ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΑΤΕ ΣΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ SUSTAIN! SUSTAIN E-NEWS Θέμα 2-Καλοκαίρι 2012 Καλωσορίσατε στην δεύτερη ενημερωτική έκδοση του SUSTAIN όπου σας παρουσιάζουμε τα τελευταία νέα από τις δράσεις για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας και την ενίσχυση πολιτικών για την επίτευξη της. Η έκδοση αυτή περιέχει ενημερώσεις για τις μέχρι τώρα δραστηριότητες του προγράμματος αλλά και για την πρόοδο των εργασιών ενόψει των προγραμματισμένων συνεδριάσεων των εταίρων και επικείμενων διαπεριφερειακών επισκέψεων μεταξύ των Χωρών μελών. Παρακάτω επίσης σκιαγραφείται συνοπτικά το προφίλ μερικών εταίρων (περιοχών)- ΦΩΝΕΣ ΤΟΥ SUSTAIN-όπου περιγράφονται ο σκοπός ένταξης της κάθε χώρας στο πρόγραμμα και οι προσδοκίες τους μετά την ολοκλήρωση του. Απολαύστε το!
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ - ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Το νησί της Σαμοθράκης είναι ένα μοναδικό παράδειγμα φυσικής ομορφιάς στο Αιγιακό Αρχιπέλαγος. Η μοναδικότητα αυτή περιλαμβάνει φυσικά χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα που διατηρήθηκαν σε καλή κατάσταση με την πάροδο των αιώνων. Αυτή ακριβώς η μοναδικότητα είναι το ισχυρότερο πλεονέκτημα που έχει το νησί οδεύοντας προς ένα βιώσιμο μέλλον. Τον Ιούνιο του 2012 ο Δήμος Σαμοθράκης βραβεύτηκε με την διάκριση Quality Coast-Gold Medal. Η βράβευση αυτή προήλθε μετά από την αξιολόγηση του φυσικού περιβάλλοντος, της διατήρησης της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και για την πρόθεση της τοπικής κοινωνίας να διατηρήσει τις αξίες αυτές. Οι ακτές της Σαμοθράκης είναι ένα σπάνιο παράδειγμα για τον Ελλαδικό χώρο αλλά και για όλη την Μεσόγειο διότι οι ακτές κρατήθηκαν ανέπαφες από δόμηση μεγάλης κλίμακας και από μεγάλες τουριστικές επενδύσεις ενώ η φυσικότητά της διατηρήθηκε σε σημαντικό βαθμό. Επίσης η ποιότητα των παράκτιων υδάτων είναι ιδιαίτερα υψηλή γιατί απουσιάζουν εστίες ρύπανσης όπως βιομηχανία και μαζικός τουρισμός. Ένας δείκτης της ποιότητας των παράκτιων υδάτων είναι η ιδιαίτερα ποικίλη θαλάσσια ζωή που ενδημεί στις θάλασσες γύρω από την Σαμοθράκη. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι οι ισχυρότεροι δείκτες βιωσιμότητας για τη διαχείριση των ακτών του νησιού αλλά και η πρόθεση των ντόπιων κατοίκων να τα διατηρήσουν. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1. Πρότυπο Οικολογικό Αγρόκτημα Δήμου Σαμοθράκης Υπάρχουσα κατάσταση Στην περιοχή του Άγκιστρου, δίπλα στο καταδυτικό κέντρο, βρίσκεται το Οικολογικό Αγρόκτημα του Δήμου Σαμοθράκης. Έχει έκταση περίπου 35 στρεμμάτων και δημιουργήθηκε με σκοπό να έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα δηλαδή για την εκπαίδευση νέων αγροτών στις πρακτικές και μεθόδους της οικολογικής γεωργίας. Παρόλα αυτά μέχρι σήμερα το οικολογικό αγρόκτημα Σαμοθράκης παραμένει ανεκμετάλλευτο. Επίσης η έκταση αυτή έχει χρησιμοποιηθεί για βόσκηση από αιγοπρόβατα για το λόγο αυτό έχει απολέσει την φυσική της βλάστηση και έχει την εικόνα ενός έρημου και εγκαταλελειμμένου τοπίου. Προτεινόμενες χρήσεις Το οικολογικό αγρόκτημα Σαμοθράκης έχει μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησης και με μικρές παρεμβάσεις μπορεί να αποτελέσει πόλο βιώσιμης ανάπτυξης για το νησί. Συγκεκριμένα οι χρήσεις που μπορεί να έχει το αγρόκτημα είναι οι ακόλουθες: Το οικολογικό αγρόκτημα μπορεί να αποτελέσει χώρο μελέτης της αναγέννησης των υπερβοσκημένων εδαφών. Μπορεί δηλαδή να γίνει το παράδειγμα που θα δείξει ότι τα υπερβοσκημένα εδάφη μπορούν να αναγεννηθούν μετά από κατάλληλη διαχείριση. Η αναγέννηση της βλάστησης στο χώρο του οικολογικού αγροκτήματος μπορεί να αποτελέσει και εκπαιδευτικό παράδειγμα για τους μαθητές και τους επισκέπτες του νησιού αλλά και να πείσει αυτούς που πιστεύουν ότι η Σαμοθράκη έχει καταστραφεί ανεπανόρθωτα από την υπερβόσκηση ότι γίνονται ενέργειες για την μελέτη και αντιμετώπιση του προβλήματος. Δημιουργία φυτωρίου με γηγενή είδη δέντρων, θάμνων, αρωματικών φυτών και λουλουδιών τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αναδασώσεις αλλά και να δίνονται δωρεάν σε δημότες που θέλουν καλλωπίσουν τους κήπους και τα κτήματα τους. Ταυτόχρονα μπορεί να
δημιουργηθεί και τράπεζα σπόρων για την διάσωση της ντόπιας, σπάνιας και ενδημικής χλωρίδας. Εκπαίδευση νέων αγροτών σε μεθόδους βιολογικής καλλιέργειας, αναγέννησης της γης και βελτίωσης της παραγωγικότητας των εδαφών Χρήση τμήματος της έκτασης για κομποστοποίηση οργανικών υπολειμμάτων και παραγωγή οργανικού λιπάσματος. Προτεινόμενες ενέργειες Επιδιόρθωση της περίφραξης του αγροκτήματος και της βάσης της περίφραξης έτσι ώστε να αποφεύγεται η διάβρωση και η διατήρηση του εδάφους. Εγκατάσταση δικτύου άρδευσης Μεταφορά υγιούς χώματος και επίστρωση του όπου είναι απαραίτητο. 2. Παραδοσιακό σύστημα διαχείρισης υδάτων Υπάρχουσα κατάσταση Η Σαμοθράκη έχει την τύχη να είναι ένα νησί με περίσσια υδατικών πόρων. Λόγω του ορεινού όγκου του νησιού υπάρχουν παντού πηγές και ρυάκια με τρεχούμενο νερό που ρέει καθ'ολη την διάρκεια του χρόνου. Παραδοσιακά η διαχείριση και η διανομή του νερού στους οικισμούς και στους κήπους του νησιού βασίζονταν στην ύπαρξη και την διατήρηση ενός δικτύου από ανοικτούς αγωγούς φυσικής ροής, τους ανεγούς σε συνδυασμό με δεξαμενές. Μάλιστα παραδοσιακά υπήρχε στο νησί και το επάγγελμα του νεροκόπου δηλαδή του ανθρώπου που μοίραζε δίκαια το νερό στις ιδιοκτησίες. Η παράδοση αυτή τείνει να σβήσει γιατί πολλοί ανεγοί έχουν χαλάσει και δεν συντηρούνται ενώ έχουν μείνει λίγοι νεροκόποι μεγάλης ηλικίας. Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο των διενέξεων μεταξύ των κατοίκων για τα δικαιώματα πάνω στο νερό ενώ πολλές φορές πλαστικοί σωλήνες αντικαθιστούν τους ανεγούς. Προτεινόμενες χρήσεις Η ορθολογική και δίκαιη διαχείριση των υδατικών πόρων του νησιού είναι βάση για την βιώσιμη ανάπτυξη. Η διατήρηση και η συντήρηση του συστήματος των ανεγών συμβάλει στην βιώσιμη διαχείριση του νερού αλλά ταυτόχρονα διασώζει μια αρχαία παράδοση, σπάνια για τον αιγιακό νησιωτικό χώρο, που μπορεί να αποτελέσει πηγή γνώσης και εκπαίδευσης για τις επόμενες γενιές. Προτεινόμενες ενέργειες Χαρτογράφηση με GPS του συνόλου του παραδοσιακού δικτύου διανομής και διαχείρισης του νερού, δημιουργία γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών και δημιουργία χάρτη που να απεικονίζει το σύνολό του δικτύου αλλά και της κατάστασης του. Συλλογή της κοινωνιολογικής, ιστορικής πληροφορίας σε σχέση με το δίκτυο. Διενέργεια συνεντεύξεων με νεροκόπους αλλά και χρήστες των ανεγών. Διάσωση της παράδοσης. Συντήρηση των ανεγών. Διάνοιξη τους όπου έχουν επιχωματωθεί, επισκευή τους όπου έχουν χαλάσει. Έλεγχος της ποιότητας του νερού. Σχέδιο ολοκληρωμένης ορθολογικής και βιώσιμης διαχείρισης του νερού.
3. Παραδοσιακές Λιθόχτιστες Αναβαθμίδες - Ξερολιθιές Υπάρχουσα κατάσταση Στη Σαμοθράκη όπως και σε πολλά νησιά του Αιγαίου υπάρχουν σε πολλά σημεία λιθόχτιστες αναβαθμίδες ξερολιθιές. Παραδοσιακά οι αναβαθμίδες αυτές είχαν σκοπό την συγκράτηση του εδάφους αλλά και την δημιουργία καλλιεργήσιμης γης σε σημεία που η κλίση ήταν τέτοια που σε διαφορετική περίπτωση η καλλιέργεια θα ήταν αδύνατη. Στη Σαμοθράκη οι αναβαθμίδες αυτές σε πολλά σημεία έχουν καταστραφεί από τον χρόνο ή έχουν υποστεί ζημίες. Προτεινόμενες χρήσεις Η διάσωση και η επιδιόρθωση των αναβαθμίδων της Σαμοθράκης κρίνεται απαραίτητη τώρα περισσότερο από ποτέ, λόγω του σοβαρού προβλήματος διάβρωσης των εδαφών από την υπερβόσκηση. Επίσης η διατήρηση και η επιδιόρθωση των αναβαθμίδων μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες για προγράμματα εθελοντικής εργασίας όπως σε άλλα νησιά. Προτεινόμενες ενέργειες Χαρτογράφηση με GPS του συνόλου των αναβαθμίδων του νησιού, δημιουργία γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών και δημιουργία χάρτη που να απεικονίζει το σύνολό των αναβαθμίδων αλλά και της κατάστασης του. Επιδιόρθωση των αναβαθμίδων όπου είναι εφικτό. 4. Σαμοθράκη Ένα εν δυνάμει Πράσινο νησί Η Σαμοθράκη είναι ένα νησί με πλούσιο δυναμικό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπως αέρας, ήλιος, νερό αλλά και ένα ενεργό γεωθερμικό πεδίο. Συγκεκριμένα η Σαμοθράκη βρίσκεται ανάμεσα στα λίγα μέρη στην Ελλάδα που έχει μέση ταχύτητα ανέμου καθ' ολη τη διάρκεια του χρόνου πάνω από 6 m/sec ενώ γεωτρήσεις στο γεωθερμικό της πεδίο δίνουν πολύ υψηλές θερμοκρασίες νερού. Με αυτά τα δεδομένα η Σαμοθράκη μπορεί να γίνει ένα πιλοτικό νησί με πολύ-ενεργειακό σύστημα που να χρησιμοποιεί όλες τις ανανεώσιμες πηγές αλλά και να είναι βασισμένο σε λαϊκή/δημοτική συμμετοχή. Το γεγονός ότι ήδη το νησί είναι διασυνδεδεμένο με το χερσαίο δίκτυο ενθαρρύνει την επένδυση σε ανανεώσιμες ενέργειες: Αιολική ενέργεια. Η Σαμοθράκη διαθέτει πλούσιο αιολικό δυναμικό και δυνατότητες ανάπτυξης αιολικών πάρκων και στη χέρσο αλλά και μέσα στην θάλασσα. Έχουν γίνει μελέτες για την χωροθέτηση των αιολικών πάρκων με βάση το ειδικό χωροταξικό για τις ΑΠΕ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η δυνατότητα αξιοποίησης δημοτικών εκτάσεων αλλά και η συμμετοχή του δήμου στην επένδυση. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο νησί υπήρχαν τέσσερις ανεμογεννήτριες, ελληνικής κατασκευής, οι οποίες όμως λόγω παλαιότητας αποσύρθηκαν. Γεωθερμική ενέργεια. Το γεωθερμικό πεδίο στη περιοχή των Θερμών είναι ιδιαίτερα ενεργό ενώ αναμένεται σύντομα να ξεκινήσουν έρευνες για την αξιοποίηση του. Μια τέτοια αξιοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και εφαρμογές τηλεθέρμανσης. Βιομάζα. Βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη αξιοποίησης του δυναμικού παραγωγής βιομάζας στο νησί είτε με ενεργειακές καλλιέργειες, όπως αγριαγκινάρες είτε με αξιοποίηση των γεωργικών υπολειμμάτων από άλλες καλλιέργειες, κλαδοδέματα ελιάς, σιτηρών και κτηνοτροφικά υπολείμματα. Στόχος είναι η παραγωγή ηλεκτρισμού αλλά και θερμότητας. Υδατοπτώσεις. Η Σαμοθράκη είναι πλούσια σε υδατικούς πόρους που μπορούν να αξιοποιηθούν για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Υπάρχει σε εξέλιξη μελέτη δημιουργίας λιμνοδεξαμενής στην νότια πλευρά του νησιού σε συνδυασμό με ανεμογεννήτριες.
5. Πιστοποίηση αλιευμάτων Σαμοθράκης Στην θαλάσσια περιοχή της γύρω από το νησί Σαμοθράκης εξασκείται αλιεία παραδοσιακά από περίπου 60 οικογένειες με 6 μηχανότρατες και περίπου 40 σκάφη παράκτια αλιείας. Παρόλαυτα, η ανάπτυξη της αλιείας στο νησί μπορεί να χαρακτηριστεί μέτρια. Υπάρχει έλλειψη αλιευτικών ενώ απουσιάζει μονάδα μεταποίησης αλιευμάτων, ενώ παράλληλα παρατηρείται σημαντική μείωση των ιχθυαποθεμάτων. Μια ενδεχόμενη λύση στα προβλήματα της αλιείας στη Σαμοθράκη θα μπορούσε να είναι η πιστοποίηση των ψαριών που αλιεύονται γύρω από το νησί ταυτόχρονα με την ζωνοποίηση των θαλάσσιων περιοχών. Τέτοιες ενέργειες μπορούν να προσφέρουν και υψηλότερη τιμή στα αλιεύματα αλλά και την δυνατότητα στα θαλάσσια οικοσυστήματα γύρω από το νησί να ανακάμψουν και να γίνουν πια ανθεκτικά και πλούσια. 6. Μετατρέποντας την Σαμοθράκη σε βιολογικό νησί Η σκοπιμότητα του εγχειρήματος προσδιορίζεται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιού. Η Σαμοθράκη λόγω του μεγέθους της, των εδαφολογικών συνθηκών και ανάγλυφου, των υφιστάμενων καλλιεργειών και κτηνοτροφικών εκτροφών αλλά και των προβλημάτων που προκαλούνται από αυτές, συγκεντρώνει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις να μετατραπεί σε ένα βιολογικό νησί, που θα στοχεύει στην ενδυνάμωση της οικονομικής και κοινωνικής βάσης, στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, και παράλληλα στη διαφύλαξη και την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Υφιστάμενη κατάσταση Η αγροτική δραστηριότητα αποτελεί βασικό πυλώνα της τοπικής οικονομίας και αναπόσπαστο τμήμα της τοπικής παράδοσης και του τρόπου ζωής. Παράλληλα, οι αγροτικές εκτάσεις αποτελούν σημαντικά οικοσυστήματα για την βιοποικιλότητα, σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η αισθητική αξία του τοπίου που δημιουργείται και το οποίο αποτελεί σημαντικό στοιχείο του τουριστικού προϊόντος. Συνοπτικά, η σύνθεση της γεωργίας περιλαμβάνει αροτραίες καλλιέργειες (σιτηρά και κτηνοτροφικά φυτά), ελαιώνες και σε μικρότερο ποσοστό αμπελώνες σε μια συνολική έκταση 30 χιλιάδων περίπου στρεμμάτων (27,3% της επιφάνειας), με το σύνολο της παραγωγής να κατευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά για τις ανάγκες των κατοίκων του νησιού. Η κτηνοτροφία στο νησί είναι μια πολύ διαδεδομένη δραστηριότητα που οφείλεται συν τοις άλλοις στην διαθεσιμότητα μεγάλων βοσκοτόπων. Συνολικά εκτρέφονται περίπου 50 με 60 χιλιάδες αιγοπρόβατα, κυρίως μικτού τύπου φυλές, ως επί το πλείστον σε εκτατική μορφή. Κύρια προϊόντα είναι το αιγοπρόβειο κρέας και δευτερευόντως τα γαλακτοκομικά (κυρίως τυρί). Παρά την σημασία του, ο αγροτικός τομέας στο νησί χαρακτηρίζεται από σημαντικά προβλήματα διαρθρωτικής και οικονομικής φύσεως, όπως η περιορισμένη καλλιεργούμενη έκταση (η οποία μάλιστα, σύμφωνα με την μελέτη ΣΧΟΟΑΠ, βαίνει μειούμενη σε ετήσιο ρυθμό), οι μικρής κλίμακας εκμεταλλεύσεις, η έλλειψη υποδομών (εγγειοβελτιωτικά συστήματα), προβλήματα διάθεσης, και οι χαμηλές τιμές που, σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος παραγωγής, αφήνουν ένα χαμηλό εισόδημα για τους κατοίκους. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια γίνεται αισθητή η πίεση που ασκείται στο περιβάλλον από την μη συνετή χρήση των φυσικών πόρων (υποβάθμιση ποιότητας των εδαφών, διάβρωση, περιορισμός αυτοφυούς βλάστησης λόγω της υπερβόσκησης καθώς αυτή υπερβαίνει σε μεγάλο βαθμό την βοσκοικανότητα της περιοχής).
Προκλήσεις Σε συνάρτηση με τα υφιστάμενα προβλήματα, ο αγροτικός τομέας καλείται να αντιμετωπίσει και νέες προκλήσεις που προκύπτουν από θεσμικές και λοιπές αλλαγές, μέσα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο εξωτερικό περιβάλλον, οι οποίες, μεταξύ άλλων, αφορούν τις εξής: a) Οι επικείμενες αλλαγές στο καθεστώς των άμεσων εισοδηματικών ενισχύσεων, ακολουθούμενες της σχεδιαζόμενης αναθεώρησης της ΚΑΠ για μετά το 2013, με κύρια στοιχεία την βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων της αγροτικής δραστηριότητας μέσω πρόσθετων περιβαλλοντικών μέτρων, καθώς και την προώθηση ενός πιο αειφόρου μοντέλου γεωργικής παραγωγής, ειδικότερα για περιοχές με ειδικά φυσικά χαρακτηριστικά. b) Η συνεχής αύξηση των τιμών των εισροών (λιπάσματα, ζωοτροφές) η οποία με την σειρά της οδηγεί σε αυξανόμενο κόστος παραγωγής. c) Η στροφή των καταναλωτών σε υψηλής ποιότητας και διατροφικής αξίας προϊόντα (πιστοποιημένα, βιολογικά), η οποία, ακόμη και στην τρέχουσα συγκυρία, συνεχίζει να εμφανίζει αυξητικές τάσεις. Δυνατότητα μετατροπής της Σαμοθράκης σε βιολογικό νησί Από τα ανωτέρω συνάγεται η επιτακτική ανάγκη για στροφή του αγροτικού τομέα της Σαμοθράκης σε ένα πρότυπο βιολογικό νησί. Σημαντικό στοιχείο σε αυτήν την προσπάθεια είναι ότι πράγματι το νησί πληροί εκείνες τις προϋποθέσεις για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος. Μεταξύ άλλων, μπορούν να αναφερθούν: Η ιδιαίτερη γεωμορφολογία του εδάφους, οι κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες, και η αφθονία υδάτινων πόρων. Ο υφιστάμενος τρόπος παραγωγής, ειδικότερα για παραδοσιακές καλλιέργειες (όπως η ελιά, το αμπέλι) με μηδενική σχεδόν χρήση λιπασμάτων και φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων, που ευνοεί την ανάπτυξης της βιολογικής καλλιέργειας. Εξάλλου, ο μικρός κλήρος και το ανάγλυφο του εδάφους δεν επιτρέπουν την εκμηχάνιση και εντατικοποίηση των καλλιεργειών. Το έντονο στοιχείο της παράδοσης και του πολιτισμού που συνάδει με την έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Ήδη σε αυτό το μήκος κύματος κινείται και η δραστηριότητα του Γυναικείου Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού. Ειδικότερα για την κτηνοτροφία, οι ιδανικές συνθήκες έγκεινται στο ότι το νησί δεν εντατική γεωργία με χρήση πολλών φαρμάκων, ενώ τα παραγόμενα προϊόντα είναι κατά βάση βιολογικά (αν και χωρίς πιστοποίηση). Η αναγνώριση της σπουδαιότητας των βασικών προϊόντων (λάδι, κρασί, κατσικάκι, τυροκομικά προϊόντα) που έχουν ήδη ενταχθεί στο «Καλάθι» της Περιφέρειας, με σημαντικές προοπτικές για την περεταίρω ανάδειξή τους. Προτεινόμενες ενέργειες Οι προσπάθειες για την μετατροπή της Σαμοθράκης σε βιολογικό νησί θα μπορούσαν να εστιάσουν σε βασικούς άξονες, ήτοι την ελαιοκαλλιέργεια, την αμπελοκαλλιέργεια και την βιολογική κτηνοτροφία. 1. Η ελαιοκαλλιέργεια θεωρείται από τις πιο κατάλληλες για τη μετατροπή σε βιολογικές, κυρίως λόγω των περιορισμένων απαιτήσεων σε καλλιεργητικές φροντίδες, χημικά φάρμακα και λιπάσματα. Συγχρόνως, οι αποδόσεις τους δεν παρουσιάζουν μεταβολές ενώ επιπλέον τα προϊόντα πωλούνται σε καλύτερες τιμές. Βασικά βήματα που θα πρέπει να υλοποιηθούν είναι η δημιουργία συνεταιρισμού βιοκαλλιεργητών, η σύναψη σύμβασης με φορέα πιστοποίησης και η δημιουργία σύγχρονου ελαιοτριβείου (μέσω συγχρηματοδότησης από εθνικά ή κοινοτικά προγράμματα όπως μέτρα του Άξονα 3 του ΠΑΑ, LEADER, Επενδυτικός Νόμος) σύμφωνα με τις σχετικές προδιαγραφές. 2. Στην περίπτωση της αμπελοκαλλιέργειας, η ύπαρξη συνεταιρισμού μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που παρουσιάζονται για την δημιουργία ενός βιολογικώς πιστοποιημένου και άριστης ποιότητας προϊόντος.
3. Η μετατροπή της κτηνοτροφίας σε βιολογική θα πρέπει να γίνει σε συλλογική βάση, ενώ επιπλέον προϋποθέτει δύο σημαντικά στοιχεία. Το πρώτο αφορά την σταδιακή μείωση του αριθμού των ζώων με την καθιέρωση συγκεκριμένης πυκνότητας βόσκησης. Παράλληλα θα πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες για ορθολογικότερη διαχείριση των βοσκοτόπων. Το δεύτερο σημείο σχετίζεται με την κάλυψη των διατροφικών αναγκών των ζώων από βιολογικές ζωοτροφές που ως επί το πλείστον θα πρέπει να παράγονται στο νησί. Εξάλλου, η μείωση της επιδότησης για την μεταφορά ζωοτροφών σε μικρά νησιά είναι ένας ακόμα λόγος που συνηγορεί υπέρ της πρότασης αυτής. Για εκτενέστερη ανάλυση των βημάτων αυτών υπάρχει σχετική μελέτη για το νησί από την ΝΑΡΕ (2005) όπου τα συμπεράσματα αυτής μπορούν να αξιοποιηθούν προς την κατεύθυνση αυτή. Σημαντικότατος παράγοντας για την επιτυχία του εγχειρήματος αυτού αποτελεί η κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού, τόσο κατά την παραγωγική διαδικασία (βιολογική καλλιέργεια και εκτροφή), όσο και σε ότι αφορά την διαχείριση και λειτουργία των συνεταιρισμών (συσκευασία, τυποποίηση και μεταποίηση των παραγόμενων προϊόντων, προβολή των προϊόντων και δημιουργία καναλιών διανομής). Αυτό βέβαια απαιτεί την υλοποίηση σχετικών δράσεων επιμόρφωσης και κατάρτισης (είτε μέσω Προγραμμάτων Δια βίου Εκπαίδευσης είτε μέσω συνεργασίας του Δήμου με το Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης) με την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή από την ομάδα στόχο. Οφέλη H βιολογική παραγωγή γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση του εισοδήματος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα του αγροτικού τομέα και να αντισταθμίσει τα προβλήματα που προκύπτουν από τις μέχρι τώρα μεθόδους παραγωγής ειδικότερα στις περιοχές με ειδικά μειονεκτήματα όπως είναι η Σαμοθράκη, και οδηγούν την αγροτική δραστηριότητα στην εγκατάλειψη. Η μετατροπή λοιπόν της Σαμοθράκης σε βιολογικό νησί θα έχει πολλαπλά οφέλη σε όλους τους οικονομικούς και κοινωνικούς τομείς. Αναλυτικά αυτά περιλαμβάνουν τα εξής: Προστασία του περιβάλλοντος και του φυσικού πλούτου του νησιού. Βελτίωση του εισοδήματος των αγροτών και των κτηνοτρόφων αλλά και προοπτικές για νέες θέσεις απασχόλησης. Βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων του νησιού. Ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα και ειδικότερα της μεταποίησης αγροτικών προϊόντων ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας (λάδι, κρασί, κλπ). Προβολή του νησιού και η περαιτέρω ώθηση στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (αγροτουρισμός, βιολογικός τουρισμός, κλπ) που μπορούν να καταστήσουν το νησί ως σημαντικό πόλο έλξης αυτού του τουριστικού κοινού. 7. Το πρόγραμμα Άνθρωπος και Βιόσφαιρα της UNESCO στην Σαμοθράκη Η πρωτοβουλία ξεκίνησε το 2008 από ερευνητές του Ινστιτούτου Κοινωνικής Οικολογίας της Βιέννης, συγκεκριμένα την πρόεδρο κ.univ.-prof. Dr. Marina Fischer-Kowalski και τον υποψήφιο διδάκτορα Λάζαρο Ξενίδη Περιβαλλοντολόγο ΜSc, (http://www.uni-klu.ac.at/socec/eng/inhalt/1.htm) που με χρηματοδότηση της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών εκτέλεσαν μελέτη σκοπιμότητας για να αποδειχτεί εάν η Σαμοθράκη είναι κατάλληλη για το πρόγραμμα αυτό. Η μελέτη περιελάμβανε τη συγκέντρωση πληροφοριών από παλιότερες έρευνες για την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον του νησιού, την διεξαγωγή συνεντεύξεων με τοπικούς κοινωνικούς εταίρους και τη συλλογή 1511 ερωτηματολογίων από επισκέπτες του νησιού. Τα αποτέλεσμα της μελέτης σκοπιμότητας ήταν θετικά, παρουσιάστηκαν στην τοπική κοινωνία και οι αντιδράσεις του κόσμου ήταν θετικές εξίσου. Στη συνέχεια ετοιμάστηκε η επίσημη αίτηση προς την UNESCO και τον Δεκέμβριο του 2010 το τοπικό δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να στηρίξει με απόφαση του την αίτηση αυτή. Το κείμενο της αίτησης υπογράφτηκε από τον Δήμαρχο Σαμοθράκη κ. Γεώργιο Χανό, τον πρόεδρο της Ελληνικής επιτροπής Άνθρωπος και Βιόσφαιρα κ.δρ. Μιχαήλ Σκούλο και την πρόεδρο της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για
την UNESCO κ. Μαρία-Αικατερίνη Παπαχριστοπούλου Τζιτζικώστα. Επίσης την προσπάθεια στήριξε και το Δασαρχείο Αλεξανδρούπολης. Το σημαντικότερο ίσως γεγονός του όλου εγχειρήματος ήταν ότι η ιδέα της ένταξης της Σαμοθράκης στο πρόγραμμα Άνθρωπος και Βιόσφαιρα παρουσιάστηκε σαν επιλογή και όχι σαν επιβολή στη τοπική κοινωνία και αυτή με τη σειρά της στήριξε και αγκάλιασε την προσπάθεια αυτή. Το Παγκόσμιο δίκτυο Αποθεμάτων Ανθρώπου και Βιόσφαιρας: Γενικά Τα Αποθέματα Ανθρώπου και Βιόσφαιρας είναι περιοχές που περιλαμβάνουν χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα μέσα στις οποίες διασφαλίζεται η διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας μέσω της βιώσιμης χρήσης της. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένα και χαρακτηρισμένα από τοπικές κυβερνήσεις. Είναι «ζωντανά εργαστήρια» που δοκιμάζουν και προωθούν την ολοκληρωμένη διαχείριση της γης, του νερού και της βιοποικιλότητας παράλληλα με την κοινωνική ευημερία. Τα Αποθέματα Ανθρώπου και Βιόσφαιρας συνιστούν ένα παγκόσμιο δίκτυο υπό την προστασία και υποστήριξη της UNESCO. Το δίκτυο αυτό προωθεί την ανταλλαγή γνώσης, εμπειρίας και ανθρώπινου δυναμικού. Αυτή την στιγμή υπάρχουν 580 Αποθέματα Βιόσφαιρας σε 114 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο. Λειτουργίες Αποθεμάτων Ανθρώπου και Βιόσφαιρας Διατήρηση / Προστασία: συμβολή στη διατήρηση των τοπίων, οικοσυστημάτων, ειδών και γενετικής ποικιλίας Ανάπτυξη: προώθηση οικονομικής και ανθρώπινης ανάπτυξης που είναι κοινωνικά, πολιτιστικά και οικολογικά βιώσιμη Διοίκηση / Οργάνωση: παροχή υποστήριξης για την έρευνα, παρακολούθηση, εκπαίδευση και ανταλλαγή πληροφοριών σε σχέση με τοπικά, εθνικά και παγκόσμια θέματα για τη διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος και την οικονομική ανάπτυξη Τι προσφέρει η απόκτηση του τίτλου Τα Αποθέματα ανθρώπου και βιόσφαιρας μπορούν να αποτελέσουν πλατφόρμα ανάπτυξης της περιοχής. Δημιουργία και ενδυνάμωση προγραμμάτων για την βελτίωση της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας και την διασφάλιση της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Ευαισθητοποίηση τοπικής κοινωνίας και κυβέρνησης σε περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά ζητήματα. Ευκολότερη πρόσβαση σε διάφορες χρηματοδοτήσεις. Σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο μπορούν να αποτελέσουν πιλοτικές περιοχές και παραδείγματα καλών πρακτικών. Απόκτηση φήμης και προβολής σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Ποιος είναι υπεύθυνος Δεν απαιτείται αλλαγή στην υπάρχουσα νομοθεσία και στο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Κάθε Απόθεμα έχει το δικό του σύστημα διακυβέρνησης με το οποίο διασφαλίζεται η επίτευξη των λειτουργιών και των στόχων του Το σύστημα διαχείρισης του Αποθέματος είναι απαραίτητο να είναι ανοιχτό, εξελισσόμενο και προσαρμοζόμενο ώστε η τοπική κοινωνία να μπορεί να ανταποκρίνεται σε εξωτερικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις που ενδέχεται να επηρεάσουν τις οικολογικές και πολιτιστικές αξίες του Αποθέματος Είναι απαραίτητο να συσταθεί μια διαχειριστική επιτροπή που θα σχεδιάζει και θα οργανώνει όλες τις δραστηριότητες όλων των κοινωνικών εταίρων και εμπλεκομένων Χρηματοδότηση ενός Αποθέματος Βιόσφαιρας Το επίπεδο της χρηματοδότησης εξαρτάται από τον αριθμό και την φύση των προγραμμάτων και των δραστηριοτήτων που επιτελούνται. Πολλές φορές υπάρχουσα χρηματοδότηση μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την επίτευξη κοινών στόχων. Πιθανές πηγές χρηματοδότησης είναι η Βιομηχανία, ταξιδιωτικοί πράκτορες, ταμεία για την έρευνα, εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις. Τέλος η UNESCO μπορεί να βοηθήσει στην ανεύρεση πόρων αλλά και σταθερών χρηματοδοτικών μηχανισμών. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη η αίτηση του Δήμου Σαμοθράκης προς την UNESCO. Ο παγκόσμιος οργανισμός εξέτασε την αίτηση και εξέφρασε την ικανοποίηση του για την ποιότητα της αλλά και την πρόθεση του νησιού να ενταχθεί στην παγκόσμια λίστα περιοχών ΜΑΒ. Με βάση την κρίση της UNESCO απαιτούνται μικρές αλλαγές στην αίτηση αλλά και προσθήκη πληροφοριών που λείπουν και σύντομα η Σαμοθράκη θα είναι πλήρες μέλος του προγράμματος ΜΑΒ.
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ - ΜΕΤΑΦΕΡΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ SUSTAIN Γράφει ο Alan Pickaver Διαχειριστής του Έργου SUSTAIN Ο γενικός στόχος του προγράμματος INTERREG IVC, είναι η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των περιφερειακών πολιτικών και μέσων. Κάθε έργο που χρηματοδοτήθηκε αναμένεται να αξιοποιήσει την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των εταίρων που είναι, ιδανικά, υπεύθυνοι για την ανάπτυξη των δικών τους τοπικών και περιφερειακών πολιτικών. Η Βιώσιμη Ανάπτυξη αποτελεί βασική στρατηγική της ΕΕ και είναι ζωτικής σημασίας για τη μελλοντική ευημερία των κρατών μελών. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις ακτές, όπου ζει εντός μιας ακτίνας 50 χιλιομέτρων περισσότερο από το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης, ασκώντας μοναδική περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική πίεση. Στο πλαίσιο του έργου SUSTAIN, προβλεπόταν ότι κάθε εταίρος θα φιλοξενήσει μια συνάντηση των άλλων εταίρων του έργου. Αυτό σήμαινε ότι δώδεκα συναντήσεις θα διεξάγονταν κατά τη διάρκεια των τριών χρόνων του έργου. Κατά τις επισκέψεις αυτές,, οι εταίροι εκτός από το να εργάζονται πάνω στο εργαλείο πολιτικής που θα βοηθήσει τις τοπικές και περιφερειακές αρχές να αρχίσουν να αξιολογούν το επίπεδο της βιωσιμότητας τους, ήρθαν σε επαφή με τις διάφορες πρακτικές βιωσιμότητας του εταίρου που τους φιλοξενούσε. Από αυτή την επαφή, οι λοιποί εταίροι μπορεί να είναι σε θέση να εφαρμόσουν αυτή την πρακτική, είτε άμεσα είτε σε μια τροποποιημένη μορφή. Με το έργο στο τέλος του δεύτερου έτους του, έχουν ήδη γίνει οκτώ συναντήσεις και ο εντοπισμός και η μεταφορά βέλτιστων πρακτικών, σε συνδυασμό με τις απαραίτητες βελτιώσεις στις πολιτικές, είναι σε πλήρη εξέλιξη... Μετατρέποντας οργανικά, αγροτικά υπολείμματα σε υλικό κατάλληλο για την επικάλυψη τοπικών μονοπατιών κ. Χρηστάκης Μιλιτάδους, Πρόεδρος της Κοινότητας Κούκλιων, Κύπρος Η κοινότητά μας έχει κάνει την βιωσιμότητα ένα μόνιμο θέμα στην ατζέντα της. Ήδη πάνω από το 50% της παραγωγής ενέργειας μας είναι από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σε σύγκριση με τον στόχο του 20% του συνόλου των κρατών μελών της ΕΕ μέχρι το έτος 2020. Κατά την επίσκεψή μου στην Ολλανδία με τίτλο'' Ευκαιρίες για τα νέα κράτη μέλη ", οι εταίροι έδειξαν ολλανδικά μονοπάτια και ποδηλατόδρομους φτιαγμένα από τοπικά, φυσικά προϊόντα - στην περίπτωση αυτή κοχύλια - αντί της ασφάλτου. Συζήτησα αν τα πράσινα, βιολογικά, γεωργικά μας απόβλητα, ήτοι τα τρίμματα τους, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως εναλλακτική βιώσιμη λύση για τις επιφάνειες των μονοπατιών αντί του πηλού που χρησιμοποιείται σήμερα. Μετά τη θετική ανταπόκριση και την διαπίστωση ότι μια τέτοια ενέργεια θα βελτιώσει επίσης την πολιτική μας για την διαχείριση των απόβλητων μας, η κοινότητα αποφάσισε να επενδύσει 20000 σε ένα θρυμματιστή βιομάζας νωρίτερα αυτό το χρόνο. Μετά από αρκετούς μήνες λειτουργίας, ο τεμαχιστής παράγει περίπου 4t/hr τεμαχισμένου υλικού. Αυτό ισοδυναμεί με περίπου 20t/μέρα καθώς λειτουργεί μόνο για περίπου 6 ώρες. Χρησιμοποιείται επίσης μόνο 2 ημέρες την εβδομάδα και έτσι παράγει υλικό που αντιστοιχεί σε 40t/εβδομάδα. Αυτό είναι ήδη μέσα στο στόχο των 300t/χρόνο που είχε τεθεί από την κοινότητα κατά την έναρξη. Το παραγόμενο υλικό που χρησιμοποιείται με επιτυχία στα δημόσια μονοπάτια, εξοικονομώντας χρήματα που αλλιώς θα ξοδεύονταν για την αγορά και συντήρηση των παραδοσιακών μονοπατιών από πηλό. Επιπλέον, το πλεόνασμα του υλικού που παράγεται χρησιμοποιείται ως επίστρωμα για τα δέντρα στους κοινόχρηστους χώρους με αποτέλεσμα να εξατμίζεται λιγότερο νερό από το έδαφος και να ελαχιστοποιείται η χρήση του νερού. Επίσης από οικονομική άποψη η νέα μέθοδος είναι λειτουργική. Η υγειονομική ταφή των συγκεκριμένων αποβλήτων μας κοστίζει 8000 /χρόνο- 400 τόνοι αυτών των
γεωργικών αποβλήτων συνήθως θάβονται σε χώρους υγειονομικής ταφής με κόστος 20 / t. Κανένα από αυτά τα έξοδα δεν χρειάζεται τώρα που σημαίνει ότι η επένδυση του βιοθρυματιστή θα έχει αποσβεστεί σε 2 ½ χρόνια. Η κοινότητά μας εξετάζει πλέον άλλες λύσεις για άλλα συστήματα διαχείρισης οργανικών αποβλήτων, όπως η αγορά κομποστοποιητών που να μετατρέπουν τα οικιακά απόβλητα σε χρήσιμο, γεωργικό λίπασμα. Θα υιοθετήσουμε αυτήν την πρακτική στην πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων μας. Είμαστε περήφανοι που το παράδειγμά μας έχει επιλεγεί από την γραμματεία του INTERREG IVC για παρουσίαση στην Έκθεση Καλών Πρακτικών INTERREG IVC 2011 που πραγματοποιήθηκε στην Κρακοβία. Φώτο: Ο πρόεδρος της κοινότητας των Κούκλιων μαζί με συνεργάτες δουλεύοντας με τον βιοθρυματιστή Διασχίζοντας ένα πολιτικό χάσμα κα. Caroline Salthouse, Δημοτικό Συμβούλιο Sefton (Ηνωμένο Βασίλειο) Κατά τη διάρκεια επίσκεψης στην Κύπρο, οι εταίροι ήρθαν σε επαφή με τοπικές οργανώσεις από τις διαιρεμένες τουρκικές και κυπριακές κοινότητες που έχουν βρει τρόπους συνεργασίας, δημιουργώντας δίκτυα, συνεργαζόμενες σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος για τη θετική αλλαγή, ανεξάρτητα από τα πολιτικά προβλήματα. Το Δημοτικό Συμβούλιο του Sefton αναγνώρισε ότι οι συγκεκριμένες χρησιμοποιούμενες προσεγγίσεις μπορούν να γίνουν μια βασική κινητήριος δύναμη στη Βορειοδυτική Αγγλία, όπου σχεδιαστές θαλάσσιας πολιτικής από τις δύο μεγαλύτερες εκβολές ποταμών της Αγγλίας θα συνεργαστούν με άτομα και οργανώσεις που έχουν έναν κοινό στόχο, αλλά έχουν διαφορετικούς περιορισμούς στην εθνική νομοθεσία. Αν και η Βορειοδυτική Αγγλία δεν έχει διαιρεμένες κοινότητες, παρολαυτά οι κοινότητες της έχουν χερσαία ή/και θαλάσσια σύνορα με 5 εθνικές διοικήσεις την Ουαλία, την Σκωτία, την Νήσο του Μαν, την Βόρεια Ιρλανδία και την Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Μόνο μία από αυτές αναγνωρίζεται από την ΕΕ ως ξεχωριστό κράτος, αλλά οι δύο από τις κυριότερες εκβολές ποταμών χωρίζονται από διοικητικά σύνορα και η ανάγκη συνεργασίας των διαφορετικών διοικήσεων πέρα από αυτά τα σύνορα είναι ζωτικής σημασίας για την υλοποίηση ενός αποτελεσματικού σχεδίου διαχείρισης θαλάσσιας ζώνης σε εθνική όσο και σε μικρή τοπική κλίμακα.. Η Βρετανική κυβέρνηση έχει καθυστερήσει την δημόσια διασυνοριακή συνεργασία στη Θάλασσα της Ιρλανδίας λόγω της πολυπλοκότητας της εργασίας διαμέσου των διοικητικών συνόρων και της διαφορετικής νομοθεσίας. Ωστόσο, στη βορειοδυτική Αγγλία, οι τοπικές οργανώσεις διοργανώνουν συναντήσεις για να δοθεί το έναυσμα για διασυνοριακή συνεργασία στα πλαίσια της προετοιμασίας για την ενεργό συμμετοχή κοινωνικών εταίρων σε προγράμματα για την θάλασσα και άλλες δραστηριότητες διαχείρισης της Ιρλανδικής Θάλασσας. Αυτή τη φορά η προσέγγιση θα περιλαμβάνει την συμμετοχή κοινωνικών εταίρων από την αρχή, και με περισσότερους τοπικούς παράγοντες να συμμετέχουν". Φώτο: Λευκωσία, άποψη της λευκής ζώνης που επιτηρείται από τον ΟΗΕ κατά την επίσκεψη διαπεριφερειακής ανταλλαγής στα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου.