Κατευθύνσεις για τους Επαγγελματίες Υγείας στις Μαιευτικές Κλινικές

Sirkka Perttu Verena Kaselitz Sirkka Perttu Verena Sirkka Kaselitz Perttu Verena Kaselitz Προσεγγίζοντας την Συντροφική Βία Κατευθύνσεις για τους Επαγγελματίες Υγείας στις Μαιευτικές Κλινικές Προσεγγίζοντας την Συντροφική Βία Κατευθύνσεις για τους Επαγγελματίες Υγείας στις Μαιευτικές Κλινικές

Sirkka Perttu Verena Kaselitz Προσεγγίζοντας την Συντροφική Βία Κατευθύνσεις για τους Επαγγελματίες Υγείας στις Μαιευτικές Κλινικές 2

ISBN 952-10-3042-9 Ελλάδα (2006) 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 6 1. Εισαγωγή... 8 2. Βασικά θέματα κατά την αντιμετώπιση της βίας σε πλαίσια υγείας Ο ρόλος και οι ευθύνες των επαγγελματιών υγείας... 10 3. Αναγνωρίζοντας την βία... 12 4. Ψυχολογικά τραύματα ως αποτέλεσμα της βίας... 15 5. Εντοπίζοντας την βία... 22 6. Τα παιδιά... 28 7. Ασφάλεια... 30 8. Ερωτηματολόγιο/εργαλείο ανίχνευσης βίας... 37 9. Ιατρική εξέταση... 41 10. Διεπιστημονική Συνεργασία... 46 11. Πώς μπορεί να παραμένει ο επαγγελματίας υγείας υποστηρικτικός και ευέλικτος... 49 Διαθέσιμα Δίκτυα/Υπηρεσίες... 52 Σημειώσεις... 54 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΧΩΡΕΣ... 55 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 59 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ... 64 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΤΟΚΕΤΟ... 67 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 77 Συμπληρωματικές Βιβλιογραφικές Πηγές... 80 4

5

Πρόλογος Αυτό το εγχειρίδιο αποτελεί μέρος του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Καλές πρακτικές στην ανίχνευση θυμάτων βίας στις συντροφικές σχέσεις σε υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας για γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης και παιδιά». Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, Πρόγραμμα Δάφνη ΙΙ (Daphne II) και συγχρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Κοινωνικών Θεμάτων και Υγείας της Φινλανδίας. Η έρευνα διεξήχθη κατά το έτος 2005-2006. Ο σκοπός της έρευνας ήταν να αξιολογήσει την δυνατότητα εφαρμογής και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, του εργαλείου ανίχνευσης συντροφικής βίας που αναπτύχθηκε και αρχικά εφαρμόστηκε στην Φινλανδία. Κατά την διάρκεια της έρευνας, το εργαλείο ανίχνευσης αναπτύχθηκε περισσότερο με σκοπό να αποτελέσει ένα χρήσιμο μοντέλο έγκαιρης αναγνώρισης τη συντροφικής βίας κατά των γυναικών και παιδιών στην καθημερινή εργασία των επαγγελματιών υγείας. Συμπληρωματικά, η έρευνα είχε σκοπό να εντοπίσει και να καταγράψει τα διαφορετικά πολιτιστικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα των συμμετεχόντων αλλά και να ωφεληθεί από τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνητικών μελετών και εξελίξεων στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ο συντονιστικός οργανισμός του προγράμματος ήταν το Κέντρο Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης Palmenia του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι στην πόλη Vantaa της Φινλανδίας. Οι άλλοι συνεργάτες από την Φινλανδία ήταν το Κέντρο Υγείας στην πόλη Vihti, το Πανεπιστημιακό Κεντρικό Νοσοκομείο του Ελσίνκι-τμήμα γυναικών, και η Εθνική Γραμμή Βοήθειας Γυναικών της Φινλανδίας. Διεθνής συνεργάτες ήταν το Κέντρο Υγείας και η μη κυβερνητική οργάνωση «Καταφύγιο Γυναικών» της πόλης Tartu από την Εσθονία, το γυναικολογικό Νοσοκομείο, το κέντρο υποδοχής/πληροφοριών γυναικείων θεμάτων και το Vilnius «Καταφύγιο για μητέρες και παιδιά θύματα βίας» από την Λιθουανία, το τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του Τ.Ε.Ι. Κρήτης, το τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Παράρτημα Ηρακλείου Κρήτης), και το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Παράρτημα Θεσσαλονίκης) από την Ελλάδα. Επίσης, το Ινστιτούτο έρευνας για θέματα φύλου και πρόληψης ενάντια στην βία «Social Change» από την Αυστρία (βλ. επίσης Παράρτημα Ι). Η έρευνα βασίστηκε σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα που είχε διεξαχθεί στην Φινλανδία από το 2000 έως το 2003. Ο σκοπός του προγράμματος εκείνου ήταν να καταστρώσει μια επαρκή μέθοδο εντοπισμού, αναγνώρισης, και συζήτησης (γύρω από την) της συντροφικής βίας σε πλαίσια υγείας και φροντίδας της εγκύου γυναίκας και του παιδιού και να αναπτύξει ένα χρήσιμο εργαλείο ανίχνευσης προς καθημερινή χρήση από τους επαγγελματίες στους χώρους αυτούς. Αρκετές κλινικές υγείας και φροντίδας της εγκύου γυναίκας και του παιδιού συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Ως μέρος του προγράμματος, δύο έρευνες διεξήχθησαν οι οποίες κατέδειξαν ότι η συντροφική βία είναι ένα συχνό φαινόμενο στην Φινλανδία. Οι γυναίκες ερωτώμενες στις παραπάνω έρευνες αποκάλυψαν ότι είχαν υποστεί βία και κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης τους αλλά και κατά τα πρώτα χρόνια ανατροφής του παιδιού τους (βλ. Παράρτημα ΙΙ). Το παρόν εγχειρίδιο παρουσιάζει το εργαλείο ανίχνευσης που χρησιμοποιήθηκε στην Φινλανδία. Επίσης, προσφέρει κατευθυντήριες γραμμές για τους επαγγελματίες υγείας που εργάζονται σε κλινικές υγείας και φροντίδας της εγκύου γυναίκας και του παιδιού, σχετικά με τους τρόπους αναγνώρισης πιθανής βίας κατά των εγκύων γυναικών και υποστήριξης αυτών. Στην Φινλανδία το εργαλείο ανίχνευσης χρησιμοποιείται στις κλινικές αυτές σαν κομμάτι της διαδικασίας ελέγχου ρουτίνας κατά την εγκυμοσύνη της γυναίκας και των νεογνών. Η χρήση του εργαλείου αυτού συνιστάται και από το Υπουργείο Κοινωνικών Υποθέσεων και Υγείας της Φινλανδίας. Sirkka Pertuu Συντονίστρια Προγράμματος University of Helsinki Palmenia Centre for Continuing Education, Vantaa 6

7

1. Εισαγωγή Σκοπός του εγχειριδίου Το εγχειρίδιο αυτό έχει σκοπό να τονίσει τον σημαντικό ρόλο των επαγγελματιών υγείας σε πλαίσια φροντίδας της μητέρας και του παιδιού στην υποστήριξη των γυναικών θυμάτων συντροφικής βίας. Αναμένεται να παράσχει στους επαγγελματίες υγείας ένα πρακτικό εργαλείο βοήθειας και καθοδήγησής τους στις προσπάθειές τους να εντοπίσουν και να αναγνωρίσουν την βία στα αρχικά στάδια και να προλάβουν την συνέχισή της. Το εγχειρίδιο αυτό στοχεύει να βοηθήσει στην τοποθέτηση ερωτήσεων από τους επαγγελματίες ενσωματωμένες στην καθημερινή εξέταση ρουτίνας που διεξάγουν στα ιατρεία τους. Ρωτώντας τις γυναίκες εγκύους για πιθανή εκδήλωση συντροφικής βίας εναντίον τους κατ επέκταση προλαμβάνουμε την παιδική κακοποίηση και εμποδίζουμε την βία στην οικογένεια να συμβεί ή να συνεχιστεί. Εξετάσεις ρουτίνας θα πρέπει να γίνονται σε πλαίσια φροντίδας μητέρας και παιδιού έτσι ώστε να μπορούν οι τελευταίοι να λαμβάνουν επαρκή φροντίδα και υποστήριξη σε περίπτωση εκδήλωσης συντροφικής βίας. Εξετάσεις ρουτίνας θα πρέπει να γίνονται βάσει του σταθμισμένου ερωτηματολογίου ανίχνευ-σης και δεν θα πρέπει να εφαρμόζονται από επαγγελματίες μη εξειδικευμένους ή ειδικά εκπαιδευμένους σε θέματα συντροφικής βίας κατά των γυναικών και παιδιών, των συνεπειών αυτής και της σωστής χρήσης του εργαλείου. Ορισμοί Συντροφική βία είναι ουσιαστικά μια συμπεριφορά η οποία χαρακτηρίζεται από την άσκηση ελέγχου και την κατάχρηση της δύναμης από τον έναν, συνήθως τον άνδρα, στον άλλο, συνήθως την γυναίκα, μέσα σε ένα πλαίσιο στενής ερωτικής σχέσης. Μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους συμπεριλαμβανομένων της σωματικής, σεξουαλικής, συναισθηματικής και οικονομικής βίας, την επιβολή κοινωνικής απομόνωσης αλλά και τον συνδυασμό όλων των παραπάνω (Greater London Authority, 2001). Παρά το γεγονός ότι το εγχειρίδιο αυτό ασχολείται κυρίως με την συντροφική βία, όλες οι υπόλοιπες μορφές βίας κατά των γυναικών θεωρούνται το ίδιο σοβαρές όσο και η συντροφική. Συντροφική Βία ως ένα θέμα παγκόσμιας υγείας Η βία είναι μια σοβαρή απειλή για την υγεία των γυναικών, των παιδιών και των αγέννητων μωρών. Προσβάλει την φυσική και συναισθηματική τους ακεραιότητα τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Η βία κατατάσσεται υψηλά στην λίστα των αιτιών των τραυματισμών και θανάτων των γυναικών. Είναι κατά βάσει διαπροσωπική βία η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί χωρίς αναφορά στην προσέγγιση της ανισότητας μεταξύ των δύο φύλων. «Η συντροφική βία συμβαίνει σε όλες τις χώρες, ανεξάρτητα από την κοινωνική, οικονομική, θρησκευτική ή πολιτισμική κατάσταση κάποιου. Παρά το γεγονός ότι και οι γυναίκες μπορεί να είναι βίαιες εναντίον των ανδρών, και ότι βία συμβαίνει και μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου, η συντριπτική πλειοψηφία στα ποσοστά συντροφικής βίας βρίσκει τις γυναίκες θύματα από τους συντρόφους ή συζύγους τους (Π.Ο.Υ., 2002:89). Η συντροφική βία είναι πολύ πιθανά η πιο διαδεδομένη μορφή βίας κατά των γυναικών, ιδιαίτερα στις πολύ αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρεται σε 48 επιδημιολογικές μελέτες από όλο τον κόσμο που δείχνουν ότι μεταξύ 10% και 69% των γυναικών έχουν 8

βιώσει εμπειρίες κακοποίησης από τον βίαιο σύντροφό τους τουλάχιστον μία φορά στην ζωή τους (Π.Ο.Υ., 2002:89). Η βία κατά των γυναικών έχει σοβαρές συνέπειες στο σύστημα υγείας, καθώς μειώνει τις εργασιακές ικανότητες των γυναικών, την ποιότητα ζωής τους και την διάρκεια ζωής τους. Στις ανεπτυγμένες χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η συντροφική βία αποτελεί την πιο συχνή αιτία τραυματισμών στις γυναίκες. Η βία δεν σταματά κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Εν αντιθέσει, η περίοδος της εγκυμοσύνης και της λοχείας μπορεί να αποτελέσει ακόμη μια επικίνδυνη περίοδο μεγαλύτερης απειλής για άσκηση βίας στις γυναίκες από τους συντρόφους. Στην δεκαετία του 90 και σύμφωνα με μια σειρά μελετών, η συντροφική βία είχε οριστεί ως το μεγαλύτερο ρίσκο για την υγεία της γυναίκας. Σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο Καναδάς, η Μεγάλη Βρετανία και η Αυστραλία, επιστημονικές έρευνες διεξήχθησαν προκειμένου να διερευνήσουν την σχέση μεταξύ συντροφικής βίας και εγκυμοσύνης (Johnson et al, 2003; Huth- Bocks et al, 2002). Οι πιο πρόσφατες μελέτες που διεξήχθησαν στις Η.Π.Α., τον Καναδά και την Αυστραλία υπολόγισαν μόνο την σωματική βία αλλά ωστόσο βρήκαν ότι μεταξύ του 0,9% και 20,1% των γυναικών είχαν βιώσει βία κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης τους (Gazmararian et al, 1996). Στις Η.Π.Α. υπολογίζεται ότι 1 στις 6 έφηβες γυναίκες και 1 στις 5 εγκυμονούσες ανήλικες γυναίκες είναι θύματα σωματικής κακοποίησης. Η έρευνες επίσης αποκαλύπτουν ότι υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να βρεθεί μια γυναίκα θύμα κακοποίησης κατά την διάρκεια εγκυμοσύνης της από το να προσβληθεί από ασθένειες όπως ο διαβήτης της εγκυμοσύνης που εντοπίζονται συχνά στις γυναικολογικές κλινικές. Είναι προφανές ότι η περίοδος της εγκυμοσύνης της γυναίκας α)θέτει σε κίνδυνο τις γυναίκες, ιδιαίτερα εάν αυτές είχαν ήδη βιώσει κακοποίηση από τους συντρόφους τους, και β) προσφέρει την ιδανική ευκαιρία στους επαγγελματίες υγείας να εντοπίσουν και αναγνωρίσουν τα θύματα βίας και να τους προσφέρουν βοήθεια και υποστήριξη. Έρευνες έχουν ήδη αναπτύξει μοντέλα αναγνώρισης τέτοιας βίας και φαίνεται να υποστηρίζουν ικανοποιητικά τις γυναίκεςθύματα. Η εμπειρία δείχνει ότι τα περισσότερα περιστατικά βίας θα μπορούσαν να εξαλειφθούν εάν οι επαγγελματίες υγείας είχαν λάβει ειδική εκπαίδευση και συστηματικά ρωτούσαν τις γυναίκες για εμπειρίες βίαιων επεισοδίων. Επίσης, πολλές έρευνες έχουν τονίσει την σημαντικότητα της χρήσης εργαλείων και ερωτηματολογίων ανίχνευσης βίας καθώς αυτά αυξάνουν σημαντικά τα ποσοστά εντοπισμού περιστατικών. Το εγχειρίδιο αυτό παρουσιάζει εργαλεία και ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν στις υπηρεσίες υγείας για τον εντοπισμό της βίας (βλ. Παράρτημα ΙΙΙ). Ωστόσο, η αποτυχία των επαγγελματιών υγείας να αναγνωρίσουν την ενδοοικογενειακή βία και να προσφέρουν υποστήριξη στα θύματα, αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα (Bacchus et al, 2004b). Μια σύντομη περίληψη των ερευνών για την συντροφική βία κατά την διάρκεια και μετά την εγκυμοσύνη παρουσιάζεται στο Παράρτημα ΙV. Στην συνέχεια παρουσιάζεται επιπλέον προτεινόμενη βιβλιογραφία στο υπό παρουσίαση θέμα. 9

2. Βασικά θέματα κατά την αντιμετώπιση της βίας σε πλαίσια υγείας Ο ρόλος και οι ευθύνες των επαγγελματιών υγείας Οι επαγγελματίες υγείας, ιδιαίτερα στις γυναικολογικές κλινικές, βρίσκονται στην ιδανική θέση για να βοηθούν και να υποστηρίζουν τις γυναίκες που βίωσαν συντροφική βία. Εξετάσεις υγείας ρουτίνας κατά την εγκυμοσύνη και μετά τον τοκετό που συχνά χρειάζονται από τις γυναίκες προκειμένου να διεκδικήσουν κοινωνικά επιδόματα, αποτελούν μια εξαιρετική ευκαιρία στους επαγγελματίες να αναγνωρίσουν σημάδια βίας στις γυναίκες. Επιπλέον, η εμπιστευτικότητα που εγγυώνται οι επαγγελματίες υγείας κατά τις επαγγελματικές τους συναντήσεις με τις γυναίκες εγκύους αποτελεί μια πολύ καλή βάση συζήτησης με τις γυναίκες αυτές για τις εμπειρίες τους. Ωστόσο, θα ήταν σημαντικό οι επαγγελματίες υγείας να αρχίζουν τις συζητήσεις αυτές για τις εμπειρίες βίας των γυναικών καθώς είναι γνωστό ότι οι γυναίκες συνήθως δυσκολεύονται να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους γιατί αισθάνονται άβολα, ντρέπονται και φοβούνται για τις συνέπειες που θα έχει μια τέτοια αποκάλυψη, αλλά και γιατί πιστεύουν ότι επαγγελματίες δεν θα μπορούν να τις βοηθήσουν (Bacchus et al, 2002). Εξετάσεις ρουτίνας σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία θα πρέπει να ξεκινήσουν. Όλες οι γυναίκες θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να έχουν προσωπική και απόρρητη συνάντηση με τον ειδικό επαγγελματία τουλάχιστον μια φορά κατά την επίσκεψή τους στην κλινική. Η συνάντηση αυτή θα μπορούσε να αποβεί σημαντική για την αποκάλυψη πιθανής βίας. Ωστόσο, οι επαγγελματίες υγείας είναι μόνο μια ομάδα ειδικών μέσα σε ένα ευρύτερο δίκτυο υποστήριξης που είναι αναγκαίο να βοηθήσουν τα θύματα της συντροφικής βίας. Ο ιδιαίτερος ρόλος των επαγγελματιών υγείας συνοψίζεται στον εντοπισμό των θυμάτων βίας και στην ενεργοποίηση μιας διαδικασίας που θα οδηγήσει στην διακοπή της κακοποίησης. Για τον λόγο αυτό, είναι πλέον σημαντικό να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των παραπάνω επαγγελματιών και άλλων σχετικών φορέων και των τοπικών αρχών. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό και χρήσιμο να υπάρχει και να διατίθεται σχετικό ενημερωτικό υλικό στις γυναικολογικές κλινικές και τα ιδιωτικά ιατρεία. Οι ευθύνες των επαγγελματιών υγείας είναι: 1. Να αναγνωρίζουν την κακοποίηση 2. Να φέρνουν το θέμα της βίας προς συζήτηση 3. Να πάρουν συνέντευξη, να υποστηρίξουν και να καθοδηγήσουν/συμβουλέψουν το θύμα κακοποίησης 4. να διεξάγουν μια προσεκτική ιατρική εξέταση και έκθεση του περιστατικού 5. να φέρουν αποδεικτικά στοιχεία της βίας (τραυματισμοί, ψυχολογικά προβλήματα, κλπ) 6. να συζητήσουν για τα παιδιά 7. να καταγράψουν και καταγγείλουν την βία σε αντιστοιχία με τους υπάρχοντες νόμους 8. να παραπέμψουν το θύμα σε άλλους υποστηρικτικούς φορείς 9. να συντονίσουν την συνεργασία με άλλους επαγγελματίες 10

Βασικά θέματα για την φροντίδα της μητέρας και του παιδιού: 1. Νεαρές έγκυες γυναίκες και μητέρες νεογέννητων παιδιών βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο συντροφικής κακοποίησης: Εντοπίστε το θύμα, εντοπίστε το πρόβλημα της βίας και συζητήστε μαζί της για τις επιδράσεις και τις συνέπειες. 2. μιλήστε στην γυναίκα για τις εμπειρίες βίας που είχε στην σχέση της. Προσέξτε ιδιαίτερα στους ελεγκτικούς μηχανισμούς στην συμπεριφορά του άνδρα-θύτη (στοιχεία υποτίμησης, απομόνωσης και εκφοβισμού της γυναίκας) 3. Ερωτήσεις για την βία στις σχέσεις των γυναικών θα έπρεπε να αποτελούν καθημερινό κομμάτι της εξέτασης των επαγγελματιών υγείας. Κάθε γυναίκα θα πρέπει να ερωτηθεί γι αυτό μέσω της χρήσης ενός σταθμισμένου εργαλείου ανίχνευσης στοιχείων βίας. Η βοήθεια και υποστήριξη των θυμάτων βίας αποτελεί ύψιστη ηθική υποχρέωση των επαγγελματιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας. 11

3. Αναγνωρίζοντας την βία Η έγκαιρη αναγνώριση της άσκησης βίας στις γυναίκες-θύματα σίγουρα δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Ωστόσο, η διεθνής έρευνα κατέστη ικανή την καταγραφή μερικών σημείων που θα μπορούν να βοηθούν τους επαγγελματίες υγείας που θα έρχονται σε επαφή με τις γυναίκες να εντοπίσουν ευκολότερα τα σημάδια κακοποίησης. Λίστες με δείκτες που καταδεικνύουν την πιθανή άσκηση βίαιης συμπεριφοράς έχουν σχηματιστεί από ερευνητές, ωστόσο η ακριβής αναγνώριση της βίας απαιτεί συμπληρωματικές πληροφορίες σχετικά με την φυσική και ψυχολογική κατάσταση της γυναίκας και τις συνθήκες ζωής της. Οι γυναίκες είναι συνήθως αρκετά διστακτικές να ξεκινήσουν μια συζήτηση για αυτό που τους συμβαίνει, και σε περίπτωση που ζητήσουν βοήθεια από τις δημόσιες υπηρεσίες, είναι πολύ πιθανό να απευθυνθούν αρχικά στους επαγγελματίες υγείας. Συνήθως οι γυναίκες δεν αναζητούν βοήθεια παρά μόνο όταν η κακοποίηση που βιώνουν συνεχίζεται για μεγάλο διάστημα. Για αυτόν ακριβώς τον λόγω θεωρείται σημαντική η ανάπτυξη λειτουργικών μοντέλων προς χρήση και εφαρμογή στις γυναικολογικές κλινικές ώστε να βελτιωθεί ο έγκαιρος εντοπισμός της κακοποίησης και να έρθει το θέμα την επιφάνεια. Σημάδια που μπορεί να καταδεικνύουν πιθανή άσκηση βίας είναι τα παρακάτω: Η γυναίκα καταφτάνει στην γυναικολογική κλινική σε προχωρημένο στάδιο της εγκυμοσύνης της από το συνηθισμένο. Η έγκυος γυναίκα είναι αρκετά μικρή ηλικιακά ή έφηβη. Η εγκυμοσύνη δεν ήταν προγραμματισμένη και/ή ανεπιθύμιτη. Η γυναίκα φαίνεται αρκετά απασχολημένη με άλλα πράγματα και πολύ αγχωμένη. Η γυναίκα συχνά ακυρώνει/ξεχνάει τα ραντεβού της με τον γιατρό. Η γυναίκα φαίνεται να μην προσέχει τον εαυτό της και την εμφάνισή της. Η προσωπική και οικογενειακή της ζωή χαρακτηρίζεται από κοινωνική απομόνωση και έχει πολύ λίγες επαφές με κάποιους φίλους και συγγενείς. Παραπονιέται συχνά ότι ενοχλείται, είναι ανυπόμονη και κουρασμένη (καθώς και όταν φροντίζει τα παιδιά της). Έχει παρελθούσες αποβολές/εκτρώσεις. Καπνίζει ή έχει αυξήσει το κάπνισμα. Κάνει χρήση αλκοόλ ή έχει αυξήσει την χρήση αυτού. Κάνει χρήση ναρκωτικών. Κάνει χρήση υπνωτικών ή αντικαταθλιπτικών ή ηρεμιστικών Έχει επιπλοκές κατά την εγκυμοσύνη της όπως ουρική λοίμωξη, γυναικολογικές λοιμώξεις, πρόωρες συσπάσεις μήτρας ή και πρόωρο τοκετό. Παρουσιάζει σωματικά τραύματα (συνήθως γρατζουνιές, πληγές, μελανιές, καψίματα ή σπασίματα κλπ) Έχει ιστορικό συνεχών τραυματισμών και ατυχημάτων (πτώσεις, γλίστρημα, στραμπούλισμα, κλπ). Οι τραυματισμοί βρίσκονται σε περιοχές του σώματος καλυμμένες από τα ρούχα: θώρακας, χέρια, πόδια, κοιλιά. Παρουσιάζει ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως διάφοροι σωματικοί πόνοι, αϋπνίες, εφιάλτες, διατροφικές διαταραχές, απότομες αλλαγές βάρους. Φοβάται τον τοκετό. Διακατέχεται από πανικό κατά την διάρκεια τοκετού. 12

Η συμπεριφορά της γυναίκας αλλάζει όταν ο σύζυγος/σύντροφος είναι παρών. Ο σύζυγος/σύντροφος της συμπεριφέρεται υπερ-προστατευτικά ή αντίθετα μειώνει την σημασία της κατάστασης, δείχνει ενοχλημένος από εκείνη ή συμπεριφέρεται ιδιαίτερα ανυπόμονα στα θέματα που την αφορούν. Ο σύζυγος/σύντροφος θέλει να είναι πλήρως αναμεμιγμένος στην υπόθεση της εγκυμοσύνης της γυναίκας και δεν θέλει να την αφήνει μόνη στις συναντήσεις της με τον γιατρό. Τόσο η γυναίκα όσο και ο σύντροφός της αρνούνται οποιαδήποτε συμπληρωματική θεραπεία ή υπηρεσία. ΔΕΙΚΤΕΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Τραυματισμοί: μελανιές, πληγές, κατάγματα, πληγές στην οδοντοστοιχία, πληγές στο κεφάλι, εσωτερικές πληγές, αποβολές, καψίματα. Οι τραυματισμοί δεν αντιστοιχούν στις δοθείσες εξηγήσεις περί τον τρόπο που συνέβησαν. Τραυματισμοί για τους οποίους η γυναίκα δεν θέλει/δεν μπορεί να δώσει εξηγήσεις Ιστορικό αδικαιολόγητων τραυματισμών. Ιστορικό επαναλαμβανόμενων τραυματισμών. Τραυματισμοί σε καλά προφυλαμένα μέρη του σώματος. Καψίματα σε ασυνήθεις σημεία του σώματος ή ασυνήθιστου τύπου. Χρονική καθυστέρηση μεταξύ τραυματισμών και αναζήτησης βοήθειας. Σωματικά τραύματα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. ΔΕΙΚΤΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Τραυματισμοί στα γεννητικά όργανα, στον πρωκτό, τους μηρούς και το στήθος. Ερεθισμοί στα γεννητικά όργανα, τα ούρα και τον πρωκτό. Συχνές μολύνσεις στα γεννητικά όργανα και/ή στα ούρα. Πόνος ή φαγούρα στα γεννητικά όργανα. Πόνος στην κοιλιακή χώρα. Σεξουαλικά μεταδιδόμενες μολύνσεις/ασθένειες. Αιμορραγία του κόλπου και της μήτρας. Επίπονη καταρροή ούρων Δυσκολίες στο βάδισμα και/ή κάθισμα Σπασμοί της μήτρας κατά την γυναικολογική εξέταση. Απροκάλυπτη σεξουαλική συμπεριφορά/ομιλία Ερωτικά δαγκώματα. Ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη/έκτρωση. ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Η οικονομική βία είναι συνήθως ιδιαίτερα εμφανής στις ηλικιωμένες γυναίκες αλλά και στις νεαρότερες. Φτώχεια 13

Έλλειψη στέγης Χρέη Έλλειψη τροφής και στοιχειωδών ανέσεων για την οικογένεια Απλήρωτοι λογαριασμοί/ανικανότητα να πληρωθούν. Ανεπαρκής τροφή/ρουχισμός Αδικαιολόγητη διαφορά μεταξύ του εισοδήματος και των συνθηκών διαβίωσης. Αδικαιολόγητη ή αιφνίδια ανάληψη χρημάτων από τραπεζικούς λογαριασμούς. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει ένας μόνο από τους παραπάνω δείκτες που προβλέπουν την πιθανή θυματοποίηση της γυναίκας από τον σύντροφό της. Μερικές γυναίκες μπορεί να φέρουν ένα συνδυασμό των παραπάνω ή κανένα από αυτά. 14

4. Ψυχολογικά τραύματα ως αποτέλεσμα της βίας Το ψυχολογικό τραύμα είναι συνέπεια μιας υπέρμετρα ανεξέλεγκτης εμπειρίας που μπορεί να συμβεί στον καθένα και η οποία συχνά οδηγεί το άτομο στο να βιώσει αισθήματα ανημποριάς, ευαλωτότητας και έλλειψης ελέγχου της ζωής του (Everstine & Everstine, 1993). Έντονες αντιδράσεις στο τραύμα Έντονες αντιδράσεις στο προκληθέν τραύμα είναι αντιδράσεις που χαρακτηρίζονται από το σοκ που πεθαίνει το άτομο και που μπορούν να κρατήσουν από λίγες ώρες μέχρι και μερικές ημέρες. Ωστόσο, μπορούν επίσης να παρουσιαστούν με καθυστέρηση μιας με δύο ημερών και να κρατήσουν από μερικές ημέρες έως τέσσερις με έξι εβδομάδες. Οι έντονες αντιδράσεις στο τραύμα είναι φυσιολογικές αντιδράσεις σε ένα τραυματικό γεγονός. Οι παρακάτω παρουσιαζόμενες συμπεριφορές/συμπτώματα μπορούν να συμβούν και να εμφανιστούν ταυτόχρονα. Εμφανής συμπεριφορά/συμπτώματα: Φόβος (αγωνία, βηματισμός πάνω-κάτω, ανικανότητα του ατόμου να σταθεροποιηθεί στο ίδιο σημείο, τρίψιμο χεριών, ιδρώτας, εχθρική συμπεριφορά) Εναλλαγές (χάσιμο της φωνής, εμετός, ξαφνικός σωματικός πόνος, ξεροκατάπημα, ζαλάδες) Ηρεμία, απάθεια και κωματώδης κατάσταση (ακινησία, αδιαφορία για το τι συμβαίνει γύρω της) Παράλογη συμπεριφορά (π.χ. χαχανητά, συνεχές γέλιο) Ψύχραιμη συμπεριφορά με απόλυτη άρνηση των ψυχολογικών επιδράσεων της βίας (π.χ. ήρεμη περιγραφή του βιασμού της) Συναισθηματικές/αντιληπτικές εμπειρίες: Άγχος, πανικός, σύγχυση Μούδιασμα Δυσπιστία («δεν μπορεί να είναι αλήθεια») Κενά μνήμης Ανικανότητα σκέψης και λειτουργίας Διαστρεβλωμένη αντίληψη του χρόνου Απώλεια συναισθημάτων (συναισθηματικό «πάγωμα») Κατάθλιψη, αισθήματα αχρηστίας Αισθήματα ενοχής, ντροπής Αποστασιοποίηση Αποπροσωποίηση, αποπροσανατολισμός, εμπειρίες απομάκρυνσης από το σώμα και ύπνωσης Αμνησία 15

Μακροπρόθεσμα συμπτώματα / Μετατραυματικό Στρες (PTSD) Τα μακροπρόθεσμα συμπτώματα είναι σημάδια και αλλαγές στην συμπεριφορά, τα συναισθήματα, τις σχέσεις, την κοινωνική ζωή, τα προσωπικά χαρακτηριστικά, τις συνθήκες διαβίωσηςκαι/ή την κατάσταση υγείας του ατόμου. Οι έντονες αντιδράσεις στο τραύμα και τα μακροπρόθεσμα συμπτώματα μπορεί να είναι δεμένα μεταξύ τους (βλ. νοσοκομειακές πτέρυγες επειγόντων περιστατικών). Μετατραυματικό Στρες (PTSD) είναι μια ιατρική διάγνωση που αφορά μακροπρόθεσμα συμπτώματα που δημιουργούνται από επαναλαμβανόμενα συμβάντα που περιέχουν απειλές θανάτου, σοβαρούς σωματικούς τραυματισμούς ή απειλές για την σωματική ακεραιότητα του ατόμου. Επαναλαμβανόμενες επιθέσεις, φυσική εγγύτητα με τον στρεσογόνο παράγοντα (=επιτιθέμενος, θύτης) και η αντίληψη ότι τα πράγματα είναι εκτός ελέγχου και πρόβλεψης από το θύμα, αυξάνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης του μετατραυματικού στρες. Επίσης, άλλες τραυματικές καταστάσεις που δημιουργούν το μετατραυματικό στρες είναι για παράδειγμα, η κατάσταση ομηρίας, βασανισμού, βιασμού, απαγωγής, ληστείας, κ.α.. Το μετατραυματικό στρες μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρό ή μακράς διάρκειας όταν ο στρεσογόνος παράγοντας είναι άνθρωπος (αντί μιας φυσικής, για παράδειγμα, καταστροφής). Το υπερβολικό άγχος επηρεάζει τα θύματα σε πολλά επίπεδα όπως στα: σωματικό, συναισθηματικό, αντιληπτικό, συμπεριφοριακό και χαρακτηριολογικό. Μπορεί να οδηγήσει σε πλήθος ψυχιατρικές διαταραχές όπως διαταραχές προσωπικότητας, διατροφικές διαταραχές, χρήση ουσιών και αυτό-καταστροφική συμπεριφορά (Dutton 1995; van der Kolt et al, 1996). Ωστόσο, η ανάπτυξη του μετατραυματικού στρες αποτελεί μια περίπλοκη διαδικασία: Οι αντιδράσεις στο τραύμα δεν αποτελούν ένα σύστημα το οποίο μοιραία οδηγεί σε εκδηλώσεις διανοητικών διαταραχών αλλά πολλές κακοποιημένες γυναίκες υποφέρουν από τα σοβαρά συμπτώματα γνωστά ως μετατραυματικό στρες. Το μετατραυματικό στρες θα πρέπει να προσεγγιστεί ως το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας παγίδευσης εξαιτίας του εξαναγκαστικού ελέγχου από τον θύτη που οδηγεί το θύμα στην εντύπωση/στο συμπέρασμα ότι η διαφυγή του είναι αδύνατη. Το μετατραυματικό στρες θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ως μια φυσική ανθρώπινη αντίδραση σε υπερβολικά μεγάλες και σοβαρές εμπειρίες του ανθρώπινου νου, σώματος και κοινωνίας (διαπροσωπικό και δομικό τραύμα). Χρησιμοποιώντας διαφορετικές στρατηγικές αντιμετώπισής του, μειώνουμε σημαντικά τις συνέπειες του τραύματος. Συναισθηματικά / Αντιληπτικά Συμπτώματα Φοβισμένη συμπεριφορά / συνεχής έλεγχος για τυχόν παρακολούθηση από κάποιον / άστατες αντιδράσεις Έλλειψη ενδιαφέροντος για τα πράγματα / κατάθλιψη Υπερβολική εξάρτηση ή απομόνωση 16

Εχθρότητα, ευερεθιστότητα, ή εκρήξεις θυμού Ξαφνικές αλλαγές διάθεσης/διστακτικότητα Αισθήματα μοναξιάς/διαφορετικότητας/στιγματισμού Μόνιμης αίσθηση καταστροφής (ανυπαρξίας μέλλοντος) Αγωνία/αίσθηση παγίδευσης Ανυπαρξία συναισθημάτων/ «παγωμένος εαυτός» Διαταραχές ύπνου: δυσκολία στον ύπνο, αϋπνία, εφιάλτες Αυξανόμενη χρήση/εξάρτηση αλκοόλ και ουσιών Τάσεις αυτοκτονίας (σκέψεις/απόπειρες/αυτοκτονίες) Συμπεριφοριακά Συμπτώματα Απώλεια σχέσεων με φίλους και συγγενείς Μειωμένη ή ανύπαρκτη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή/χόμπι/συνεχής βιασύνη για να επιστρέψει στο σπίτι Μούδιασμα/υποτακτική συμπεριφορά Ακύρωση αποφάσεων/ακύρωση συναντήσεων λόγω έλλειψη μνήμης Απόσυρση και απομόνωση Αποφυγή συναντήσεων/συζητήσεων σχετικά με το τραύμα Δυσκολία διανοητικής συγκέντρωσης (π.χ. διάβασμα βιβλίων, τηλεόραση, κλπ) Ανεπαρκής γονεϊκές αντιδράσεις, παιδική κακοποίηση Σωματικά Συμπτώματα / Ασθένειες Ανεξήγητα σωματικά συμπτώματα: πόνοι, κλπ. Υπερένταση Στομαχικός πόνος/κολικός εντέρου Διαταραχές κλιμακτηρίου Πόνοι στο στήθος/στην καρδιά/αρρυθμίες Δυσκολίες στην αναπνοή/συμπτώματα άσθματος/άσθμα Διατροφικές διαταραχές: έλλειψη ορέξεως / χάσιμο βάρους, υπερβολικό φαγητό/παχυσαρκεία Συνέπειες του Τραύματος «γιατί δεν φεύγει από την βίαιη σχέση»; Η επίδραση του τραύματος δυσκολεύει πολύ τα πράγματα στην απόφαση της γυναίκας να φύγει από την βίαιη σχέση. Σταδιακά, αυξανόμενες κακοποιήσεις, κακομεταχείριση, εκφοβισμός και απειλές εναντίον της, δημιουργούν ένα «τραυματικό δεσμό» στην γυναίκα και παίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις της. Τα κεντρικά σημεία σε αυτόν τον τραυματικό δεσμό είναι η χρήση του «τροχού της δύναμης και του ελέγχου» και ο «κύκλος της βίας». 17

Η χρήση του «τροχού της δύναμης και του ελέγχου» Η κάθε μια συναισθηματική και/ή σωματική πράξη κακοποίησης αυξάνει την αίσθηση της δύναμης και του ελέγχου του θύτη πάνω στο θύμα. Η δύναμη και ο έλεγχος σημαίνουν ότι ο θύτης σταθερά διαχειρίζεται τις πράξεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αξίες του θύματος εκμεταλλευόμενος την στενή σχέση με το θύμα και τα συναισθήματα ενότητας του θύματος. Αυτό ακριβώς μειώνει την ικανότητα του θύματος να σκεφτεί σωστά και αντικειμενικά για την υπάρχουσα κατάσταση και να δράσει αυτοδύναμα και ανεξάρτητα. Η δύναμη και ο έλεγχος μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές τόσο ορατές/άμεσες όσο και «αόρατες»/έμμεσες (βλ. Εικόνα 1 «Ο τροχός της δύναμης και του Ελέγχου», [Pence & Paymar, 1993], και Εικόνα 2 «Ο τροχός της ισότητας», [Pence & Paymar, 1993], ο οποίος δείχνει τι σημαίνει η ισότητα των φύλων σε μια σχέση χωρίς βία). Ο κύκλος της βίας Ο κύκλος της βίας (βλ. Εικόνα 3, From Dark to Light 1995) σημαίνει ότι στην σχέση υπάρχουν τόσο περίοδοι κακοποίησης και κακομεταχείρησης όσο και περίοδοι ειρήνης. Η αλλαγή από την μια περίοδο στην άλλη είναι γνωστή στην βιβλιογραφία των θεωριών μάθησης ως «αποσπασματική ενδυνάμωση». Η διεθνής έρευνα στο θέμα αυτό έχει ήδη δείξει ότι το μοντέλο αυτών των διαδικασιών συμπεριφοράς παράγει συναισθηματικούς δεσμούς και μειώνει την ικανότητα του θύματος για αυτοδύναμη λήψη αποφάσεων. Οι περίοδοι κακοποίησης δημιουργούν απόγνωση και έλλειψη ελπίδας στο θύμα ενώ οι περίοδοι ειρήνης φέρνουν ανακούφιση και ελπίδα. Ο «τροχός της δύναμης και του ελέγχου», ο «τροχός της ισότητας» και ο «κύκλος της βίας» αποδεικνύονται πολύ χρήσιμα εργαλεία όταν έχουμε να κάνουμε με θύματα συντροφικής βίας στο ότι τα βοηθούν να καταλάβουν την κατάσταση που βιώνουν καλύτερα. Ο σκοπός υποστήριξης του θύματος είναι πάντα να το ενδυναμώσουμε έτσι ώστε να πάρει την ζωή του στα χέρια του. Αυτό φυσικά απαιτεί συναίσθηση και υπομονή από την πλευρά των επαγγελματιών υγείας και των κοινωνικών λειτουργών καθώς η διαδικασία της ενδυνάμωσης μπορεί να πάρει πολύ χρόνο. 18

Πηγή: Pence E. & Paymar M., (1993) Education Groups For Men Who Batter. The Duluth Model. Springer Publishing Company. New York. Εικόνα 1. Ο Τροχός της Δύναμης και του Ελέγχου 19

Πηγή: Pence E. & Paymar M., (1993) Education Groups For Men Who Batter. The Duluth Model. Springer Publishing Company. New York. Εικόνα 2: Ο Τροχός της Ισότητας 20

Η γυναίκα αισθάνεται πόνο, φόβο, απόγνωση, ταπείνωση Ο σύντροφος βρίσκει δικαιολογίες για τις πράξεις του και ελαχιστοποιεί την σημασία τους ΑΡΝΗΣΗ Μακάρι να μην το είχε κάνει αυτό Η γυναίκα κατηγορεί τον εαυτό της 1. ΕΚΡΗΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ Η γυναίκα διακατέχεται από φόβο ΟΙ ΕΝΤΑΣΕΙΣ ΞΑΝΑΡΧΙΖΟΥΝ Ο σύντροφος σταδιακά εκφράζει θυμό και ασκεί και πάλι βία Ο σύντροφος ζητάει συγνώμη και λέει ότι την αγαπάει Φάση «Μήνας του μέλιτος» Δεν θα ξανασυμβεί Η γυναίκα ξαναβρίσκει την ελπίδα της Καθώς αισθάνεται ότι ο σύντροφος την αγαπά «ΚΡΥΜΜΕΝΗ ΒΙΑ» Πηγή: Status of Women Council of the Northwest Territories 1995. Εικόνα 3: Ο Κύκλος της Βίας 21

5. Εντοπίζοντας την βία Το έργο των ειδικών επαγγελματιών υγείας και πρόνοιας για την εντοπισμό και την αντιμετώπιση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών και παιδιών (ή βίας από κάποιο συγγενικό ή άλλο πρόσωπο) είναι αδιαμφισβήτητα πολύ δύσκολο αλλά ιδιαίτερα σημαντικό. Πιο συγκεκριμένα, η διεθνής έρευνα έχει δείξει ότι οι περισσότερες γυναίκες αντιδρούν θετικά όταν ερωτώνται από ειδικούς για τις εμπειρίες τους παρόλο που από μόνες τους δεν θα ξεκινούσαν να συζητήσουν για αυτό (Stenson et al. 2001b; Bacchus et al, 2002; Perttu, 2004/Annex 2; Βλ. Παράρτημα ΙΙ). Για τον λόγω αυτό, εξετάσεις και ερωτήσεις ρουτίνας μέσα από ένα σταθμισμένο ερευνητικό εργαλείο, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της ιατρικής και προνοιακής φροντίδας προς τις έγκυες κακοποιημένες γυναίκες που επισκέπτονται τις γυναικολογικές κλινικές και τις υπηρεσίες φροντίδας της μητέρας και του παιδιού. Γενικές Παρατηρήσεις Εμπιστευτικότητα Μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ του επαγγελματία υγείας και της γυναίκας διευκολύνει την τελευταία να «ανοιχτεί» και να μιλήσει ελεύθερα για τις προσωπικές της στιγμές μέσα στην σχέση της. Κατά την εργασία με αλλοδαπές γυναίκες σίγουρα χρειάζεται να επενδυθεί περισσότερος χρόνος προκειμένου να χτιστεί μια σχέση εμπιστοσύνης για τους ευνόητους λόγους της διαφοράς πολυτισμικών χαρακτηριστικών, τα οποία θα πρέπει να γίνουν κατανοητά και σεβαστά. Για παράδειγμα, εάν η γυναίκα αναφέρει προβλήματα ύπνου και ανησυχίες ο ειδικός λειτουργός θα πρέπει να υποψιαστεί πιθανή ύπαρξη βίας στο σπίτι. Σε περίπτωση, τέλος, που υπάρχουν προβλήματα συνεννόησης με την γυναίκα (π.χ. διαφορετική γλώσσα) συνιστάται η χρησιμοποίηση μιας εξωτερικής γυναίκας μεταφράστριας η παρουσία της οποίας θα βοηθήσει στην αύξηση της σχέσης εμπιστοσύνης. Ζήλεια Πολλές γυναίκες όταν μιλούν για την ζήλεια των συντρόφων τους ουσιαστικά μιλάνε για κακοποίηση, όπως για παράδειγμα όταν λένε πως ο σύντροφος τις περιορίζει στις κοινωνικές τους δραστηριότητες και τις εμποδίζει να βλέπουν τους φίλους τους. Επιπλέον, οι γυναίκες συχνά αναφέρουν ότι οι σύντροφοι τις ελέγχουν για το που πηγαίνουν όταν βγαίνουν έξω, ποιους συναντούν και τι συζητούν μαζί τους. Οι άνδρες συνηθίζουν να ελέγχουν ακόμη και τα τηλεφωνήματα των γυναικών ή τα μηνύματα που λαμβάνουν στο κινητό ή στο ηλεκτρονικό τους ταχυδρομείο, ρωτάνε εξονυχιστικά για τους συναδέλφους που έχουν στην εργασία τους και πολλές φορές υπονοούν ότι υπάρχουν και ερωτικοί δεσμοί μαζί τους. Οι γυναίκες ωστόσο, δεν βιώνουν πάντα τις παραπάνω συμπεριφορές ζηλοτυπίας των συντρόφων τους ως περιοριστικές και δεν χαρακτηρίζουν τον εαυτό τους κακοποιημένες ή καταπιεσμένες. 22