Ε.Μ.Π. ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση: Πολεοδομία και Χωροταξία Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της αστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα Διαχρονικές αναγνώσεις Υπεύθυνες: Ντίνα Βαΐου, Μαρία Μαντουβάλου, Μαρία Μαυρίδου Μάθημα: Μεταλλαγές των ιδεών για την πόλη και σχεδιασμοί στον 20 ό αιώνα
2
Εισαγωγή. 7 Μέρος Ι Από τον 19 ο αιώνα στον μεσοπόλεμο Μαρία Μαντουβάλου 1. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός της Αθήνας 1830-1940 11 1. Οι κοινωνικοί προσδιορισμοί του πολεοδομικού σχεδιασμού..12 2. Τα πολεοδομικά σχέδια..17 Οθωνική περίοδος (1833-1864) 17 Περίοδος 1864-1909...21 Περίοδος 1909-1940...24 Μαρία Μαντουβάλου Μαρία Καλαντζοπούλου 2. Πολεοδομία και πολιτικοκοινωνικά διακυβεύματα στην Ελλάδα του μεσοπολέμου.33 1. Η πολεοδομία μεταξύ ουδετερότητας και πολιτικής στράτευσης.34 2. Πολιτικές διαστάσεις της επιστημονικής συζήτησης για τον χώρο στην Ελλάδα.38 3. Επιχειρώντας μια αποτίμηση.50 Μέρος ΙΙ Από την μεταπολεμική ανοικοδόμηση στην ευρωπαϊκή ενοποίηση Μαρία Μαντουβάλου 3. Η οικοδομή στην Αθήνα μετά τον πόλεμο: Οικονομικές και κοινωνικές απόψεις μιας ευκαιριακής ανάπτυξης.55 1. 1950-60: Η ανοικοδόμηση της Αθήνας, τομέας ευκαιρίας 56 2. Τα χαρακτηριστικά της οικοδομικής δραστηριότητας και η ανάπτυξη της πόλης.58 3. Τα επαγγέλματα της οικοδομής σαν ομάδα πίεσης...60 4. Κοινωνική συναίνεση και ταξική δόμηση.62 Μαρία Μαντουβάλου 4. Οι εκσυγχρονιστικές πολιτικές των βενιζελικών κυβερνήσεων για την πόλη και την πολεοδομία και η μεταπολεμική αστική ανάπτυξη...67 1. Οι βενιζελικές μεταρρυθμίσεις... 68 2. Οι ρυθμίσεις του μεσοπολέμου και το μεταπολεμικό σύστημα γης και οικοδομής...70 3. Πολεοδομικές πολιτικές και πολιτικοκοινωνική στρατηγική..73 4. Σημερινά διακυβεύματα..74 Μαρία Μαντουβάλου Μαρία Μαυρίδου 5. Αυθαίρετη δόμηση: Μονόδρομος σε αδιέξοδο;.. 77 1. Το ζήτημα της κατοικίας και οι ανισότητες της οικονομικής ανάπτυξης: οργανωμένη δόμηση και αυτοκατασκευές.. 80 2. Κατοικία και οικονομική πολιτική στην Ελλάδα.. 84 3. Αυθαίρετη δόμηση και οικοδομική δραστηριότητα 88 4. Ενσωμάτωση στη ζωή της πόλης μέσω των αυθαιρέτων Η περίπτωση της περιοχής Ν. Λιοσίων Αττικής 95 3
5. Οι δύο όψεις της αυθαίρετης δόμησης: κοινωνική συναίνεση υποβάθμιση της οργάνωσης του χώρου και της λειτουργίας των θεσμών 104 6. Αντί για επίλογο 106 Ντίνα Βαΐου, Μαρία Μαντουβάλου, Μαρία Μαυρίδου 6. Η μεταπολεμική ελληνική πολεοδομία, μεταξύ θεωρίας και συγκυρίας.109 1. Η πολεοδομία και η Ελλάδα.. 109 2. Το ζήτημα ανάπτυξης κατά την περίοδο της ανασυγκρότησης...112 3. Η προώθηση της οικοδομής: Επιλογή ή συγκυρία;... 115 4. Η συζήτηση για την πόλη και οι ρυθμίσεις για την οικοδόμηση...117 5. Ανοιχτά ερωτήματα για τους πολεοδόμους.121 Ντίνα Βαΐου, Μαρία Μαντουβάλου, Μαρία Μαυρίδου 7. Κοινωνική ενσωμάτωση και ανάπτυξη του αστικού χώρου στην Ελλάδα: τα τοπικά δεδομένα στην ενωμένη Ευρώπη..125 1. Κοινωνική ενσωμάτωση και αστικός χώρος στη διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης 125 2. Μικροϊδιοκτησία, άτυπες δραστηριότητες και οικογένεια στις διαδικασίες ανάπτυξης του αστικού χώρου στην Ελλάδα..131 3. Τα τοπικά δεδομένα και η οργάνωση του αστικού χώρου 146 4. Ασυμβατότητα των προτύπων του Βορρά στην ανάλυση και σχεδιασμό του χώρου.148 Ντίνα Βαΐου 8. Ταυτότητες / ετερότητες γυναικών στην πόλη 151 1. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις για τον τόπο και την ταυτότητα..151 2. Καθημερινότητες γυναικών και συγκρότηση της πόλης 154 3. Από το περιθώριο στο κέντρο της εικόνας;. 158 Μαρία Μαντουβάλου Ευαγγελία Μπαλά 9. Πολιτικός / κομματικός λόγος για τα ζητήματα ρύθμισης του χώρου στην Ελλάδα...163 1. Διαδικασίες συζήτησης και ψήφισης των νόμων 164 2. Το σύστημα γης και οικοδομής και το «πολεοδομικό αδιέξοδο» των πόλεων.. 165 3. Το ζήτημα της ιδιοκτησίας.. 168 4. Η διείσδυση του μεγάλου κεφαλαίου στον τομέα της οικοδομής.170 5. Συνολική αποτίμηση της στάσης των πολιτικών κομμάτων απέναντι στα ζητήματα του χώρου...172 Σημειώσεις.. 177 4
Μέρος ΙΙΙ Προς τον 21 ο αιώνα Μαρία Μαντουβάλου Ευαγγελία Μπαλά 10. Μεταλλαγές στο σύστημα γης και οικοδομής και διακυβεύματα του σχεδιασμού στην Ελλάδα σήμερα...185 1. Παραδείγματα σχεδιασμού στο μεταίχμιο. 185 2. Οι συντελούμενες μεταλλαγές στο σύστημα γης και οικοδομής 189 3. Ανοιχτά ερωτήματα για τον σχεδιασμό και η σιωπή των πολεοδόμων 198 Ντίνα Βαΐου 11. Όψεις της μετανάστευσης προς την Αθήνα μετά το 1990 203 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. 203 2. Γεωγραφίες της εγκατάστασης μεταναστριών/ών στην Αθήνα. 206 3. Διαδρομές προς την Αθήνα.212 4. Η σημασία του χώρου.. 215 Μαρία Μαντουβάλου Μαρία Μαυρίδου 12. «Αστική διάχυση» «Νέα Πολεοδομία»: Πρότυπα εικόνες για το σχεδιασμό της Μητρόπολης και ανάπτυξη του ελληνικού αστικού χώρου.221 1. Σύγχρονες μεταλλαγές στις γεωγραφίες της Μητρόπολης.221 2. «Αστική διάχυση» και «Νέα Πολεοδομία» στο «Μητροπολιτικό Αρχιπέλαγος» 222 3. Σύγχρονες μεταλλαγές στην Αθήνα: Διαδικασίες μητροπολιτικής ανάπτυξης και τοπικά δεδομένα.. 227 4. Σχόλια και προοπτικές πολιτικής 236 5
6