ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΛΑΧΤΣΗΣ ΙΑΤΡΟΣ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΟΣ Ι ΑΚΤΟΡΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΛΑΡΥΓΓΑ ΟΓΚΟΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006 3
Κωνσταντίνος Βλάχτσης ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΛΑΡΥΓΓΑ: ΟΓΚΟΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ C P ublish Eκδόσεις: ity Κίτρους Επισκόπου 7 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 203 566 www.copycity.gr ISBN:960-630-935-5 Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τµηµάτων του µε οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η µετάφραση ή διασκευή του ή εκµετάλλευσή του µε οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύµφωνα µε τις διατάξεις του ν.2121/1993 και της ιεθνούς Σύµβασης Βέρνης Παρισιού, που κυρώθηκε µε το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εµφάνισης του βιβλίου, µε φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες µεθόδους, σύµφωνα µε το άρθρο 51 του ν. 2121/1993. 4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 7 1. Καρκίνος του λάρυγγα.. 9 1.1. Επιδηµιολογικά στοιχεία 9 1.2. Ιστολογικά στοιχεία.. 10 1.3. Εντόπιση, κλινικές µορφές 13 1.4. Σταδιοποίηση 16 1.4.1. Σταδιοποίηση 17 1.4.2. Σταδιοποίηση των τραχηλικών λεµφαδενικών µεταστάσεων (Ν) 18 1.4.3. Σταδιοποίηση των αποµακρυσµένων µεταστάσεων 19 1.4.4. Στάδιο... 19 1.5. Αντιµετώπιση... 19 1.5.1. Χειρουργική θεραπεία.. 20 1.5.2. Ακτινοθεραπεία 24 1.5.3. Χηµειοθεραπεία.. 25 1.5.4. Άλλες µορφές θεραπείας. 26 1.6. Πρόγνωση. 27 2. Καρκινογένεση στον καρκίνο του λάρυγγα.. 29 2.1. Μηχανισµός και θεωρία της Ογκογένεσης (καρκινογένεσης) 29 2.2. Εξωγενή καρκινογόνα 31 5
2.2.1. Χηµικά 31 2.2.2. Ακτινοβολία. 34 2.2.3. Ιοί.. 34 2.3. Ενδογενή καρκινογόνα 38 2.3.1. Ογκογονίδια... 38 2.3.2. Ογκοκατασταλτικά γονίδια 41 2.3.3. Κληρονοµικότητα, χρωµοσωµικοί παράγοντες. 43 2.4. Απόπτωση 45 2.5. Αγγειογένεση. 46 2.6. Άλλοι µηχανισµοί. 50 3. Προγνωστικοί παράγοντες στον καρκίνο του λάρυγγα.. 53 3.1. Κλινικοί παράγοντες.. 53 3.2. Ιστολογικοί παράγοντες... 56 3.3. Ογκοπρωτεΐνες, µοριακοί δείκτες και ιοί ως προγνωστικοί παράγοντες. 57 3.3.1. Ογκοπρωτεΐνες της απόπτωσης. 58 3.3.2. Ογκοπρωτεΐνες της αγγειογένεσης.. 61 3.3.3. Άλλες ογκοπρωτεΐνες και µοριακοί δείκτες. 62 3.3.4. Ο ρόλος των ιών στην πρόγνωση του καρκίνου του λάρυγγα... 65 4. Σχόλια - Συµπεράσµατα 69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 71 6
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αποκωδικοποίηση των µηχανισµών της καρκινογένεσης και για τη διαλεύκανση της βιολογίας του καρκίνου. Η έρευνα έχει αποφέρει πλήθος πολύτιµων πληροφοριών πάνω σε διάφορες µορφές ανθρώπινου καρκίνου. Στα πλαίσια αυτά, ο καρκίνος του λάρυγγα και γενικότερα τα νεοπλάσµατα της περιοχής κεφαλής και τραχήλου αποτέλεσαν αντικείµενο πολλών ερευνητικών µελετών. Κάθε ερευνητική εργασία προσφέρει ένα ακόµη κοµµάτι στο πολυσύνθετο µωσαϊκό της καρκινογένεσης. Η κατανόηση των µηχανισµών και η γνώση που αποκτάται βοηθούν στην καλύτερη αντιµετώπιση της νόσου, στη δηµιουργία νέων θεραπευτικών σχηµάτων και σε πιο αποτελεσµατικές στρατηγικές κατά του καρκίνου. Ήδη την τελευταία δεκαετία άρχισαν να εφαρµόζονται καινούριες µέθοδοι στην καταπολέµηση των νεοπλασµάτων κεφαλής και τραχήλου, λαµβάνοντας υπ' όψιν ότι οι χειρουργικές τεχνικές έχουν παραµείνει σχεδόν αναλλοίωτες τα τελευταία 20 χρόνια. Η έρευνα έχει εστιαστεί στην ανεύρεση διαφόρων παραγόντων σε κυτταρικό και µοριακό επίπεδο οι οποίοι εµπλέκονται στον µηχανισµό της καρκινογένεσης του λάρυγγα και επηρεάζουν την πρόγνωση τόσο σε αρχικό στάδιο, όσο και µετά την πρώτη θεραπεία. Οι παράγοντες αυτοί είναι είτε ογκογονίδια τα οποία ενεργοποιούνται, είτε ογκοπροστατευτικά γονίδια τα οποία καταστέλλονται µετά την δράση καρκινογόνων. Τέτοια γονίδια είναι το p-53, το bcl-2, το EGFR, το VEGF και άλλα. Αυτά τα γονίδια είναι βασικοί ρυθµιστές των κυτταρικών οµοιοστατικών και αυξητικών µηχανισµών όπως η απόπτωση και η αγγειογένεση. Επίσης διάφοροι ιοί όπως ο ιός HPV και ο ιός EBV έχουν αποτελέσει αντικείµενο της έρευνας όσον αφορά την ογκογόνο δράση τους και τον 7
ρόλο τους στην καρκινογένεση στα καρκινώµατα κεφαλής και τραχήλου. Η ενασχόλησή µου µε τον τοµέα της ογκολογίας κεφαλής και τραχήλου µου έδωσε το έναυσµα για να προσπαθήσω να συγκεντρώσω την τρέχουσα γνώση πάνω στο θέµα αυτό. Έτσι, στο παρόν βιβλίο έγινε προσπάθεια να αναφερθούν συνοπτικά και κατανοητά στον κλινικό ιατρό οι σύγχρονες θεωρίες πάνω στον µηχανισµό της ογκογένεσης στο καρκίνωµα του λάρυγγα, καθώς και τα δεδοµένα από την διεθνή έρευνα πάνω στους νεώτερους µοριακούς προγνωστικούς δείκτες. Η διεθνής έρευνα στο πεδίο αυτό είναι εντατική και καθηµερινά εµφανίζονται νεώτερα στοιχεία. Είναι πιθανόν σε σύντοµο χρονικό διάστηµα τα δεδοµένα που είναι γνωστά και εµπεριστατωµένα σήµερα, να αλλάξουν. Όµως η βασική γνώση και ο κύριος µηχανισµός της καρκινογένεσης πιστεύω ότι έχουν ήδη γίνει κατανοητά. Θα ήθελα να ευχαριστήσω για την βοήθειά τους τον Καθηγητή Ογκολογίας Παθολογίας κ. Φούντζηλα, τον Καθηγητή Ωτορινολαρυγγολογίας κ. ανιηλίδη, τον Επίκουρο Καθηγητή Ωτορινολαρυγγολογίας κ. Νικολάου, τον Λέκτορα Ωτορινολαρυγγολογίας κ. Μάρκου, τον µοριακό βιολόγο γενετιστή κ. Γεωργακόπουλο, τον µοριακό βιολόγο γενετιστή κ. Brieger και τον ειδικευόµενο ιατρό Ωτορινολαρυγγολογίας κ. Αγγουριδάκη. 8