ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΧΕΔΙΟ-ΟΔΗΓΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΓΡΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΜΙΚΡΗ ΠΡΕΣΠΑ (2007-2012)

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΧΕΔΙΟ-ΟΔΗΓΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΓΡΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΜΙΚΡΗ ΠΡΕΣΠΑ (2007-2012) Περιγραφή της περιοχής μελέτης Ως υγρά λιβάδια ή υγρολίβαδα χαρακτηρίζονται τα λιβάδια που καλύπτονται με ποώδη φυτά χαμηλής ανάπτυξης σε εδάφη, τα οποία πλημμυρίζονται περιοδικά ή είναι κορεσμένα από νερό σε ορισμένες περιόδους του έτους. Στη λίμνη Μικρή Πρέσπα, τα λιβάδια αυτά βρίσκονται σε τοποθεσίες της παραλίμνιας ζώνης με ήπιες κλίσεις και συνήθως μεταξύ των καλαμιώνων και των ξηρότερων ενδιαιτημάτων ή των αγροτικών εκτάσεων. Η περιοχή μελέτης ανήκει στη γεωγραφική επικράτεια του ήμου Πρεσπών, στο βορειοδυτικό άκρο του Νομού Φλώρινας (Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας). Ειδικότερα, η περιοχή μελέτης αποκατάστασης και διαχείρισης των υγρών λιβαδιών ορίζεται ως η παραλίμνια ζώνη της λίμνης Μικρή Πρέσπα, η οποία βρίσκεται εντός πυρήνα Εθνικού ρυμού Πρεσπών ή/ και εντός της «Περιοχής Προστασίας της Φύσης» (σύμφωνα με την υπό έκδοση ΚΥΑ σχετικά με την οριοθέτηση των ζωνών προστασίας με βάση το πρότυπο του Ν. 1650/1986) ή/ και η οποία κρίνεται ακατάλληλη για καλλιέργεια όταν η στάθμη της λίμνης βρίσκεται στο μέγιστο υψόμετρο 854,80m (851,0m σύμφωνα με τις μετά του 2001 μετρήσεις). Η περιοχή μελέτης έχει έκταση 36.150 στρ. Η περιοχή μελέτης εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) και συγκεκριμένα στη ιεύθυνση Αισθητικών ασών, ρυμών και Θήρας. Σε τοπικό επίπεδο, αρμόδια υπηρεσία για τη διαχείριση του Εθνικού ρυμού είναι η ιεύθυνση ασών Φλώρινας, που υπάγεται στη ιεύθυνση ασών της Περιφέρειας υτικής Μακεδονίας. Επίσης, ως υγρότοπος της Σύμβασης Ramsar, η λίμνη Μικρή Πρέσπα ανήκει στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩ Ε). Τόσο η περιοχή μελέτης, όσο και η ευρύτερη περιοχή μελέτης (που περιλαμβάνει όλη τη λεκάνη απορροής των Πρεσπών στην Ελλάδα και εμπεριέχει τον Εθνικό ρυμό Πρεσπών και τη λεκάνη απορροής του ρέματος του Αγίου Γερμανού) βρίσκονται υπό την αρμοδιότητα του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού ρυμού Πρεσπών (Φ Ε Π), που συστάθηκε το 2003.

Η ευρύτερη περιοχή μελέτης περιλαμβάνει τρεις περιοχές κοινοτικού ενδιαφέροντος, που έχουν ενταχθεί στον Ευρωπαϊκό κατάλογο του δικτύου NATURA με βάση την Οδηγία 92/43: α) GR 1340001 (Εθνικός ρυμός Πρεσπών), μέσα στην οποία περιλαμβάνεται η περιοχή μελέτης, β) GR 1340002 (λίμνη Μικρή Πρέσπα), και γ) GR 1340003 (όρη Βαρνούντα). Η περιοχή μελέτης φιλοξενεί εννέα τύπους οικοτόπων του παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43, ενώ δύο από αυτούς αποτελούν οικοτόπους προτεραιότητας (κωδικοί 3170* και 6220*). Τα υγρά λιβάδια (κωδικός 6420 «υγροί μεσογειακοί λειμώνες με υψηλές πόες» καλύπτουν 1000 περίπου στρ. της παραλίμνιας ζώνης και η πλειονότητα αυτών αφορά σε περιοχές με συστηματική διαχείριση της βλάστησης. Η λεκάνη απορροής της λίμνης Μικρής Πρέσπας έχει έκταση 208.687 km 2 και αποτελεί το ανάντη τμήμα της ευρύτερης λεκάνης απορροής των λιμνών Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας που συμπίπτει με τα όρια του διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το διεθνές καθεστώς προστασίας που διέπει την περιοχή καταδεικνύει την διεθνή διάσταση της Μικρής Πρέσπας ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το 90% αυτής ευρίσκεται στην Ελληνική επικράτεια. Οι δύο λίμνες συλλέγουν όλα τα νερά απορροής των ρεμάτων, υπόγεια νερά που εισρέουν σε αυτές και τις απ' ευθείας βροχοπτώσεις στην επιφάνειά τους. Οι λίμνες των Πρεσπών δεν επικοινωνούν άμεσα με τη θάλασσα, όμως εκβάλλουν μέσω καταβοθρών, στην Αχρίδα. Τα τελευταία έτη η διαφορά στάθμης μεταξύ των δύο λιμνών έχει σταθεροποιηθεί και κατά το χρόνο εκπόνησης της παρούσας μελέτης η διαφορά ήταν 5,93m (29.5.2007). Η ευρύτερη περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται από την υψηλή της βιοποικιλότητα, η οποία οφείλεται σε πλήθος φυσικών και ευνοϊκών για το περιβάλλον ανθρωπογενών επιδράσεων. Ο γεωμορφολογικός χαρακτήρας της περιοχής διαμορφώνεται από τις λίμνες Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα και τα ορεινά συγκροτήματα, που αναπτύσσονται περιμετρικά και σε μικρές αποστάσεις από τις όχθες των λιμνών. Το κλίμα της περιοχής μπορεί να χαρακτηρισθεί ηπειρωτικό-μεσοευρωπαϊκό με κατανομή των βροχοπτώσεων ομαλότερη σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα. Οι μέσες ετήσιες τιμές των κατακρημνισμάτων (βροχόπτωση + χιονόπτωση) στους σταθμούς Κούλας και Αγ. Γερμανού ανέρχονται σε 575 mm και 607 mm αντίστοιχα. Οι χιονοπτώσεις, συνήθως εκδηλώνονται κατά την περίοδο εκεμβρίου Μαρτίου. Η γεωλογία της ευρύτερης περιοχής των Πρεσπών χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μεταμορφωμένων πετρωμάτων και πλουτωνιτών (γρανιτικής σύστασης) στα ανατολικά περιθώρια, ενώ στα δυτικά περιθώρια κυριαρχούν οι ασβεστόλιθοι και οι δολομιτικοί ασβεστόλιθοι, έντονα διαρρηγμένοι και καρστικοποιημένοι. Τα εδάφη των παραλίμνιων περιοχών και των καλλιεργειών γύρω από τις λίμνες έχουν μελετηθεί λεπτομερώς και οι βασικές μονάδες εδαφών της ευρύτερης περιοχής μελέτης και της γεωργικής ζώνης είναι οι εξής: α) Εntisols, β) Inceptisols, γ) Alfisols, δ) Ηistosols, και ε) Εδάφη των λόφων. Ο χλωριδικός κατάλογος της ευρύτερης περιοχής των Πρεσπών περιλαμβάνει πάνω από 1500 αυτοφυών ειδών. Η παραλίμνια ζώνη της Μικρής Πρέσπας, που περιλαμβάνεται στην περιοχή μελέτης, περιβάλλεται από εκτεταμένους καλαμιώνες (5500 στρ. στην περιοχή μελέτης), που εξαπλώνονται σε όλη σχεδόν την περίμετρο της λίμνης. Τα κυρίαρχα είδη φυτών στους καλαμιώνες της Μικρής Πρέσπας είναι το καλάμι (Phragmites australis) και το λεπτόφυλλο ψαθί (Typha angustifolia). Μέσα

στους καλαμιώνες φιλοξενείται σημαντικός αριθμός απειλούμενων ειδών πουλιών, ενώ η πανίδα του υγροτόπου που βρίσκει καταφύγιο σε αυτούς συμπληρώνεται από πολλά είδη ψαριών, θηλαστικών, ερπετών, αμφιβίων και ασπόνδυλων. Πολλά από τα είδη αυτά εξαρτώνται άμεσα από την ύπαρξη υγρών λιβαδιών στις παρυφές των καλαμιώνων προς την ξηρά. Εκτός από τους καλαμιώνες και τα υγρολίβαδα, άλλες μορφές βλάστησης που απαντούν στην περιοχή μελέτης είναι οι υδρόβιες διαπλάσεις με νούφαρα και άλλα υδρόφυτα και το παρόχθιο δάσος με ιτιές, που αναπτύσσεται στην ανατολική όχθη της λίμνης από την τοποθεσία Οπάγια ως τις εκβολές του Καλλιθιώτικου ρέματος. Η περιοχή των Πρεσπών φιλοξενεί πολλά προστατευόμενα και ενδημικά είδη άγριας πανίδας. Συνοπτικά, στην ευρύτερη περιοχή μελέτης έχουν καταγραφεί: α) 23 είδη ψαριών, μεταξύ των οποίων πέντε τουλάχιστον είδη που εξαρτώνται από την ύπαρξη πλημμυρισμένων υγρολίβαδων για την επιτυχή αναπαραγωγή τους, β) 11 είδη αμφιβίων, γ) 22 είδη ερπετών, δ) 54 είδη θηλαστικών, και ε) περισσότερα από 261 είδη πουλιών, από τα οποία 164 φωλιάζουν. Ειδικά όσον αφορά στην ορνιθοπανίδα της περιοχής, αξίζει να αναφερθεί ότι η Πρέσπα είναι παγκοσμίως γνωστή για τους πληθυσμούς σπάνιων ειδών, καθώς φιλοξενεί μία από τις λίγες μικτές αποικίες του κόσμου Αργυροπελεκάνων (Pelecanus crispus) και Ροδοπελεκάνων (Pelecanus onocrotalus), τη μεγαλύτερη συγκέντρωση αναπαραγωγικών ζευγαριών στον κόσμο του Αργυροπελεκάνου και μια από τις μεγαλύτερες αποικίες Λαγγόνων (Phalacrocorax pygmeus) στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην περιοχή φωλιάζουν ακόμη δεκάδες είδη υδροβίων πουλιών, μεταξύ των οποίων ο Κορμοράνος (Phalacrocorax carbo), οι Σταχτόχηνες ανατολικής φυλής (Anser anser rubrirostris) και οχτώ είδη ερωδιών. Η αποκατάσταση και διατήρηση των υγρών λιβαδιών στα πλαίσια του προγράμματος LIFE-Φύση (2002-2007) θεωρείται ότι συνέβαλλε στο φώλιασμα 2-4 ζευγών Χαλκόκοτας (Plegadis falcinellus) το 2005 (ΕΠΠ 2005), μετά από 35 έτη διακοπής φωλιάσματος του είδους στην περιοχή, ενώ το είδος ξαναφώλιασε και την άνοιξη του έτους 2007. Η ευρύτερη περιοχή μελέτης περιλαμβάνεται στο ήμο Πρεσπών, στον οποίο υπάγονται δεκατρία ημοτικά ιαμερίσματα (..), µε έδρα του ήμου το.. Λαιμού. Ο ήμος Πρεσπών έχει αμιγώς ορεινό χαρακτήρα και τα 13.. εντάσσονται στις αγροτικές περιοχές. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών παρατηρήθηκαν μεταβολές στο μέγεθος και τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού του ήμου, ο οποίος σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του 2001 αριθμεί 1851 κατοίκους. Πρόκειται για μια από τις πλέον αραιοκατοικημένες περιοχές της χώρας µε δείκτη πυκνότητας το 2001 στους 4,5 κατοίκους/ km 2 έναντι 28,5 κατοίκων/ km 2 του Νομού Φλώρινας και 32 κατοίκων/ km 2 της Περιφέρειας υτικής Μακεδονίας. Ο οικονομικά ε- νεργός πληθυσμός (ΟΕΠ) του ήμου Πρεσπών ανέρχεται σε 903 άτομα (4,3% του ΟΕΠ του Νομού Φλώρινας), εκ των οποίων 598 άνδρες και 305 γυναίκες. Η πλειονότητα των οικονομικά ενεργών ατόμων (60%) απορροφώνται από δραστηριότητες που εντάσσονται στον πρωτογενή τομέα. Ο δεύτερος σε σημαντικότητα τομέας οικονομικής δραστηριότητας είναι ο τριτογενής, του οποίου το ειδικό βάρος είναι κατά πολύ χαμηλότερο του πρωτογενούς και ανέρχεται σε 24%. Τέλος, ο δευτερογενής τομέας απορροφά μόλις το 7% των εργαζομένων. Η αγροτική δραστηριότητα ασκείται από 401 αγροτικές εκμεταλλεύσεις με βασικό αντικείμενο την καλλιέργεια του φασολιού. Όσον αφορά την κτηνοτροφία, η περιοχή εξειδικεύεται στα αιγοπρόβατα και στα βοοειδή και δευτερευόντως στους χοίρους, ενώ άλλες παραγωγικές δραστηριότητες που εντάσσονται στον πρωτογενή τομέα είναι η δασοπονία (με δύο ενεργούς τοπικούς δασικούς συνεταιρισμούς), η μικρής κλίμακας

πρώτη μεταποίηση ορισμένων αγροτικών προϊόντων, η εμπορία του συνόλου των αγροτικών προϊόντων και η αλιεία (130 περίπου άτομα με 65 αλιευτικά σκάφη στις δύο λίμνες). Στον τριτογενή τομέα, οι υπηρεσίες τουρισμού και αναψυχής αναπτύσσονται δυναμικά την τελευταία δεκαετία. Στην περιοχή μελέτης εξασκούνται δραστηριότητες που σχετίζονται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία (βόσκηση και συγκομιδή της βλάστησης το καλοκαίρι), την αλιεία (αλιεία στη λίμνη Μικρή Πρέσπα και κάψιμο της βλάστησης των καλαμιώνων), τη διαχείριση της στάθμης της λίμνης, τον τουρισμό, ενώ υφίσταται και μόνιμη παρουσία κατοίκων. Μεταξύ αυτών, οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες και η διαχείριση του θυροφράγματος στη θέση Κούλα επιτελούν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και λειτουργία των υγρολιβαδικών εκτάσεων, από την οποία η αλιεία φαίνεται να έχει ευνοηθεί ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία της ευρύτερης περιοχής μελέτης, καθώς επίσης και η παραδοσιακή διαχείριση των υγρών λιβαδιών και καλαμιώνων στη Μικρή Πρέσπα. Στο λεκανοπέδιο των Πρεσπών (στο σύνολό του) υπάρχουν θέσεις και ενδείξεις κατοίκησης από τη Νεολιθική περίοδο (από ίχνη πασσαλόπηκτων οικισμών που αποκαλύφθηκαν στις πρώην γιουγκοσλαβικές όχθες της Μεγάλης Πρέσπας) και την Εποχή του Χαλκού. Ευρήματα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, που έχουν εντοπιστεί στο νησί του Αγίου Αχιλλείου, στον οικισμό της Πύλης και μεταξύ των οικισμών Λαιμού και Μηλιώνα, αναδεικνύουν τη σημασία της παραλίμνιας ζώνης για τους τότε κατοίκους της περιοχής. Κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους κτίστηκαν δεκάδες μνημεία, στα οποία περιλαμβάνονται ναοί, μοναστήρια, ασκηταριά, βραχογραφίες, καθώς και εκκλησίες του 19 ου και 20 ου αιώνα. Η παραλίμνια ζώνη της Μικρής Πρέσπας φιλοξένησε επίσης ορισμένους οικισμούς, οι οποίοι εγκαταλείφθηκαν εξαιτίας του Εμφυλίου πολέμου ή λόγω ελονοσίας (Κρανιές, Οπάγια, Παλαιά Πύλη, ασερή, Αγκαθωτό), ενώ ορισμένες τοποθεσίες κατοικούνταν περιστασιακά. Η αλιεία αποτέλεσε σημαντική δραστηριότητα για τους κατοίκους των παραλίμνιων οικισμών και η χρήση παραδοσιακών μεθόδων αλιείας, συνεχιζόταν, ιδιαίτερα στη λίμνη Μικρή Πρέσπα, μέχρι και τις πρόσφατες δεκαετίες. Μέχρι τη δεκαετία του 80, η τοπική οικονομία χαρακτηρίζονταν από ποικιλία δραστηριοτήτων και στις περισσότερες περιπτώσεις κάθε οικογένεια ασχολούνταν με την αλιεία, τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Πολλές από τις ασχολίες των κατοίκων της Πρέσπας ήταν άμεσα συνδεδεμένες με τα υγρά λιβάδια και τους καλαμιώνες συντελώντας έτσι στη διατήρησή τους. Οι διαχειριστικές πρακτικές περιελάμβαναν: α) την κοπή του καλαμιού σε διάφορες εποχές του έτους και τη χρήση του ως δομικό και μονωτικό υλικό, και ως χειμερινή ζωοτροφή, β) τη διατήρηση των ρηχών παραλίμνιων περιοχών ώστε να είναι ελεύθερες από υψηλά ελόφυτα για την εφαρμογή των μεθόδων αλιείας (π.χ. παγίδες με καλαμωτές), γ) την καύση μεγάλων εκτάσεων καλαμιώνων κάθε χειμώνα για τη δημιουργία κατάλληλων χώρων για την αναπαραγωγή του γριβαδιού (κυπρίνου) την επόμενη άνοιξη, δ) τη βόσκηση μεγάλων κοπαδιών αγελάδων και βούβαλων, που διατηρούσε τη χαμηλή δομή της βλάστησης των υγρολίβαδων και απέτρεπε την επέκταση των καλαμιώνων σε βάρος τους. Η κατάσταση αυτή άλλαξε από τα μέσα της δεκαετίας του 80 και μετά, με τη στροφή των κατοίκων προς την εντατική γεωργία, γεγονός που προκάλεσε σημαντικότατη μείωση της κτηνοτροφίας στις παραλίμνιες περιοχές και εγκατάλειψη των υπόλοιπων παραδοσιακών μεθόδων διαχείρισης της βλάστησης. Επιπλέον, η αλιεία στα ρηχά νερά εγκαταλείφθηκε καθώς άρχισε να πραγματοποιείται μόνο σε βαθύτερα νερά με

βάρκες και εξωλέμβιες μηχανές και με σύγχρονα εργαλεία, όπως δίχτυα και παραγάδια. Τέλος, επιβλήθηκε απαγόρευση του καψίματος των καλαμιώνων για την προστασία των φωλιών των πουλιών που φωλιάζουν σε αυτούς, αποτρέποντας έτσι ακόμη και τη χρήση της ελεγχόμενης καύσης ως διαχειριστικό μέσο για τον περιορισμό της εξάπλωσής των καλαμιώνων. Συνολικά, αυτές οι αλλαγές είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των υγρολιβαδικών εκτάσεων από 1290 στρ. το 1945 σε 890 στρ. το 1984 και τελικά σε 325 στρ. περίπου το 2000. Οι κίνδυνοι που σήμερα απειλούν την περιοχή μελέτης διακρίνονται σε γενικούς (που αφορούν το σύνολο αυτής) και ειδικούς (όταν ορισμένες ενέργειες ή διεργασίες υποβαθμίζουν συγκεκριμένους οικοτόπους ή/ και απειλούν είδη άγριας πανίδας). Έτσι, οι γενικές απειλές αφορούν: α) στις επιδράσεις που μπορούν να έχουν ανθρωπογενή φαινόμενα, όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου, β) στις δράσεις που είναι ασύμβατες με την προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας της περιοχής μελέτης, γ) στην απουσία διασυνοριακού σχεδίου διαχείρισης των υδατικών πόρων δ) στην ολοένα και συχνότερη πιθανότητα παρατεταμένης ξηρασίας, όπως έγινε την τριετία 1988-1990, εξαιτίας της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής, ε) στην πιθανή διακοπή ή υποβάθμιση της υφιστάμενης συστηματικής διαχείρισης της παραλίμνιας βλάστησης, στ) στην πιθανή υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων της λίμνης, και ζ) στη συνεχιζόμενη απόθεση ιζημάτων στη λίμνη, εξαιτίας των τύπων εδαφών των αγρών και της άρδευσης μεγάλου τμήματος των καλλιεργειών με επιφανειακή ροή και κατάκλυση των αγρών. Οι «ειδικές» απειλές αφορούν: α) στην επέκταση των καλλιεργειών σε περιόδους χαμηλής στάθμης της λίμνης την άνοιξη σε βάρος υγροτοπικών ενδιαιτημάτων, β) στην αλλοίωση των υγροτοπικών ενδιαιτημάτων εξαιτίας χωματουργικών έργων, γ) στην υπέρμετρη και ανεξέλεγκτη εφαρμογή καύσεων της βλάστησης των καλαμιώνων (το χειμώνα ή ακόμη και την άνοιξη), οι οποίες επιδρούν αρνητικά σε πληθυσμούς ασπόνδυλων και πουλιών (πιθανότατα και άλλων ειδών άγριας πανίδας), δ) στους πιθανόν απότομους ρυθμούς καθόδου της στάθμης της λίμνης μετά την επίτευξη των εαρινών μέγιστων τιμών, που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την αναπαραγωγή ψαριών και αμφιβίων λόγω έκθεσης των αβγών σε επιφάνειες χωρίς επαρκές πλημμύρισμα, ε) στην πιθανή ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, και στ) στην πιθανότητα εκτεταμένης εξάπλωσης επιδημιών, όπως π.χ. της γρίπης των πουλερικών. Από τα παραπάνω γίνεται προφανές, ότι η παρουσία του ανθρώπου στην προστατευόμενη περιοχή των Πρεσπών και στα τρία κράτη (Ελλάδα, Αλβανία και πγ Μ) που μοιράζονται την περιοχή είχε και εξακολουθεί να έχει καταλυτικό ρόλο στα ζητήματα διατήρησης της βιοποικιλότητας, τμήμα των οποίων αποτελεί η αποκατάσταση και διαχείριση των υγρών λιβαδιών στη λίμνη Μικρή Πρέσπα. Το Πάρκο Πρεσπών που ιδρύθηκε το 2000 με κοινή διακήρυξη των πρωθυπουργών Αλβανίας Ελλάδας και ΠΓ Μ αποτελεί την πρώτη διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή στη ΝΑ Ευρώπη. Το 2001 συστάθηκε η τριμερής Συντονιστική Επιτροπή του Πάρκου Πρεσπών (ΣΕ), που αποτελείται από δέκα μέλη με τρεις εκπροσώπους από κάθε χώρα από την αρμόδια περιβαλλοντική αρχή σε επίπεδο Υπουργείου, την Τοπική Αυτοδιοίκηση σε επίπεδο ήμων, τις τοπικές περιβαλλοντικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) και έναν μόνιμο παρατηρητή εκπρόσωπο της Σύμβασης Ραμσάρ για την προστασία των Υγροτόπων και της Πρωτοβουλίας MedWet για τους Μεσογειακούς Υγροτόπους. Η ΣΕ υποστηρίζεται από Γραμματεία, η οποία αποτελείται από εκπροσώπους των ΜΚΟ-μελών της ΣΕ με προσωρινή έδρα στα γραφεία της ΕΠΠ στον Άγιο Γερμανό. Από το 2000 έως σήμερα, η ΣΕ έχει ήδη προωθήσει το σχεδιασμό

και την εκτέλεση κοινών προγραμμάτων, που είναι απαραίτητα για να αποκτήσει η πολιτική δέσμευση για το διασυνοριακό Πάρκο πρακτική σημασία για το περιβάλλον και τους κατοίκους της Πρέσπας. Συγκεκριμένα, έχουν υλοποιηθεί οι εξής δράσεις: α) Εκπόνηση Στρατηγικού Σχεδίου ράσης (ΣΣ ) για την Αειφόρο Ανάπτυξη του Πάρκου Πρεσπών (2001-2002), β) Προώθηση της εκπόνηση υδρογεωλογικής μελέτης για τη λεκάνη απορροής των Πρεσπών και τη συνεργασία για τη διαχείριση των υδάτων, γ) Εκπόνηση μελέτης αλληλεπίδρασης λίμνης Μικρής Πρέσπας ποταμού Ντέβολλι (Ελλάδα-Αλβανία) και διαμόρφωσης αρχών βέλτιστης διαχείρισης υδάτων, και δ) Προετοιμασία, υποβολή και έγκριση πρότασης κοινού πολυετούς προγράμματος για την περιοχή του Πάρκου Πρεσπών προς το GEF με στόχο την υλοποίηση των αποτελεσμάτων του ΣΣ. Αξιολόγηση Με βάση την ιδιαίτερα πλούσια βιοποικιλότητα της ευρύτερης περιοχής μελέτης και με την προϋπόθεση ότι το ανθρωπογενές περιβάλλον δε θα δυσχεράνει τη μελλοντική κατάσταση των προστατευόμενων αντικειμένων σε αυτήν, η περιοχή μελέτης αξιολογείται θετικά στο σύνολό της. Οι αναγκαιότητες σχετικά με τη μελλοντική παρέμβαση του ανθρώπου στην περιοχή μελέτης, με σκοπό την αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων σε αυτήν, επικεντρώνονται: α) στη συνέχιση της διαχείρισης της στάθμης της λίμνης και της παραλίμνιας βλάστησης σε επιλεγμένες τοποθεσίες με στόχο τη διατήρηση και βελτίωση των υγρών λιβαδιών, αλλά και τη διατήρηση των καλαμιώνων στον υγρότοπο της Μικρής Πρέσπας, β) στη συνέχιση και ενδυνάμωση των δράσεων επιστημονικής παρακολούθησης και των δραστηριοτήτων ενημέρωσης ευαισθητοποίησης του κοινού, γ) στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιδράσεων από την άσκηση των γεωργικών πρακτικών στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, δ) στην πρόληψη και αποτροπή συγκεκριμένων παράνομων ενεργειών, όπως η επέκταση των καλλιεργειών σε βάρος του υγροτόπου, η λαθροθηρία, η λαθραλιεία και οι ανεξέλεγκτες καύσεις των καλαμιώνων, ε) στην επίλυση των νομικών ζητημάτων σχετικά με την προστατευόμενη περιοχή των Πρεσπών, στ) στην αντιμετώπιση του θέματος των ιδιοκτησιών και των χρήσεων γης στις περιοχές «απόλυτης προστασίας της φύσης» και «προστασίας της φύσης», και ζ) στη διασφάλιση της συνέχισης της έως σήμερα ευνοϊκής αντιμετώπισης της διαχείρισης της στάθμης και της παρόχθιας βλάστησης της λίμνης από τους συνεργαζόμενους φορείς στα πλαίσια λειτουργίας του Φ Ε Π. Σκοπός της αποκατάστασης και διαχείρισης των υγρών λιβαδιών της λίμνης Μικρής Πρέσπας Σκοπός του παρόντος ειδικού σχεδίου διαχείρισης είναι η αποκατάσταση και διατήρηση των υγρών λιβαδιών στη λίμνη Μικρή Πρέσπα για τη διαχειριστική περίοδο 2007-2012 με στόχο: α) την προστασία των οικολογικών λειτουργιών της λίμνης, β) τη διατήρηση ή/ και αύξηση της βιοποικιλότητας και των οικοτόπων, γ) την προστασία των σπάνιων ή/ και ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, λαμβάνοντας υπόψη ταυτόχρονα τις ανθρώπινες δραστηριότητες γενικότερα, αλλά και ειδικότερα την εξυπηρέτηση των αρδευτικών αναγκών όπως αυτές ισχύουν σήμερα στη περιοχή, και δ) τη δημιουργία ή/ και αύξηση των κοινωνικών και οικονομικών οφελών που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την αειφόρο διαχείριση των συγκεκριμένων περιοχών. Για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού και για τον ορισμό των στόχων του, χρησιμοποιήθηκαν οι εξής άξονες πολιτικής και αρχών:

α. Προστασία των υγροτοπικών λειτουργιών, ειδών και οικοτόπων συνολικά στη λίμνη Μικρή Πρέσπα, μέσω δράσεων διαχείρισης ή/και αποκατάστασης. β. Συσχετισμός δράσεων με την κοινωνική και οικονομική αειφορία του συνόλου, αλλά και των επιμέρους δράσεων που σχετίζονται άμεσα με τη διαχείριση των υγρών λιβαδιών. γ. Προώθηση και εξασφάλιση της συνέργιας συνεργασίας συμμετοχής των κατοίκων-χρηστών και των τοπικών φορέων στην Πρέσπα. δ. Ενσωμάτωση της διασυνοριακής διάστασης τόσο του συνολικού σχεδίου όσο και των επιμέρους δράσεων διαχείρισης. Στόχοι και επιχειρησιακοί στόχοι της διαχείρισης των υγρών λιβαδιών Στόχος I: ιαχείριση της στάθμης της λίμνης Μικρής Πρέσπας με τρόπο που να διασφαλίζονται οι οικολογικές λειτουργίες, να προστατεύονται σπάνια είδη, βιότοποι και βιοποικιλότητα και παράλληλα να εξυπηρετούνται οι αρδευτικές ή/ και άλλες κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες (π.χ. αλιεία, τουρισμός), όπως αυτές ισχύουν σήμερα. Αυτό θα επιτευχθεί με τους παρακάτω επιχειρησιακούς στόχους: Επιχειρησιακός στόχος Ι.Ι: Έλεγχος του ετήσιου εύρους διακύμανσης της στάθμης της λίμνης με έμφαση στην ανώτατη στάθμη κατά τη διάρκεια ενός υδρολογικού έτους. Επιχειρησιακός στόχος Ι.ΙΙ: Αποτροπή έντονου ρυθμού μεταβολής (πτώσης) της στάθμης ιδιαίτερα την εαρινή περίοδο. Επιχειρησιακός στόχος Ι.ΙΙI: ιασφάλιση ελάχιστης παροχής στο ρέμα της Κούλας κατά την εαρινή και τη θερινή περίοδο μέσω των εκροών του θυροφράγματος. Επιχειρησιακός στόχος Ι.ΙV: Παρακολούθηση και αποτροπή δράσεων που είναι δυνατόν να επηρεάσουν σημαντικά (ποσοτικά ή και ποιοτικά) τις εισροές ή εκροές υδάτων προς ή από τη λίμνη σε διασυνοριακό επίπεδο. Επιχειρησιακός στόχος Ι.V: Οργάνωση συστήματος λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση της στάθμης της λίμνης Μικρή Πρέσπας σε ετήσια βάση. Επιχειρησιακός στόχος Ι.VΙ: Προώθηση οργάνωσης συστήματος παρακολούθησης ποιοτικών παραμέτρων νερού της λίμνης Μικρή Πρέσπας 1. Στόχος II: ιαχείριση ελοφυτικής βλάστησης και καλαμιώνων στην παραλίμνια ζώνη της Μικρής Πρέσπας με τρόπο που να διασφαλίζεται η προστασία της βιοποικιλότητας και των οικοτόπων, αλλά και ειδικότερα η δημιουργία χώρων διατροφής και 1 Ο συγκεκριμένος στόχος αναφέρεται για λόγους πληρότητας, αλλά δεν εξετάζεται στα πλαίσια του παρόντος Σχεδίου-οδηγού διαχείρισης, διότι απαιτεί σχεδιασμό που δεν εφαρμόστηκε στο πρόγραμμα LIFE ή/ και ευρύτερη αντιμετώπιση του θέματος σε επίπεδο λεκάνης απορροής του διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών η /και αποτελεί αντικείμενο του ιασυνοριακού Προγράμματος GEF.

φωλιάσματος σπανίων ειδών πουλιών, η δημιουργία χωρών αναπαραγωγής ψαριών καθώς και η άσκηση δραστηριοτήτων που σχετίζονται άμεσα με την περιοχή, όπως κτηνοτροφία, αλιεία και τουρισμός, όπως αυτές εφαρμόζονται σήμερα. Αυτό θα επιτευχθεί με τους παρακάτω επιχειρησιακούς στόχους: Επιχειρησιακός στόχος ΙΙ.Ι: Συνέχιση της διαχείρισης της υγρολιβαδικής βλάστησης: α) στις 11 παραλίμνιες περιοχές του έργου LIFE-Φύση «Προστασία Ειδών Πουλιών Προτεραιότητας στη Λίμνη Μικρή Πρέσπα», στις οποίες εφαρμόστηκε συστηματική διαχείριση της βλάστησης την πενταετία 2002-2007 σε συνολική έκταση 680στρ. περίπου, και β) σε ορισμένες άλλες παραλίμνιες τοποθεσίες συνολικής έκτασης 320στρ. περίπου, στις οποίες έως σήμερα η διαχείριση εφαρμόζεται αδιάλειπτα από τους κατοίκους της περιοχής, με αποτέλεσμα τη διατήρηση σημαντικών υγρολιβαδικών επιφανειών. Επιχειρησιακός στόχος ΙΙ.II: Οργάνωση και εφαρμογή συστήματος παρακολούθησης της εξέλιξης των ποιοτικών, ποσοτικών και δομικών χαρακτηριστικών της βλάστησης κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των διαχειριστικών παρεμβάσεων στις περιοχές διαχείρισης του Επιχειρησιακού στόχου II.Ι. Επιχειρησιακός στόχος ΙΙ.III: Οργάνωση και λειτουργία μηχανισμού λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση και παρακολούθηση της βλάστησης στην παραλίμνια ζώνη της λίμνης Μικρής Πρέσπας σε ετήσια βάση. Επιχειρησιακός στόχος ΙΙ.ΙV: Η διατήρηση των καλαμιώνων στην παραλίμνια ζώνη έτσι ώστε να υπάρχουν πάντα επαρκείς εκτάσεις για το φώλιασμα σπάνιων ειδών πανίδας και ιδιαιτέρως πουλιών (π.χ. πελεκάνοι) 1. Επιχειρησιακός στόχος ΙΙ.V: Συνεργασία σε διασυνοριακό επίπεδο για τη διαχείριση και παρακολούθηση της βλάστησης στο σύνολο της λεκάνης απορροής των Πρεσπών 1. Στόχος III: Προστασία και διατήρηση των σπάνιων ειδών ορνιθοπανίδας, όπως ο παγκόσμια απειλούμενος Αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus), ο Ροδοπελεκάνος (P. onocrotalus), η Λαγγόνα (Phalacrocorax pygmeus) και τα είδη ερωδιών και άλλων υδρόβιων πουλιών στην Πρέσπα και των βιοτόπων τους με τρόπο που να αυξάνονται ή τουλάχιστον να διατηρούνται σταθεροί οι πληθυσμοί τους. Αυτό θα επιτευχθεί με τους παρακάτω επιχειρησιακούς στόχους: Επιχειρησιακός Στόχος ΙΙΙ.Ι: Προστασία των ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας. Επιχειρησιακός Στόχος ΙΙΙ.ΙΙ: ιατήρηση ή/ και δημιουργία ενδιαιτημάτων διατροφής για την ορνιθοπανίδα. Επιχειρησιακός στόχος ΙΙΙ.ΙII: Οργάνωση συστήματος παρακολούθησης για την προστασία και διαχείριση της ορνιθοπανίδας σε ετήσια βάση. Επιχειρησιακός στόχος ΙΙΙ.ΙV: Οργάνωση συστήματος λήψης αποφάσεων για τη

διαχείριση της ορνιθοπανίδας σε ετήσια βάση. Επιχειρησιακός στόχος ΙΙΙ.V: Προώθηση συνεργασίας μεταξύ των αρχών διαχείρισης των τριών κρατών με στόχο την προστασία των σπάνιων ή/ και απειλούμενων ειδών ορνιθοπανίδας και των βιοτόπων τους 1. Στόχος ΙV: Καθορισμός χρήσεων γης έτσι ώστε να διασφαλίζεται η προστασία του υγροτόπου και της βιοποικιλότητας στην παραλίμνια ζώνη του υγροτόπου, αλλά και να εξυπηρετούνται οι ανθρώπινες δραστηριότητες όπως ισχύουν σήμερα. Αυτό θα επιτευχθεί με τους παρακάτω επιχειρησιακούς στόχους: Επιχειρησιακός Στόχος ΙV.Ι: Αποτύπωση των υφιστάμενων χρήσεων γης, του νομοθετικού πλαισίου και του ιδιοκτησιακού καθεστώτος στην περιοχή μελέτης. Επιχειρησιακός Στόχος IV.ΙΙ: Εντοπισμός των θιγόμενων ιδιοκτησιών ή/ και δραστηριοτήτων από τις διαχειριστικές παρεμβάσεις εντός περιοχής μελέτης. Επιχειρησιακός στόχος IV.ΙII: Ολοκλήρωση πρότασης (ορισμός κριτηρίων, επιλογών, συστήματος λήψης αποφάσεων) για την επίλυση του προβλήματος των θιγόμενων ιδιοκτησιών ή/ και δραστηριοτήτων. Στόχος V: Προώθηση της ενημέρωσης, της ενεργού συμμετοχής, συνεργασίας και συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων των εμπλεκόμενων φορέων και χρηστών στις δράσεις αποκατάστασης και διαχείρισης των υγρών λιβαδιών. Αυτό θα επιτευχθεί με τον παρακάτω επιχειρησιακό στόχο: Επιχειρησιακός Στόχος V.Ι: Οργάνωση συστήματος ενημέρωσης και πληροφόρησης των χρηστών, επισκεπτών και άλλων φορέων σχετικά με τη διαχείριση των υγρών λιβαδιών. Σύντομο ιστορικό διαχείρισης των υγρών λιβαδιών στη λίμνη Μικρή Πρέσπα Η αποκατάσταση και διαχείριση των υγρών λιβαδιών στη λίμνη Μικρή Πρέσπα αποτέλεσε αντικείμενο συστηματικής έρευνας για την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) από την ίδρυσή της. Τα έτη 1997-2001, η ΕΠΠ εκπόνησε πρόγραμμα πειραματικής εφαρμογής διάφορων διαχειριστικών πρακτικών επί της ελοφυτικής βλάστησης με σκοπό την αποκατάσταση των υγρολίβαδων. Τα κυριότερα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα αυτή σχετίζονταν με την αποτελεσματικότητα της βόσκησης βούβαλων ως προς τον έλεγχο των υψηλών ελόφυτων (ειδικά του καλαμιού) και την ανάπτυξη των υγρολιβαδικών ειδών φυτών. Οι βοσκόμενες επιφάνειες χρησιμοποιήθηκαν από 14 τουλάχιστον είδη υδρόβιων πουλιών (μεταξύ των οποίων Αργυροπελεκάνοι, Λαγγόνες και ερωδιοί) και από αναπαραγόμενους κυπρίνους την άνοιξη των ετών 1999 και 2000. Από το Μάρτιο του έτους 2001 και μετά, η πειραματική διαχείριση της παραλίμνιας βλάστησης με βόσκηση βουβάλων συνεχίστηκε στην ανατολική όχθη της λίμνης Μικρή Πρέσπα κοντά στον οικισμό των Καρυών. Η περιοχή αυτή κυριαρχούνταν από πυκνό καλαμιώνα και εφαρμόστηκαν εντάσεις βόσκησης από 2,0 Ζωικές Μονάδες ανά

εκτάριο (ΖΜ/ εκτάριο) έως 4,5 ΖΜ/ εκτάριο με παρόμοια θετικά αποτελέσματα στη βλάστηση. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι για τη δημιουργία υγρών λιβαδιών σε επιφάνειες όπου κυριαρχεί το καλάμι προτείνεται η εφαρμογή των 4,5 ΖΜ/ha/έτος, ενώ για τη διατήρηση τους προτείνεται η εφαρμογή των 2,2 ΖΜ/ha/έτος. Κατά την περίοδο 2002-2007, η διαχείριση των υγρών λιβαδιών στη λίμνη Μικρή Πρέσπα συνεχίστηκε στα πλαίσια του προγράμματος LIFE-Φύση «Προστασία και διατήρηση ειδών πουλιών προτεραιότητας στη λίμνη Μικρή Πρέσπα». Στοχεύοντας στη διασφάλιση και βελτίωση των συνθηκών προστασίας του Αργυροπελεκάνου και της Λαγγόνας, είδη προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς επίσης και δεκάδων άλλων ειδών υδρόβιων πουλιών που εξαρτώνται άμεσα από την ορθή διαχείριση της στάθμης της λίμνης Μικρή Πρέσπα και την ύπαρξη υγρών λιβαδιών στην παραλίμνια ζώνη, οι δράσεις του προγράμματος επικεντρώθηκαν: α) στην ανακατασκευή του θυροφράγματος μέσω του οποίου τα νερά της Μικρής απορρέουν προς τη Μεγάλη Πρέσπα, β) στην αποκατάσταση υγρών λιβαδιών σε συνολική έκταση 700 περίπου στρ., γ) στην παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας και της βλάστησης στις διαχειριζόμενες εκτάσεις, και δ) στη διάδοση των αποτελεσμάτων του έργου και την ενημέρωση του κοινού. Τα αποτελέσματα του έργου κατέδειξαν τα οφέλη από τις παραπάνω δράσεις τόσο για την άγρια πανίδα, όσο και για τον άνθρωπο-χρήστη της περιοχής, ενώ η συνέχιση της φιλοπεριβαλλοντικής διαχείρισης του υγροτόπου τέθηκε ως προτεραιότητα για τους φορείς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Διαχείριση Στάθμης Λίμνης Μικρή Πρέσπας Στο οικοσύστημα της Μικρής Πρέσπας, η στάθμη της λίμνης καθώς και ο ρυθμός μεταβολής της επηρεάζουν καθοριστικά τις οικολογικές λειτουργίες, τη βιοποικιλότητα και ιδιαιτέρως συγκεκριμένους βιοτόπους, καθώς και τα σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενεί. Το υδροσύστημα της Μικρής Πρέσπας, αποτελεί το ανάντη τμήμα ενός ευρύτερου υδροσυστήματος που περιλαμβάνει επίσης τη Μεγάλη Πρέσπα και κατά περίπτωση τη λεκάνη απορροής του ποταμού Devolli στην Αλβανία. Πρόκειται για ένα σύνθετο σύστημα με κύριο στοιχείο τη λίμνη, που λόγω του μικρού βάθους της και των σημαντικών οικολογικών λειτουργιών που υποστηρίζει, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείριση του. Το θυρόφραγμα της Κούλας, του οποίου η κατασκευή ολοκληρώθηκε το εκέμβριο του 2004, αποτελείται από: α) ένα ρουφράκτη πλάτους 1,00m, β) ένα ρουφράκτη πλάτους 2,00m και γ) δύο ρουφράκτες πλάτους 3,00 m έκαστος. Για τον καθορισμό των χειρισμών του σε πραγματικό επιχειρησιακό χρόνο απαιτείται ανάλυση των βασικών υδρολογικών στοιχείων από την οποία προκύπτει η τρέχουσα τάση του υδατικού ισοζυγίου της λίμνης και τελικά η τάση μεταβολής της στάθμης της. Σε περιόδους όπου το ισοζύγιο είναι έντονα πλεονασματικό με ρυθμό αύξησης μεγαλύτερο από την παροχετευτική ικανότητα του θυροφράγματος στη δεδομένη στάθμη, το άνοιγμα των ρουφρακτών μειώνει το ρυθμό αύξησης της στάθμης. Όταν ο ρυθμός αύξησης του πλεονάσματος του ισοζυγίου είναι μικρότερος από την παροχετευτική ικανότητα του θυροφράγματος, τότε ανάλογα με τους χειρισμούς που επιλέγονται είναι δυνατή η ρύθμιση του πρόσημου του ισοζυγίου. Το πρώτο κριτήριο επιτυχούς λειτουργίας αφορά στη διακύμανση της στάθμης της λίμνης την περίοδο από 1 Μαρτίου έως 30 Ιουνίου κάθε έτους, η οποία επιδιώκεται να ευρίσκεται εντός του εύρους των 854,40-854,20. Το δεύτερο κριτήριο αφορά στην απαίτηση για διατήρηση της στάθμης όσο το δυνατό κοντά στη μέγιστη στάθμη-στόχο (από την

επιτροπή του Φ Ε Π) χωρίς διακυμάνσεις. Το τρίτο κριτήριο επιτυχούς λειτουργίας αναφέρεται στην απαίτηση για κατά το δυνατόν χαμηλό ρυθμό πτώσης της στάθμης της λίμνης την περίοδο ωοτοκίας των ψαριών και επώασης των αυγών. Η αξιολόγηση της κατάστασης του έργου και του περιβάλλοντος χώρου διενεργείται μία φορά το χρόνο. Η αξιολόγηση αναφέρεται και στις τυχόν απαιτούμενες εργασίες συντήρησης και επισκευής. Η ετήσια διαχείριση της στάθμης και οι επί μέρους χειρισμοί του θυροφράγματος πρέπει να βασίζονται σε επιστημονική ανάλυση, σε πραγματικό χρόνο αξιόπιστων και επαρκών δεδομένων, οι δε χειρισμοί των ρουφρακτών θα πρέπει να αποφασίζονται και να υλοποιούνται ακολουθώντας μια σαφή και τεκμηριωμένη διαδικασία. Διαχείριση και παρακολούθηση της βλάστησης Η περαιτέρω αποκατάσταση και διατήρηση των υγρών λιβαδιών στην παραλίμνια ζώνη της Μικρής Πρέσπας μέσα από την εφαρμογή ενός πενταετούς (2007-2012) προγράμματος διαχείρισης και παρακολούθησης της παραλίμνιας βλάστησης αποτελεί βασικό συστατικό της προστασίας και διατήρησης της βιοποικιλότητας της περιοχής μελέτης. Το παρόν σχέδιο περιλαμβάνει αναλυτικές προτάσεις για την επίτευξη των προαναφερθέντων επιχειρησιακών στόχων. Η διαχείριση της βλάστησης θα πρέπει να συνεχιστεί με τις εξής κύριες πρακτικές: α) την περιτροπική βόσκηση βούβαλων και αγελάδων σε συγκεκριμένες τοποθεσίες (με μέσες ετήσιες εντάσεις βόσκησης μεταξύ των 1,9 και 2,2 Ζωικών Μονάδων/ εκτάριο/ έτος), β) τη θερινή κοπή της βλάστησης με μηχανικά μέσα (κατά προτίμηση την περίοδο Ιουνίου-Ιουλίου), και γ) τη συγκομιδή της κομμένης βιομάζας ή την καύση αυτής το χειμώνα, σε περιπτώσεις ύπαρξης κομμένης φυτομάζας η οποία δεν θα συγκομίζεται. Οι τεχνικές αυτές αποσκοπούν στη βελτίωση και διατήρηση των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών της υγρολιβαδικής βλάστησης, ενώ το εαρινό πλημμύρισμα των υπό διαχείριση εκτάσεων θα εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την ορθή διαχείριση των υδάτων της λίμνης. Όσον αφορά την παρακολούθηση της βλάστησης κατά την πενταετία 2007-2012, προτείνεται η συνέχιση των ετήσιων θερινών δειγματοληψιών στις τρεις περιοχές διαχείρισης που μετρήθηκαν κατά τη διάρκεια των ετών 2002-2006 (Καρυές Βόρεια, Βρωμολίμνη-Κούλα, Κλέπιστα). Η μεθοδολογία περιλαμβάνει τη μέτρηση των ποιοτικών παραμέτρων με λήψη σταθερών τομών και μετρήσεις των δομικών χαρακτηριστικών των υψηλών ελόφυτων σε πλαίσια κατά μήκος των ίδιων τομών. Μετά τα μέσα της πενταετίας αναφοράς (δηλαδή τον Ιούλιο του 2009 ή του 2010), προτείνεται επίσης η πραγματοποίηση των παραπάνω δειγματοληψιών σε 7 επιπλέον περιοχές διαχείρισης που μετρήθηκαν κατά τη διάρκεια των ετών 2002-2005. Τα αποτελέσματα των δράσεων παρακολούθησης θα πρέπει να δημοσιοποιούνται σε ετήσιες αναφορές, με ανάλυση των δεδομένων τόσο σε μορφή που θα απευθύνεται στο ευρύ κοινό, όσο και για περισσότερο εξειδικευμένο κοινό με στόχο την επιστημονική τεκμηρίωση και αξιολόγηση των δράσεων διαχείρισης της βλάστησης. Τα παραπάνω θέματα θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο προς συζήτηση και αξιολόγηση στα πλαίσια της λειτουργίας του μηχανισμού λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση και παρακολούθηση της βλάστησης στην παραλίμνια ζώνη σε ετήσια βάση (π.χ. καθορισμός ετήσιων σχεδίων εφαρμογής της βόσκησης και των θερινών κοπών, που θα λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής διαχείρισης, αλλά και το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής για συμμετοχή σε συγκεκριμένες δράσεις διαχείρισης). Η αξιολόγηση της διαχείρισης θα πρέπει να βασίζεται κυρίως στα αποτελέσματα των αναλύσεων των δεδομένων που συλλέγονται στα πλαίσια της

παρακολούθησης της βλάστησης και στην επεξεργασία συγκεκριμένων δεικτών, που αναλύονται στο παρόν διαχειριστικό σχέδιο, όπως οι δείκτες επιτυχούς εφαρμογής των ετήσιων σχεδίων βόσκησης και κοπών. Διαχείριση και παρακολουθηση ορνιθοπανίδας Στόχος της διαχείρισης και παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας είναι η προστασία και διατήρηση των πληθυσμών σημαντικών ειδών πουλιών, όπως ο Αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus), ο Ροδοπελεκάνος (P. onocrotalus) και η Λαγγόνα (Phalacrocorax pygmeus) στην Πρέσπα. Η διαχείριση αφορά στους βιότοπους αναπαραγωγής και διατροφής τους και περιλαμβάνει την αξιολόγηση των επιδράσεων της διαχείρισης στα συγκεκριμένα είδη. Παράλληλα, αναμένεται να επωφεληθούν και άλλες ομάδες υδρόβιων πουλιών, και συγκεκριμένα τα ερωδιόμορφα, όπως ο Αργυροτσικνιάς (Egretta alba), o Σταχτοτσικνιάς (Ardea cinerea), ο Λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta), ο Πορφυροτσικνιάς (Ardea purpurea) και ο Κρυπτοτσικνιάς (Ardeola ralloides). Θετικά αποτελέσματα αναμένονται επίσης για άλλα δυο είδη ερωδιόμορφων: το Μικροτσικνιά (Ixobrychus minutus) και τον Ήταυρο (Botaurus stellaris), των οποίων όμως η παρακολούθηση και κατά συνέπεια η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων είναι δύσκολη, λόγω της κρυπτικής τους φύσης. Η Πρέσπα ως τόπος αναπαραγωγής σημαντικών και σπάνιων ειδών πουλιών έχει ήδη αποτελέσει χώρο μελετών και παρεμβάσεων προς όφελος των υδρόβιων πουλιών. Για τις σημαντικές σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο αποικίες των πελεκάνων (Pelecanus crispus, P. onocrotalus), της Λαγγόνας και των ερωδιών κρίνονται σκόπιμα τα εξής μέτρα διαχείρισης: 1. Η διακύμανση και διατήρηση της στάθμης της λίμνης Μικρής Πρέσπας σε επίπεδα τα οποία επιτρέπουν το πλημμύρισμα ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής και συγκεκριμένα των καλαμιώνων, ώστε να αποφεύγεται η όχλησηκαταστροφή των αποικιών από θηρευτές. 2. Η δημιουργία τεχνητών νησίδων (σχεδίες) φωλεποίησης για τα δύο είδη πελεκάνων, ώστε να διασφαλιστεί σε κρίσιμες περιόδους (π.χ. ξηρασίας) ένας ελάχιστος αναπαραγόμενος πληθυσμός. 3. Η οριοθέτηση των κύριων αποικιών των Αργυροπελεκάνων και των Ροδοπελεκάνων, και αν κριθεί αναγκαίο των ερωδιών και Λαγγόνων, περιμετρικά με σημαδούρες, ώστε να αποφεύγεται η όχληση και η προσέγγιση από επισκέπτες ή αλιευτικά σκάφη. Η ολοκληρωμένη διαχείριση του υγροτόπου της λίμνης Μικρής Πρέσπας δεν μπορεί να περιορίζεται στην προστασία των αποικιών, αλλά οφείλει να επεκτείνεται και στη διαχείριση των κατάλληλων ενδιαιτημάτων διατροφής για τα είδη ορνιθοπανίδας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο αναπαραγωγής, όταν οι ενεργειακές απαιτήσεις τους είναι αυξημένες. Σημαντικά ενδιαιτήματα κατά την αναπαραγωγική περίοδο για την ορνιθοπανίδα της περιοχής αποτελούν τα υγρά λιβάδια στην παραλίμνια ζώνη της Μικρής Πρέσπας, οι εκβολές του ρέματος της Κούλας, καθώς και οι εκβολές του ποταμού του Αγίου Γερμανού στη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα. Λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία και τη διαχείριση που ήδη διεξάγεται από την ΕΠΠ στην παραλίμνια ζώνη, οι δράσεις προτεραιότητας για τη διατήρηση των ενδιαιτημάτων διατροφής συνοψίζονται στις εξής: 1. ιαχείριση της βλάστησης των υγρών λιβαδιών.

2. ιαχείριση της στάθμης, ώστε κατά την εαρινή περίοδο να κατακλύζονται οι υπό διαχείριση περιοχές και να δημιουργούνται κατάλληλες σε ποιότητα και έκταση υγρολιβαδικές επιφάνειες. Οι εκτάσεις αυτές είναι σημαντικές για πληθώρα αμφιβίων και άλλων οργανισμών, καθώς και για σημαντικά είδη ιχθυοπανίδας. 3. ιατήρηση επαρκούς παροχής νερού στο ρέμα της Κούλας κατά την αναπαραγωγική περίοδο των Αργυροπελεκάνων, ώστε να είναι δυνατή η διατροφή τους. 4. Ορθολογικότερη διαχείριση των υδάτων του ποταμού του Αγ. Γερμανού θα συνέβαλλε σημαντικά στην εξοικονόμηση νερών του ποταμού -οι εκβολές του οποίου αποτελούν σημαντικό τόπο διατροφής για την ορνιθοπανίδα- και κατά συνέπεια στη διατήρηση επαρκούς παροχής νερού τις κρίσιμες περιόδους της άνοιξης και του καλοκαιριού. Η διαχείριση των προαναφερθέντων ενδιαιτημάτων (αναπαραγωγής και διατροφής) απαιτεί την παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας ετησίως, ώστε να καταγράφονται τα αποτελέσματα των δράσεων διαχείρισης στην ορνιθοπανίδα. Παράλληλα, η παρακολούθηση μπορεί να τροφοδοτεί σε ημερήσια βάση το διαχειριστή του υγροτόπου με σημαντικά στοιχεία, τα οποία αφορούν τη λήψη εκτάκτων μέτρων. Οι δράσεις που αφορούν στην παρακολούθηση διακρίνονται σε: 1. Ετήσια και μακροχρόνια παρακολούθηση των κύριων αποικιών των δύο ειδών πελεκάνων, της Λαγγόνας, καθώς και των ερωδιόμορφων ειδών, και 2. Ετήσια παρακολούθηση των υπό διαχείριση περιοχών (υγρά λιβάδια), του ρέματος της Κούλας, αλλά και των εκβολών του ποταμού του Αγ. Γερμανού για τη χρήση τους από τα υδρόβια είδη ορνιθοπανίδας κατά την εαρινή περίοδο. Η διαχείριση ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής και διατροφής προς όφελος της ορνιθοπανίδας επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες σε ετήσια βάση και κατά συνέπεια, ο ετήσιος προγραμματισμός θα πρέπει να γίνεται εξετάζοντας τα υφιστάμενα δεδομένα. Ιδιαίτερα χρήσιμη, για παράδειγμα, είναι η επανεξέταση των υδρολογικών δεδομένων στην αρχή της αναπαραγωγικής περιόδου, ώστε να λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με την αναγκαιότητα λήψης εκτάκτων μέτρων διαχείρισης. Κατά συνέπεια κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη σχετικής επιτροπής (Επιτροπή ιαχείρισης Υγροτόπου) του Φ Ε Π, η οποία θα μπορεί να αναλύσει την υφιστάμενη κατάσταση στην αρχή κάθε έτους, να αποφασίζει για τη λήψη εκτάκτων μέτρων διαχείρισης και να αξιολογεί τα διαχειριστικά μέτρα, με βάση τις σχετικές ετήσιες εκθέσεις. Η Επιτροπή ιαχείρισης Υγροτόπου θα μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις σε καθημερινά, πρακτικά ζητήματα με βάση τους «επιχειρησιακούς στόχους» κάθε έτους, χωρίς να απαιτείται η παρέμβαση του.σ. του Φ Ε Π. Καθορισμός χρήσεων γης Ο στόχος του καθορισμού των χρήσεων γης εντός της περιοχής μελέτης είναι να διασφαλιστεί η προστασία των φυσικών αξιών (βιοποικιλότητα, σπάνια είδη, βιότοποι) του υγροτόπου, αλλά και να είναι δυνατή η εξυπηρέτηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων ιδιαιτέρως δε της γεωργίας με τον τρόπο και στην έκταση που αυτές εξασκούνται σήμερα. Μετά την ανάθεση από το ημοτικό Συμβούλιο Πρεσπών στην ΕΠΠ της σύνταξης ειδικής μελέτης με τίτλο «Μελέτη καθορισμού διακύμανσης της στάθμης της Λίμνης Μικρή Πρέσπα» (2001) με σκοπό να αντιμετωπισθεί το θέμα

των θιγόμενων ιδιοκτησιών, η επίλυση του προβλήματος για την αντιμετώπιση δυσμενών καιρικών φαινομένων λειψυδρίας και τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας στην περιοχή έγινε πιο επιτακτική. Στη μελέτη αυτή, αποτυπώθηκαν σε λεπτομερείς χάρτες η παραλίμνια ζώνη με ισοϋψείς ανά 0,20m σε τρία σενάρια στάθμης και τα αγροκτήματα της περιοχής μελέτης κατανεμήθηκαν στις τρεις παρακάτω κατηγορίες: Α) Κτήματα που βρίσκονται μέσα στο αρδευτικό δίκτυο των αγροκτημάτων στα ανατολικά της λίμνης Μικρή Πρέσπα ή μέσα στο αρδευτικό δίκτυο του αγροκτήματος της Πύλης, Β) Κτήματα που ενίοτε ή συστηματικά καλλιεργούνται και τα οποία βρίσκονται έξω από τα παραπάνω αρδευτικά δίκτυα, Γ) Κτήματα που βρίσκονται έξω από τα αρδευτικά δίκτυα και δεν καλλιεργούνται. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εκτάσεων της περιοχής μελέτης διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες: α) Κοινόχρηστες εκτάσεις που ανήκουν στο ημόσιο, β) ημοτικές εκτάσεις, και γ) Ιδιωτικές εκτάσεις. Στα πλαίσια της σύνταξης του Εθνικού Κτηματολογίου έγιναν νέοι κτηματολογικοί πίνακες και χάρτες για τα όλα τα ημοτικά ιαμερίσματα της λεκάνης των Πρεσπών πλην αυτών του.. Αγίου Γερμανού,.. Μικρολίμνης,.. Καρυών και.. Βροντερού. Η εξακρίβωση και καταγραφή του καθεστώτος όλων των ιδιοκτησιών και συγκεκριμένα σε ποια φυσικά ή νομικά πρόσωπα ανήκουν, έγινε κατόπιν επισταμένης μελέτης των στοιχείων του τμήματος Τοπογραφικών Υπηρεσιών της ιεύθυνσης Εγγείων Βελτιώσεων ( ΕΒ) της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (ΝΑ) Φλώρινας και του Εθνικού Κτηματολογίου από την ΕΠΠ. Ως θιγόμενες ορίζονται οι γεωργικές εκτάσεις τμήματα των οποίων βρίσκονται έως και 0,60m ψηλότερα από την ετήσια μέγιστη στάθμη της λίμνης, καθώς η στάθμη του υπεδάφιου νερού πρέπει να βρίσκεται περίπου 0,60m κάτω από την επιφάνεια του εδάφους τους ώστε να μπορούν να εκτελούνται απρόσκοπτα οι καλλιεργητικές εργασίες, με εξαίρεση τα χωράφια της Σλάτινας και της Γκιούλας Λαιμού, καθώς και του Μικρού και του Μεγάλου Κάμπου του Αγ. Αχιλλείου, όπου ως θιγόμενες θεωρούνται οι εκτάσεις σε υψόμετρα έως και 0,40m πάνω από τη στάθμη του νερού της λίμνης, ώστε να συμφωνούν τα αποτελέσματα των αυτοψιών με τους χάρτες της «Μελέτης καθορισμού διακύμανσης της στάθμης της Λίμνης Μικρή Πρέσπα». Τα σενάρια που εξετάστηκαν ορίστηκαν έτσι ώστε να πληρούνται οι όροι της δημιουργίας σημαντικών εκτάσεων επαρκώς πλημμυρισμένων υγρών λιβαδιών από τη μια πλευρά, αλλά ταυτόχρονα να μειώνονται όσο το δυνατόν οι θιγόμενες γεωργικές εκτάσεις και είναι τα εξής: α) Σενάριο με μέγιστη ετήσια στάθμη της λίμνης Μικρή Πρέσπα στα 854,40m (850,60m), β) Σενάριο με μέγιστη ετήσια στάθμη 854,60m (850,80m), και γ) Σενάριο με μέγιστη ετήσια στάθμη 854,80m (851,00m). Επειδή οι φάσεις υλοποίησης σταδιακών αποζημιώσεων, αντικατάστασης ή αγοράς είναι εξαιρετικά χρονοβόρες και δαπανηρές λόγω του νομικού πλαισίου που διέπει τις αγοραπωλησίες, στο παρόν σχέδιο προτείνεται η ανταλλαγή, αποζημίωση, ή, σε περίπτωση που δεν είναι δυνατές οι δύο προηγούμενες λύσεις, αγορά των εκτάσεων που θίγονται όταν η στάθμη τη λίμνης βρίσκεται στο ψηλότερο συμφωνηθέν σενάριο δηλαδή στα 854,80m. Ενημέρωση του κοινού Η ενημέρωση αποσκοπεί πρωτίστως στην πρόληψη και αποφυγή περιστατικών όχλησης και καταστροφής σημαντικών ενδιαιτημάτων και ειδών. ευτερευόντως, μέσω της συχνής ενημέρωσης υπογραμμίζεται η σπουδαιότητα της διαχείρισης των υγρών λιβαδιών, ώστε τα ιδιαίτερα οφέλη που προκύπτουν από αυτήν να είναι

κατανοητά και αποδεκτά από το ευρύτερο κοινό. Ο τρόπος αντιμετώπισης άνομων περιστατικών, και κυρίως των ατόμων που εμπλέκονται σε αυτές, θα πρέπει να γίνεται υπό τη μορφή ενημέρωσης ευαισθητοποίησης καθώς συχνά ο παραβάτης απλώς δεν είναι ενημερωμένος. Τα περιστατικά τα οποία θα πρέπει να καταγράφονται αφορούν την όχληση των αποικιών αναπαραγωγής των πουλιών, τις φωτιές των καλαμιώνων, την παράνομη αλιεία και το κυνήγι καθώς και την αμμοληψία. Για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο τέτοιων περιστατικών θα πρέπει να εκτελούνται συγκεκριμένες διαδρομές εντός Εθνικού ρυμού Πρεσπών ανά εποχή από ειδικά εκπαιδευμένα άτομα, τους φύλακες του Εθνικού ρυμού Πρεσπών. Τα περιστατικά όχλησης και οι δράσεις πρόληψης-ενημέρωσης πρέπει να καταγράφονται σε ειδικά πρωτόκολλα και τα στοιχεία να μεταφέρονται σε ηλεκτρονική μορφή για την συγγραφή ετήσιας αναφοράς, που θα περιλαμβάνει εν συντομία τα κυριότερα περιστατικά. Διοίκηση, εφαρμογή, προϋπολογισμός και αξιολόγηση του σχεδίου οδηγού αποκατάστασης και διαχείρισης των υγρών λιβαδιών στη λίμνη Μικρή Πρέσπα Αρμόδιος για τη διαχείριση και προστασία του Εθνικού ρυμού Πρεσπών είναι ο Φ Ε Π, το ιοικητικό Συμβούλιο (.Σ.) του οποίου αποτελείται από εκπροσώπους του ΥΠΕΧΩ Ε, του ΥΠΑΑΤ, του Υπουργείου Ανάπτυξης, του Υπουργείου Εξωτερικών, της ΝΑ Φλώρινας, του ήμου Πρεσπών, του Γεωργικού και Αλιευτικού συνεταιρισμού της περιοχής, της ΕΠΠ και από έναν Ειδικό Επιστήμονα. Το σημαντικότερο θέμα της υλοποίησης του παρόντος Σχεδίου-οδηγού αποκατάστασης και διαχείρισης των υγρών λιβαδιών είναι ο καθορισμός του φορέα που θα αναλάβει την ολοκλήρωση, εποπτεία, συντονισμό, εφαρμογή και αξιολόγηση του όλου προγράμματος. Η λειτουργία του νέου θυροφράγματος στη θέση Κούλα αποδόθηκε από την Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας στο Φ Ε Π, που ίδρυσε (το 2005) τριμελή επιτροπή ιαχείρισης Υδάτων της λίμνης Μικρή Πρέσπα, που αποτελείται από το ήμο Πρεσπών, τον Τοπικό Οργανισμό Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) και την ΕΠΠ. Η τελευταία έχει αναλάβει την επιστημονική, οργανωτική και λειτουργική υποστήριξη της επιτροπής αυτής, η οποία έχει στόχο να καθορίζει, να παρακολουθεί, να εποπτεύει και να αξιολογεί τη λειτουργία του θυροφράγματος. Κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων ετών (2005-2007) η Επιτροπή λειτούργησε πολύ ικανοποιητικά, καθώς επέτυχε τους στόχους που έθετε κατά την αρχή κάθε νέου υδρολογικού έτους. Λόγω συχνών έκτακτων περιπτώσεων (π.χ. απότομη αύξηση στάθμης υδάτων της λίμνης), αλλά και για την περαιτέρω συνέχιση όλων των δράσεων διαχείρισης (όχι μόνο της διαχείρισης των νερών) μετά το πέρας του προγράμματος LIFE (2002-2007), προτείνεται η ίδρυση ολιγομελούς επιτροπής με δυνατότητα άμεσης σύγκλισης των μελών. Αυτή η «Επιτροπή ιαχείρισης Υγροτόπου» θα έχει σκοπό τη συχνή παρακολούθηση των διαχειριστικών παρεμβάσεων και την ολοκλήρωση εισηγήσεων προς το.σ. του Φ Ε Π για την υλοποίηση, το συντονισμό, την επίβλεψη, την εφαρμογή και αξιολόγηση του παρόντος σχεδίου-οδηγού αποκατάστασης και διαχείρισης των υγρών λιβαδιών. Για λόγους άμεσης και αποτελεσματικής λειτουργίας η επιτροπή θα πρέπει να είναι ολιγομελής και ευέλικτη, να υποστηρίζεται από επαρκές και κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό και να έχει επαρκείς πόρους και τεχνική υποδομή. Στην «Επιτροπή ιαχείρισης Υγροτόπου» προτείνεται να συμμετέχουν οι εξής φορείς: ΥΠΕΧΩ Ε, ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, Τμήμα ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας, Τμήμα Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού

ήμος Πρεσπών ΤΟΕΒ Εταιρία Προστασίας Πρεσπών Ο προϋπολογισμός της εφαρμογής του σχεδίου-οδηγού διαχείρισης για την πενταετία 2007-2012, πλην της διαχείρισης του κοπαδιού των βουβαλιών, έχει γίνει με την παραδοχή ότι την αναλαμβάνει ο Φ Ε Π και θα καλυφθεί μέσα από το πρόγραμμα ΕΠΠΕΡ ΙΙΙ. Το συνολικό κόστος διαχείρισης για την πενταετία 2007-2012 ανέρχεται σε 345.449,70 και δεν περιλαμβάνεται σε αυτό η αγορά γης και η διαχείριση του κοπαδιού βουβαλιών. Στα επί μέρους κεφάλαια των διαχειριστικών παρεμβάσεων (κεφ. 5) γίνεται η λεπτομερής παράθεση δεικτών που θα πρέπει να αναλύονται έτσι ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγηση των επί μέρους δράσεων. Η συνολική αξιολόγηση του σχεδίουοδηγού αποκατάστασης και διαχείρισης των υγρών λιβαδιών θα πρέπει να στηρίζεται σε μία σειρά δεικτών που θα συνδέουν την απόδοση των επιχειρησιακών στόχων αφ ενός μεταξύ τους, όσο και με θεσμικούς δείκτες καθώς και με δείκτες κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας, αποτελέσματος και αειφορίας. εν κρίνεται σκόπιμη σε αυτή τη φάση η περαιτέρω ανάλυσή της ειδικής μεθόδου αξιολόγησης του παρόντος σχεδίου γιατί μελλοντικά θα υπάρξει κοινή μεθοδολογία/ πρότυπο που θα εφαρμόζεται σε όλα τα ιαχειριστικά Σχέδια των Προστατευόμενων Περιοχών της χώρας.