ΠΑΙ ΙΑ ΜΕ ΣΥΝ ΡΟΜΟ ASPERGER ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ρ. Ευθύµιος Κάκουρος
«Τα παιδιά µε Σύνδροµο Asperger δεν ζουν στον κόσµο τους. Απλά ζουν στον κόσµο µας µε το δικό τους τρόπο» (Wing, 1991). All Rights Reserved Copyright 2010, Ψυχολογικό Κέντρο ΑΡΣΗ Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση και γενικά η ολική, µερική ή περιληπτική αναπαραγωγή του παρόντος εντύπου, κατά παράφραση ή διασκευή µε οποιονδήποτε τρόπο (µηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό κ.λπ. Ν. 2121/93, άρθρο51). - 2 -
Το παρόν έντυπο: Συντάχθηκε από τη διεπιστηµονική οµάδα του Ψυχολογικού Κέντρου Αναπτυξιακών και Μαθησιακών υσκολιών «ΑΡΣΗ» µε βάση την πολύχρονη κλινική εµπειρία της σε θέµατα αναπτυξιακής ψυχοπαθολογίας καθώς και τα δεδοµένα της σύγχρονης επιστηµονικής έρευνας. Απευθύνεται κυρίως σε γονείς, εκπαιδευτικούς, αλλά και σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να κατανοήσει τις δυσκολίες των παιδιών µε σύνδροµο Asperger. Έχει ως βασικό στόχο την παροχή έγκυρης ενηµέρωσης σχετικά µε τη φύση και τα χαρακτηριστικά του προβλήµατος αυτού. Παραθέτει σύντοµες οδηγίες για την αντιµετώπιση των δυσκολιών των παιδιών µε σύνδροµο Asperger για γονείς και εκπαιδευτικούς. - 3 -
Το σύνδροµο Asperger πήρε το όνοµά του από τον Αυστριακό παιδίατρο Hans Asperger, ο οποίος το 1944 δηµοσίευσε την πρώτη εργασία για µια οµάδα παιδιών που είχαν πολλές ικανότητες, αλλά ταυτόχρονα αντιµετώπιζαν δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Μεσολάβησαν αρκετά χρόνια επιστηµονικής έρευνας και παρατήρησης µέχρι το σύνδροµο αυτό να συµπεριληφθεί για πρώτη φορά στο διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-IV το 1994. Επιδηµιολογικά στοιχεία Σύµφωνα µε πρόσφατα επιδηµιολογικά δεδοµένα, ένα στα 250 παιδιά παρουσιάζει το σύνδροµο Asperger. Επίσης έχει βρεθεί πως στα αγόρια το σύνδροµο αυτό εκδηλώνεται µε τρεις έως τέσσερεις φορές µεγαλύτερη συχνότητα σε σχέση µε τα κορίτσια (NINDS, 2005). Οι γονείς των παιδιών αυτών συνήθως αντιλαµβάνονται ορισµένα προβλήµατα στην ανάπτυξή τους µεταξύ του δεύτερου και τρίτου έτους, αλλά η διάγνωση του συνδρόµου είναι πιθανόν να γίνει αφού το παιδί πάει στο σχολείο (Autism Society of America, 2007). Τα αίτια του Συνδρόµου Asperger Ο Hans Asperger, βασιζόµενος σε παρατηρήσεις, υποστήριξε ότι σε ορισµένα άτοµα υπάρχει γενετική προδιάθεση για την εκδήλωση του συνδρόµου Asperger. Αργότερα, διαπιστώθηκε µέσα από µια έρευνα, ότι σε 5 στους 16 πατέρες και σε 2 στις 24 µητέρες παιδιών µε σύνδροµο Asperger υπήρχαν σε µεγάλο βαθµό κοινά χαρακτηριστικά µε αυτά του συνδρόµου (Wing, 1981). Νευροβιολογικοί παράγοντες. Στη σύγχρονη βιβλιογραφία αναφέρονται αλλοιώσεις/βλάβες στους εγκεφαλικούς ιστούς των ατόµων µε σύνδροµο Asperger. Οι επιστήµονες έχουν ανακαλύψει δοµικές και λειτουργικές διαφορές σε συγκεκριµένα τµήµατα του εγκεφάλου των παιδιών µε το σύνδροµο σε σχέση µε παιδιά που έχουν φυσιολογική ανάπτυξη (NINDS, 2007). - 4 -
ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ ΜΕ ΣΥΝ ΡΟΜΟ ASPERGER Το σύνδροµο Asperger ταξινοµείται στο φάσµα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και µάλιστα στο πιο ήπιο άκρο του φάσµατος, έχοντας στον αντίποδα τον κλασικό αυτισµό. Τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger έχουν φυσιολογική γλωσσική και γνωστική ανάπτυξη, χαρακτηριστικά που τα διαφοροποιούν από τα παιδιά µε αυτισµό, αλλά συχνά συγκαλύπτουν παράλληλα και τις κοινωνικές τους δυσκολίες. Κοινωνική αλληλεπίδραση Σε αντίθεση µε τα αυτιστικά παιδιά, τα παιδιά µε Σύνδροµο Asperger ενδιαφέρονται για κοινωνική επαφή, αλλά παρουσιάζουν αδεξιότητα στην προσέγγιση των άλλων. Η έλλειψη ενσυναίσθησης (δηλαδή της ικανότητας να µπορούν να «µπουν» στην θέση κάποιου τρίτου) αποτελεί ίσως τον πυρήνα των κοινωνικών τους δυσκολιών (Baskin, Sperber & Price, 2006). Το παιδί µε σύνδροµο Asperger δυσκολεύεται στη δηµιουργία και διατήρηση φιλικών σχέσεων λόγω της έλλειψης κατανόησης των κοινωνικών κανόνων, της κυριολεκτικής ερµηνείας των όσων λένε οι άλλοι και της αδυναµίας τους στην κατανόηση της γλώσσας. Έτσι, συχνά το παιδί µε το σύνδροµο Asperger µπορεί να προσεγγίζει τους άλλους µε «ενεργό αλλά ιδιόµορφο» τρόπο (Klin, 2008) και να γίνεται συχνά αντικείµενο κοροϊδίας από τα άλλα παιδιά. Μάλιστα, όσο µεγαλώνει και συνειδητοποιεί ότι διαφέρει από την οµάδα των συνοµηλίκων του, είναι πιθανόν να νιώθει µεγαλύτερη απογοήτευση και να είναι ιδιαίτερο ευαίσθητο στην κριτική. Μια καθηγήτρια µε σύνδροµο Asperger δήλωσε: «η προσπάθειά µου να καταλάβω τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις µε έκανε να αισθανθώ σαν µια ανθρωπολόγος από τον Άρη» (Sacks, 1993, σελ.112). Εξαιτίας της δυσκολίας τους στην κοινωνική αλληλεπίδραση, τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger µπορεί: να πλησιάσουν κάποιον και να ξεκινήσουν ένα µακρόσυρτο µονόλογο για το αγαπηµένο τους θέµα αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις ή τα συναισθήµατα του άλλου ως προς αυτό να εκφράσουν αυθόρµητα αυτό που τους έρχεται στο µυαλό, ακόµα κι όταν αυτό αφορά κάτι αρνητικό που παρατηρούν σε κάποιον άγνωστο, π.χ. βλέποντας έναν παχύ άνθρωπο να πουν: «Αχ, τι µεγάλη κοιλιά που έχει αυτός!» - 5 -
να πλησιάσουν πολύ κοντά σε ένα άγνωστο άτοµο και να το φέρουν σε δύσκολη θέση να µην κοιτάζουν στο πρόσωπο το συνοµιλητή τους να γελούν ενώ µιλούν για κάτι θλιβερό να εκδηλώσουν εκρήξεις σωµατικής ή λεκτικής βίας, να αποµονωθούν και να εµφανίσουν κατάθλιψη ή άγχος. Λεκτική και µη λεκτική επικοινωνία Λεκτική επικοινωνία Τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger έχουν ευχέρεια στο λόγο, αλλά µπορεί να χρησιµοποιούν «επίσηµες» λέξεις που συχνά δεν ταιριάζουν στην περίσταση, δίνοντας την εντύπωση ενός «µικρού δάσκαλου» έχουν ιδιόµορφο και παράξενο λόγο, καθώς και φωνή µε µονότονη χροιά χωρίς διακυµάνσεις (Mc Partland & Klin, 2006) επαναλαµβάνουν λέξεις ή φράσεις χωρίς σηµασία συζητούν σχεδόν αποκλειστικά για πολύ συγκεκριµένα θέµατα που τους ενδιαφέρουν παρουσιάζουν σηµαντικές δυσκολίες στο πραγµατολογικό και στο σηµασιολογικό επίπεδο της γλώσσας (Klin, 2008) δεν κατανοούν το χιούµορ, τις µεταφορές, τις αλληγορίες, την ειρωνεία και το σαρκασµό των άλλων. Μη λεκτική επικοινωνία Τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger δυσκολεύονται στη διατήρηση βλεµµατικής επαφής µε το συνοµιλητή τους χρησιµοποιούν περιορισµένες ή ακατάλληλες εκφράσεις προσώπου και χειρονοµίες έχουν δυσκολία στην κοινωνική εγγύτητα (στέκονται πολύ κοντά ή πολύ µακριά από το συνοµιλητή τους) δυσκολεύονται στην κατανόηση και ερµηνεία των εκφράσεων του προσώπου και της γλώσσας του σώµατος άλλων ατόµων (όπως χειρονοµίες, βλεµµατική επαφή, γκριµάτσες, στάση σώµατος) (Mc Partland & Klin, 2006). Γνωστικά χαρακτηριστικά Συνήθως τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger έχουν φυσιολογική νοηµοσύνη. - 6 -
Ακαδηµαϊκή επίδοση ιάσπαση προσοχής Τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger πολύ συχνά παρουσιάζουν διάσπαση προσοχής. Γι αυτό πολλές φορές δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν µέσα στην τάξη, γιατί επικεντρώνονται σε άσχετα ερεθίσµατα (Happe, 1991) π.χ. µπορεί να παρατηρούν για πολλή ώρα το χρώµα του φορέµατος της δασκάλας τους. Για το λόγο αυτό, αποδίδουν καλύτερα µαθησιακά όταν εργάζονται ατοµικά και όχι οµαδικά. Συγκεκριµένη, κυριολεκτική σκέψη και δυσκολία κατανόησης αφηρηµένων εννοιών Μπορούν να αποστηθίσουν µε ευκολία γεγονότα και ηµεροµηνίες, αλλά σχολικά µαθήµατα όπως η λογοτεχνία, τα θρησκευτικά και τα προβλήµατα αριθµητικής συχνά τους φαίνονται ακατανόητα. υσκολεύονται ιδιαίτερα να κάνουν υποθέσεις και δεν αναπτύσσουν κριτική σκέψη. Ο τρόπος σκέψης τους χαρακτηρίζεται ως «δύσκαµπτος» και «άχρωµος». υσκολίες στην κατανόηση Μπορεί να δίνουν την εντύπωση ότι καταλαβαίνουν ένα κείµενο ή ένα απόσπασµα προφορικού λόγου, αλλά στην πραγµατικότητα είναι πιθανόν να παπαγαλίζουν αυτά που έχουν διαβάσει ή ακούσει, µε αποτέλεσµα οι γνώσεις τους να παραµένουν στείρες, αποσπασµατικές και ανεφάρµοστες. υσκολία στην επίλυση προβληµάτων και στην οργάνωση Εξαίρετη µνήµη, πλούσιο λεξιλόγιο, καλή ακουστική και οπτική αντίληψη Λεκτικός δείκτης νοηµοσύνης υψηλότερος από τον πρακτικό δείκτη νοηµοσύνης. Επεξεργασία συναισθήµατος Τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger όταν βρίσκονται σε κατάσταση άγχους, συνήθως ενεργούν χωρίς να σκέφτονται δυσκολεύονται στον έλεγχο των συναισθηµατικών παρορµήσεών τους και γι αυτό εµπλέκονται σε ακατάλληλες συµπεριφορές - 7 -
αναγνωρίζουν και κατανοούν απλά συναισθήµατα (χαρά, λύπη, φόβο, θυµό), αλλά αποτυγχάνουν να τα εκφράσουν αυθόρµητα και κατάλληλα στην καθηµερινότητά τους (Klin, 2008), µε αποτέλεσµα οι άλλοι να πιστεύουν ότι έχουν έλλειψη ευαισθησίας π.χ. µπορεί να αρχίσουν να γελάνε δυνατά, ενώ βλέπουν ένα παιδί που κλαίει δυσκολεύονται να κατανοήσουν συναισθήµατα που περιέχουν αντιφάσεις σε σχέση µε τις γνώσεις, τις προσδοκίες τους και το πλαίσιο στο οποίο εµφανίζονται, π.χ. πώς µπορεί ένα άτοµο να αγαπά κάποιον και να του φωνάξει σε µια έκρηξη θυµού (Grandin, 1995) δυσκολεύονται να µοιραστούν τα συναισθήµατα και τις σκέψεις τους µε τους άλλους ανθρώπους. Επεξεργασία ερεθισµάτων Τα άτοµα µε σύνδροµο Asperger συχνά εµφανίζουν ιδιαιτερότητες στην επεξεργασία των πληροφοριών που φτάνουν σε µια ή περισσότερες από τις αισθήσεις τους. Με άλλα λόγια, µπορεί να δείχνουν πολύ µικρή ή µεγάλη ευαισθησία στον ήχο, το φως, την αφή, την όσφρηση, τη γεύση, τον πόνο, τη θερµοκρασία και άλλα ερεθίσµατα από το περιβάλλον. Όταν έρθουν σε επαφή µε δυνατούς ήχους, φαγητά ή υλικά µε συγκεκριµένη υφή, µπορεί να ενοχληθούν και να εκδηλώσουν παράξενες ή αρνητικές συµπεριφορές, π.χ. να κλείσουν ξαφνικά τα αυτιά τους ή να τραπούν σε φυγή την ώρα του µαθήµατος. Κινητικές δεξιότητες Τα άτοµα µε σύνδροµο Asperger µπορεί να εµφανίζουν κινητική αδεξιότητα, δυσκολία στον κινητικό συντονισµό και στο γράψιµο καθώς και προβλήµατα στην ισορροπία. Γι αυτό είναι πιθανόν πολλές φορές να αρνούνται ή να αποφεύγουν δραστηριότητες που απαιτούν τέτοιες δεξιότητες, γεγονός που πρέπει να αναγνωριστεί αµέσως ως δυσκολία και να µην εκληφθεί ως ακατάλληλη συµπεριφορά ή απειθαρχία. Ενδιαφέροντα Τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger συχνά εµπλέκονται σε συµπεριφορές, ενδιαφέροντα και δραστηριότητες που είναι περιορισµένα και επαναλαµβάνονται σε υπερβολικό βαθµό. Είναι πιθανόν να συλλέγουν πληροφορίες για ένα συγκεκριµένο θέµα, αλλά χωρίς να έχουν αυθεντική κατανόηση του ευρύτερου θέµατος (McPartland & Klin, 2006). Από την άλλη πλευρά, η έντονη ενασχόλησή τους µε ένα - 8 -
θέµα µπορεί να τα βοηθήσει πολύ να εξειδικευτούν σε αυτό και να πετύχουν στον επαγγελµατικό τοµέα. Ορισµένα άτοµα, τα οποία πιθανολογείται ότι παρουσίαζαν το σύνδροµο Asperger, όπως για παράδειγµα, ο Μότσαρτ, ο Αϊνστάιν, η Μαρία Κιουρί, ο Νεύτωνας και ο Στίβεν Σπίλµπεργκ κατάφεραν να γίνουν διάσηµοι για τα επιτεύγµατά τους και έµειναν στην ιστορία. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ - ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger χρειάζεται να ακολουθήσουν ένα συστηµατικό πρόγραµµα παρέµβασης σχεδιασµένο βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και αναγκών τους, προκειµένου να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να προσαρµοστούν καλύτερα σε κοινωνικό επίπεδο. Όσο πιο νωρίς αναγνωριστούν οι δυσκολίες τους και ξεκινήσει η παρέµβαση των ειδικών, τόσο πιο θετική αναµένεται να είναι η εξέλιξή τους. Πρωταρχικής σηµασίας για την επιτυχή έκβαση ενός θεραπευτικού προγράµµατος είναι η εκπαίδευση των γονιών και η ενεργός συµµετοχή τους στο πρόγραµµα παρέµβασης του παιδιού µε σύνδροµο Asperger. Οι γονείς µπορεί να συµβάλουν σηµαντικά στη γενίκευση των δεξιοτήτων στις οποίες το παιδί εκπαιδεύεται από τους ειδικούς. Το εξατοµικευµένο πρόγραµµα ενός παιδιού µε σύνδροµο Asperger περιλαµβάνει: ειδική εκπαιδευτική µέριµνα, αντιµετώπιση των προβληµάτων και ελλείψεών του και στήριξη των µελών της οικογένειάς του (Lord & Bailey, 2002). Πιο συγκεκριµένα, το ειδικό πρόγραµµα για τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger εστιάζει συνήθως στα ακόλουθα: επεξεργασία συναισθήµατος και βελτίωση ενσυναίσθησης ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων εκµάθηση κοινωνικών κανόνων εκµάθηση πρακτικών δεξιοτήτων µείωση στερεοτυπιών ανάπτυξη επικοινωνιακού λόγου µείωση του άγχους και τροποποίηση συµπεριφοράς. - 9 -
Επιπρόσθετα, µέσα στους ειδικούς στόχους της παρέµβασης είναι πιθανόν να εντάσσονται κάποιες φορές: η βελτίωση των δεξιοτήτων αδρής και λεπτής κινητικότητας µε εργοθεραπεία και η χορήγηση φαρµακευτικής αγωγής, η οποία βοηθά στην αντιµετώπιση συγκεκριµένων συµπτωµάτων, αλλά συνήθως αποφεύγεται στην περίπτωση µικρών παιδιών (Klin & Volkmar, 1995). Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΓΟΝΕΙΣ Οι παρακάτω οδηγίες είναι ενδεικτικές προτάσεις προς τους γονείς παιδιών µε σύνδροµο Asperger από τον Tony Attwood, και την Rosalyn Lord, µητέρα παιδιού µε σύνδροµο Asperger. Στόχος των προτάσεων αυτών είναι η βελτίωση της επικοινωνίας µεταξύ γονέα και παιδιού καθώς και της ποιότητας ζωής ολόκληρης της οικογένειας. Προσπαθήστε να κατανοήσετε τους λόγους για τους οποίους το παιδί µε σύνδροµο Asperger ενεργεί όπως ενεργεί. Κάποιες φορές τα πράγµατα δεν είναι όπως φαίνονται. Πίσω από µια αρνητική συµπεριφορά µπορεί να κρύβεται το άγχος και η ντροπή του παιδιού για την κοινωνική επαφή. Εξηγήστε στο παιδί ποια είναι η αρµόζουσα συµπεριφορά σε περίπτωση που δεν φέρεται όπως θα έπρεπε. Καθορίστε απλούς, ξεκάθαρους και κατανοητούς κανόνες αφού τους συζητήσετε πρώτα µε το παιδί. Μιλήστε του για τις συνέπειες των ενεργειών του µε τρόπο που να πειστεί ότι το συµφέρει να πειθαρχήσει στους κανόνες. Ενισχύστε το παιδί κάθε φορά που ακολουθεί τους κανόνες και κάνει κάτι καλά. Η ενίσχυση θα πρέπει να είναι άµεση, συχνή, ισχυρή και σαφής. Μιλάτε πάντα µε σαφήνεια στο παιδί και ελέγχετε την κατανόησή του ζητώντας του όταν χρειάζεται να επαναλάβει όσα είπατε. Ενθαρρύνετε το παιδί να συµµετέχει σε νέες εµπειρίες µαθαίνοντάς του ότι τα πράγµατα δεν είναι µόνο άσπρα ή µαύρα και ότι καλό είναι πρώτα να δοκιµάζει και µετά να επιλέγει. ιευκολύνετε το παιδί να µάθει να είναι ευέλικτο στις συνήθειές του, γιατί είναι χρήσιµο να κατανοήσει ότι το πρόγραµµα µπορεί µερικές φορές να αλλάξει χωρίς προειδοποίηση. - 10 -
Μάθετε στο παιδί τους κοινωνικούς κανόνες και τις βασικές αρχές συζήτησης (π.χ. πώς να χαιρετά, πώς να ζητά το λόγο, πώς να αλλάζει το θέµα της συζήτησης, πώς να διακόπτει τον οµιλούντα, κλπ) µε κάθε ευκαιρία, στο δρόµο, στην αγορά, στο πάρκο και αλλού. ηµιουργείστε κατάλληλες συνθήκες για γνωριµία και δηµιουργία σχέσεων µε άλλα παιδιά (συµµετοχή σε δραστηριότητες, πρόσκληση για επίσκεψη στο σπίτι) και ενθαρρύνετε τη συµµετοχή του σε οµαδικά παιχνίδια. Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥΣ Αφού γνωρίσετε και κατανοήσετε τις δεξιότητες και δυσκολίες του παιδιού µε σύνδροµο Asperger, µπορείτε να ακολουθήσετε ορισµένες από τις προτάσεις που ακολουθούν. Στόχος είναι η εξασφάλιση των καλύτερων συνθηκών µάθησης εντός της τάξης και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων του παιδιού µε σύνδροµο Asperger σε γνωστικό και κοινωνικό επίπεδο. Ενθαρρύνετε τη συµµετοχή του παιδιού µε σύνδροµο Asperger στις δραστηριότητες της τάξης προκειµένου να ενισχυθεί η αυτοεκτίµησή του, π.χ. δίνετέ του το λόγο όταν πρόκειται για θέµατα που γνωρίζει καλά. ηµιουργείστε καταστάσεις µαθησιακής συνεργασίας που προβάλλουν τις ικανότητές του στην ανάγνωση, το λεξιλόγιο και τη µνήµη στα µάτια των συνοµηλίκων του. Εξασφαλίστε την προσοχή του παιδιού επιδιώκοντας την άµεση οπτική επαφή µαζί του και τη µείωση των ερεθισµάτων που προσελκύουν το ενδιαφέρον του εκτός µαθήµατος π.χ. δίνοντάς του µια θέση κοντά στην έδρα και τοποθετώντας έναν οργανωτικό και επιµελή µαθητή στο ίδιο θρανίο. Χρησιµοποιήστε κάποιο από τα ενδιαφέροντά του ως ευκαιρία µάθησης και διεύρυνσης των γνώσεών του, π.χ. αν ένα παιδί µε σύνδροµο Asperger έχει εµµονή µε τα τρένα και πρέπει να µελετήσει το µάθηµα της γεωγραφίας, µπορείτε να του αναθέσετε τη διερεύνηση των µέσων µεταφοράς που χρησιµοποιούν οι κάτοικοι µιας χώρας. Οργανώστε το πρόγραµµά του µέσα από οπτικοποιηµένο υλικό, είτε πρόκειται για εκµάθηση κανόνων συµπεριφοράς (π.χ. φωτογραφίες), είτε για επίτευξη µαθησιακών στόχων (π.χ. εικόνες, γραφήµατα, κλπ). - 11 -
είξτε κατανόηση και σεβασµό στην ανάγκη του παιδιού να διατηρήσει τις συνήθειές του, ενώ παράλληλα βοηθήστε το σταδιακά ώστε µε µικρές αλλαγές να βελτιώσει την προσαρµοστικότητά του. Προστατέψτε το παιδί από την κακοµεταχείριση, την κοροϊδία και το στιγµατισµό. Σε αυτό βοηθά η ευαισθητοποίηση των υπόλοιπων παιδιών στη διαφορετικότητα, π.χ. µέσω µιας ιστορίας ή ανοιχτής συζήτησης µέσα στην τάξη. Καλλιεργείστε τις κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού και ενισχύστε την ένταξή του στην οµάδα των συνοµηλίκων. Μπορείτε να επιλέξετε ένα παιδί που θα ήταν καλό πρότυπο για το παιδί µε σύνδροµο Asperger και να του αναθέσετε το ρόλο του «φιλαράκου» του παιδιού µε το σύνδροµο στα διαλείµµατα ή ακόµα και στην τάξη. Γενικά, είναι σηµαντικό να επεξηγείτε τις µεταφορικές φράσεις, τα αστεία και τα ιδιώµατα που χρησιµοποιείτε στην τάξη απευθυνόµενος σε όλα τα παιδιά. Καθορίστε σαφείς κανόνες, έχοντας πάντα υπόψη ότι το παιδί µε σύνδροµο Asperger συχνά ερµηνεύει όσα ακούει µε τρόπο κυριολεκτικό, π.χ. αποφύγετε τη χρήση του κανόνα «µην ξαναµιλήσεις» και αντί γι αυτό χρησιµοποιήστε την οδηγία «µείνε ήσυχος στο µάθηµα». Ονοµατίστε τις επιθυµητές και όχι τις µη επιθυµητές συµπεριφορές που περιµένετε να εκδηλώσει το παιδί µε σύνδροµο Asperger, πχ. αντί της οδηγίας «µην πετάγεσαι» πείτε «όποτε θέλεις να µιλήσεις, µπορείς να σηκώσεις το χέρι σου». Παραµείνετε ήρεµος, προβλέψιµος και υποµονετικός στην επαφή σας µε το παιδί. Ο Hans Asperger παρατήρησε ότι «ο δάσκαλος που δεν καταλαβαίνει ότι πρέπει να διδάξει το παιδί µε σύνδροµο Asperger ευνόητα πράγµατα, θα νιώθει ανυπόµονος και εκνευρισµένος» (Asperger, 1991,σελ. 57). Κατανοείστε το άγχος του παιδιού, τη δυσκολία του να παραδεχτεί τα συναισθήµατα και τα λάθη του. Σηµειώστε τυχόν απότοµες αλλαγές στην συµπεριφορά του παιδιού, καθώς και ξαφνικές του εκρήξεις. Σε πρώτο επίπεδο, δώστε στο παιδί λίγα λεπτά ηρεµίας και σε δεύτερο επίπεδο συζητήστε µε τους γονείς και τους ειδικούς που πιθανόν παρακολουθούν το παιδί, προκειµένου να αναζητήσετε από κοινού τις καλύτερες δυνατές λύσεις. - 12 -
Βιβλιογραφία Asperger, H. (1991). Autistic psychopathology in childhood. In U.Frith (Ed.), Autism and Asperger syndrome(pp.37-92). Cambridge, England: Cambridge University Press. Asperger syndrome: a clinical account Lorna Wing, from the MRC Social Psychiatry Unit, Institute of Psychiatry, London Synopsis 1981. Baskin JH, Sperber M, Price BH (2006). "Asperger syndrome revisited". Reviews in Neurological Diseases. Winter;3(1):1-7. Grandin, T. (1995). Thinking in pictures: And other reports from my life with autism. New York: Doubleday. Happe, F.G.E.(1991). The autobiographical writings of three Asperger syndrome adults: Problems of interpretation and implications for theory. In U.Frith (Ed.), Autism and Asperger Syndrome (pp.207-242). Cambridge, England: Cambridge University Press. Howlin, P. & Moore, A. (1997). Diagnosis in autism a survey of over 1200 patients in the UK. Autism, 1, 135-162. Κάκουρος Ε. & Μανιαδάκη Κ.(2002) Ψυχοπαθολογία Παιδιών και Εφήβων - Αναπτυξιακή Προσέγγιση. Εκδόσεις Τυπωθήτω-Γιώργος αρδανός. Klin, Ami(2008). Autism and Asperger syndrome: an overview. Revista Brasileira de Psiquiatrica., São Paulo. Lord, C. & Bailey, A. (2002). Autism Spectrum Disorders. In M Rutter & E Taylor (Eds) Child and Adolescent Psychiatry (4th Edition), 636-663. Oxford: Blackwell. McPartland, J. & Klin, A. (2006). Asperger's syndrome. Adolescent Medicine Clinics, 17, 771 88. National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS) (2007). Asperger syndrome fact sheet. NIH Publication no. 05-5624. Rickarby, G., Carruthers, A. & Mitchell, M. (1991). Brief Report: Biological Factors Associated with Asperger Syndrome. Journal of Autism and Developmental Disorders, 21(3), 341-348. Sacks, O. (1993, December 27). An anthropologist on Mars. The New Yorker, 106-125. Wing, L. (l991). The relationship between Asperger's syndrome and Kanner's autism. In U. Frith (Ed.), Autism and Asperger syndrome (pp. 93-121). Cambridge, England: Cambridge University Press. ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙ ΕΣ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ www.maapservices.org www.asperger.gr www.autismsociety.org www.nas.org.uk www.med.yale.edu/chldstdy/autism/resources/docs/asdiagnosis.pdf www.ninds.nih.gov/disorders/asperger/detail_asperger.htm www.specialeducation.gr WWW.arsi.gr - 13 -
ΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ «ΑΡΣΗ» Το Ψυχολογικό Κέντρο Αναπτυξιακών και Μαθησιακών υσκολιών «ΑΡΣΗ» λειτουργεί από το 1990 και πλαισιώνεται από οµάδα ειδικευµένων επιστηµόνων µε υψηλά ακαδηµαϊκά προσόντα και πολύχρονη εµπειρία στη διάγνωση και αντιµετώπιση των αναπτυξιακών δυσκολιών, των προβληµάτων συµπεριφοράς και των ειδικών µαθησιακών δυσκολιών που εµφανίζονται κατά την προσχολική, παιδική και εφηβική ηλικία. Οι συνεργάτες του Ψυχολογικού Κέντρου ασχολούνται επίσης: 1. µε την εκπαίδευση επαγγελµατιών του χώρου της ψυχικής υγείας. Μέχρι σήµερα, µε τη διοργάνωση εκπαιδευτικών σεµιναρίων έχουν εκπαιδεύσει πολλούς επαγγελµατίες οι οποίοι δραστηριοποιούνται στο χώρο της ψυχικής υγείας των παιδιών. 2. µε την ενηµέρωση των γονιών και των εκπαιδευτικών σχετικά µε προβλήµατα και δυσκολίες που µπορεί να αντιµετωπίζουν τα παιδιά. Για το σκοπό αυτό έχουν διεξάγει αρκετά ενηµερωτικά σεµινάρια τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας και της Κύπρου. 3. µε τη συνεχή έρευνα στο χώρο των αναπτυξιακών και µαθησιακών δυσκολιών που αντιµετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι. Το ερευνητικό έργο το οποίο παράγεται στο Ψυχολογικό Κέντρο «ΑΡΣΗ» έχει παρουσιασθεί σε περισσότερα από εκατό ευρωπαϊκά και διεθνή επιστηµονικά συνέδρια και έχει δηµοσιευθεί σε πλήθος ελληνικών και ξένων επιστηµονικών περιοδικών αναγνωρισµένου κύρους όπως π.χ. Journal of Child Psychiatry and Human Development, Journal of Child: care, health and development, Journal of European Child & Adolescent Psychiatry, Journal of Criminal Behaviour and Mental Health, Journal of Emotional and Behavior Difficulties, Παιδιατρική, κ.ά.. 4. µε τη συγγραφή επιστηµονικών βιβλίων σε θέµατα που αφορούν στην ψυχοπαθολογία των παιδιών και των εφήβων. Συνεργάτες του ψυχολογικού Κέντρου «ΑΡΣΗ» είναι οι συγγραφείς του βιβλίου «Ψυχοπαθολογία Παιδιών και Εφήβων» το οποίο αποτελεί πανεπιστηµιακό σύγγραµµα και διδάσκεται σε πολλά πανεπιστήµια της χώρας µας. Έχουν συγγράψει επίσης τη µοναδική µονογραφία η οποία έχει κυκλοφορήσει µέχρι σήµερα στη χώρα µας για τον «Τραυλισµό» καθώς επίσης και τα πρώτα δύο βιβλία τα οποία - 14 -
κυκλοφόρησαν στην ελληνική γλώσσα για τη «ιαταραχή Ελλειµµατικής Προσοχής -Υπερκινητικότητα». Τα παραπάνω δύο πρώτα βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Gutenberg Τυπωθήτω» και τα δύο τελευταία από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράµµατα». 5. µε την αξιολόγηση πλήθους ερευνητικών εργασιών οι οποίες έχουν διεξαχθεί σε διάφορες χώρες και έχουν δηµοσιευθεί σε διεθνή επιστηµονικά περιοδικά αναγνωρισµένου κύρους. Συνεργάτες του Ψυχολογικού Κέντρου «ΑΡΣΗ» είναι κριτές (reviewers) σε διεθνή επιστηµονικά περιοδικά, όπως π.χ. Journal of Community Mental Health, Journal of Child: care, health and development, Journal of Autism and Developmental Disorders, Journal of Child and Family Studies, κ.ά. Στο Ψυχολογικό Κέντρο «ΑΡΣΗ» συνεργάζονται ειδικοί Ψυχολόγοι, Λογοθεραπευτές, Εργοθεραπευτές και Ειδικοί παιδαγωγοί οι οποίοι προσφέρουν υπηρεσίες: ιάγνωσης Συµβουλευτικής και Θεραπευτικής αντιµετώπισης Το Ψυχολογικό Κέντρο «ΑΡΣΗ» εφαρµόζει τις πιο σύγχρονες µεθόδους και τεχνικές για την αντιµετώπιση των αναπτυξιακών και µαθησιακών δυσκολιών. Οι τεχνικές αυτές αντλούν τις βασικές τους αρχές από τη γνωσιακή-συµπεριφορική θεωρία (Cognitive Behaviour Theory), στηρίζονται στην πολυεπίπεδη προσέγγιση (Multi-Level Approach) των προβληµάτων συµπεριφοράς και είναι προσανατολισµένες στην επιτυχία (Success Oriented). - 15 -
ιευθύνσεις: Πατησίων 280 Α (Πλατεία Κολιάτσου) Πατησίων και Μιστριώτου 4 (Πλατεία Κολιάτσου) ροσοπούλου και Μιστριώτου 8 (Πλατεία Κολιάτσου) Τηλέφωνα & Fax: (+30) 210 2234785 (Μιστριώτου 4) (+30) 210 2282544 & 210 2282644 (Μιστριώτου 8) (+30) 210 2138488 (Fax) E-MAIL: info@arsi.gr Website: www.arsi.gr - 16 -