Κλάδος Οπωροκηπευτικών Εφοδιαστική Αλυσίδα (ΙΕΛΚΑ, 2012)

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΒΑΣΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1 1. ΚΛΑΔΟΣ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ Η συνεισφορά του αγροτικού τομέα στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) της Ελλάδας ανήλθε σε 3,1% (στοιχεία 2010). Το ποσοστό του εργατικού δυναμικού το οποίο απασχολείται σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις, και το οποίο ανερχόταν το 2010 στο 9,2% του συνολικού εργατικού δυναμικού, είναι διπλάσιο του αντίστοιχου της Ε.Ε. των 27 (4,7%). Κλάδος Οπωροκηπευτικών Εφοδιαστική Αλυσίδα (ΙΕΛΚΑ, 2012) 1.1 Στάδιο παραγωγής Η Ελλάδα είναι η 5 η παραγωγός χώρα σε ροδάκινα παγκοσμίως και η 3 η στην Ε.Ε. μετά από την Ιταλία και την Ισπανία. Όσον αφορά στα υπόλοιπα προϊόντα του δείγματος, η Ελλάδα κατατάσσεται 16 η χώρα παγκοσμίως και 3 η στην Ε.Ε. στην παραγωγή πορτοκαλιών, 15 η παγκοσμίως και 6 η στην Ε.Ε. στην παραγωγή μαρουλιών, καθώς και 15 η παγκοσμίως και 3 η στην Ε.Ε. στην παραγωγή τομάτας. Στην παραγωγή πατάτας, μήλων και αγγουριών, η Ελλάδα βρίσκεται εκτός των είκοσι (20) πρώτων παραγωγών χωρών. Η ελληνική παραγωγή οπώρων αντιπροσώπευε το 7,1% της συνολικής παραγωγής της Ε.Ε. το 2011, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό αναλογικά με τον πληθυσμό της 1 Το πλήρες κείμενο της Έκθεσης για τα αποτελέσματα της έρευνας στον κλάδο των οπωροκηπευτικών, βάσει του άρθρου 40 του Ν. 3959/2011, θα δημοσιευθεί τις προσεχείς μέρες στην ιστοσελίδα της Επιτροπής Ανταγωνισμού, όταν ολοκληρωθεί και η επεξεργασία των απόρρητων στοιχείων και εμπιστευτικών πληροφοριών των φορέων της αγοράς που απάντησαν στα ερωτηματολόγια της ΓΔΑ. 1

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ενημερωτικό Σημείωμα Ωστόσο, η εγχώρια παραγωγή οπωροκηπευτικών σταδιακά συρρικνώνεται την τελευταία 20ετία. Όγκος εγχώριας παραγωγής οπωροκηπευτικών 1991-2010 Όγκος εγχώριας παραγωγής (σε τόνους) 10.000.000 9.000.000 8.000.000 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 Κηπευτικά Οπώρες Πηγή: Food and Agriculture Organization Η καλλιεργούμενη γεωργική γη στην Ελλάδα εκτιμάται σε περίπου 38,2 εκατ. στρέμματα (στοιχεία 2009), με 860.000 αγροτικές εκμεταλλεύσεις μικρού ή μέσου μεγέθους (47 στρ.), μέγεθος που υπολείπεται αισθητά του μέσου όρου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην Ε.Ε. (126 στρ.). Περαιτέρω, το 49,6% της συνολικής χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης στην Ελλάδα αφορά σε καλλιέργειες με έκταση λιγότερο από 20 στρ. Λόγω του μικρού και κατακερματισμένου γεωργικού κλήρου, αλλά και της απουσίας οργανωμένων δομών σε επίπεδο παραγωγού, δεν επιτυγχάνονται οικονομίες κλίμακος, σε αναντιστοιχία με τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις άλλων χωρών της Ευρώπης. Η Ελλάδα έχει πλεονασματικό εμπορικό ισοζύγιο, και βαθμό αυτάρκειας που ξεπερνά το 10, και στα τρία εξεταζόμενα φρούτα (μήλα, πορτοκάλια και ροδάκινα). Το γεγονός αυτό υποδηλώνει έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό αναφορικά με τα τρία εξεταζόμενα φρούτα. Η φαινομενική κατανάλωση των μήλων και των ροδάκινων παρουσιάζει διαχρονικά αύξηση, σε αντίθεση με αυτή των πορτοκαλιών η οποία παρουσιάζει συρρίκνωση. Όσον αφορά στα λαχανικά, οι πατάτες κυρίως, και δευτερευόντως οι τομάτες, παρουσιάζουν ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο, σε αντίθεση με τα αγγούρια όπου το ισοζύγιο είναι θετικό. Παρόλα αυτά, και στις δύο ως άνω ελλειμματικές περιπτώσεις (πατάτες και τομάτες) η εικόνα του ισοζυγίου έχει βελτιωθεί την εξαετία 2005-2010 με τις εξαγωγές να ανακάμπτουν σε βάρος των εισαγωγών. Η παραγωγή των οπωροκηπευτικών προϊόντων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη διαθεσιμότητα και το κόστος απόκτησης των μέσων παραγωγής (εισροές στην παραγωγή), όπως είναι οι καλλιεργητικοί σπόροι και το πολλαπλασιαστικό υλικό, τα λιπάσματα-εδαφοβελτιωτικά και τα φυτοφάρμακα, η αγορά και συντήρηση γεωργικών μηχανημάτων, η ηλεκτρική ενέργεια και το πετρέλαιο. Σύμφωνα με τους Γενικούς Δείκτες Τιμών Εισροών Γεωργίας Κτηνοτροφίας και Αμοιβής Συντελεστών Παραγωγής (που αφορούν στο σύνολο των προϊόντων) διαφαίνεται μια αύξηση στο κόστος παραγωγής την περίοδο 2010-2011, η οποία προκύπτει αφενός 2

μεν από την αύξηση κατηγοριών του μεταβλητού κόστους, που αφορούν στην ενέργεια (καύσιμα) και στα λιπάσματα, και αφετέρου από την αύξηση στο σταθερό κόστος των παραγωγών, λόγω του κόστους των τόκων των δανείων, η οποία δεν αντισταθμίζεται από τη μείωση του εργατικού κόστους. Το νομικό πλαίσιο σχετικά με τη συλλογική οργάνωση των παραγωγών ρυθμίζεται πλέον κυρίως από το Ν. 4015/2011 («Θεσμικό πλαίσιο για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, τις συλλογικές οργανώσεις και την επιχειρηματικότητα του αγροτικού κόσμου - Οργάνωση της εποπτείας του Κράτους», ΦΕΚ Α 210/21-9-2011), ο οποίος προβλέπει τρία είδη Συλλογικών Αγροτικών Οργανώσεων (ΣΑΟ): (α) τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, (β) τις Ομάδες Παραγωγών, και (γ) τις Αγροτικές Εταιρικές Συμπράξεις. 1.2 Στάδιο χονδρικής Συνοπτικά, παρατηρούνται τα ακόλουθα αναφορικά με την εμπορική πολιτική των χονδρεμπόρων: Οι τιμές χονδρικής αγοράς καθορίζονται μετά από διαπραγμάτευση, με κυριότερα κριτήρια προσδιορισμού τους τη ζήτηση και τον ανταγωνισμό σε σχέση με άλλους χονδρεμπόρους. Συναφώς, οι τιμές χονδρικής πώλησης καθορίζονται, επίσης μετά από διαπραγμάτευση, με κυριότερο κριτήριο προσδιορισμού τα κόστη της χονδρεμπορικής επιχείρησης. Οι τιμές χονδρικής πώλησης δεν είναι ίδιες προς όλους τους πελάτες. Τα κυριότερα κριτήρια διαφοροποίησης είναι ο όγκος των αγορών (όσο μεγαλύτερος, τόσο χαμηλότερη η τιμή), καθώς και ο τρόπος πληρωμής (η πίστωση οδηγεί σε υψηλότερη τιμή). Στη διαμόρφωση της τελικής τιμής ανά πελάτη λαμβάνονται υπόψη και άλλα κριτήρια, δευτερεύουσας, ωστόσο, σημασίας (έξοδα μεταφοράς, ποικιλία/γκάμα προϊόντων, διάρκεια συνεργασίας κλπ.). Οι κατηγορίες πελατών που αντιμετωπίζουν συνήθως τις υψηλότερες τιμές χονδρικής πώλησης είναι τα εστιατόρια και τα οπωροπωλεία, ενώ τις χαμηλότερες τιμές απολαμβάνουν τα σούπερ μάρκετ και οι λοιποί χονδρέμποροι εντός ή εκτός Λαχαναγοράς. Ο όγκος αγορών είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο τα σούπερ μάρκετ απολαμβάνουν χαμηλότερες τιμές. Οι τιμές χονδρικής πώλησης μεταβάλλονται συχνά, τουλάχιστον εβδομαδιαίως, κυρίως λόγω αλλαγών στις τιμές προμηθευτών και ανταγωνιστών. Το μεγαλύτερο κόστος των χονδρεμπόρων σχετίζεται με την αγορά του προϊόντος (με ποσοστό που κυμαίνεται από 63% έως 89% ανάλογα το προϊόν), ενώ ανά περίπτωση σημαντικά μπορεί να είναι, εκτός των λειτουργικών εξόδων, η μεταφορά, η συσκευασία, η διαλογή (περιλαμβανομένου ποιοτικού ελέγχου και φύρας) και η φορτοεκφόρτωση (όταν ο χονδρέμπορος δραστηροποιείται σε Κεντρικές Αγορές). 3

Δομή κόστους χονδρεμπόρων (αντιπροσωπευτικό δείγμα) 10 9 8 7 Δομή Κόστους Χονδρεμπόρων Αποσβέσεις Φύρα Εργατικά Λειτουργικά έξοδα 6 5 4 3 Χ1 Χ2 Χ3 Χ4 Χ5 Χ6 Χ7 Χ8 Φορτοεκφόρτωση (για ΚΑΑ/ΚΑΘ) Μεταφορά Αποθήκευση/ψύξη Συσκευασία Ποιοτικός ελέγχος Διαλογή Κόστος Αγοράς Πηγή: Επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων από ΓΔΑ Το μεικτό περιθώριο κέρδους των χονδρεμπόρων για τα εξεταζόμενα κηπευτικά προϊόντα (αγγούρια, τομάτες, μαρούλια, πατάτες) εκτιμάται έως και, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα φρούτα (μήλα, πορτοκάλια) είναι σαφώς υψηλότερο, και εκτιμάται έως και το 25%. Οι πηγές προμήθειας των χονδρεμπόρων ποικίλουν ανάλογα με το προϊόν. Οι μεμονωμένοι παραγωγοί/ομάδες παραγωγών είναι οι σημαντικότεροι προμηθευτές των χονδρεμπόρων για τα πορτοκάλια (79%) και τα μαρούλια (67%). Τα δημοπρατήρια αποτελούν σημαντική πηγή εφοδιασμού των χονδρεμπόρων για τα αγγούρια (31%) και τις τομάτες (29%). Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί καταγράφουν υψηλά ποσοστά ως προμηθευτές στα ροδάκινα και στα μήλα (41% και 21% αντίστοιχα). Οι εισαγωγές φαίνεται να αποτελούν σημαντική πηγή προμήθειας μόνο στην περίπτωση της πατάτας (11%). Η διακίνηση μεταξύ χονδρεμπόρων (πωλήσεις από χονδρέμπορους σε χονδρέμπορους, δηλ. παρεμβολή περισσότερων ενδιάμεσων/μεσαζόντων από τον παραγωγό στα τελικά σημεία πώλησης) παρουσιάζει αισθητά υψηλά ποσοστά σε όλα τα προϊόντα του δείγματος (από 19% έως 56% ανάλογα το προϊόν), ανεξαρτήτως των νομοθετικών περιορισμών αναφορικά με τον αριθμό των επιτρεπόμενων συναλλαγών κατά τη διακίνηση ή/και επιβολής ανώτατου περιθωρίου κέρδους που ίσχυαν για ορισμένα προϊόντα κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Κατηγορίες προμηθευτών χονδρεμπόρων 4

Πηγή: Επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων από ΓΔΑ Οι χονδρέμποροι πωλούν κυρίως προς τα σούπερ μάρκετ με μεγαλύτερα μερίδια για τις τομάτες (75%), τις πατάτες (59%) και τα μαρούλια (5) και χαμηλότερα για τα μήλα, τα πορτοκάλια και τα αγγούρια. Κατηγορίες πελατών χονδρεμπόρων Πηγή: Επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων από ΓΔΑ 1.3 Στάδιο λιανικής Τα κυριότερα κανάλια διάθεσης οπωροκηπευτικών προϊόντων στους καταναλωτές είναι τα εξής: (α) οι λαϊκές αγορές, (β) τα σούπερ μάρκετ και (γ) τα οπωροπωλεία. Οι λαϊκές αγορές κατέχουν την 1 η θέση μεταξύ των καναλιών λιανικής πώλησης οπωροκηπευτικών, με ποσοστό έως και 58%, αλλά σαφώς με πτωτική τάση (ο ρόλος τους φθίνει διαχρονικά έναντι των σούπερ μάρκετ). Ακολουθούν τα σούπερ μάρκετ με 32% και σαφώς ανοδική τάση. Τα παραδοσιακά οπωροπωλεία χάνουν διαχρονικά μερίδιο και πλέον μόλις ένα των καταναλωτών τα προτιμούν ως το κύριο κανάλι προμήθειας οπωροκηπευτικών (στοιχεία ΙΕΛΚΑ, 2012 και επεξεργασία στοιχείων από τη ΓΔΑ). Οι δραστηριοποιούμενοι στις Λαϊκές Αγορές της Αττικής είναι συνήθως κατά 5 παραγωγοί και κατά 5 επαγγελματίες πωλητές. Τα οπωροκηπευτικά αντιπροσωπεύουν περίπου το 5%-6% του συνολικού κύκλου εργασιών των σούπερ μάρκετ, με μια ανοδική τάση την τελευταία διετία. Ο τζίρος πωλήσεων οπωροκηπευτικών στις μεγαλύτερες αλυσίδες σούπερ μάρκετ ήταν της τάξεως των 420 εκ. ευρώ για το 2010, αυξημένος κατά 58% σε σχέση με το 2005. Αναφορικά με τους βασικούς προμηθευτές των σούπερ μάρκετ προκύπτουν τα ακόλουθα: Οι πηγές προμήθειας των σούπερ μάρκετ ποικίλουν ανάλογα με το προϊόν. Ωστόσο, η κύρια πηγή εφοδιασμού τους εξακολουθούν να είναι οι χονδρέμποροι με ποσοστό που διαχρονικά μειώνεται. Οι παραγωγοί στα μαρούλια, τα πορτοκάλια, τις πατάτες και τα αγγούρια κατέχουν σημαντικό μερίδιο στον εφοδιασμό των σούπερ μάρκετ με ποσοστά που αυξάνονται διαχρονικά. 5

Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στα μήλα, στα ροδάκινα και στις τομάτες κατέχουν αξιοσημείωτο μερίδιο. Το ποσοστό συμμετοχής των Κεντρικών Αγορών είναι σχετικά μικρό και βαίνει μειούμενο διαχρονικά. Περαιτέρω, παρατηρούνται τα ακόλουθα αναφορικά με την εμπορική πολιτική των σούπερ μάρκετ: Η τιμή αγοράς είναι αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων προμηθευτή - σούπερ μάρκετ και προσδιορίζεται κυρίως από το κόστος παραγωγής. Οι τιμές λιανικής καθορίζονται συνήθως κεντρικά από τα σούπερ μάρκετ και είναι κατά κανόνα ίδιες για όλα τα καταστήματα της αλυσίδας. Τα βασικά κριτήρια προσδιορισμού της λιανικής τιμής είναι ο ανταγωνισμός από άλλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ και το κόστος αγοράς. Το σύνολο σχεδόν των σούπερ μάρκετ παρακολουθούν τις τιμές των ανταγωνιστών τους σε εβδομαδιαία βάση. Ανταγωνισμός σε επίπεδο τιμής παρατηρείται ιδίως μεταξύ των αλυσίδων σούπερ μάρκετ (και όχι μεταξύ αυτών και των λαϊκών αγορών ή των οπωροπωλείων), καθώς και σε επίπεδο τοπικό. Η λιανική τιμή μεταβάλλεται περισσότερες από μία φορές μέσα στην εβδομάδα, κυρίως λόγω μεταβολής της τιμής αγοράς των προϊόντων. Γενικά, οι τιμές οριμένων προϊόντων του δείγματος (μήλα, πορτοκάλια, τομάτες) είναι χαμηλότερες στις λαϊκές αγορές σε σχέση με τα σούπερ μάρκετ (έως 15% με για τις τομάτες και τα μήλα, ανεξαρτήτως ωστόσο της σχέσης ποιότητα/προέλευσης και τιμής). Αντίστροφα, η τιμή της πατάτας είναι χαμηλότερη στα σούπερ μάρκετ (έως περίπου) βλ. αναλυτικότερα στοιχεία ανά προϊόν στην ενότητα 2 κατωτέρω. Σύγκριση λιανικών τιμών λαϊκής με σούπερ μάρκετ Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Παρατηρητηρίου Τιμών ΥΠΑΝ Η τιμή αγοράς των προϊόντων αποτελεί το σημαντικότερο μέρος στη δομή κόστους των σούπερ μάρκετ. Ακολουθούν η φύρα και τα εργατικά και δευτερευόντως άλλα, σαφώς μικρότερα, έξοδα (μεταφορικά, η συσκευασία, ο ποιοτικός έλεγχος, οι αποσβέσεις και λοιπά λειτουργικά έξοδα). Συνήθως, το μεταφορικό κόστος επωμίζονται σχεδόν εξίσου προμηθευτές και σούπερ μάρκετ. 6

Δομή κόστους σούπερ μάρκετ (αντιπροσωπευτικό δείγμα) 10 9 8 7 6 5 4 3 Δομή Κόστους Σούπερ Μάρκετ Αποσβέσεις Λειτουργικά έξοδα Μεταφορά Αποθήκευση Συσκευασία Ποιοτικός ελέγχος Εργατικά Φύρα Κόστος Αγοράς Πηγή: Επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων από ΓΔΑ Το μέσο σταθμισμένο περιθώριο κέρδους των σούπερ μάρκετ κυμαίνεται περίπου στο, με μικρές διακυμάνσεις ανάλογα με το προϊόν (από 17% στις τομάτες έως 27% στα μαρούλια). Κατά την εξεταζόμενη περίοδο, το περιθώριο κέρδους ήταν ελαφρώς μικρότερο από αυτό που όριζε ο νόμος ως ανώτατο επιτρεπτό για τα μαρούλια, τα ροδάκινα, τα αγγούρια, τις τομάτες, και τις πατάτες. Τα ροδάκινα εμφανίζουν παρόμοια περιθώρια με τα μήλα και τα πορτοκάλια (αν και τα δύο τελευταία δεν ενέπιπταν στις προϊσχύουσες διατάξεις για ανώτατο όριο εμπορικού κέρδους). 1.4 Εξέλιξη τιμών Αλυσίδα σ/μ "Α" Αλυσίδα σ/μ "Β" Αλυσίδα σ/μ "Γ" Αλυσίδα σ/μ "Δ" Αλυσίδα σ/μ "Ε" Αναφορικά με τις τιμές παραγωγού και καταναλωτή συνάγονται συνοπτικά τα ακόλυθα (βλ. αναλυτικότερα στοιχεία ανά προϊόν στην ενότητα 2 κατωτέρω): Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής την εξεταζόμενη περίοδο 2005-2011 των δύο τιμών (παραγωγού- καταναλωτή) είναι θετικός για το σύνολο των προϊόντων (πλην αγγουριών), αν και παρατηρείται σταδιακή αποκλιμάκωση των τιμών από το 2010 για την πλειοψηφία των προϊόντων. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής στις τιμές παραγωγού είναι ελαφρώς μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο των τιμών καταναλωτή για 4 προϊόντα του δείγματος (πορτοκάλια, ροδάκινα, μαρούλια, τομάτες), και ίδιος ή ελαφρώς μικρότερος για τα υπόλοιπα τρία. Η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στους μέσους ετήσιους ρυθμούς μεταβολής παρουσιάζεται στα αγγούρια (διαφορά 4 ποσοστιαίων μονάδων, με την τιμή καταναλωτή να αυξάνεται παρά την πτώση της τιμής παραγωγού) και τα μαρούλια (διαφορά 3 μονάδων με την τιμή παραγωγού να αυξάνεται περισσότερο από την τιμή καταναλωτή). Κατά την περίοδο 2009-2011, πτωτική τάση παρουσιάζουν οι τιμές καταναλωτή για τα μήλα και τα πορτοκάλια, αυξητικές τάσεις παρουσιάζουν οι τιμές καταναλωτή για τις τομάτες και τις πατάτες, ενώ γραμμικά σταθερές παρουσιάζονται οι τιμές καταναλωτή για τα μαρούλια και τα αγγούρια. 7

Ιαν-05 Απρ-05 Ιουλ-05 Οκτ-05 Ιαν-06 Απρ-06 Ιουλ-06 Οκτ-06 Ιαν-07 Απρ-07 Ιουλ-07 Οκτ-07 Ιαν-08 Απρ-08 Ιουλ-08 Οκτ-08 Ιαν-09 Απρ-09 Ιουλ-09 Οκτ-09 Ιαν-10 Απρ-10 Ιουλ-10 Οκτ-10 Ιαν-11 Απρ-11 Ενημερωτικό Σημείωμα Ο παράγοντας της εποχικότητας δεν επιδρά εξίσου στη διαμόρφωση των τιμών καταναλωτή σε όλα τα προϊόντα του δείγματος, με την τιμή καταναλωτή της τομάτας να παρουσιάζει τις πιο απότομες μεταβολές από περίοδο σε περίοδο και τις τιμές καταναλωτή για τα μαρούλια και τα αγγούρια να εμφανίζουν τη μεγαλύτερη σταθερότητα. Εξέλιξη μηνιαίων τιμών καταναλωτή 2009-2011 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ 2 ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΕΤΡΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΝΑ ΠΡΟΪΟΝ 2.1 Μήλο Οι τιμές παραγωγού και καταναλωτή αυξάνονται διαχρονικά, αν και σε οριακό επίπεδο (1% και 3% αντίστοιχα), ενώ οι τιμές χονδρεμπόρου μειώνονται οριακά. Ευρώ/κιλ. 2,20 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,00 Μήλα - Εξέλιξη Τιμών 2005-2011 Τιμή παραγωγού Τιμή ΟΚΑΑ Τιμή Καταναλωτή Ο δείκτης τιμών 2 χονδρεμπόρου παρουσιάζει εντονότερη μεταβλητότητα σε σχέση με τους δείκτες τιμών παραγωγού και καταναλωτή. 2 Ο δείκτης τιμών υπολογίστηκε με την παραδοχή ότι η πρώτη παρατήρηση στις εκάστοτε χρονοσειρές των τιμών είναι ίση με τη μονάδα. 8

Η τιμή παραγωγού ανέρχεται στο 43% της τελικής τιμής του μήλου, ενώ η τιμή λιανικής στο 39% της τελικής τιμής του προϊόντος. Ευρώ/κιλό 1,60 1,40 1,20 1,00-0,65 Μήλο - Τρόπος διαμόρφωσης τιμής 0,78 Παραγωγός Χονδρέμπορος Λιανέμπορος Καταναλωτής (Τελική Τιμή με ΦΠΑ) Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ 1,36 1,50 10 9 8 7 6 5 4 3 Μήλο - Ανάλυση τιμής 9% 39% 9% 43% ΦΠΑ Λιανική Χονδρική Παραγωγός Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ Οι χονδρέμποροι παραμένουν σημαντικότερη πηγή εφοδιασμού, ενώ οι αγροτικοί συνεταιρισμοί ενισχύουν διαχρονικά το ρόλο τους ως προμηθευτές τόσο των χονδρεμπόρων όσο και των τελικών σημείων πώλησης (απευθείας πωλήσεις σε σούπερ μάρκετ), γεγονός που οφείλεται ιδίως στην ισχυροποίηση «επώνυμων» συνεταιριστικών μήλων (όπως αυτά του Συνεταιρισμού Ζαγοράς). 9

Τα σούπερ μάρκετ διαθέτουν το μήλο σε σταθερά υψηλότερες τιμές σε σύγκριση με τις λαϊκές αγορές και τα οπωροπωλεία. Ευρώ /κιλό 2,00 Τιμές Λιανικής - Μήλα 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,00 Σούπερ Μάρκετ Οπωροπωλεία Λαϊκές αγορές Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Παρατηρητηρίου Τιμών από τη ΓΔΑ Το σταθμισμένο μεικτό περιθώριο κέρδους των σούπερ μάρκετ στα μήλα κυμαίνεται διαχρονικά κατά μέσο όρο στο 23% περίπου, με σημαντικές ωστόσο διακυμάνσεις ανά αλυσίδα. 4 35% 3 25% 15% 5% Μεικτό περιθώριο κέρδους Μεγάλες αλυσίδες Σούπερ Μάρκετ - Μήλα 2007 2008 2009 2010 2011 Ελάχιστο Μέγιστο Μέσο Πηγή: Επεξεργασία απαντήσεων ερωτηματολογίων από τη ΓΔΑ Με βάση τα εμπειρικά στοιχεία της οικονομετρικής ανάλυσης, προκύπτει ότι η αγορά του μήλου χαρακτηρίζεται από μη συμμετρική μετακύλιση τιμής για τον παραγωγό και τον λιανέμπορο. Οι παραγωγοί μήλου με εξαίρεση όσους συμμετέχουν σε οργανωμένους και καθετοποιημένους αγροτικούς συνεταιρισμούς (π.χ. Συνεταιρισμός Ζαγοράς) δεν εμφανίζουν δύναμη αγοράς (market power) και υφίστανται τις μεγαλύτερες πιέσεις από τα άλλα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας. Αντιθέτως, οι χονδρέμποροι διαθέτουν συγκριτικά αυξημένη διαπραγματευτική δύναμη, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν τη συνολική διαμόρφωση των τιμών του μήλου προς όφελός τους. Και τούτο, διότι τυχόν αυξήσεις της τιμής χονδρεμπόρου μεταδίδονται πιο γρήγορα στους παραγωγούς και στους λιανέμπορους σε σχέση με τυχόν αντίστοιχες μειώσεις. 10

Ιαν-05 Απρ-05 Ιουλ-05 Οκτ-05 Ιαν-06 Απρ-06 Ιουλ-06 Οκτ-06 Ιαν-07 Απρ-07 Ιουλ-07 Οκτ-07 Ιαν-08 Απρ-08 Ιουλ-08 Οκτ-08 Ιαν-09 Απρ-09 Ιουλ-09 Οκτ-09 Ιαν-10 Απρ-10 Ιουλ-10 Οκτ-10 Ιαν-11 Απρ-11 Ενημερωτικό Σημείωμα Συγκεντρωτικά Εμπειρικά Αποτελέσματα Μετάδοσης Τιμών για τα Μήλα Τιμή Εξαρτημένης Μεταβλητής Τιμές Ερμηνευτικών Μεταβλητών Τύπος Μετάδοσης Παραγωγός (Πίνακας 1, Παρ. ΙΙ) Χονδρέμπορος, Λιανέμπορος Μη συμμετρική (WP, CP) WP και CP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον παραγωγό Λιανέμπορος (Πίνακας 2, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Χονδρέμπορος Συμμετρική (PP), μη συμμετρική (WP) WP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον λιανέμπορο Χονδρέμπορος (Πίνακας 3, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Λιανέμπορος Συμμετρική (PP, CP) PP τιμή παραγωγού, WP τιμή χονδρεμπόρου, CP τιμή λιανέμπορου Η μετάδοση τιμών σε όλα τα επίπεδα κρίθηκε ως μακροχρόνια (τα κατάλοιπα των μοντέλων διόρθωσης σφάλματος είναι στάσιμα). 2.2 Πορτοκάλι Οι τιμές του πορτοκαλιού στα τρία στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας παρουσιάζουν διαχρονικά μικρή αύξηση και σε ίσα ποσοστά. Εμφανίζονται, επίσης, έντονες διακυμάνσεις λόγω διαφοροποίησης του χρόνου συγκομιδής των διαφόρων ποικιλιών. Ευρώ/κιλ. 1,40 Πορτοκάλια - Εξέλιξη Τιμών 2005-2011 1,20 1,00 0,00 Τιμή παραγωγού Τιμή ΟΚΑΑ Τιμή Καταναλωτή Ο δείκτης τιμών χονδρεμπόρου παρουσιάζει εντονότερη μεταβλητότητα σε σχέση με τους δείκτες τιμών παραγωγού και καταναλωτή. 11

Η τιμή παραγωγού ανέρχεται στο 4 της τελικής τιμής του πορτοκαλιού, η τιμή χονδρέμπορου στο 24%, ενώ η τιμή λιανικής στο 27% της τελικής τιμής του προϊόντος. Ευρώ/κιλό 0,70 0,50 0,30 0,10-0,30 Πορτοκάλι - Τρόπος διαμόρφωσης τιμής 0,48 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ 0,68 0,75 Παραγωγός Χονδρέμπορος Λιανέμπορος Καταναλωτής (Τελική Τιμή με ΦΠΑ) 10 9 8 7 6 5 4 3 Πορτοκάλι - Ανάλυση τιμής 9% 27% 24% 4 ΦΠΑ Λιανική Χονδρική Παραγωγός Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ Οι χονδρέμποροι εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό κρίκο της εφοδιαστικής αλυσίδας. Σε αντίθεση με τα άλλα δύο φρούτα που εξετάζονται στην κλαδική έρευνα (μήλα και ροδάκινα), οι παραγωγοί των πορτοκαλιών δεν είναι επαρκώς οργανωμένοι, ούτε και καθετοποιημένοι σε επίπεδο συσκευασίας και αποθήκευσης, παρόλο που οι συνθήκες ιδίως στην περιοχή της Αργολίδας θα ευνοούσαν μια τέτοια εξέλιξη. Ωστόσο, και παρά την περιορισμένη δραστηριοποίηση αγροτικών συνεταιρισμών, οι παραγωγοί ενισχύουν διαχρονικά το ρόλο τους ως προμηθευτές των τελικών σημείων πώλησης (απευθείας πωλήσεις σε σούπερ μάρκετ). Οι τιμές λιανικής πώλησης πορτοκαλιού στις λαϊκές αγορές είναι, στο 65% των περιπτώσεων του δείγματος, φθηνότερες των αντίστοιχων τιμών σε σούπερ μάρκετ και οπωροπωλεία. Ευρώ /κιλό 1,40 Τιμές Λιανικής - Πορτοκάλια 1,20 1,00 - Σούπερ Μάρκετ Οπωροπωλεία Λαϊκές αγορές 12

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Παρατηρητηρίου Τιμών από τη ΓΔΑ Το σταθμισμένο μεικτό περιθώριο κέρδους των σούπερ μάρκετ στα μήλα κυμαίνεται διαχρονικά κατά μέσο όρο στο 25% περίπου. Ωστόσο, το περιθώριο κέρδους διαφέρει σημαντικά ανάλογα με το σούπερ μάρκετ (λιγότερο από έως και 35%). 4 35% 3 25% 15% 5% Μεικτό περιθώριο κέρδους Μεγάλες αλυσίδες Σούπερ Μάρκετ - Πορτοκάλια 2007 2008 2009 2010 2011 Ελάχιστο Μέγιστο Μέσο Πηγή: Επεξεργασία απαντήσεων ερωτηματολογίων από τη ΓΔΑ Με βάση τα εμπειρικά στοιχεία της οικονομετρικής ανάλυσης, προκύπτει ότι η αγορά του πορτοκαλιού χαρακτηρίζεται από μη συμμετρική μετακύλιση τιμής για όλα τα επίπεδα. Οι λιανέμποροι κερδίζουν ένα υψηλότερο περιθώριο κέρδους σε σχέση με τους παραγωγούς, το οποίο όμως συμπιέζεται σε σχέση με τους χονδρεμπόρους. Συνολικά, τόσο οι λιανέμποροι όσο και οι χονδρέμποροι διαθέτουν εξίσου διαπραγματευτική δύναμη, με τον παραγωγό να βρίσκεται διαχρονικά στην πλέον αδύναμη θέση. Συγκεντρωτικά Εμπειρικά Αποτελέσματα Μετάδοσης Τιμών για τα Πορτοκάλια Τιμή Εξαρτημένης Μεταβλητής Τιμές Ερμηνευτικών Μεταβλητών Τύπος Μετάδοσης Παραγωγός (Πίνακας 4, Παρ. ΙΙ) Χονδρέμπορος, Λιανέμπορος Συμμετρική (WP), μη συμμετρική (CP) CP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον παραγωγό Λιανέμπορος (Πίνακας 5, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Χονδρέμπορος Μη συμμετρική (PP), συμμετρική (WP) PP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον λιανέμπορο Χονδρέμπορος (Πίνακας 6, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Λιανέμπορος Συμμετρική (PP), μη συμμετρική (CP) CP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον χονδρέμπορο PP τιμή παραγωγού, WP τιμή χονδρεμπόρου, CP τιμή λιανέμπορου Η μετάδοση τιμών σε όλα τα επίπεδα κρίθηκε ως μακροχρόνια (τα κατάλοιπα των μοντέλων διόρθωσης σφάλματος είναι στάσιμα) 2.3 Ροδάκινο Οι τιμές του ροδάκινου και στα τρία στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας παρουσιάζουν διαχρονικά αύξηση, τη μεγαλύτερη δε αύξηση μεταξύ όλων των προϊόντων της κλαδικής μελέτης. 13

6.2007 7.2007 8.2007 9.2007 6.2008 7.2008 8.2008 9.2008 6.2009 7.2009 8.2009 9.2009 6.2010 7.2010 8.2010 9.2010 Ενημερωτικό Σημείωμα 2,5 Ευρώ/κιλό Ροδάκινα - Εξέλιξη τιμών 2007-2010 2 1,5 1 0,5 0 Τιμή παραγωγού Τιμή ΟΚΑΑ Τιμή Καταναλωτή Και οι τρεις δείκτες τιμών (παραγωγού, χονδρεμπόρου και καταναλωτή) παρουσιάζουν μια σχετικά μεγάλη μεταβλητότητα, ενώ ο δείκτης τιμών παραγωγού σε αρκετές περιόδους είναι υψηλότερος από τους άλλους δύο δείκτες. Επίσης, εμφανίζονται περίοδοι, όπου ο δείκτης τιμών καταναλωτή δείχνει χαμηλότερος σε σχέση με τους δείκτες τιμών παραγωγού και χονδρεμπόρου. Περαιτέρω, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής τιμών παραγωγού είναι μεγαλύτερος από κάθε άλλο προϊόν, καθώς και από τους αντίστοιχους ρυθμούς μεταβολής τιμών χονδρεμπόρου και λιανέμπορου. Αυτό συνιστά ένδειξη ότι τα επόμενα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας απορροφούν διαχρονικά μέρος της αύξησης των τιμών παραγωγού. Η τιμή παραγωγού ανέρχεται στο 36% της τελικής τιμής του ροδάκινου, η τιμή χονδρεμπόρου στο 33%, ενώ η τιμή λιανικής μόλις στο 21% της τελικής τιμής του προϊόντος. Ευρώ/κιλό 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,00 0,63 Ροδάκινο - Τρόπος διαμόρφωσης τιμής 1,22 1,59 1,76 Παραγωγός Χονδρέμπορος Λιανέμπορος Καταναλωτής (Τελική Τιμή με ΦΠΑ) 14

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ 10 9 8 7 6 5 4 3 Ροδάκινο - Ανάλυση τιμής 21% 33% 36% ΦΠΑ Λιανική Χονδρική Παραγωγός Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αποτελούν σημαντικό κρίκο της εφοδιαστικής αλυσίδας, ενώ και οι μεμονωμένοι παραγωγοί ενισχύουν το ρόλο τους διαχρονικά ως προμηθευτές των τελικών σημείων πώλησης (απευθείας πωλήσεις σε σούπερ μάρκετ με ποσοστά 18% και 15% αντίστοιχα, διπλασιάζοντας το μερίδιό τους εντός της πενταετίας). H λειτουργία των αγροτικών συνεταιρισμών κρίνεται ιδιαιτέρως επιτυχής, γεγονός που έχει ενισχύσει τη διαπραγματευτική δύναμη των παραγωγών ροδάκινου, όπως καταδεικνύεται άλλωστε και στα εμπειρικά αποτελέσματα της οικονομετρικής ανάλυσης. Αντιθέτως, ο ρόλος των χονδρεμπόρων φθίνει διαχρονικά. Μεταξύ των τριών καναλιών λιανικής πώλησης (λαϊκές αγορές, οπωροπωλεία, σούπερ μάρκετ), δεν μπορεί να εξαχθεί ασφαλές συμπέρασμα αναφορικά με το εάν κάποιο κανάλι είναι συστηματικά φθηνότερο. Σε αντίθεση όμως με τα λοιπά προϊόντα της κλαδικής έρευνας, τα οπωροπωλεία εμφανίζονται φθηνότερα τόσο σε σχέση με τις λαϊκές αγορές, όσο και σε σχέση με τα σούπερ μάρκετ, για αρκετούς από τους εξεταζόμενους μήνες. Ευρώ /κιλό 2,50 Τιμές Λιανικής - Ροδάκινα 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Σούπερ Μάρκετ Οπωροπωλεία Λαϊκές αγορές Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Παρατηρητηρίου Τιμών από τη ΓΔΑ Το σταθμισμένο μεικτό περιθώριο κέρδους των σούπερ μάρκετ στα ροδάκινα κυμαίνεται κατά μέσο όρο στο 25% περίπου, με χαμηλότερο εύρος το 17% και υψηλότερο το 35% (που συνιστά και το προϊσχύον ανώτατο επιτρεπόμενο 15

περιθώριο). Περαιτέρω, τα ροδάκινα εμφανίζουν ελαφρώς υψηλότερα περιθώρια κέρδους σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα φρούτα που εξετάζονται στην κλαδική έρευνα. 4 35% 3 25% 15% 5% Μεικτό περιθώριο κέρδους Μεγάλες αλυσίδες Σούπερ Μάρκετ - Ροδάκινα 2007 2008 2009 2010 2011 Ελάχιστο Μέγιστο Μέσο Πηγή: Επεξεργασία απαντήσεων ερωτηματολογίων από τη ΓΔΑ Με βάση τα εμπειρικά στοιχεία της οικονομετρικής ανάλυσης, προκύπτει ότι η αγορά του ροδάκινου χαρακτηρίζεται από μη συμμετρική μετακύλιση τιμής για τον παραγωγό και τον λιανέμπορο. Οι παραγωγοί ροδάκινου, σε αντίθεση με όλα τα άλλα προϊόντα της κλαδικής έρευνας, φαίνονται πιο ευνοημένοι σε σχέση με τους χονδρεμπόρους και τους λιανέμπορους, δεδομένου ότι τυχόν αυξήσεις των τιμών χονδρεμπόρου και λιανέμπορου μεταδίδονται πιο γρήγορα στον παραγωγό σε σχέση με τυχόν αντίστοιχες μειώσεις. Αυτό συνεπάγεται ότι οι παραγωγοί είναι διαχρονικά σε θέση να διατηρούν σταθερό το περιθώριο κέρδους τους, επιτυγχάνοντας υψηλότερη τιμή, ενώ τα περιθώρια χονδρεμπόρων και λιανέμπορων συμπιέζονται. Συγκεντρωτικά Εμπειρικά Αποτελέσματα Μετάδοσης Τιμών για τα Ροδάκινα Τιμή Εξαρτημένης Μεταβλητής Τιμές Ερμηνευτικών Μεταβλητών Τύπος Μετάδοσης Παραγωγός (Πίνακας 7, Παρ. ΙΙ) Χονδρέμπορος, Λιανέμπορος Μη συμμετρική (CP, WP) CP και WP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον παραγωγό Λιανέμπορος (Πίνακας 8, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Χονδρέμπορος Συμμετρική (PP), μη συμμετρική (WP) WP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον λιανέμπορο Χονδρέμπορος (Πίνακας 9, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Λιανέμπορος Συμμετρική (PP, CP) PP τιμή παραγωγού, WP τιμή χονδρεμπόρου, CP τιμή λιανέμπορου Η μετάδοση τιμών σε όλα τα επίπεδα κρίθηκε ως μακροχρόνια (τα κατάλοιπα των μοντέλων διόρθωσης σφάλματος είναι στάσιμα) 2.4 Τομάτα Οι τιμές και για τα τρία στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας παρουσιάζουν διαχρονικά αύξηση, με μεγαλύτερη αυτή της τιμής παραγωγού. Την ίδια τάση, σε μικρότερο ωστόσο βαθμό, ακολουθούν και οι τιμές χονδρεμπόρου και καταναλωτή. Και τούτο, ανεξαρτήτως των διακυμάνσεων λόγω εποχικότητας, αυξημένης προσφοράς/ εισαγωγών ή/και άλλων εξωγενών παραγόντων. 16

Ιαν-05 Απρ-05 Ιουλ-05 Οκτ-05 Ιαν-06 Απρ-06 Ιουλ-06 Οκτ-06 Ιαν-07 Απρ-07 Ιουλ-07 Οκτ-07 Ιαν-08 Απρ-08 Ιουλ-08 Οκτ-08 Ιαν-09 Απρ-09 Ιουλ-09 Οκτ-09 Ιαν-10 Απρ-10 Ιουλ-10 Οκτ-10 Ιαν-11 Απρ-11 Ενημερωτικό Σημείωμα Ευρώ/κιλ. 1,80 Τομάτες - Εξέλιξη Τιμών 2005-2011 1,60 1,40 1,20 1,00 0,00 Τιμή παραγωγού Τιμή ΟΚΑΑ Τιμή Καταναλωτή Ο δείκτης τιμών χονδρεμπόρου παρουσιάζει εντονότερη μεταβλητότητα σε σχέση με τους δείκτες τιμών παραγωγού και καταναλωτή. Η τιμή παραγωγού ανέρχεται στο 37% της τελικής τιμής της τομάτας, η τιμή χονδρεμπόρου στο 18%, ενώ η τιμή λιανικής στο 35% της τελικής τιμής. Ευρώ/κιλό 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 - Τομάτα - Τρόπος διαμόρφωσης τιμής 0,63 0,94 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ 1,53 1,69 Παραγωγός Χονδρέμπορος Λιανέμπορος Καταναλωτής (Τελική Τιμή με ΦΠΑ) Τομάτα - Ανάλυση τιμής 10 9 8 7 6 5 4 3 9% 35% 18% 37% ΦΠΑ Λιανική Χονδρική Παραγωγός Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ 17

Ο ρόλος των παραγωγών είναι ιδιαίτερα κρίσιμος και ενισχύεται διαχρονικά, ιδίως μέσω της ενδυνάμωσης των αγροτικών συνεταιρισμών και των δημοπρατηρίων. Οι απευθείας πωλήσεις τους σε σούπερ μάρκετ ανέρχονται πλέον στο 43% των συνολικών προμηθειών, με αυξητική τάση, ενώ σημαντική πτωτική τάση καταγράφουν οι κεντρικές αγορές (λαχαναγορές). Τα σούπερ μάρκετ διαθέτουν την τομάτα σε σταθερά (και συχνά σημαντικά) υψηλότερες τιμές σε σχέση με τις λαϊκές αγορές και τα οπωροπωλεία. Οι λαϊκές αγορές είναι συστηματικά το φθηνότερο κανάλι διανομής για την τομάτα, όπου κατά τη διάρκεια της ημέρας (π.χ. 8:00 π.μ. σε σχέση με 14:00 μ.μ.) η τιμή της μπορεί να μειωθεί έως και 5, λόγω της ευπάθειας του προϊόντος, αλλά και της ανάγκης για συγκομιδή και διάθεση νέας ποσότητας την επόμενη μέρα. Ευρώ /κιλό 2,50 Τιμές Λιανικής - Τομάτες 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Σούπερ Μάρκετ Οπωροπωλεία Λαικές Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Παρατηρητηρίου Τιμών από τη ΓΔΑ Το σταθμισμένο μεικτό περιθώριο κέρδους των σούπερ μάρκετ κυμαίνεται διαχρονικά κατά μέσο όρο στο 17% περίπου, με σημαντικές ωστόσο διακυμάνσεις που ξεκινούν από (κυρίως λόγω αγορών με σχετικά υψηλό κόστος το χειμώνα) και φτάνουν έως 25% (προϊσχύον ανώτατο επιτρεπόμενο όριο). 3 Μεικτό περιθώριο κέρδους Μεγάλες αλυσίδες Σούπερ Μάρκετ - Τομάτες 25% 15% 5% 2007 2008 2009 2010 2011 Ελάχιστο Μέγιστο Μέσο Πηγή: Επεξεργασία απαντήσεων ερωτηματολογίων από τη ΓΔΑ Με βάση τα εμπειρικά στοιχεία της οικονομετρικής ανάλυσης, προκύπτει ότι η αγορά της τομάτας χαρακτηρίζεται από μη συμμετρική μετακύλιση τιμής μόνο για το χονδρέμπορο. Οι παραγωγοί και οι λιανέμποροι αντιδρούν συμμετρικά ως προς τις μεταβολές τιμών που συμβαίνουν στα άλλα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας, ενώ οι χονδρέμποροι εμφανίζονται ευνοημένοι, δεδομένου ότι τυχόν αυξήσεις των τιμών παραγωγού μεταδίδονται πιο γρήγορα στον χονδρέμπορο, σε σχέση με τυχόν αντίστοιχες μειώσεις. Αυτό συνεπάγεται ότι εάν η τιμή παραγωγού μειωθεί, και το περιθώριο τιμών αυξηθεί, τη διαφορά την καρπώνονται οι χονδρέμποροι. Συνεπώς, οι 18

Ιαν-05 Απρ-05 Ιουλ-05 Οκτ-05 Ιαν-06 Απρ-06 Ιουλ-06 Οκτ-06 Ιαν-07 Απρ-07 Ιουλ-07 Οκτ-07 Ιαν-08 Απρ-08 Ιουλ-08 Οκτ-08 Ιαν-09 Απρ-09 Ιουλ-09 Οκτ-09 Ιαν-10 Απρ-10 Ιουλ-10 Οκτ-10 Ιαν-11 Απρ-11 Ενημερωτικό Σημείωμα χονδρέμποροι διαθέτουν συγκριτικά αυξημένη δύναμη αγοράς, και μπορούν να επηρεάζουν τη συνολική διαμόρφωση των τιμών προς όφελός τους. Συγκεντρωτικά Εμπειρικά Αποτελέσματα Μετάδοσης Τιμών για τις Τομάτες Τιμή Εξαρτημένης Μεταβλητής Τιμές Ερμηνευτικών Μεταβλητών Τύπος Μετάδοσης Παραγωγός (Πίνακας 10, Παρ. ΙΙ) Χονδρέμπορος, Λιανέμπορος Συμμετρική (WP, CP) Λιανέμπορος (Πίνακας 11, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Χονδρέμπορος Συμμετρική (PP, WP) Χονδρέμπορος (Πίνακας 12, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Λιανέμπορος Μη συμμετρική (PP), συμμετρική (CP) PP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον χονδρέμπορο PP τιμή παραγωγού, WP τιμή χονδρεμπόρου, CP τιμή λιανέμπορου Η μετάδοση τιμών σε όλα τα επίπεδα κρίθηκε ως μακροχρόνια (τα κατάλοιπα των μοντέλων διόρθωσης σφάλματος είναι στάσιμα) 2.5 Αγγούρια Οι τιμές και για τα τρία στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας παρουσιάζουν διαχρονικά οριακές αυξομειώσεις (-3% για τον παραγωγό, για το χονδρέμπορο και 1% για τον καταναλωτή). Ευρώ/τεμ. Αγγούρια - Εξέλιξη Τιμών 2005-2011 0,70 0,50 0,30 0,10 0,00 Τιμή παραγωγού Τιμή ΟΚΑΑ Τιμή Καταναλωτή Ο δείκτης τιμών χονδρεμπόρου είναι χαμηλότερος σε σχέση με τους δείκτες παραγωγού και καταναλωτή, ωστόσο η μεταβλητότητα τους παρουσιάζει όμοια πορεία. 19

Η τιμή παραγωγού ανέρχεται στο 38% της τελικής τιμής του αγγουριού, η τιμή χονδρέμπορου στο 21%, ενώ η τιμή λιανικής στο 33% της τελικής τιμής του προϊόντος. Ευρώ/τεμ. 0,50 0,30 0,10 Αγγούρια - Τρόπος διαμόρφωσης τιμής 0,45 0,29 0,18 0,49 - Παραγωγός Χονδρέμπορος Λιανέμπορος Καταναλωτής (Τελική Τιμή με ΦΠΑ) Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ 10 9 8 7 6 5 4 3 Αγγούρια - Ανάλυση τιμής 9% 33% 21% 38% ΦΠΑ Λιανική Χονδρική Παραγωγός Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ Ο ρόλος των παραγωγών (δημοπρατήρια, αγροτικοί συνεταιρισμοί, εταιρικές συμπράξεις και μεμονωμένοι παραγωγοί) ενισχύεται διαχρονικά, αφού τόσο τα σούπερ μάρκετ (σε ποσοστό 5) όσο και οι χονδρέμποροι (σε ποσοστό 67% των αγορών τους) προμηθεύονται απευθείας από αυτούς. Μεταξύ των τριών καναλιών λιανικής πώλησης (λαϊκές αγορές, οπωροπωλεία, σούπερ μάρκετ), δεν μπορεί να εξαχθεί ασφαλές συμπέρασμα αναφορικά με το εάν κάποιο κανάλι είναι συστηματικά φθηνότερο. Ωστόσο, τα σούπερ μάρκετ είναι συνήθως το φθηνότερο κανάλι διανομής κατά την περίοδο Μαΐου Αυγούστου. Ευρώ / τεμ. Τιμές Λιανικής - Αγγουράκι 0,70 0,50 0,30 0,10 0,00 Σούπερ Μάρκετ Οπωροπωλεία Λαϊκές αγορές Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Παρατηρητηρίου Τιμών από τη ΓΔΑ 20

Ιαν-05 Απρ-05 Ιουλ-05 Οκτ-05 Ιαν-06 Απρ-06 Ιουλ-06 Οκτ-06 Ιαν-07 Απρ-07 Ιουλ-07 Οκτ-07 Ιαν-08 Απρ-08 Ιουλ-08 Οκτ-08 Ιαν-09 Απρ-09 Ιουλ-09 Οκτ-09 Ιαν-10 Απρ-10 Ιουλ-10 Οκτ-10 Ιαν-11 Απρ-11 Ενημερωτικό Σημείωμα Το σταθμισμένο μεικτό περιθώριο κέρδους των σούπερ μάρκετ στα αγγούρια κυμαίνεται διαχρονικά στο περίπου, με σημαντικές διαφοροποιήσεις ανά σούπερ μάρκετ (από 13% έως και 25%, το ανώτερο προϊσχύον όριο). 3 25% 15% 5% Μεικτό περιθώριο κέρδους Μεγάλες αλυσίδες Σούπερ Μάρκετ - Αγγούρια 2007 2008 2009 2010 2011 Ελάχιστο Μέγιστο Μέσο Πηγή: Επεξεργασία απαντήσεων ερωτηματολογίων από τη ΓΔΑ Με βάση τα εμπειρικά στοιχεία της οικονομετρικής ανάλυσης, προκύπτει ότι η αγορά του αγγουριού χαρακτηρίζεται από συμμετρική μετακύλιση τιμής για όλα τα επίπεδα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Οι όποιες διαφορές ανάμεσα σε θετικές και αρνητικές μεταβολές των τιμών διορθώνονται, με αποτέλεσμα η προ μεταβολών ισορροπία να αποκαθίσταται σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα. Συγκεντρωτικά Εμπειρικά Αποτελέσματα Μετάδοσης Τιμών για τα Αγγούρια Τιμή Εξαρτημένης Μεταβλητής Τιμές Ερμηνευτικών Μεταβλητών Τύπος Μετάδοσης Παραγωγός (Πίνακας 13, Παρ. ΙΙ) Χονδρέμπορος, Λιανέμπορος Συμμετρική (WP, CP) Λιανέμπορος (Πίνακας 14, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Χονδρέμπορος Συμμετρική (PP, WP) Χονδρέμπορος (Πίνακας 15, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Λιανέμπορος Συμμετρική (PP, CP) PP τιμή παραγωγού, WP τιμή χονδρεμπόρου, CP τιμή λιανέμπορου Η μετάδοση τιμών σε όλα τα επίπεδα κρίθηκε ως μακροχρόνια (τα κατάλοιπα των μοντέλων διόρθωσης σφάλματος είναι στάσιμα) 2.6 Μαρούλια Οι τιμές παραγωγού και καταναλωτή παρουσιάζουν διαχρονικά αύξηση, με μεγαλύτερη η τιμή του παραγωγού. Αντίθετα οι τιμές χονδρικής φαίνεται να παραμένουν σταθερές. Ευρώ/τεμ. 0,90 Μαρούλια - Εξέλιξη Τιμών 2005-2011 0,70 0,50 0,30 0,10 0,00 Τιμή παραγωγού Τιμή ΟΚΑΑ Τιμή Καταναλωτή 21

Ο δείκτης τιμών χονδρεμπόρου δείχνει πιο έντονη μεταβλητότητα σε σχέση με τους δείκτες τιμών παραγωγού και λιανέμπορου. Η τιμή παραγωγού ανέρχεται στο 47% της τελικής τιμής του μαρουλιού, η τιμή χονδρέμπορου στο 26%, ενώ η τιμή λιανικής στο 18% της τελικής τιμής του προϊόντος. Ευρώ/τεμ. 0,50 0,30 0,10-0,23 Μαρούλι - Τρόπος διαμόρφωσης τιμής 0,36 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ 0,45 0,49 Παραγωγός Χονδρέμπορος Λιανέμπορος Καταναλωτής (Τελική Τιμή με ΦΠΑ) 10 9 8 7 6 5 4 3 Μαρούλι - Ανάλυση τιμής 9% 18% 26% 47% ΦΠΑ Λιανική Χονδρική Παραγωγός Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών (σ/ μ) από τη ΓΔΑ Ο ρόλος των μεμονωμένων παραγωγών στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι ο πλέον ενισχυμένος σε σύγκριση με όλα τα υπόλοιπα προϊόντα, με τη συμμετοχή των χονδρέμπορων βαίνει διαρκώς μειούμενη (και τη συμμετοχή των λαχαναγορών σταθερή). Προς τούτο, κατατείνει και η ίδια φύση του προϊόντος, δεν μπορεί να διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα (μέγιστη διάρκεια ζωής 2 εβδομάδες), με 22

αποτέλεσμα η παραγωγή να είναι κατ ανάγκη εγγύτερα στην κατανάλωση. Συναφώς, σε σύγκριση με όλα τα υπόλοιπα οπωροκηπευτικά, στα μαρούλια καταγράφεται διαχρονικά και η μικρότερη ψαλίδα μεταξύ τιμής παραγωγού και τιμής καταναλωτή. Μεταξύ των τριών καναλιών λιανικής πώλησης, οι τιμές μαρουλιού στα οπωροπωλεία είναι συστηματικά υψηλότερες για όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Ωστόσο, δεν μπορεί να εξαχθεί ασφαλές συμπέρασμα αναφορικά με το εάν κάποιο από τα άλλα δύο κανάλια διανομής (λαϊκές αγορές και σούπερ μάρκετ) είναι συστηματικά φθηνότερο, δεδομένων των σημαντικών διακυμάνσεων των τιμών μαρουλιού στα σούπερ μάρκετ (άνοδος το χειμώνα, πτώση το καλοκαίρι). Περαιτέρω, αν και θα αναμενόταν οι λαϊκές αγορές να είναι συστηματικά φθηνότερες από τα σούπερ μάρκετ, λόγω της ευπάθειας του προϊόντος (όπως προκύπτει π.χ. στην τομάτα), κάτι τέτοιο δεν παρατηρείται από τη διαχρονική ανάλυση των στοιχείων. Ευρώ /τεμ. Τιμές Λιανικής - Μαρούλι 0,70 0,50 0,30 0,10 - Σούπερ Μάρκετ Οπωροπωλεία Λαϊκές αγορές Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Παρατηρητηρίου Τιμών από τη ΓΔΑ Το σταθμισμένο μεικτό περιθώριο κέρδους των σούπερ μάρκετ στα μαρούλια κυμαίνεται διαχρονικά στο 26% περίπου, με σημαντικές διαφοροποιήσεις ανά σούπερ μάρκετ (από έως και 35%, το προϊσχύον ανώτερο επιτρεπόμενο όριο). 4 35% 3 25% 15% 5% Μεικτό περιθώριο κέρδους Μεγάλες αλυσίδες Σούπερ Μάρκετ - Μαρούλια 2007 2008 2009 2010 2011 Ελάχιστο Μέγιστο Μέσο Πηγή: Επεξεργασία απαντήσεων ερωτηματολογίων από τη ΓΔΑ Με βάση τα εμπειρικά στοιχεία της οικονομετρικής ανάλυσης, προκύπτει ότι η αγορά του μαρουλιού χαρακτηρίζεται από μη συμμετρική μετακύλιση τιμής για τον χονδρέμπορο. Οι λιανέμποροι διαθέτουν συγκριτικά αυξημένη δύναμη αγοράς, και μπορούν να επηρεάζουν τη συνολική διαμόρφωση των τιμών προς όφελός τους. Όταν οι λιανικές τιμές αυξάνονται, το περιθώριο χονδρεμπόρου λιανέμπορου παραμένει αυξημένο, διότι οι χονδρέμποροι δεν αντιδρούν σε αυτή την αύξηση (δηλαδή, τα 23

Ιαν-05 Απρ-05 Ιουλ-05 Οκτ-05 Ιαν-06 Απρ-06 Ιουλ-06 Οκτ-06 Ιαν-07 Απρ-07 Ιουλ-07 Οκτ-07 Ιαν-08 Απρ-08 Ιουλ-08 Οκτ-08 Ιαν-09 Απρ-09 Ιουλ-09 Οκτ-09 Ιαν-10 Απρ-10 Ιουλ-10 Οκτ-10 Ιαν-11 Απρ-11 Ενημερωτικό Σημείωμα σημεία λιανικής πώλησης είναι σε θέση να κερδίζουν διαχρονικά ένα υψηλότερο περιθώριο τιμής). Συγκεντρωτικά Εμπειρικά Αποτελέσματα Μετάδοσης Τιμών για τα Μαρούλια Τιμή Εξαρτημένης Μεταβλητής Τιμές Ερμηνευτικών Μεταβλητών Τύπος Μετάδοσης Παραγωγός (Πίνακας 16, Παρ. ΙΙ) Χονδρέμπορος, Λιανέμπορος Συμμετρική (WP, CP) Λιανέμπορος (Πίνακας 17, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Χονδρέμπορος Συμμετρική (PP, WP) Χονδρέμπορος (Πίνακας 18, Παρ. ΙΙ) Παραγωγός, Λιανέμπορος Συμμετρική (PP), μη συμμετρική (CP) CP μεταδίδονται πιο γρήγορα στον χονδρέμπορο PP τιμή παραγωγού, WP τιμή χονδρεμπόρου, CP τιμή λιανέμπορου Η μετάδοση τιμών σε όλα τα επίπεδα κρίθηκε ως μακροχρόνια (τα κατάλοιπα των μοντέλων διόρθωσης σφάλματος είναι στάσιμα) 2.7 Πατάτες Οι τιμές και για τα τρία στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας παρουσιάζουν διαχρονικά αύξηση, με μεγαλύτερη αυτή της τιμής παραγωγού και μικρότερη την αντίστοιχη χονδρεμπόρου. Προκύπτει, επίσης, σημαντική διακύμανση σε μηνιαία βάση και είναι υψηλότερες το χειμώνα (κυρίως τον Ιανουάριο) και χαμηλότερες το καλοκαίρι (Ιούνιο-Ιούλιο, ιδίως λόγω αυξημένης διαθέσιμης εγχώρια ποσότητας). Ευρώ/κιλ. 1,00 0,90 0,70 0,50 0,30 0,10 0,00 Πατάτα - Εξέλιξη Τιμών 2005-2011 Τιμή παραγωγού Τιμή ΟΚΑΑ Τιμή Καταναλωτή Κατά τους πρώτους μήνες του 2011, λόγω αυξημένων τιμών διεθνώς (γεγονός που οφείλεται στη μειωμένη παραγωγή της Ρωσίας), παρουσιάστηκαν και στη χώρα μας ιδιαίτερα αυξημένες τιμές (τιμή παραγωγού άνω των 0,5 ευρώ/κιλό, και τιμές καταναλωτή περίπου 0,9 ευρώ/κιλό). Σημειωτέον, επίσης, ότι από το 2012 έως σήμερα (δηλ. μετά την εξεταζόμενη περίοδο), η τιμή της πατάτας παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα γεγονός που οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην περαιτέρω μείωση των εγχώριων καλλιεργούμενων εκτάσεων και στη μείωση της εγχώριας προσφοράς εν γένει, και στον περιορισμό της δυνατότητας εισαγωγών είτε από Γαλλία, λόγω του τρόπου εξόφλησης που ζητούν οι έμποροι από τους Έλληνες επιτηδευματίες (υψηλές εγγυήσεις ή/και μετρητά), είτε από Αίγυπτο, λόγω γεωπολιτικής αστάθειας που επικρατεί στην περιοχή. Οι πατάτες είναι το προϊόν με τις μεγαλύτερες εισαγωγές και, 24

επομένως, εμφανίζει το μικρότερο βαθμό αυτάρκειας σε σχέση με όλα τα υπό εξέταση προϊόντα της κλαδικής. Οι δείκτες τιμών παραγωγού και καταναλωτή ακολουθούν την ίδια πορεία. Ενώ ο δείκτης τιμών χονδρεμπόρου κινείται σχετικά απομακρυσμένα σε σχέση με τα άλλα δύο στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας, ακολουθεί, επίσης, την ίδια τάση. Για την εξεταζόμενη πάντα περίοδο (2005-2011), η τιμή παραγωγού ανέρχεται στο 55% της τελικής τιμής της πατάτας, η τιμή χονδρέμπορου στο 13%, ενώ η τιμή λιανικής στο 23% της τελικής τιμής του προϊόντος. Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών( λαϊκή) από τη ΓΔΑ 10 9 8 7 6 5 4 3 Πατάτα - Ανάλυση τιμής 9% 23% 13% 55% ΦΠΑ Λιανική Χονδρική Παραγωγός Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων έτους 2010,ΕΛ.ΣΤΑΤ/ΟΚΑΑ/Παρατηρητηρίου Τιμών( λαϊκή) από τη ΓΔΑ 25