Επιθεώρηση Κινωνικών Ερευνών, 131 Α', 2010, 33-70 Γεώργις Παστιάδης* ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ: ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΙ ΜΕ ΠΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΔΥΣ ΤΗ ΝΕΑ ΚΙΝΩΝΙΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑ, ΥΠ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΥ ΕΠΙΠΕΔΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τ άρθρ αυτό διερευνά, με πστικές μεθόδυς, τα ζητήματα της νέας κινωνικής ατζέντας, η πία περιλαμβάνει τα φαινόμενα τυ πλιτικύ κυνισμύ και της δυσαρέσκειας, της πλιτικής απξένωσης, της ανασφάλειας και τυ φόβυ (ως πρς την Ευρώπη και τυς μετανάστες) πυ αναπτύσσνται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, εξετάζντας τις διαφρές ανάμεσα στα αστικά και αγρτικά κέντρα, υπό την επίδραση τυ επιπέδυ εκπαίδευσης- συγκεκριμένα, εστιάζει σε ζητήματα όπως: η κινωνική ανασφάλεια, η ικανπίηση από την πλιτική ενημέρωση των MME, η ικανπίηση από τν τρόπ λειτυργίας της Δημκρατίας, η εμπιστσύνη πρς συλλγικύς θεσμύς εκπρσώπησης όπως τα πλιτικά κόμματα και τα συνδικάτα, η αίσθηση της κατάργησης των ριγραμμών μεταξύ Αριστεράς και Δ εξιάς, η πλιτική ιδιώτευση-απστασιπίηση από τα κινά και τη δημόσια σφαίρα και πλιτικός ατμικισμός, ικνμικός φιλελευθερισμός, τ ζήτημα των δημόσιων Πανεπιστημίων, φόβς της απώλειας της εθνικής ταυτότητας και των αξιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, τέλς, η στάση απέναντι στυς μετανάστες σε σχέση με τη νμιμπίηση τυς και την απόδση ευθυνών για την εγκληματικότητα. * Διδάκτωρ κινωνικών επιστημών.
34 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΘΕΩΡΗΤΙΚ ΠΛΑΙΣΙ Στόχς τυ άρθρυ 1 είναι η διερεύνηση των ζητημάτων της νέας πλιτικής ατζέντας, όπως τυ πλιτικύ κυνισμύ και δυσαρέσκειας, της πλιτικής απξένωσης, της ανασφάλειας και τυ φόβυ (ως πρς την Ευρώπη και τυς μετανάστες), πυ αναπτύσσνται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, εξετάζντας τις διαφρές ανάμεσα στα αστικά και αγρτικά κέντρα, υπό την επίδραση τυ επιπέδυ εκπαίδευσης. Τ άρθρ καλείται να απαντήσει στ αν υφίστανται στατιστικά σημαντικές διαφρές μεταξύ των αστικών και αγρτικών κέντρων, υπό την επίδραση τυ επιπέδυ εκπαίδευσης, σε μια σειρά από απόψεις και στάσεις, όπως: η κινωνική ανασφάλεια, η ικανπίηση από την πλιτική ενημέρωση πυ παρέχυν τα MME, η ικανπίηση από τν τρόπ λειτυργίας της Δημκρατίας, η εμπιστσύνη πρς συλλγικύς θεσμύς εκπρσώπησης όπως τα πλιτικά κόμματα και τα συνδικάτα, η αίσθηση της κατάργησης των ριγραμμών μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, η πλιτική ιδιώτευση-απστασιπίηση από τα κινά και τη δημόσια σφαίρα και πλιτικός ατμικισμός, ικνμικός φιλελευθερισμός, η ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων, φόβς της απώλειας της εθνικής ταυτότητας και των αξιών εντός της Ευρώπης, η στάση απέναντι στυς μετανάστες σε σχέση με τη νμιμπίηση τυς και την απόδση ευθυνών για την εγκληματικότητα. 1.1. Πλιτική απξένωση, πλιτικός κυνισμός και η επίδραση των MME Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια αναπτύσσνται φαινόμενα όπως τυ πλιτικύ κυνισμύ και της δυσαρέσκειας, της πλιτικής απξένωσης, της ανασφάλειας και τυ φόβυ (ως πρς την Ευρώπη και τυς μετανάστες), πυ συγκρτύν μια νέα κινωνική ατζέντα. Η απόσταση πυ εκτιμά πλίτης ότι τν χωρίζει από την πλιτική μετριέται εμπειρικά με βάση τ βαθμό συμφωνίας στην ερώτηση «η πλιτική είναι τόσ μπερδεμένη πυ άνθρωπι σαν εμάς δε μπρύν να 1. συγγραφέας θέλει να εκφράσει τις θέρμες τυ ευχαριστίες πρς την εταιρεία ερευνών V-PRC (www.vprc.gr, μέλς τυ ΣΕΔΕΑ-Σΰλλγς Εταιρειών Δημσκόπησης και Έρευνας Αγράς, της ESOMAR και της WAPOR), η πία είχε την ευγενή καλσύνη να παραχωρήσει τα πστικά δεδμένα τυ παρόντς άρθρυ. Επίσης ευχαριστεί τυς δυ ανώνυμυς κριτές της Επιθεώρησης Κινωνικών Ερευνών για τις ιδιαίτερα εύστχες παρατηρήσεις τυς, πυ συνέβαλαν απφασιστικά στη διαμόρφωση της τελικής εικόνας τυ παρόντς άρθρυ.
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 35 την καταλάβυν». Η παράμετρς αυτή εισήχθη στην πλιτική έρευνα από την «μάδα τυ Μίσιγκαν», τη δεκαετία τυ 1950, ως ερμηνευτική παράμετρς της ανταπόκρισης τυ πλιτικύ συστήματς απέναντι στα αιτήματα των πλιτών (Καφετζής, 1988, σ. 47). Καφετζής (1994, σ. 226) σημειώνει ότι, με βάση τη λγική τυ υπδείγματς τυ Michigan, χρησιμπιήθηκαν στις έρευνες τυ ΕΚΚΕ τρεις μεταβλητές για τη διερεύνηση της πλιτικής απξένωσης και την αίσθηση τυ πλιτικής απτελεσματικότητας: τυς πλιτικύς δεν τυς ενδιαφέρει τι σκέφτνται άνθρωπι σαν κι εμάς, η πλιτική είναι τόσ μπερδεμένη πυ άνθρωπι σαν κι εμάς δε μπρύν να την καταλάβυν, όπις έρθει στην εξυσία κιτάζει πάντα τα πρσωπικά τυ συμφέρντα. Τ 1985, ι Έλληνες παρυσιάζυν μικρότερη πλιτική απξένωση από την αντίστιχη των Ισπανών, Ιταλών και Πρτγάλων (Δώδς, Καφετζής, κ.ά., 1990, σ. 115,117). Στις αντίστιχες έρευνες της περιόδυ 1988-90, εμφανίζεται μια σαφής τάση αρνητικής μεταστρφής των Ελλήνων σε σχέση με τυς πλιτικύς και μάλιστα τ 1990 η πλιτική απξένωση φθάνει στα ίδια επίπεδα με αυτή των Ισπανών και Ιταλών τυ 1985 (Καφετζής, 1994, σ. 244-245). ι Δώδς, Καφετζής και Νικλακόπυλς (1997, σ. 246, 247, 249), μελετώντας τις βυλευτικές εκλγές τυ 1996, καταγράφυν την τάση απνμιμπίησης και συρρίκνωσης της πλιτικής υπστήριξης τυ πλιτικύ, με έντνα τα ίχνη ενός πλιτικύ κυνισμύ, καθώς και την πτώση στην πλιτική ενεργπίηση της κινής γνώμης, συναρτημένη με τ φαινόμεν της πλιτικής δυσαρέσκειας και αλλτρίωσης. Robinson (1975, 1976), μελέτησε την αυξανόμενη εξάρτηση των ψηφφόρων από την τηλεόραση ως ενημερωτικό μέσ στις ΗΠΑ. Εστίασε στη σχέση ανάμεσα στν τηλεπτικό τρόπ παρυσίασης των ειδήσεων και στην πλιτική αναρμδιότητα και τη δυσπιστία έναντι των θεσμών πυ αισθανόταν ένα μέρς των πλιτών. Θεωρεί ότι η τηλεόραση δεν απτελεί την απκλειστική αιτία αύξησης τυ πλιτικύ κυνισμύ και της πλιτικής απξένωσης. Δε μπρεί να τεκμηριωθεί αιτιακή σχέση ανάμεσα στην εξάρτηση από την τηλεόραση και στην υπκειμενική πλιτική αναρμδιότητα. Για ένα πλΰ μεγάλ τμήμα των ψηφφόρων η τηλεόραση απτελεί τη σχεδόν απκλειστική πηγή πλιτικής ενημέρωσης. ι ψηφφόρι αυτί συνήθως δε διαβάζυν πλιτικές ειδήσεις από τις εφημερίδες, και δε θα διέθεταν χρόν και πρσπάθεια για άλλη πηγή πλιτικής πληρφόρησης. Συμφωνά με τν Robinson, στ αδιάφρ αυτό κινό (και λόγω της τάσης συγκρυσιακής παρυσίασης της πλιτικής από την τηλεόραση) δημιυργείται τ αίσθημα της πλιτικής αναρ-
36 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ μδιότητας πυ δηγεί σε συναισθήματα πλιτικής απξένωσης και κυνισμύ. Η ηγεμνία της εμπρικής τηλεόρασης στ χώρ της πλιτικής επικινωνίας εξασθένησε ιδιαίτερα τη βαρύτητα των «καθδηγητών γνώμης» (opinion leaders). ι Δεμερτζής, Καφετζής (1996, σ. 193) σημειώνυν ότι υφίσταται συσχέτιση ανάμεσα στα MME (και ειδικά την τηλεόραση) και στν πλιτικό κυνισμό και στην πλιτική απξένωση, όχι όμως για όλυς, παντύ και πάντα. Πρέπει κάθε φρά να ελέγχεται ένας μεγάλς αριθμός μεταβλητών, έτσι ώστε να μην απδίδνται στην τηλεόραση αιτιάσεις για τις πίες μερικές φρές φέρει λίγη μόνν ευθύνη. ι ίδιι (1996, σ. 205-210), συμπεραίνυν ότι τα εμπειρικά δεδμένα για την αύξυσα τάση της αλλτρίωσης και τυ κυνισμύ στ ελληνικό κινό φανερώνυν ότι τ φαινόμεν αυτό είναι πργενέστερ της έλευσης της ιδιωτικής ραδιφωνίας και τηλεόρασης και συσχετίζεται με την αδύναμη κινωνία των πλιτών. ι Lazarsfeld κ.ά. (1948, σ. 42) και Berelson κ.ά. (1954, σ. 25) θεωρύν ότι τ επίπεδ τυπικής εκπαίδευσης είναι «δημιυργός ενδιαφέρντς». Έντνη συσχέτιση τυπικής εκπαίδευσης και ανάμειξης στην πλιτική υπστηρίζυν ότι υπάρχει και ι Campell κ.ά., θεωρώντας ότι τ συνλικότερ status τυ ατόμυ επιδρά μεν στ βαθμό εμπλκής τυ στην πλιτική διαδικασία, διαμεσλαβΰμεν κυρίως από την εκπαίδευση (1960, σ. 477). 1.2. «Παλαιά» και «νέα» πλιτική Τα παλαιότερα κινωνικά αιτήματα («παλαιά πλιτική» - Old Politics), πυ αναφέρνται στην εργασιακή ασφάλεια και στην ικνμική σταθερότητα, αντικαθίστανται σιγά-σιγά από τ αίτημα της εξασφάλισης καλύτερης πιότητας ζωής («νέα πλιτική» - New Politics). Τα νέα αιτήματα πηγάζυν από τις διευρυμένες κινωνικές ανάγκες, πυ συγκρτύν νέες ανισότητες. Επιπλέν, τα άτμα απμακρύννται από μρφές μαζικής πλιτικής (mass politics) και δηγύνται σε διαδικασίες ελέγχυ των κυβερνητικών απφάσεων, μέσω θεσμών και ργανώσεων (Δεμερτζής, 1989, σ. 288 Πρβή, 2008, σ. 97 Harrrop, Miller, 1987 Inglehart, 1971,1973,1976,1977,1981,1990 Offe, 1987 Poguntke, 1987 Rose McAllister, 1990). Inglehart υπστηρίζει ότι ι μετα-υλιστικές αξίες υιθετύνται (όσν αφρά τ μρφωτικό επίπεδ) από τα άτμα πυ είναι περισσότερ μρφωμένα. Τα άτμα αυτά, έχντας διασφαλίσει μνιμότερες και καλύτερα αμειβόμενες εργασίες, έχυν «θωρακι-
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 37 στεί» περισσότερ έναντι της ικνμικής κρίσης, σε σχέση με άλλες κατηγρίες εργαζμένων. Έτσι υφίστανται λιγότερη ψυχλγική πίεση σε σχέση με τις ικνμικές πλιτικές (Poguntke, 1987, σ. 77). Παστιάδης (2008, σ. 182) συμπεραίνει ότι δυ ευδιάκριτα τμήματα ανιχνεύνται στ νεελληνικό εκλγικό σώμα. Τ πρώτ τμήμα, τ πί θα μπρύσε, ως τυπλγία, να νμαστεί «κινωνία της ανασφάλειας», συγκρτείται κατά κΰρι λόγ από αγρότες μικρής ιδικτησίας, ανέργυς, ημιαπασχλΰμένυς, συνταξιύχυς, γυναίκες. Είναι συνήθως κατώτερυ εκπαιδευτικύ επιπέδυ και ως εκ τύτυ δε δύνανται να παρακλυθήσυν τις ραγδαίες τεχνλγικές εξελίξεις. Χαρακτηρίζεται επίσης από τις έντνες ανάγκες επιβίωσης-βιπρισμΰ. ι ψηφφόρι αυτί δε δύνανται ή δε θέλυν να αναλάβυν τ «κόστς πληρφρίας», και έτσι δηγύνται επαναπαυόμενι στην υιθέτηση της κμματικής ταύτισης. Η διάκριση Αριστερά - Δεξιά συμπυκνώνει όλες τις αναγκαίες πλιτικές πληρφρίες για τις διαφρές μεταξύ των κμμάτων, ελαχιστπιώντας τ «κόστς πληρφρίας». Τ δεύτερ τμήμα θα μπρύσε σχηματικά να νμαστεί «κινωνία των υψηλών πρσδκιών». Συγκρτείται κατά κΰρι λόγ από ψηφφόρυς με υψηλό μρφωτικό επίπεδ, πυ εμφρύνται από μετα-υλιστικές αξίες, απασχλύνται κυρίως στν τριτγενή τμέα, έχυν υψηλό εισόδημα και απτελύν τα νέα ανερχόμενα μεσστρώματα. Αυτί δεν ενδιαφέρνται συνήθως για τη διάκριση Αριστερά - Δεξιά, αυττπθετΰμενι στις μεσαίες θέσεις, εμφανίζνται λιγότερ ταυτισμένι με κάπι κόμμα, είναι περισσότερ αναπφάσιστι, επιλέγντας συνήθως τις τελευταίες ημέρες πρ των εκλγών. Αυτί αναλαμβάνυν συνήθως τ «κόστς πληρφρίας» και, κατά συνέπεια, δηγύνται στην υιθέτηση της ρθλγικής επιλγής. ίδις (2008, σ. 179) παρατηρεί ότι στην Ελλάδα η άνδς τυ εκπαιδευτικύ επιπέδυ και η ανάπτυξη τυ τριτγενύς τμέα της ικνμίας δηγύν σταδιακά στην αλλαγή των αξιών. Τ αίτημα της εξασφάλισης καλύτερης πιότητας ζωής («νέα πλιτική» - New Politics) αντικαθιστά σιγά-σιγά τα παλαιότερα κινωνικά αιτήματα («παλαιά πλιτική» - Old Politics), πυ αναφέρνται στην εργασιακή ασφάλεια και στην ικνμική σταθερότητα. Κατά συνέπεια, ενισχύεται η πλιτική χειραφέτηση των πλιτών και ευνείται η εμφάνιση ενός νέυ τΰπυ ψηφφόρυ, περισσότερ ανεξάρτητυ και κριτικύ. ψηφφόρς της κατηγρίας αυτής εμφανίζεται με υψηλότερ πλιτισμικό επίπεδ, καλύτερα πληρφρημένς και λιγότερ εξαρτημένς από τα κόμματα. Ιδιαίτερ χαρακτηριστικό τυ απτελεί «πλιτικός σκεπτικισμός». Έτσι υιθετεί ως κριτήρι επιλγής τις συγκεκριμένες θέσεις πυ παίρνει ένα κόμμα και ι υπψήφιι τυ στα
38 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ πρβλήματα της συγκυρίας, αγνώντας, κατά τ μάλλν ή ήττν, τις πλιτικές ετικέτες. Πρσχωρεί, με σχετική ευκλία, στις λγικές τυ «εκλγικύ ατμικισμύ», εντάσσεται δηλαδή στην τυπλγία της θεματικής ψήφυ. Επίσης συμπεραίνει (2008, σ. 182-183), ότι στην κμματική ταύτιση - διαιρετική ψήφ - παλαιά πλιτική (old politics), εντάσσνται περισσότερ ι γυναίκες, ι μεγάλες ηλικίες, ι μισθωτί τυ Δημόσιυ Τμέα, ι συνταξιύχι, ι κάτικι των αγρτικών κέντρων και ι εκκλησιαζόμενι. Στην ρθλγική επιλγή - θεματική ψήφ - μετα-υλιστικές αξίες - νέα πλιτική (new politics), φαίννται να εντάσσνται περισσότερ ι άνδρες, ι νέι, ι εργδότες-αυταπασχλΰμενι, ι φιτητές, ι κάτικι των αστικών κέντρων και ι μη εκκλησιαζόμενι. Η διαίρεση αυτή παραπέμπει σε διαφρετικές μρφές αντίθεσης πλιτικής - ικνμίας, κινωνικών αντιθέσεων, κρατικής δμής, πλιτικΰ-κμματικΰ συστήματς. Ανάγεται εντέλει σε διαφρετικές μρφές πλιτικών κμμάτων. Δεσπόζυσας σημασίας παράμετρ απτελεί τ επίπεδ εκπαίδευσης, τ πί καταγράφεται ως διεγέρτης-υπκινητής επηρρεάζντας πρς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Τ κατώτερ επίπεδ εκπαίδευσης ωθεί τυς ψηφφόρυς πρς την πρώτη τυπλγία, ενώ τ ανώτερ επίπεδ κατεύθυνσης πρς τη δεύτερη. 1.3. Ενρωσκεπτικισμός Βερναρδάκης (2007, σ. 153-155), ερευνώντας τν ευρωπαϊσμό και τν ευρωσκεπτικισμό στην Ελλάδα, σημειώνει ότι: «"φιλευρωπαϊσμός" της ελληνικής κινωνίας είναι άμεσα συνδεδεμένς με τις πρσδκίες ικνμικής ανάπτυξης και πλιτικύ εκσυγχρνισμύ της χώρας... Η ελληνική κινή γνώμη είναι συνεπώς φιλευρωπαϊκή στ μέτρ πυ πρσδκά (και σε σημαντικό βαθμό επιτυγχάνει) από τη συμμετχή της στην Ευρώπη υψηλότερ ικνμικό, βιτικό και καταναλωτικό επίπεδ... "φιλευρωπαϊσμός" αυτός, τέλς, είναι μάλλν "εθνκεντρικός φιλευρωπαϊσμός". Δεν εμφανίζει δηλαδή στιχεία ενός θετικά φρτισμένυ "κσμπλιτισμύ" ή ακόμα μιας ανχής στη "διεθνή πλυπλιτισμικότητα", και αυτό ακριβώς τ γεγνός πρδιαθέτει για την ύπαρξη λανθάνυσας "ευρωσκεπτικιστικής" τάσης στ εσωτερικό τυ "φιλευρωπαϊσμΰ"...τ κυριότερ ωστόσ στιχεί πυ τεκμηριώνει τ χαρακτηρισμό τυ "εσωστρεφύς φιλευρωπαϊσμΰ" είναι τα ισχυρά χαρακτηριστικά φβικότητας σε σχέση με την εθνική ταυτότητα ("ελληνικότητα") πυ διαπερνύν την ελληνική κινωνία. Ταυτόχρνα με τα ικνμικά και πλιτικά φέλη πυ θεωρεί ότι απκμίζει από την ΕΕ, η
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 39 τελευταία θεωρείται, ταυτόχρνα, από την πλεινότητα της ελληνικής κινωνίας ως κίνδυνς για την εθνική ταυτότητα ή, για να τ διατυπώσυμε διαφρετικά, φόβς για την αλλίωση της εθνικής ταυτότητας πυ συνεπάγεται η ένταξη σε ένα ευρύτερ ικνμικό-πλιτικό πλαίσι είναι τ αναγκαί τίμημα για τα ικνμικά και πλιτικά ωφελήματα». ίδις (2007, σ. 163) καταλήγει: «Στ μέτρ πυ "φιλευρωπαϊσμός" της ελληνικής κινωνίας εμφανίζει έντνα "ωφελιμιστικά" και "εσωστρεφή" χαρακτηριστικά, δεν μπρεί να απκλειστεί τ ενδεχόμεν, τρππιυμένων των συνθηκών και τυ περιβάλλντς, να αρχίσει να αμφισβητείται σβαρά στ μέλλν. Η "εξάντληση" των πρσδκιών της ικνμικής ανάπτυξης και η σταθερπίηση τυ αισθήματς "εθνικής ασφάλειας" ενδέχεται να τρππιήσει σταδιακά τη στάση των Ελλήνων/ίδων απέναντι στην Ευρώπη, ή τυλάχιστν να φέρει στην επιφάνεια και άλλες δυναμικές ιδελγικές στάσεις». Κωνσταντινίδης (2007), στ πλαίσι της μελέτης τυ για την Αριστερά και τη Δεξιά, εξετάζει μεταβλητές πυ απεικνίζυν τη νέα πλιτική ατζέντα όπως: «η ιδιωτική επιχείρηση είναι η μόνη λΰση για τα ικνμικά πρβλήματα της χώρας», «ι μετανάστες πυ βρίσκνται στην Ελλάδα δημιυργύν πρβλήματα και θα πρέπει να φύγυν». Για την πρώτη μεταβλητή, καταγράφει μεγαλύτερ βαθμό συμφωνίας μεταξύ όσων αυττπθετΰνται ιδελγικά στη Δεξιά, σε σχέση με όσυς αυττπθετΰνται ιδελγικά στην Αριστερά. Για τη δεύτερη μεταβλητή, παρατηρεί μεγαλύτερ βαθμό συμφωνίας σε όσυς μπρύν να χαρακτηριστύν ως «συντηρητικί», παρά σε όσυς μπρύν να χαρακτηριστύν ως «πρδευτικί». 1.4. Τα αστικά κέντρα Παστιάδης (2008, σ. 171-172) σημειώνει ότι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πλιτικότητας των αστικών κέντρων είναι η απμάκρυνση μάλλν από τ μντέλ της κμματικής ταΰτισης-διαιρετικής ψήφυ, ως γενέθλιας μήτρας πλιτικής συμπεριφράς και η υιθέτηση περισσότερ της ρθλγικής επιλγής-θεματικής ψήφυ ως γενεσιυργύ ρίζυσας. Τα χαρακτηριστικά αυτά της «κυλτύρας των πόλεων» παραπέμπυν σε δυ αφετηριακές υπθέσεις. Η πρώτη είναι η υιθέτηση των μετα-υλιστικών αξιών από ένα μεγάλ τμήμα τυ πληθυσμύ των ευρωπαϊκών μεγαλυπόλεων. Η αλλαγή αξιών παρατηρείται στις ανεπτυγμένες δυτικές κινωνίες. Τα παλαιότερα κινωνικά αιτήματα («παλαιά πλιτική» - Old Politics), πυ αναφέρνται στην εργασιακή
40 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ ασφάλεια και στην ικνμική σταθερότητα, αντικαθίστανται σιγάσιγά από τ αίτημα της εξασφάλισης καλύτερης πιότητας ζωής («νέα πλιτική» - New Politics). Η δεύτερη είναι η πιθανή εξασθένηση των πελατειακών δικτύων, ιδιαίτερα στις πόλεις όπυ η πρσωπική επαφή μεταξύ τυ ψηφφόρυ και τυ πλιτικύ απδυναμώνεται πρς όφελς μιας «μιντικρατικής» και εν πλλίς απρόσωπης σχέσης. Στα αστικά κέντρα παρατηρείται κάμψη των πσστών των δυ μεγάλων κμμάτων ΠΑΣΚ και ΝΔ, με παράλληλη ενίσχυση των μικρότερων κμμάτων της Αριστεράς ΚΚΕ και ΣΥΝ. Ως εκ τύτυ η υπχώρηση τυ δικμματισμύ, ως κυρίαρχυ χαρακτηριστικύ της εκλγικής συμπεριφράς, καταγράφεται με μεγαλύτερη ένταση στα αστικά κέντρα. Σε αντίθεση με τα αστικά κέντρα, τα πλιτικά χαρακτηριστικά των αγρτικών κέντρων παραπέμπυν στην κμματική ταΰτιση-διαιρετική ψήφ. 7.5. ρόλς τυ επιπέδυ εκπαίδευσης ι Butler, Stokes (1969, σ. 211-246) υπστηρίζυν ότι τ επίπεδ εκπαίδευσης απτελεί σημαντικό παράγντα διαμόρφωσης της πλιτικής συμπεριφράς. ι Franklin κ.ά. (1992, σ. 36) αναφέρυν ότι τ επίπεδ εκπαίδευσης επικαθρίζει πλλές φρές την επαγγελματική ενασχόληση και την ένταξη σε κάπια κινωνική τάξη. Συγχρόνως τ επίπεδ εκπαίδευσης διαμρφώνει την πλιτική κυλτύρα. Τ υψηλό επίπεδ εκπαίδευσης δηγεί σε μεγαλύτερ βαθμό πλιτικής ενημέρωσης και πλιτικής συμμετχής-ενεργπίησης, πυ, με τη σειρά τυ, επιδρά στη διαμόρφωση της πλιτικής συμπεριφράς (Almond, Verba, 1965). Weakliem (2002) παρατηρεί ότι η έρευνα έχει βρει ότι η εκπαίδευση συσχετίζεται με περισσότερ φιλελεύθερες απόψεις σε μια σειρά θεμάτων, όμως υπάρχει αβεβαιότητα για τ εΰρς και την εξήγηση αυτών των ευρημάτων. ίδις σημειώνει ότι η εκπαίδευση επιδρά στις περισσότερες πλιτικές απόψεις. ι επιδράσεις μπρύν να συνψιστύν λέγντας ότι πρωθεί ατμικιστικές αξίες. Η εκπαίδευση συνδέεται με κάπως χαμηλότερη εμπιστσύνη στυς περισσότερυς θεσμύς. Συμφωνά με τις έρευνες τυ ΕΚΚΕ (Νικλακόπυλς, Παντελίδυ, 1988 και Παντελίδυ-Μαλΰτα, 1990, 1992), τ επίπεδ εκπαίδευσης συνιστά καθριστικό παράγντα σε μια σειρά απόψεις-στάσεις και αντιλήψεις για την πλιτική. Συμφωνά με τν Καφετζή (1996, σ. 176), η εκπαίδευση απτελεί ένα μηχανισμό άντλησης των συμβλικών αλλά και των υλικών πόρων πυ
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 41 απαιτύνται για την ανάπτυξη πλιτικών δεξιτήτων. Επίσης η ανώτατη εκπαίδευση εμφανίζεται να είναι πρνμιακός κινωνικός χώρς της πλιτικότητας, η κατώτατη εκπαιδευτική βαθμίδα να ριθετεί την περιθωριακότητα στ δημόσι χώρ και ι δυ άλλες θέσεις να κατέχυν σταθερά μια συγκρίσιμη μεσαία περιχή. Νικλακόπυλς (1997, σ. 202-203), μελετώντας τις βυλευτικές εκλγές τυ 1996, παραθέτει την κατανμή της κμματικής ταύτισης αναφρικά με τ μρφωτικό επίπεδ. ι δεσμί με τα κόμματα των ατόμων με ανώτερη εκπαίδευση παρυσιάζνται σαφώς χαλαρότερι. Η κμματική ταύτιση εμφανίζεται αντιστρόφως ανάλγη τυ επιπέδυ εκπαίδευσης. ι ψηφφόρι με ανώτερη εκπαίδευση εμφανίζυν χαμηλότερη κμματική ταύτιση σε σχέση με εκείνυς με κατώτερη εκπαίδευση. Η σταθερότητα στην εκλγική συμπεριφρά εμφανίζεται αντιστρόφως ανάλγη τυ επιπέδυ εκπαίδευσης. ι ψηφφόρι με ανώτερη εκπαίδευση παρυσιάζνται σαφώς λιγότερ σταθερί στην κμματική τυς πρτίμηση και με υψηλότερα πσστά αναπφάσιστων έως την ημέρα της ψηφφρίας. 2. ΜΕΘΔΛΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Τ πρωτγενές υλικό στ πί βασίζεται η μελέτη αυτή είναι τα πστικά δεδμένα της πανελλαδικής έρευνας πεδίυ υπ' αριθμ. 1466 τυ έτυς 2007, της εταιρείας ερευνών V-PRC, με ατμικές συνεντεύξεις, χρήση δμημένυ ερωτηματλγίυ και κάλπης, στ σύνλ της χώρας, μέγεθς τυ δείγματς 1.200 άτμα, με πλυσταδιακή στρωματπιημένη δειγματληψία. Πρκειμένυ να διερευνηθύν τα ανωτέρω ερωτήματα, μελετάται η σχέση ανάμεσα στα αστικά και αγρτικά κέντρα, υπό την επίδραση τυ επιπέδυ εκπαίδευσης, σε διάφρες μεταβλητές απόψεων και στάσεων: Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) (σε κλίμακα: Πλΰ σίγυρι, Αρκετά σίγυρι, Όχι και τόσ σίγυρι, Καθόλυ σίγυρι). Ικανπίηση από την πλιτική ενημέρωση πυ παρέχεται από τα Μέσα Ενημέρωσης (σε κλίμακα: Πλΰ ικανπιημένι, Αρκετά ικανπιημένι, Όχι και τόσ ικανπιημένι, Καθόλυ ικανπιημένι). Ικανπίηση από τν τρόπ πυ λειτυργεί η Δημκρατία στην Ελλάδα (σε κλίμακα: Πλΰ ικανπιημένι, Αρκετά ικανπιημένι, Όχι και τόσ ικανπιημένι, Καθόλυ ικανπιημένι). Εμπιστσΰνη στα πλιτικά κόμματα (σε κλίμακα: Εμπιστεύνται, Δεν εμπιστεύνται).
42 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ Εμπιστσύνη στα εργατικά σωματεία/συνδικάτα (σε κλίμακα: Εμπιστεύνται, Δεν εμπιστεύνται). «Είτε πρόκειται για τη δεξιά, είτε για την αριστερά, όπις και να κυβερνά είναι τ ίδι πράγμα» (σε κλίμακα: Συμφωνύν, ΰτε συμφωνΰν/ΰτε διαφωνύν, Διαφωνύν). «Πρτιμώ να κιτάζω τν εαυτό μυ, παρά να πρσπαθώ να αλλάξω την κινωνία» (σε κλίμακα: Συμφωνύν, ΰτε συμφωνΰν/ΰτε διαφωνύν, Διαφωνύν). «Η ικνμία λειτυργεί καλύτερα όσ λιγότερ παρεμβαίνει τ κράτς και όσ περισσότερη ελευθερία έχυν ι επιχειρήσεις» (σε κλίμακα: Συμφωνύν, ΰτε συμφωνΰν/ΰτε διαφωνΰν, Διαφωνΰν). «Διαφωνώ με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων γιατί η Παιδεία είναι δημόσι αγαθό στ πί πρέπει όλι να έχυν δικαίωμα» (σε κλίμακα: Συμφωνΰν, ΰτε συμφωνΰν/ΰτε διαφωνΰν, Διαφωνΰν). «Μέσα στην Ευρώπη κινδυνεύυμε να χάσυμε την εθνική μας ταυτότητα/αξίες» (σε κλίμακα: Συμφωνΰν, ΰτε συμφωνΰν/ΰτε διαφωνΰν, Διαφωνΰν). «ι περισσότερι μετανάστες στη χώρα μας πρσφέρυν στην ελληνική ικνμία και θα πρέπει να νμιμπιηθύν» (σε κλίμακα: Συμφωνΰν, ΰτε συμφωνΰν/ΰτε διαφωνΰν, Διαφωνΰν). «Η εγκληματικότητα φείλεται στ μεγάλ αριθμό ξένων πυ βρίσκεται στη χώρα μας» (σε κλίμακα: Συμφωνΰν, ΰτε συμφωνΰν/ΰτε διαφωνΰν, Διαφωνΰν). Για τν έλεγχ των ερευνητικών ερωτημάτων της μελέτης, χρησιμπιύνται πστικές μέθδι ανάλυσης (ανάλυση αντιστιχιώνcorrespondence analysis, πίνακες συνάφειας, έλεγχι στατιστικής σημαντικότητας διαφρών). έλεγχς στατιστικής σημαντικότητας διαφρών στις εξαρτημένες μεταβλητές διενεργείται ως εξής: έχντας ως μεταβλητή ελέγχυ (grouping variable) την αστικότητα (αστικά κέντρα, αγρτικά κέντρα), εξετάζυμε αν παρατηρύνται στατιστικά σημαντικές διαφρές ανάμεσα στα επίπεδα αστικότητας, δηλαδή αν η μετάβαση από τ ένα επίπεδ στ άλλ επηρεάζει τις εξαρτημένες μεταβλητές. Επίσης έχντας ως μεταβλητή ελέγχυ (grouping variable) τ επίπεδ εκπαίδευσης (κατώτερη, μέση, ανώτερη), εξετάζυμε αν παρατηρύνται στατιστικά σημαντικές διαφρές ανάμεσα στα επίπεδα εκπαίδευσης, δηλαδή αν η μετάβαση από τ ένα επίπεδ στ άλλ επηρεάζει τις εξαρτημένες μεταβλητές, τόσ στα αστικά κέντρα όσ και στα αγρτικά. Για τυς ελέγχυς στατιστικής σημαντικότητας χρησιμπιύνται τα Mann- Whitney U και Kruskal Wallis τεστς. Είναι μη παραμετρικά τεστς, δήλα-
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 43 δή δεν απαιτύνται υπθέσεις για την κατανμή τυ πληθυσμύ, είναι ελευθέρα κατανμής. Συγκρίνυν δυ ή περισσότερες μάδες περιπτώσεων μιας μεταβλητής και απφαίννται αν παρατηρύνται στατιστικά σημαντικές διαφρές ανάμεσα στις μάδες αυτές (Asymp. Sig.). Επίσης εξετάζυμε αν παρατηρύνται στατιστικά σημαντικές διαφρές ανάμεσα στις μεταβλητές «Εμπιστσύνη στα πλιτικά κόμματα» και «Εμπιστσύνη στα εργατικά σωματεία/συνδικάτα», στ σύνλ τυ δείγματς καθώς και στα αστικά και αγρτικά κέντρα, χρησιμπιώντας τ Wilcoxon Signed Ranks τεστ. έλεγχς στατιστικής σημαντικότητας πραγματπιείται σε επίπεδ στατιστικής σημαντικότητας ρ= 0,05 ή 5%. Εάν τ απτέλεσμα τυ ελέγχυ (Asymp. Sig.) είναι μικρότερ από τ 0,05, τότε ι παρατηρύμενες διαφρές είναι στατιστικά σημαντικές και συνεπώς μπρεί να γίνει γενίκευση των συμπερασμάτων στ σύνλ τυ πληθυσμύ, ενώ, εάν είναι μεγαλύτερ από τ 0,05, ι παρατηρύμενες διαφρές δεν είναι στατιστικά σημαντικές και δε μπρεί να γίνει γενίκευση των συμπερασμάτων στ σύνλ τυ πληθυσμύ. 3. ΠΑΡΥΣΙΑΣΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Από την ανάλυση αντιστιχιών (correspondence analysis) για την αστικτητα, πρκύπτυν τα Σχήματα 1Α-22: ΣΧΗΜΑ ΙΑ 0,1" 0,1-,- 0,2-0,3 Πλύ σίγυρι Αγρτικά " Όχι και τόσ σίγυρ Αρκετά σίγυρι O Q Ημιαστικά Ι Ι Ι Ι Ι -0,75-0,50-0,25 0,00 0,25 w ' Καθόλυ σίγυρι Π Αστικτητα κατικίας Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν)
44 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ ΣΧΗΜΑ IB 0,2-0,1-,- 0,1-0,2-0,3-0,4" 0,5 Καθόλυ ικανπιημένι Αστικά ^ u Πλϋ ικανπιημένι Όχι και τόσ ικανπιημένι ι ι ι Ι -0,75-0,50-0,25 0,00 0,25 ι Αγρτικά Ημιαστικά Π Αστικότητα κατικίας Ικανπίηση από την πλιτική ενημέρωση πυ παρέχεται από τα Μέσα Ενημέρωσης ΣΧΗΜΑ 2 0,2-,- 0,2- Καθόλυ ικανπιημένι Αστικά χι και τόσ ικανπιημένι Αγρτικά Αρκετά ικανπιημένι Αστικότητα κατικίας Ικανπίηση από τν τρόπ πυ λειτυργεί η Δημκρατία στην Ελλάδα 0,4- ι Πλϋ ικανπιημένι Ι ι Ημιαστικά -0,50-0,25 0,00 0,25 0,50 ι ι
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 45 ΣΧΗΜΑ 3 0,50- Ημιαστικά 0,25-,- 0,25- Αστικά Εμπιστεύνται Δεν εμπιστεύνται Αγρτικά Αστικότητα κατικίας Εμπιστσύνη στα πλιτικά κόμματα 0,50-0,75" ΔΑ Ι ι ι ι ι -0,50-0,25 0,00 0,25 0,50 ΣΧΗΜΑ 4 0,4- Αστικότητα κατικίας 0,2-,- -0,2 ΔΑ Αστικά Αγρτικά Εμπιστεύνται Δεν εμπιστεύνται Ημιαστικά Π Εμπιστσύνη στα εργατικά σωματεία/ συνδικάτα -0,4 π 1 1 0,50-0,25-0,25 0,25 0,25 0,50
46 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ ΣΧΗΜΑ 5 Αστικότητα κατικίας -0,2- ϋτε συμφωνύν ϋτε διαφωνύν Αστικά Διαφωνύν Αγρτικά Συμφωνύν -1,0-0,5 0,0 0,5 Ημιαστικά «Είτε πρόκειται για τη Δεξιά, είτε για την Αριστερά, όπις και να κυβερνά είναι τ ίδι πράγμα» ΣΧΗΜΑ 6 Αστικότητα κατικίας 0,6-0,4-0,2-,- -0,4-0,10-0,05-,- -0,05- -0,10- -0,15- -0,20" Αστικά Διαφωνύν Συμφωνύν Ημιαστικά Αγρτικά ύτε συμφωνύν ύτε διαφωνύν Ι ' -0,4-0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 «Πρτιμώ να κιτάζω τν εαυτό μυ, παρά να πρσπαθώ να αλλάξω την κινωνία»
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 47 ΣΧΗΜΑ 7 0,50- Αγρτικά 0,25- Π Διαφωνύν Αστικότητα κατικίας,- 0,25-0,50" Αστικά Ι ύτε συμφωνύν 1-1 ύτε διαφωνύν Συμφωνύν Ημιαστικά «Η ικνμία λειτυργεί καλύτερα όσ λιγότερ παρεμβαίνει τ κράτς και όση περισσότερη ελευθερία έχυν ι επιχειρήσεις» 0,75- Ι Ι Ι Ι 0,50 0,75 ΣΧΗΜΑ 8 0,4-0,2-,- 0,2- Π Λ U,4 ^ J Ι ύτε συμφωνύν ' ' ύτε διαφωνύν Αστικά Διαφωνύν Συμφωνύν Ημιαστικά Ι Ι Ι -0,4-0,2 0,0 0,2 0,4 ι Αγρτικά ι Αστικότητα κατικίας «Διαφωνώ με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων γιατί η Παιδεία είναι δημόσι αγαθό στ πί πρέπει όλι να έχυν δικαίωμα»
48 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ ΣΧΗΜΑ 9 Αστικότητα κατικίας,ι- Διαφωνύν Αστικά ϋτε συμφωνύν ϋτε διαφωνύν Ημιαστικά Συμφωνύν Αγρτικά Ι ι ι ι -0,4-0,2 0,0 0,2 0,4 «Μέσα στην Ευρώπη κινδυνεύυμε να χάσυμε την εθνική μας ταυτότητα/ αξίες» ΣΧΗΜΑ 10,- -,ι- -υ,2-0,50-0,25-,- 0,25" 0,50" Συμφωνύν Αστικά Ημιαστικά Διαφωνύν ύτε συμφωνύν ύτε διαφωνύν Ί 1 1 1 Γ -0,4-0,2 0,0 0,2 0,4 Αγρτικά Αστικότητα κατικίας «ι περισσότερι μετανάστες στη χώρα μας πρσφέρυν στην ελληνική ικνμία και θα πρέπει να νμιμπιηθύν»
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 49 ΣΧΗΜΑ 11 0,4-0,3-0,2-,ι-,- 0,1-?- 0,3- Διαφωνύν Ημιαστικά Αστικά ι ι ι Συμφωνύν ι Αγρτικά ϋτε συμφωνύν ϋτε διαφωνύν -0,50-0,25 0,00 0,25 0,50 ι Αστικότητα κατικίας «Η εγκληματικότητα φείλεται στ μεγάλ αριθμό ξένων πυ βρίσκεται στη χώρα μας» ΣΧΗΜΑ 12 2,0-1,5" 1,0" 0,5-0,0 i -0,5" Αρκετά Πλύ σίγυρι Πλύ ικανπιημένι Καθόλυ ικανπιημένι Q σί Υ υ Ρ 01 Καθόλυ σίγυρι Αρκετά ικανπιημένι Π χι και τόσ ικανπιημένι Όχι και τόσ σίγυρι Ικανπίηση από την πλιτική ενημέρωση πυ παρέχεται από τα Μέσα Ενημέρωσης Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) -1,0" -1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0
50 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ ΣΧΗΜΑ 13 3-1- - Πλϋ σίγυρι α Πλϋ ικανπιημένι Αρκετά σίγυρι Καθόλυ σίγυρι Ι ι ι w - ικανπιημένι Κ α θ 0 λ 0 ϋ χ 1 κ" τόσ ικανπιημένι χι και τόσ σίγυρι Αρκετά ικανπιημένι Ικανπίηση από τν τρόπ πυ λειτυργεί η Δημκρατία στην Ελλάδα Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) ΣΧΗΜΑ 14-1- 1,0-0,5-,- U,ò- 1,0" 1,5" Πλϋ σίγυρι Εμπιστεύνται Αρκετά σίγυρι Δεν Όχι και τόσ σίγυρι ^, εμπιστεύνται. Καθόλυ σίγυρι ΔΑ Εμπιστσύνη στα πλιτικά κόμματα Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) ι -,υ- ι ι Ι ι -2,0-1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1,0
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 51 ΣΧΗΜΑ 15 0,4- υ,/>-,- 0,2-0,4-0,6" ΔΑ Καθόλυ σίγυρι Δεν) εμπιστεύνται Αρκετά σίγυρι Όχι και τόσ σίγυρι Εμπιστεύνται Πλϋ σίγυρι Εμπιστσύνη στα εργατικά σωματεία/ συνδικάτα Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) 0,8" Ι Ι Ι -1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 ΣΧΗΜΑ 16 1,0" 0,5-,- -0,5" Αρκετά σίγυρι Καθόλυ σίγυρι Ι Ι Διαφωνύν Π Συμφωνύν Όχι και τόσ σίγυρι Π Πλύ σίγυρι Π ύτε συμφωνύν ύτε διαφωνύν -1,0" -1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 «Είτε πρόκειται για τη Δεξιά, είτε για την Αριστερά, όπις κυβερνά είναι τ ίδι πράγμα» Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν)
52 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ ΣΧΗΜΑ 17 0,5" 1,0" ϋτε συμφωνύν ϋτε διαφωνύν Όχι και τόσ σίγυρι Αρκετά σίγυρι Q Διαφωνύν Συμφωνύν π Καθόλυ σίγυρι Πλύ σίγυρι ι, Ι ι ι ι ι -1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 «Πρτιμώ να κιτάζω τν εαυτό μυ, παρά να πρσπαθώ να αλλάξω την κινωνία» Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) 1,0-0,5-,- 0,5-,- -0,5" -1,0" Πλύ σίγυρι ΣΧΗΜΑ 18 Αρκετά σίγυρι ι ι Συμφωνύν Όχι και τόσ σίγυρι Π Διαφωνύν Π ύτε συμφωνύν ύτε διαφωνύν Καθόλυ σίγυρι «Η ικνμία λειτυργεί όσ λιγότερ παρεμβαίνει τ κράτς και όσ περισσότερη ελευθερία έχυν ι επιχειρήσεις» Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) -1,5" -1,5-1,0-0,5 0,0 0,5
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 53 Π Πλύ σίγυρι ΣΧΗΜΑ 19-0,5" -1,0" -1,5" Διαφωνύν Όχι και τόσ σίγυρι Π Γ Ώ Συμφωνύν Καθόλυ σίγυρι Αρκετά σίγυρι ύτε συμφωνύν ύτε διαφωνύν «Διαφωνώ με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων γιατί η Παιδεία είναι δημόσι αγαθό στ πί πρέπει όλι να έχυν δικαίωμα» Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) -2,0 Ι Ι Ι Ι Ι \ 2,0-1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 ΣΧΗΜΑ 20 1,5" 1,0" Πλύ σίγυρι 1,0-0,5-,- 0,5- Διαφωνύν Όχι και τόσ σίγυρι Συμφωνύν,- Π Καθόλυ Αρκετά σίγυρι -0,5" s-\ σίγυρι ύτε συμφωνύν ύτε διαφωνύν «Μέσα στην Ευρώπη κινδυνεύυμε να χάσυμε την εθνική μας ταυτότητα/ αξίες» Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) -1,0" -1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 1,5
54 ΓΕΩΡΓΙΣ ΠΑΣΤΙΑΔΗΣ υ, ΣΧΗΜΑ 21 0,4-0,2- - 0,2-0,4-0,6-0,8" Διαφωνύν Q Καθόλυ σίγυρι Συμφωνύν Πλύ σίγυρι, u / Χ,, και ^σ σίγυρι ύτε συμφωνύν ύτε διαφωνύν Αρκετά σίγυρι Ί 1 1 1 1 1 1 Γ -0,8-0,6-0,4-0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 «ι περισσότερι μετανάστες στη Χώρα μας πρσφέρυν στην ελληνική ικνμία και θα πρέπει να νμιμπιηθύν» Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) ΣΧΗΜΑ 22 0,50-0,25-,- -0,25" -0,50" -0,75 Συμφωνύν Καθόλυ σίγυρι Π r, ϋ Όχ,και {J τόσ σίγυρι Διαφωνύν Αρκετά σίγυρι ύτε συμφωνύν ύτε διαφωνύν Πλύ σίγυρι π 1 1 1 1 1 Γ" -0,6-0,4-0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 «Η εγκληματικότητα φείλεται στ μεγάλ αριθμό ξένων πυ βρίσκεται στη χώρα μας» Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν)
ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΡΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 55 Από την ανάλυση των δεδμένων πρκύπτυν ι παρακάτω πίνακες (Πίνακας συνάφειας και Πίνακας ελέγχων σημαντικότητας). Πίνακας συνάφειας (πσστό %) Ρ" / W ^3 Αστικά κέντρα Ρ" Ρ" Oß w ^3 3 > Ρ" Oß w ^3 Αγρτικά κέντρα Ρ" p- Oß w ^3 > ν Ρ Ö W > ν Ρ Κινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για τ μέλλν) (Πλΰ σίγυρι + Αρκετά σίγυρι) Ικανπίηση από την πλιτική ενημέρωση πυ παρέχεται από τα Μέσα Ενημέρωσης (Πλΰ ικανπιημένι + Αρκετά ικανπιημένι) Ικανπίηση από τν τρόπ πυ λειτυργεί η Αημκρατία στην Ελλάδα (Πλΰ ικανπιημένι + Αρκετά ικανπιημένι) Εμπιστσΰνη στα πλιτικά κόμματα (Εμπιστεΰνται) Εμπιστσΰνη στα εργατικά σωματεία/ συνδικάτα (Εμπιστεΰνται) «Είτε πρόκειται για τη Δεξιά, είτε για την Αριστερά, όπις και να κυβερνά είναι τ ίδι πράγμα» (Συμφωνΰν) 15,60 45,39 34,75 30,50 39,01 31,21 16,96 31,87 33,33 18,71 42,40 43,27 31,29 31,97 40,82 29,93 34,69 38,10 19,84 22,76 34,80 39,02 35,12 50,41 23,94 21,14 40,16 37,40 39,53 41,46 23,68 38,16 35,53 12,50 35,53 51,97 17,86 42,86 50,00 14,29 42,86 28,57 22,7 38,82 43,09 16,12 37,17 45,39 21,17 37,20 37,91 21,08 39,24 44,20 συνεχίζεται