο που έχει επιλέξει ο καθένας να σπουδάσει. Στην Κοινωνία της Πληροφορίας όµως η εκπαίδευση δεν σταµατά µε την απόκτηση ενός πτυχίου, ούτε ενός Μεταπτυχιακού ιπλώµατος Ειδίκευσης, ούτε καν ενός ιδακτορικού. Η γνώση συνεχώς εξελίσσεται, οι ανάγκες συνεχώς µεταλλάσσονται, και οι προκλήσεις συνεχώς µεταµορφώνονται, κι έτσι χρειάζεται να έχουµε την εκπαίδευση µόνιµο σύντροφο της ζωής µας. Το σηµαντικότερο που έχουµε να µάθουµε, εποµένως, στο Πανεπιστήµιο είναι να µάθουµε πώς να µαθαίνουµε. Αυτό είναι το ισχυρότερο εργαλείο µε το οποίο πρέπει να οπλιστούµε για να επιβιώσουµε, και γιατί όχι, να µεγαλουργήσουµε στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Κι αυτό βέβαια, δυστυχώς, είναι κάτι που το παραµελούµε. Αν σήµερα ζούµε στην Κοινωνία της Πληροφορίας, το µεγαλύτερο µερίδιο ευθύνης το φέρει η επιστήµη της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών και η τεχνολογία που έχει αυτή δηµιουργήσει. Χωρίς αυτήν, δεν θα ήταν τόσο εύκολο να δηµιουργήσει κανείς τόσες πολλές πληροφορίες οπότε και η διαχείρισή τους θα είχε λιγότερες απαιτήσεις. Όντας η κύρια υπεύθυνη για την µετάβαση στην Κοινωνία της Πληροφορίας, µπορεί η επιστήµη της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών να βοηθήσει στην αντιµετώπιση των νέων προκλήσεων, να αρπάξει τις µεγάλες
ευκαιρίες που προκύπτουν από την αφθονία των πληροφοριών, να υπερκεράσει τις δυσκολίες που πιθανώς ευθύνονται για τις όποιες αδυναµίες του εκπαιδευτικού συστήµατος; Ευτυχώς η απάντηση είναι καταφατική. Η επιστήµη της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών όχι µόνο αποτελεί θεµελιώδες εργαλείο στα χέρια όλων των επιστηµών, αλλά έχει και καθοριστική επίδραση στο σύνολο σχεδόν των δραστηριοτήτων της κοινωνίας µας, επηρεάζοντας τόσο την καθηµερινότητα όσο και τα µεγάλα γεγονότα. Σαν ένα πολύ µικρό δείγµα των παραπάνω, τόσο όσο χρειάζεται για να κινήσει την περιέργειά σας ή και να εξάψει τη φαντασία σας, θα αναφέρω δύο µόνο παραδείγµατα επιστηµονικών αναζητήσεων που θα ήταν αδύνατες χωρίς τη θεµελιώδη συνδροµή της σηµερινής τεχνολογίας της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών: (1) Αν και πιστεύαµε ότι έχει εξαλειφθεί, δυστυχώς η ελονοσία επιστρέφει δριµύτερη σε περιοχές κυρίως της Αφρικής, αλλά και αλλού, εξαιτίας της εθισµού του ιού της ελονοσίας στα αντιβιοτικά και του εθισµού των κουνουπιών, που είναι οι µεταφορείς του ιού, στα εντοµοκτόνα. Αυτή τη στιγµή υπάρχει µια τεράστια προσπάθεια εξεύρεσης νέων τρόπων καταπολέµησης της ασθένειας µε τη συνδροµή µιας πληθώρας επιστηµών, οι οποίες όµως όλες βασίζονται στην τεχνολογία για να αναλύσουν και να επεξεργαστούν τα δεδοµένα που συλλέγουν δορυφορικά ή επίγεια για την παρακολούθηση του καιρού (ξηρασία ή υγρασία), του πυκνότητας του πληθυσµού των κουνουπιών, της ποιότητας του νερού, της χρήσης συγκεκριµένων φαρµάκων (στους ασθενείς και στα κουνούπια), και της πυκνότητας των κρουσµάτων ανά περιοχή. (2) Η ανάγνωση και αποκρυπτογράφηση του γενετικού κώδικα του ανθρώπου και άλλων ζώων και φυτών αποτελεί τη βασική µας ελπίδα για την καταπολέµηση γενετικών ασθενειών ή άλλων σοβαρών διαταραχών τον οργανισµού. Για την ανάγνωσή του, διαβάζουµε µε βιολογικούς µηχανισµούς δεκάδες χιλιάδες µικρά-µικρά κοµµάτια του γονιδιώµατος και µετά προσπαθούµε να τα ταιριάξουµε όπως σε ένα πάζλ, σε µια σπαζοκεφαλιά. Είναι φανερό ότι και σ αυτήν την συναρµολόγηση, η τεχνολογία της Πληροφορικής παραµένει απαραίτητη και θεµελιώδης για την επίτευξη του στόχου. Και αν αυτά και άλλα παρόµοια εντυπωσιακά µπορούν να γίνουν σε όλες τις επιστήµες, η παιδεία και η εκπαίδευση δεν µπορεί να αποτελούν εξαίρεση. Η σύγχρονη τεχνολογία µπορεί να παίξει έναν πολύ µεγάλο ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία και στη διαµόρφωση παιδείας, παρεµβαίνοντας σε όλα τα επίπεδα, από το χώρο του νηπιαγωγείου µέχρι το σπίτι της κάθε οικογένειας για διαρκή ενηµέρωση. Μαθητές οποιασδήποτε ηλικίας, είτε στα πλαίσια του εκπαιδευτικού συστήµατος υπό την καθοδήγηση δασκάλων είτε κατ ιδίαν, είτε εκ του σύνεγγυς είτε από απόσταση, µπορούν να εκτεθούν στην πολιτιστική µας κληρονοµιά, στα επιτεύγµατα της επιστήµης, και σε όποιο άλλο τµήµα της ανθρώπινης γνώσης επιθυµούν. Μαθητές Γυµνασίου µπορούν να παρακολουθούν την εξάπλωση ή συρρίκνωση της ελονοσίας στα πλαίσια µιας σχολικής εργασίας βλέποντας τα ίδια δεδοµένα (έστω µέσα από ένα διαφορετικό παράθυρο) που βλέπουν και οι επιστήµονες του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας και των άλλων φορέων που απασχολούνται µε αυτό. Τρόφιµοι σε φυλακές µπορούν να αποκτήσουν δεξιότητες σε ξένες γλώσσες ή τεχνικά επαγγέλµατα, που θα τους βοηθήσουν σε µια οµαλή επανένταξή τους στην κοινωνία όταν αποφυλακιστούν. Νεαροί γιατροί κατά τη διάρκεια του αγροτικού τους, µέσω εφαρµογών τηλεϊατρικής, µπορούν να καθοδηγηθούν και να διδαχθούν από έµπειρους συναδέλφους τους σε µεγάλα νοσοκοµεία στην αντιµετώπιση δύσκολων περιστατικών, σχεδόν σαν να βρίσκονταν όλοι στον ίδιο χώρο.
Με τις επερχόµενες εξελίξεις της τεχνολογίας, τα σύγχρονα συστήµατα µάθησης µπορούν να ενισχύονται µε τα πλούσια χαρακτηριστικά των πολυµέσων ή να συνδέονται ενίοτε και µε συστήµατα εικονικής πραγµατικότητας, δίνοντας τη δυνατότητα στο µαθητή να βρεθεί µέσα σε διαφορετικούς κόσµους και να έχει εµπειρίες θαυµαστές που θα του µεταφέρουν γνώσεις και βιώµατα που είναι δύσκολο να αποκτήσει µε άλλο τρόπο. Φανταστείτε τον µαθητή του ηµοτικού να βιώνει την ιστορία, να µπαίνει στο ρόλο ενός στρατιώτη του Μεγάλου Αλεξάνδρου και να παίρνει µέρος, έστω και εικονικά, στις µάχες στην Ισσό ή στα Γαυγάµηλα. Φανταστείτε στο µάθηµα της ανθρωπολογίας ή της βιολογίας να µπαίνει ο µαθητής στα άδυτα του οργανισµού, να πλέει πάνω στο ρεύµα του αίµατος ή να σκαρφαλώνει πάνω στο σκελετό, και να αποκτά άµεση αίσθηση της ανατοµίας και της λειτουργίας του ανθρώπινου σώµατος. Ή να παίζει το ρόλο ενός κυττάρου ή ενός αντισώµατος και να πολεµά τα βακτήρια εισβολείς. Φανταστείτε τον µαθητή του Γυµνασίου να µπορεί ο ίδιος να γίνει ένα σηµείο πάνω σ ένα γεωµετρικό σχήµα και να διατρέχει τους γεωµετρικούς τόπους που ενδιαφέρουν ή να παίζει µε τους κανόνες της γραµµατικής και να βλέπει δυναµικά την επίδραση που έχουν στις λέξεις. Φανταστείτε τον φοιτητή της Ιατρικής Σχολής να χειρουργεί έναν (εικονικό ευτυχώς) ασθενή και να αποκτά έτσι άµεσα την αίσθηση της διαδικασίας, να δοκιµάζεται µε το πλήρες εύρος των επιπλοκών που µπορούν να προκύψουν, ωριµάζοντας έτσι πολύ περισσότερο πριν κληθεί να χειρουργήσει έναν πραγµατικό ασθενή. Φανταστείτε τον µαθητή οποιασδήποτε ηλικίας να περιηγείται, εικονικά, στο Μουσείο του Λονδίνου στην αίθουσα µε τα κλεµµένα τµήµατα του Παρθενώνα και να µπορεί ταυτόχρονα να βλέπει από ποιο µέρος του ναού ακριβώς προέρχονται και πώς θα δείχνει ο ναός όταν µε το καλό επιστραφούν στη θέση τους. Φανταστείτε... Στην πραγµατικότητα, το µόνο όριο που µπορεί να µπει στις δυνατότητες της χρήσης της τεχνολογίας στην παιδεία και στην εκπαίδευση είναι αυτό που βάζει η φαντασία µας. Και όλα αυτά µπορούν να προσαρµόζονται στον ίδιο τον µαθητή ανά πάσα στιγµή, στις ικανότητες και τις ιδιαίτερες κλίσεις του, στα ενδιαφέροντά του, ή στο διαθέσιµο χρόνο του, εξατοµικεύοντας την διαδικασία της µάθησης και πετυχαίνοντας µια πληρέστερη και ουσιαστικότερη απόκτηση γνώσεων. Οι παραδοσιακοί τρόποι διδασκαλίας έχουν αρκετούς περιορισµούς (ο δάσκαλος και οι µαθητές στον ίδιο χώρο, το µάθηµα είναι περίπου ίδιο για όλους τους µαθητές, η παρουσίαση είναι κυρίως θεωρητική / περιγραφική χωρίς άµεση επαφή µε το αντικείµενο, κτλ.). Με την τεχνολογία όµως όλα αυτά καταργούνται, όποτε κάτι τέτοιο κρίνεται χρήσιµο, και τα µονοπάτια προς τη γνώση ενισχύονται δραµατικά. Είναι σηµαντικό επίσης να τονίσω την ευτυχή συγκυρία του γεγονότος ότι και η επιστήµη της διδακτικής, η γνωσιακή επιστήµη, η ψυχολογία, κτλ., έρχονται να συνηγορήσουν για την αποτελεσµατικότητα διαφόρων νέων τεχνικών µάθησης που µπορούν τώρα να γίνουν πραγµατικότητα µε τη σύγχρονη τεχνολογία. Οι σύγχρονες θεωρίες µιλούν για οµαδική / κοινωνική µάθηση, όπου οµάδες ατόµων / µαθητών που µοιράζονται ένα κοινό ενδιαφέρον µαθαίνουν πώς να γίνονται καλύτεροι σ αυτό µέσα από την συνεχή αµοιβαία επικοινωνία και αλληλεπίδρασή τους, χωρίς περιορισµούς στον χώρο ή στο χρόνο όπου διαδραµατίζεται αυτή. Επίσης οι
σύγχρονες θεωρίες µιλούν για την τεράστια σηµασία του παιχνιδιού στη µάθηση. Η συµµετοχή (ακόµη και σε ατοµικά, αλλά κυρίως) σε οµαδικά ηλεκτρονικά παιχνίδια µε το κατάλληλο περιεχόµενο πάνω από ένα δίκτυο έχουν απίστευτη αποτελεσµατικότητα στη µετάδοση της γνώσης. Το «κλέφτες κι αστυνόµοι» µπορεί να γίνει «βακτήρια και αντισώµατα» ή «Αθηναίοι και Σπαρτιάτες» ή να γίνει «πολίτες και σκουπίδια» ή ακόµη και «αρετή και κακία» µε τον Ηρακλή να πρέπει να διαλέξει. Αντί να σκοτώνουµε διάφορα κακά τερατάκια στα ηλεκτρονικά παιχνίδια που κυκλοφορούν ευρέως, µπορούµε κάλλιστα να σκοτώνουµε ανορθόγραφες λέξεις ή λάθος εξισώσεις. Τα παραδείγµατα και οι ευκαιρίες πάµπολλες! Θα αναρωτηθείτε ίσως µετά από όλα αυτά, έρχεται το τέλος του βιβλίου, του δασκάλου, της διδασκαλίας από την έδρα, των ασκήσεων και των γυµνασµάτων στο σπίτι; Ασφαλώς όχι. Όλα αυτά είναι αναντικατάστατα! Απλά δεν είναι πια τα µόνα εργαλεία µάθησης. Μέρος τους µπορεί να αντικατασταθεί µε άλλες, νέες µεθόδους, που προκύπτουν από πολυάριθµες σύγχρονες ανακαλύψεις της γνωσιακής επιστήµης. Μεθόδους που µπορούν να βοηθηθούν από τις σύγχρονες τεχνολογίες που χαρίζει η επιστήµη της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών και να συµπληρώσουν το έργο που παράγεται παραδοσιακά. Αναφερόµενος στο ρόλο του δασκάλου, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της σχολικής εκπαίδευσης, η δύναµη όλης αυτής της τεχνολογίας πολλαπλασιάζεται και γίνεται πραγµατικά αποτελεσµατική µόνο υπό την κατεύθυνση σωστά καταρτισµένων παιδαγωγών. Στα χέρια του φωτισµένου δάσκαλου, η σύγχρονη τεχνολογία µπορεί να κάνει την εκπαίδευση παιχνίδι, να καθηλώσει το µαθητή, και να τον ωθήσει στον υπέροχο κόσµο της γνώσης για ολόκληρη τη ζωή του, καθιστώντας τον ουσιαστικό κοινωνό της παιδείας µας. Κι όταν δώσει ό,τι µπορεί η τεχνολογία, ο δάσκαλος πρέπει να ανεβαίνει όπως πάντα στην έδρα και να συνεχίζει το έργο του. Κι εκεί ο δάσκαλος πρέπει να είναι ηθοποιός, να ξέρει καλά το ρόλο του, αυτά που πρέπει να µεταδώσει στο κοινό του, στους µαθητές του, να δώσει την παράστασή του και να παρακολουθεί τις αντιδράσεις του κοινού του, ώστε στην επόµενη παράσταση να είναι καλύτερος. Ο δάσκαλος πρέπει να είναι αυθεντικός, να στοχεύει όχι µόνο στο νου αλλά και στη ψυχή του µαθητή, να τον εµπνέει στα υψηλά και όµορφα, αλλά και να αφουγκράζεται αυτά που εκείνος έχει να του πει. Η κοινωνία µας πρέπει να αναλογιστεί τον κεντρικό ρόλο του δασκάλου και να του προσφέρει αυτά που χρειάζεται για να παιδεύσει σωστά τα παιδιά της. Η εκπαίδευσή του πρέπει να είναι διαρκής, ώστε να είναι ετοιµοπόλεµος ανά πάσα στιγµή να µεταδώσει την καινούργια γνώση και να αντιµετωπίσει τα καινούργια προβλήµατα. Ο δάσκαλος φέρει βαρύ φορτίο ευθύνης στο λειτούργηµά του, γιατί έχει τη δύναµη να στιγµατίσει την πορεία της ζωής των µαθητών του. Γι αυτό και θα µου επιτρέψετε να κλείσω την οµιλία µου µε ένα µικρό φόρο τιµής, µε µερικά ευχαριστώ στους σηµαντικότερους δασκάλους της δικής µου πορείας που είναι εν πολλοίς υπεύθυνοι που βρίσκοµαι αυτή τη στιγµή σ αυτό το βήµα. Ευχαριστώ τη µητέρα µου Έφη, που µου µαθε λόγο και γραφή και να βλέπω τον κόσµο φωτεινό µέσα από τα παραµύθια που µου λεγε στα πρώτα µου χρόνια στην Κων/πολη. Ευχαριστώ τον πατέρα µου Ερµή, που µου µαθε να µετράω δείχνοντάς µου τα αστέρια και τους αστερισµούς στο στερέωµα.
Ευχαριστώ την αδελφή µου Ξανθίππη, που µου µαθε την έννοια της άδολης αγάπης. Ευχαριστώ το δάσκαλό µου στο Η Γυµνάσιο Βασίλη Ασηµοµύτη, που ξύπνησε τον ηθοποιό µέσα µου, µου δίδαξε τα πρώτα µυστικά του θεάτρου, και µου ενέπνευσε µια εντελώς διαφορετική µορφή δασκάλου απ αυτές που είχα συνηθίσει µέχρι τότε, και που συνεχίζει να αποτελεί µοντέλο για µένα ακόµη και σήµερα. Ευχαριστώ τους ακαδηµαϊκούς µου δασκάλους Χρήστο Χαλκιά και Γιώργο Καραγιάννη, που µου δειξαν το δρόµο προς την Εσπερία αλλά και καλλιέργησαν το σπόρο που είχα µέσα µου για την επιστροφή. Ευχαριστώ τον ακαδηµαϊκό µου πατέρα στο Μπέρκλεϋ, Eugene Wong, που µου µαθε να βάζω τα δικά µου πρότυπα και να επιδιώκω την καινοτοµία περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό στη δουλειά µου. Ευχαριστώ τον Καθηγητή Κώστα Στεφανή, που µου µαθε πώς µπορεί κανείς να ισορροπεί ανάµεσα σε δηµιουργικά οράµατα και στην θορυβώδη πραγµατικότητα µε όλα τα ουσιαστικά, αλλά και πολλές φορές τεχνητά, εµπόδια που βάζει. Ευχαριστώ τον ακαδηµαϊκό µου δίδυµο (όπως συνηθίζουν να µας αποκαλούν οι άνθρωποι του χώρου τον οποίο θεραπεύουµε) και όχι µόνο, Τίµο Σελλή, που µου µαθε όλες τις λεπτοµέρειες της ιστορίας του άµωνα και του Φιντία στην οποία συµπρωταγωνιστούµε. Ευχαριστώ τα βλαστάρια µου Ερµή, Πέτρο, και Ιφιγένεια, που µου δείχνουν συχνά πόσο αναποτελεσµατικός δάσκαλος είµαι, αλλά και µου διδάσκουν συνέχεια το πόσο διαφορετική µπορεί να είναι η αλήθεια όταν την βλέπεις µε την αθωότητα των µατιών τους. Ευχαριστώ τη σύζυγό µου Ναταλία, που είναι η πηγή έµπνευσής µου για κάθε τι που µαθαίνω και για κάθε τι το δηµιουργικό στη ζωή µου. Τέλος, ευχαριστώ όλους τους φοιτητές µου όλων των βαθµίδων, που µου µεταδίδουν καθηµερινά µέρος από τη ζωντάνια τους και µου µαθαίνουν διαρκώς νέους τρόπους σκέψης. Χωρίς αυτούς θα είχα µείνει πολύ πίσω. Όπως όλοι µας «γηράσκω αεί διδασκόµενος». Εγώ έχω την ευτυχία να βιώνω το ρητό µε τον πιο πλούσιο και µεστό τρόπο: «διδάσκω αεί διδασκόµενος». Σας ευχαριστώ!