Έκθεση Αποτελεσμάτων του Ερωτηματολογίου

UK/09/LLP-LdV/TOI-163_285 Έκθεση Αποτελεσμάτων του Ερωτηματολογίου I. Εισαγωγή Η έρευνα διεξήχθη στις χώρες των διαφόρων συνεργατών και οι οργανωτές χρησιμοποίησαν τις μεθόδους εκείνες που ταίριαζαν καλύτερα στον πολιτισμό και τις συνθήκες της κάθε χώρας. Ικανοποιητικός αριθμός απαντήσεων συγκεντρώθηκε και τα αποτελέσματα επεξεργάστηκαν και παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση, με απώτερο στόχο να αποτυπωθεί μια γενική εικόνα για την κατάσταση που επικρατεί σε κάθε χώρα. Η εικόνα αυτή φαίνεται να παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν. II. Μεθοδολογία και είγμα Οι συνεργάτες χρησιμοποίησαν διάφορους τρόπους για να προσεγγίσουν μαθητές με αναπηρίες, όπως προσωπική επαφή, επαφή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, συνεντεύξεις μέσω Internet και Skype επαφές. Ωστόσο, οι απαντήσεις μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου δεν παρείχαν πρόσφορο έδαφος για επεξεργασία και έτσι προτιμήθηκε η άμεση επαφή μέσω τηλεφώνου ή Skype για να αυξηθεί ο αριθμός των απαντήσεων. 177 άτομα με αναπηρίες απάντησαν στο ερωτηματολόγιο στις συμμετέχοντες χώρες (50 από το Ηνωμένο Βασίλειο, 41 από τη Βουλγαρία, 42 από την Ελλάδα και 44 από την Τουρκία). Το 57.1% ήταν γένους αρσενικού και 40% θηλυκού. Ο μέσος όρος ηλικίας είναι κοντά στα 24 χρόνια (23.9±8.9). Αν και το 93% του δείγματος είχαν ολοκληρώσει τη βασική εκπαίδευση, μόνο το 52% συνέχιζαν τις σπουδές τους για την απόκτηση κάποιας ειδικότητας. Οι αναπηρίες των ερωτηθέντων κυμαίνονταν σύμφωνα με τον ακόλουθο πίνακα: 1

Αναπηρία Ποσοστό (%) Προβλήματα όρασης 21,7 Σωματικές αναπηρίες 20,0 Μαθησιακές δυσκολίες 19,5 Προβλήματα κίνησης 16,6 Μη ορατές αναπηρίες 16,5 Προβλήματα ακοής 10,3 Ψυχικές διαταραχές 6,3 Αυτισμός ή σύνδρομο Asperger 5,7 Άλλα 11,4 Από τους παραπάνω συμμετέχοντες το 52% εκδήλωσαν ενδιαφέρον να συμμετάσχουν στις δοκιμές ή την αξιολόγηση μέσω διαδικτύου μόλις αναπτυχθεί η απαραίτητη πλατφόρμα και λιγότεροι από τους μισούς (41%) ήταν διατεθειμένοι να καταγραφούν κάποιες από τις εμπειρίες τους σχετικά με την εκπαίδευση και να τις μοιραστούν με το πρόγραμμα με τη μορφή των περιπτώσεων μελέτης. III. Αποτελέσματα: Η πλειοψηφία των μαθητών με αναπηρία (40.6%) δήλωσαν ότι μερικοί από τους δασκάλους/εκπαιδευτές γνωρίζουν πώς να τους διδάξουν αναφορικά με τις αναπηρίες τους και 34.3% δήλωσαν ότι το σύνολο των δασκάλων /εκπαιδευτών κατείχαν αυτήν τη γνώση. Σχετικά με το σχολικό περιβάλλον, οι μαθητές δήλωσαν ότι: 1. Είναι αλήθεια (70%) ή μερικώς αλήθεια (14%) ότι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε όλα τα κτήρια και τις αίθουσες στις οποίες διεξάγεται η διδασκαλία των μαθημάτων. 2. Είναι αλήθεια (34%) ή μερικώς αλήθεια (26%) ότι διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό που χρειάζονται, συμπεριλαμβανομένου βοηθητικής τεχνολογίας/ειδικού εξοπλισμού για την αναπηρία τους. 3. Είναι αλήθεια (41 ή μερικώς αλήθεια (13%) ότι οι δάσκαλοί τους παρέχουν πληροφορίες σε κατανοητή για αυτούς μορφή (π.χ. γραφή Braille/γραμματοσειρά σε μεγέθυνση). 2

4. Είναι αλήθεια (47%) ή μερικώς αλήθεια (24%) ότι οι δάσκαλοί τους προσαρμόζουν τη μορφή αξιολόγησης για να τους διευκολύνουν να συμμετέχουν στα διαγωνίσματα (π.χ. επιπλέον χρόνο/χρήση υπολογιστή ή ηλεκτρονικού γραφέα). 5. Είναι αλήθεια (45%) ή μερικώς αλήθεια (28%) ότι οι δάσκαλοί τους έχουν σχηματίσει ακριβή εικόνα του βαθμού απόδοσής τους και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν εξαιτίας της αναπηρίας τους. 6. Είναι αλήθεια (61%) ή μερικώς αλήθεια (22%) ότι δεν έχουν αντιμετωπίσει ποτέ φαινόμενα διάκρισης στην τάξη εξαιτίας της αναπηρίας τους. 7. Είναι αλήθεια (60%) ή μερικώς αλήθεια (30%) ότι νιώθουν ικανοί να μετέχουν ενεργά στις διάφορες δραστηριότητες στην τάξη. 8. Είναι αλήθεια (49%) ή μερικώς αλήθεια (39%) ότι δε δυσκολεύονται να ακολουθούν τις δραστηριότητες της τάξης. 9. Είναι αλήθεια (78%) ή μερικώς αλήθεια (14%) ότι νιώθουν ότι οι ικανότητές τους επαρκούν για να παρακολουθήσουν αυτό το μάθημα. Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω αποτελέσματα, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι ακόμα και αν οι δάσκαλοι/εκπαιδευτές επιθυμούν και προσπαθούν να ενθαρρύνουν και να βοηθήσουν τους μαθητές με αναπηρίες να παρακολουθούν το μάθημα/πρόγραμμα σπουδών, δε γνωρίζουν ποίος είναι ο σωστός τρόπος για να επιτύχουν το στόχο τους (χρήση γραφής Braille/ γραμματοσειράς σε μεγέθυνση, επιπλέον χρόνου κατά την εξέταση, υπολογιστή ή ηλεκτρονικού γραφέα κτλ.). Το ίδιο αποτέλεσμα προκύπτει και από μια άλλη ερώτηση που απάντησαν οι μαθητές με αναπηρίες. Μόνο το 22.9% δήλωσε ότι όλοι οι δάσκαλοι /εκπαιδευτές τους προχώρησαν σε κάποιες προσαρμογές στο τρόπο διδασκαλίας για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Ρωτώντας τους μαθητές με αναπηρίες, τι είδους προσαρμογές διετέλεσαν οι δάσκαλοι /εκπαιδευτές τους στη διάρκεια των μαθημάτων, προκύπτει ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα. Προσαρμογές που συνδέονται με την τεχνολογία είναι απούσες όπως αποδεικνύει ο ακόλουθος πίνακας. 3

Από ποιές προσαρμογές επωφεληθήκατε; Ποσοστό Μου δόθηκε επιπλέον χρόνος στη διάρκεια των εξετάσεων. 36,0 Μου παρείχαν σημειώσεις/αντίγραφα των σημειώσεων του 20,0 δασκάλου. Ο δάσκαλος κανόνισε εναλλακτικό τρόπο πρόσβασης όπου 19,5 κρίθηκε απαραίτητο. Σε αξιολόγηση όπου χρησιμοποιήθηκε υπολογιστής, το 18,3 περιβάλλον και τα χρώματα του φόντου μεταβλήθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες μου. Μου δόθηκε η δυνατότητα να γράψει κάποιος άλλος αντί εμού 16,6 (γραφέας) τις εργασίες ή τα διαγωνίσματα. Μου δόθηκε επιπλέον χρόνος να παραδώσω τις εργασίες. 12,5 Έχω λάβει βοηθήματα χαμηλής όρασης, γυαλιά με ειδικούς 12,0 φακούς, CCTV ή OCR σαρωτές. Μου δόθηκε χωριστός χώρος για να ολοκληρώσω την εξέταση. 7,4 Έχω λάβει βοηθητική τεχνολογία (για παράδειγμα λογισμικό 6,3 αναγνώρισης ομιλίας/ανάγνωσης οθόνης). Έχω λάβει βοηθητικό υλικό/ερωτήσεις εξετάσεων σε εναλλακτική 4,6 μορφή (π.χ. σε χρωματιστό χαρτί/σε μεγέθυνση). Αν και το 72% των μαθητών είχαν αποκαλύψει την ύπαρξη της αναπηρίας τους στους δασκάλους/εκπαιδευτές και οι μισοί από αυτούς (42.3) πριν την έναρξη των μαθημάτων, μόνο το 18.9% μπόρεσε, τον περισσότερο χρόνο, να διαπραγματευτεί αλλαγές στο τρέχον μάθημα/πρόγραμμα σπουδών και σε ένα ποσοστό κοντά στο 30% δε δόθηκε ποτέ αυτή η δυνατότητα. Ένα κενό στις προσαρμογές παρατηρήθηκε συγκρίνοντας τις απαντήσεις του Q3b «Από ποιες προσαρμογές επωφεληθήκατε;» και του Q5 «Ποιες προσαρμογές θα κρίνατε ότι θα σας ωφελούσαν περισσότερο στις σπουδές σας;». Οι μαθητές υποδεικνύον ότι χρειάζονται αλλαγές σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτόν που παρέχετε σε κάθε κατηγορία. Οι μαθητές χωρίς αναπηρίες επίσης ζητούσαν πρόσθετες παροχές σε κάποιες περιοχές όπως επιπλέον χρόνο στα διαγωνίσματα ή στις σχολικές εργασίες. Μεγάλα κενά παρατηρήθηκαν στη βοηθητική τεχνολογία Q5.7 (110%), παροχή εναλλακτικών υλικών αξιολόγησης μορφή Q5.8 (160%), χρήση ξεχωριστού χώρου Q5.5 (193%) και χρήση ενός γραφέα Q5.3 (69%). 4

Ένα ακόμα ενδιαφέρον συμπέρασμα προκύπτει από την ερώτηση Έχετε αποκαλύψει την αναπηρία σας στους συμμαθητές σας; Και αν ναι πότε;». Οι μαθητές με αναπηρίες φαίνεται να προτιμούν να γνωστοποιήσουν την αναπηρία τους στους εκπαιδευτές πριν την έναρξη των μαθημάτων, αλλά, όσο αναφορά τους συμμαθητές τους, το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών προχωρούν στην αποκάλυψη κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Φαίνεται έτσι ότι επιθυμούν να κρατήσουν κρυφή την αναπηρία τους από τους συμμαθητές τους. Αυτή η συμπεριφορά συνδέεται με το επόμενα αποτέλεσμα, όπου μόνο το 59% των μαθητών με αναπηρίες γνωρίζουν τα νόμιμα δικαιώματα και υποχρεώσεις τους σχετικά με την εκπαίδευσή τους. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν μάθει τα δικαιώματά τους από τους γονείς τους (34.9%) ή από σχετική με νομοθεσία ιστοσελίδα (22.9%) και μόνο το 17.1% από τους δασκάλους/εκπαιδευτές. 57% επωφελήθηκαν από αυτά τα δικαιώματα και η φύση των προνομίων ήταν κυρίως οικονομική ενίσχυση (32%), κίνηση/μεταφορά (23.4%), συμβουλευτικές υπηρεσίες (22.9 %) και μόνο το 22.2 % τεχνική υποστήριξη για τις σπουδές τους. Τελικά οι ακόλουθες ερωτήσεις συνδέονται με τις δραστηριότητες μάθησης στις οποίες συμμετέχουν με ευκολία. Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις ήταν: 1 Πολύ εύκολο, 2 Εύκολο, 3 Ούτε εύκολο ούτε δύσκολο, 4 ύσκολο και 5 Πολύ δύσκολο. Από τις απαντήσεις, με χρήση της κανονικής κατανομής υπολογίστηκε ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για κάθε μια μαθησιακή δραστηριότητα, οι οποίες παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: Μαθησιακή δραστηριότητα Μέσο όρο Τυπική απ. Παρακολουθώντας το δάσκαλο να μιλάει 1.91 1.075 Συζητήσεις σε μικρές ομάδες 1.95 1.061 Χρήση του Internet/WWW 1.96 1.278 Συζητήσεις με όλη την τάξη 2.01 1.318 Βλέποντας ένα βίντεο/ταινία 2.01 1.318 Ομάδα εργασίας 2.14 1.050 Παρακολουθώντας παρουσίαση με projector ή 2.18 1.387 5

Power-point Ερωτο-απαντήσεις 2.24 1.147 Ακολουθώντας υποδείξεις 2.24 1.147 Λαμβάνοντας πληροφορίες από πίνακα 2.31 1.306 ανακοινώσεων Ασκήσεις για το σπίτι/προσωπική εργασία 2.32 1.206 Επισκέψεις σε χώρους εκτός 2.35 1.308 σχολείου/εκπαιδευτικών εγκαταστάσεων Παρακολουθώντας το δάσκαλο να γράφει στον 2.43 1.396 πίνακα Κρατώντας πρακτικά/εργαστηριακό μάθημα 2.45 1.196 ιεξαγωγή ρόλων 2.45 1.308 ιαβάζοντας κείμενα/εφημερίδες κτλ. 2.46 1.292 Επεξεργασία κειμένου 2.46 1.344 Προφορική παρουσίαση ως μέλος μιας ομάδας 2.48 1.380 ιαγωνίσματα/εξετάσεις 2.51 1.292 Προσωπική προφορική παρουσίαση 2.52 1.371 Έρευνα σε βιβλιοθήκη/αναζήτηση 2.67 1.306 πληροφοριών Τέχνη/Ηθοποιία 2.70 1.310 Σύνταξη εκθέσεων 2.73 1.354 Σημειώνοντας κείμενο που υπαγορεύεται 2.81 1.442 Χρήση ηλεκτρονικών γραφικών / DTP 2.81 1.372 ραστηριότητες που απαιτούν μαθηματικούς 2.84 1.331 υπολογισμούς Χρήση ηλεκτρονικών λογιστικών φύλλων 2.85 1.417 Χρήση ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων 2.86 1.483 Το τελικό συμπέρασμα από τον παραπάνω πίνακα είναι ότι όλες οι Μαθησιακές ραστηριότητες κυμαίνονται από το «Εύκολο» μέχρι το «Ούτε εύκολο ούτε δύσκολο». Αξιοσημείωτο είναι ότι όλες οι δραστηριότητες που συνδέονται με ηλεκτρονικό εξοπλισμό, εκτός της «Χρήσης Internet» κινούνται προς την απάντηση «Ούτε εύκολο, ούτε δύσκολο». Αυτό συνεπάγεται ότι οι 6

μαθητές με αναπηρίες δε γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν σωστά αυτά τα μηχανήματα με αποτέλεσμα να μην αξιολογούν το χειρισμό τους ως «Εύκολο». ΤΠΕ και Μαθηματικές Γνώσεις αναγνωρίστηκαν ως οι πιο δύσκολες δεξιότητες. Ορισμένες ασκήσεις στα πλαίσια της εκπαίδευσης όπως η γραφή και η κατανόηση υπαγόρευσης κρίθηκαν επίσης ως δύσκολες. Οι Πρακτικές εξιότητες ήταν μετρίως δύσκολες. Επιπλοκές που παρουσιάστηκαν σχετικές με ιστοσελίδες/ηλεκτρονικούς πόρους ήταν οι ακόλουθες: ιαδικασία αποκάλυψης της αναπηρίας-απαιτούνται συμβουλές Ρυθμίσεις που απαιτούνται από τους φοιτητές Πρέπει να κατευθύνεται από τους μαθητές (όπως αποδεικνύεται από το κενό στις ερωτήσεις που αφορούν τις προσαρμογές) ανάγκη για αυτό-υπεράσπιση Συμβουλές σχετικά με το τι πόροι υπάρχουν/τι είδη υποστήριξης είναι διαθέσιμα (καθώς και των δικαιωμάτων - συμπεριλαμβανομένης της νομοθεσίας) Συμβουλές για το πώς να διαπραγματεύονται την πρόσβαση τους στις υποστηρικτικές υπηρεσίες Χρειάζονται σαφείς οδηγίες για τις ΤΠΕ / Μαθηματικές Γνώσεις / Η γενικότερη εκπαίδευση των μαθητών βοηθάει την εμπέδωση αυτών των πόρων. IV. Συγκριτικά αποτελέσματα Υπάρχουν ορισμένες αποκλίσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου (Η.Β.) και των χώρων των άλλων εταίρων στα ακόλουθα σημεία: 1. Μόνο το 42% (ο υπολογισμός περιλαμβάνει και τα αποτελέσματα του Η.Β.) αποκάλυψε την αναπηρία τους στους καθηγητές τους πριν από την έναρξη των μαθημάτων (74% στο Η.Β.). Εάν τα αποτελέσματα του Η.Β. αφαιρεθούν από το σύνολο τότε το 42% μειώνεται σε 37%. 2. Μόνο το 34% (26% αν εξαιρεθούν τα αποτελέσματα του Η.Β.) των μαθητών δήλωσε ότι όλοι οι καθηγητές τους γνώριζαν τον τρόπο να τους διδάξουν (54% στο Η.Β.). Αναλύοντας τη διαπίστωση αυτή, το 7

14% (18% εξαιρώντας το Η.Β.) δήλωσε ότι κανείς από τους καθηγητές τους δεν ήξερε πώς να προσαρμόσει τη διδασκαλία του στην αναπηρία τους (4% στο Η.Β.). 3. 25% (30% εξαιρουμένων των αποτελεσμάτων του Η.Β.) των εκπαιδευτικών ανέφερε ότι ποτέ δεν είχε προχωρήσει στις, απαραίτητες για τους μαθητές, προσαρμογές (12% στο Η.Β.). Μόνο το 19% του συνόλου των μαθητών (14% εξαιρουμένων των αποτελεσμάτων του Η.Β.) διαπραγματεύθηκε οποιαδήποτε τροποποίηση (30% στο Η.Β.). 29% των μαθητών (38% εξαιρουμένων των αποτελεσμάτων του Η.Β.) δήλωσε ότι ποτέ δε ζήτησε να ληφθούν ειδικά μέτρα (8% στο Η.Β.). 4. 38% του συνόλου των ερωτηθέντων (34% εξαιρώντας το Η.Β.) δήλωσε ότι δε γνώριζε τα νόμιμα δικαιώματα του και ειδικότερα τα δικαιώματα σε σχέση με την εκπαίδευσή του (παραδόξως το ποσοστό ήταν υψηλότερο στο Ηνωμένο Βασίλειο προσεγγίζοντας το 50%). V. Συμπεράσματα Ακόμα και αν αυτή η έρευνα δεν είναι δυνατόν να γενικευτεί για τους μαθητές με αναπηρίες που διαμένουν στις τέσσερις χώρες, το σίγουρο είναι ότι μπορεί να εξαχθεί μια γενική εικόνα της κατάστασης που επικρατεί αναφορικά με τη διαδικασία που ακολουθείται για να λάβουν κάποια ειδικότητα. Οι μαθητές δήλωσαν ότι μόνο το ένα τρίτο των δασκάλων/εκπαιδευτών κατείχε τη γνώση να τους διδάξει με τρόπο κατανοητό, σεβόμενοι τις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες τους. Για αυτό το λόγο η πλειοψηφία των μαθητών αποκάλυψε την αναπηρία τους στους δασκάλους/εκπαιδευτές τους πριν την έναρξη των μαθημάτων. Επειδή όμως στο μάθημα παίρνουν μέρος και άλλοι μαθητές, χρειάστηκε κατά τη διάρκεια των μαθημάτων να αποκαλύψουν την ύπαρξη της αναπηρίας τους και στους συμμαθητές τους, αν και όπως διαπιστώθηκε από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων, απέφυγαν να προχωρήσουν στο βήμα αυτό πριν την έναρξη των μαθημάτων. Ένα άλλο ενδιαφέρον συμπέρασμα είναι ότι οι προσαρμογές που συνδέονται με ύπαρξη βοηθητικού τεχνολογικού εξοπλισμού από την πλευρά των δασκάλων/εκπαιδευτών στη διάρκεια των μαθημάτων, έλειπαν παρότι 8

υπάρχουν αναπηρίες που είναι αναγκαίο να υποστηρίζονται από εκπαιδευτικά βοηθήματα των ΤΠΕ. Το ίδιο συμπέρασμα συνάγεται από το γεγονός ότι οι μαθητές με αναπηρίες δήλωσαν ότι δε συμμετέχουν με ευκολία στις δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ηλεκτρονικό εξοπλισμό, επειδή πιθανόν δεν ξέρουν να χειρίζονται τον παραπάνω εξοπλισμό. Αυτό το αποτέλεσμα συνδέεται και με άλλα συμπεράσματα που εξάγονται από την έρευνα, τα οποία υποδεικνύουν ότι οι μαθητές δε γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και τα οφέλη του σχολείου, καθώς το τελευταίο ανταποκρίνεται με δυσκολία στις εκπαιδευτικές ανάγκες αυτών των παιδιών. Το τελικό συμπέρασμα από την παρούσα έρευνα είναι ότι οι μαθητές με αναπηρίες πρέπει να ορίσουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες τους όσο αναφορά τις σπουδές τους και έτσι όλα τα υπόλοιπα μέρη της εκπαιδευτικής αλυσίδας θα πρέπει να προσπαθήσουν να καλύψουν αυτές τις ανάγκες, ώστε οι υποψήφιοι να λάβουν ίση μεταχείριση τόσο στη διάρκεια της εκπαίδευσης όσο και στην εύρεση εργασίας. Για να επιτευχθεί αυτό, οι μαθητές με αναπηρίες είναι απαραίτητο να έχουν στη διάθεσή τους όλους τους πόρους για να βρουν πληροφορίες σχετικές με την υποστήριξη των εκπαιδευτικών τους αναγκών και έτσι να μπορούν στη συνέχεια να τις διεκδικήσουν. UK/09/LLP-LdV/TOI-163_285 9