Μουσείο Προφορικής Ιστορίας: ένα βιωματικό ερευνητικό εργαλείο για τη διαφύλαξη και εκπαιδευτική αξιολόγηση της ιστορίας και της λαϊκής παράδοσης

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ 2014 Μουσείο Προφορικής Ιστορίας: ένα βιωματικό ερευνητικό εργαλείο για τη διαφύλαξη και εκπαιδευτική αξιολόγηση της ιστορίας και της λαϊκής παράδοσης Επιστημονικά Υπεύθυνη, Μαρίνα Τζακώστα, Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Κρήτης Μέλος Ομάδας, Άννα Σφακιανάκη, ρ. Φωνητικής Α.Π.Θ.- δασκάλα στο 47 ο ημοτικό Σχολείο Ηρακλείου Κρήτης Μέλος Ομάδας, Άγγελος Πατσιάς, άσκαλος, ιευθυντής ημοτικού Σχολείου Φουρφουρά Αμαρίου Ρεθύμνου εκέμβριος 2014 1

2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. 4 ABSTRACT.. 5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ. 6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. 9 2. ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ. 9 3. ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 11 4. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 14 4.1. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΕΙΣ. 14 4.2. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ... 18 5. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 20 6. (ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ) ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ. 21 7. ΓΙΑΤΙ ΈΝΑ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ;. 23 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 25 9. ΠΑΡΑ ΟΤΕΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ. 29 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της μελέτης μας είναι ο σχεδιασμός, η κατασκευή και η οργάνωση του Ψηφιακού Μουσείου Ελληνικής Προφορικής Ιστορίας (ΨηΜοΠΙ) ως ερευνητικού και εκπαιδευτικού εργαλείου το οποίο απευθύνεται σε μαθητές, εκπαιδευτικούς, ερευνητές της γλώσσας και οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για τη μελέτη της Κοινής Νεοελληνικής, των διαλέκτων της και τη διδασκαλία τους. Επιμέρους στόχοι του προγράμματος είναι, αφενός, η εκπαίδευση μαθητών ημοτικού και Γυμνασίου στις μεθόδους συλλογής και επεξεργασίας διαλεκτικού γλωσσικού υλικού και, αφετέρου, η από τους εκπαιδευόμενους συλλογή, επεξεργασία, αρχειοθέτηση, διατήρηση και διάδοση διαλεκτικού γλωσσικού υλικού το οποίο θα έχει τη μορφή ηχητικών αρχείων. Το ΨηΜοΠΙ έχει τη μορφή ψηφιακής πλατφόρμας στην οποία είναι διαθέσιμα τα ηχητικά αρχεία καθώς και γενικές πληροφορίες σχετικά με τις διαλέκτους αλλά και ειδικές ποιοτικές και ποσοτικές αναλύσεις πάνω στα διαλεκτικά δεδομένα, καταρχάς της κρητικής. Το ΨηΜοΠΙ μπορεί να χρησιμεύσει ως εργαλείο διδασκαλίας της γλώσσας, της γεωγραφίας, των κοινωνικών επιστημών, της τοπικής ιστορίας, της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και άλλων θεμάτων τα οποία είναι δυνατόν να προκύψουν από τα αρχεία. Η συμβολή του ΜΟΠΙ έγκειται στο ότι θα ευαισθητοποιήσει τους μαθητές πάνω σε ζητήματα διαλέκτων, θα εξάρει το χαρακτήρα των τελευταίων ως "ζωντανών" γλωσσικών συστημάτων και θα συμβάλλει στη διερεύνηση θεμάτων τοπικής ιστορίας. 4

ABSTRACT Aim of our project is the design, construction and organization of the Digital Museum of Greek Oral History (DiMuGOHi) as a research and educational tool available to pupils, educators, language researchers and anyone interested in Modern Greek, its dialects and their teaching. Side goals of the project are, on the one hand, the training of Primary and High School pupils in methods of language data collection and processing and, on the other hand, the collection, processing, filing, preservation, and diffusion of dialectal linguistic data which will be available in audio files. MOHI has the form of a digital platform where the dialectal data files are available together with general information about the dialects as well as qualitative and quantitative analyses of the data collected from the speakers of the dialect of Crete. DiMuGOHi will be useful as a tool for teaching language, geography, social sciences, local history, familiarize pupils with environmental education and any topic relevant to education. MOHI will a) contribute to the sensitization of pupils regarding dialectal issues, b) exempt the latter as important linguistic systems and c) investigate topics of local history. 5

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Όπως και κάθε (πνευματικό) πόνημα, έτσι και ο σχεδιασμός και η ολοκλήρωση της παρούσας μελέτης οφείλεται στη συνδρομή πολλών ανθρώπων και φορέων. Το Ψηφιακό Μουσείο Ελληνικής Προφορικής Ιστορίας (ΨηΜοΠΙ) δεν θα είχε δημιουργηθεί χωρίς την επιστημονική συνεισφορά των υπόλοιπων μελών της ομάδας μελέτης. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Άννα Σφακιανάκη και τον Άγγελο Πατσιά οι οποίοι συμμετείχαν με αφοσίωση στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της ιδέας του ΨηΜοΠΙ, η μεν Άννα με την γνώση η οποία απαιτούνταν για την συλλογή των διαλεκτικών δεδομένων, την επεξεργασία τους και την κατασκευή της πλατφόρμας του Μουσείου, ο δε Άγγελος με την εμπειρία του πάνω σε θέματα που αφορούν την προφορική ιστορία αλλά και το βαθμό εφαρμοστικότητας των φιλόδοξων σχεδίων μας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τα παιδιά του ημοτικού σχολείου και του Γυμνασίου του Φουρφουρά Ρεθύμνου τα οποία αντεπεξήλθαν στις απαιτήσεις της μελέτης πέρα από το ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου, θυσιάζοντας αρκετά σαββατοκύριακα προκειμένου να συλλέγουν διαλεκτικά δεδομένα, προσπαθώντας να κατανοήσουν την αξία τους και τη σημασία τους για τη διατήρηση της διαλέκτου και το ρόλο τους στη γλωσσική διδασκαλία. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συνεντευξιαζόμενους/ πληροφορητές φυσικούς ομιλητές της κρητικής διαλέκτου, όπως αυτή μιλιέται στα χωριά της επαρχίας Αμαρίου του Νομού Ρεθύμνου, οι οποίοι με χαρά προσφέρθηκαν ως πληροφορητές να συνεπικουρήσουν στην δημιουργία μιας γλωσσικής, ιστορικής, πολιτισμικής παρακαταθήκης του τόπου τους. Ευχαριστώ θερμά τον Γιώργο Κλειδή και τον Στέλιο Τσιγδινό οι οποίοι κατασκεύασαν την πλατφόρμα του ΨηΜοΠΙ και άνοιξαν νέες προοπτικές για τον τρόπο χρήσης του Μουσείου. Ευχαριστώ από καρδιάς την Ειρήνη Ταγκαλάκη για την αμέριστη συμπαράσταση και για την ανιδιοτελή και αφιλοκερδή προσφορά του χρόνου της και των δυνάμεών της με ό,τι αυτό συνεπάγεται - όποτε της ζητήθηκε. Ευχαριστώ τους συναδέλφους μου στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης καθώς και συναδέλφους από το Ε.Κ.Π.Α., το Α.Π.Θ., το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Πανεπιστήμιο υτικής Μακεδονίας, Το ημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης οι οποίοι συμμετείχαν στις συζητήσεις που αφορούσαν την κατασκευή του ΨηΜοΠΙ ιδιαιτέρως εκείνους οι οποίοι συμμετείχαν στην ημερίδα διάχυσης των αποτελεσμάτων της μελέτης μας τον Οκτώβριο του 2014. 6

7

Το ΨηΜοΠΙ δεν θα είχε υλοποιηθεί χωρίς την οικονομική υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση. Η εμπιστοσύνη του Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση στην ομάδα μελέτης και τη φιλοσοφία του προγράμματός μας μάς βοήθησε να εξάρουμε τη σημασία των διαλέκτων ως ζωντανών γλωσσών και να αναδείξουμε το ρόλο που οι διάλεκτοι μπορούν να παίξουν στη γλωσσική και γενικότερα - διαθεματική διδασκαλία. Ρέθυμνο, εκέμβριος 2014 8

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι νεοελληνικές διάλεκτοι συνιστούν ζωντανές όψεις της ελληνικής γλώσσας. ιάφορες μελέτες έχουν αναδείξει το θετικό ρόλο των γλωσσικών ποικιλιών στην ανάπτυξη του γραμματισμού, γενικότερα, και του κριτικού γραμματισμού, ειδικότερα, δεδομένου ότι οι γλωσσικές ποικιλίες συμβάλλουν ουσιαστικά στην ανάπτυξη και καλλιέργεια της μεταγλωσσικής ενημερότητας των μαθητών (βλ. ενδεικτικά Adger et al. 2007, για διαγλωσσικές μελέτες, Ντίνας & Ζαρκογιάννη 2009, Τσιπλάκου &Χατζηιωάννου 2010, για τα ελληνικά). Παρόλ αυτά, ενώ το ιαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών προάγει την επικοινωνιακή χρήση της γλώσσας και τον γραμματισμό στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό σχολείο (Υπουργική Απόφαση Γ2/21072β ΦΕΚ 304/τ. Β /13-3-2003, Υπουργική Απόφαση Γ2/21072α ΦΕΚ 303/τ. Β /13-3-2003) (στο εξής.ε.π.π.σ.), η διδασκαλία των διαλέκτων απουσιάζει συστηματικά από το ελληνικό σχολείο (βλ. και Τσιπλάκου & Χατζηιωάννου 2010). O σχεδιασμός και η οργάνωση του Ψηφιακού Μουσείου Ελληνικής Προφορικής Ιστορίας (στο εξής ΨηΜοΠΙ) ως φορέα διαφύλαξης και διάδοσης διαλεκτικού γλωσσικού υλικού και η χρήση του ΨηΜοΠΙ ως ερευνητικού και εκπαιδευτικού εργαλείου από μαθητές και εκπαιδευτικούς έχει ως στόχο, πρώτον, την ενεργή συμμετοχή των μαθητών στη συλλογή και επεξεργασία διαλεκτόφωνου υλικού το οποίο θα είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται στη διδασκαλία διαλέκτων και ιδιωμάτων της ΝΕ και της συσχετιστικής διδασκαλίας ΝΕ και διαλέκτων, δεύτερον, τη γνώση των χαρακτηριστικών και των ιδιαιτεροτήτων διαλέκτων και ιδιωμάτων, τρίτον, τη διαφοροποίηση διαλέκτων και ιδιωμάτων από τη ΝΕ, τέταρτον, την καλλιέργεια της γνώσης ότι οι διάλεκτοι, όπως και οι νόρμες, είναι πλήρη γλωσσικά συστήματα (Ράλλη 2011), και, πέμπτον, τη διατήρηση τη τοπικής ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς μέρος της οποίας είναι και το διαλεκτικό γλωσσικό υλικό (Thompson 1978). 2. ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Στόχος του προγράμματος ήταν ο σχεδιασμός, η κατασκευή και η οργάνωση του ΨηΜοΠΙ ως ερευνητικού και εκπαιδευτικού εργαλείου το οποίο θα απευθύνεται τόσο σε μαθητές όσο και εκπαιδευτικούς, ερευνητές της γλώσσας και οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για τις 9

νεοελληνικές διαλέκτους και την τυπολογική τους σχέση με την Κοινή Νεοελληνική (στο εξής ΚΝΕ). Πιο συγκεκριμένα, στόχος μας ήταν η ενεργή εμπλοκή μαθητών ημοτικού και Γυμνασίου στη συλλογή κυρίως μέσω συνεντεύξεων - επεξεργασία, αρχειοθέτηση, διατήρηση και διάδοση διαλεκτικού γλωσσικού υλικού. Θεμελιώδης φιλοσοφία της μελέτης μας είναι να χρησιμοποιηθούν τα αρχεία διαλεκτικών δεδομένων στο πλαίσιο της γλωσσικής διδασκαλίας τόσο της ΚΝΕ όσο και των διαλεκτικών της μορφών αλλά και της συσχετιστικής διδασκαλίας ΚΝΕ και διαλέκτων. εδομένου ότι οι φωνολογικές δομές κάθε γλώσσας συνιστούν θεμελιώδες υπόβαθρο για την ανάπτυξη και καλλιέργεια της μητρικής γλώσσας των παιδιών προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας σε όλα τα επίπεδα γραμματικής ανάλυσης (Levelt 1998), θεωρούμε ότι η ελλιπής διδασκαλία των διαλέκτων δημιουργεί προβλήματα στην ορθή ανάπτυξη της φωνολογικής ενημερότητας των διαλεκτόφωνων μαθητών. Το ΨηΜοΠΙ έρχεται να καλύψει αυτό το κενό με τρόπο ώστε μαθητές και εκπαιδευτικοί να έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν από κοινού τις γλωσσικές - μεταξύ άλλων - ενότητες οι οποίες θα γίνονται κάθε φορά αντικείμενο διδασκαλίας ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τους εκπαιδευτικούς στόχους της τάξης. Αυτή είναι θεμελιώδης αρχή που διέπει και τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών τόσο για την πρωτοβάθμια όσο και για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (.Ε.Π.Π.Σ.-Α.Π.Σ. 2003α, 2003β). Στην πρώτη φάση του σχεδιασμού και της οργάνωσης του ΨηΜοΠΙ στοχεύσαμε, πρώτον, να ενημερώσουμε, να διδάξουμε και να εκπαιδεύσουμε μαθητές ημοτικού και Γυμνασίου πάνω στις μεθόδους συλλογής και επεξεργασίας γλωσσικού υλικού με τη χρήση ειδικού εξοπλισμού ηχογράφησης και εξειδικευμένων λογισμικών φωνητικής και στατιστικής ανάλυσης, δεύτερον, να ευαισθητοποιήσουμε τους μαθητές όσον αφορά ζητήματα της κρητικής διαλέκτου, η οποία συνιστά τον πρώτο πυρήνα του ΨηΜοΠΙ, αλλά και τις διαλέκτους γενικότερα ως "ζωντανά" -και όχι περιθωριοποιημένα- γλωσσικά συστήματα και, τρίτον, να εμπνεύσουμε το σεβασμό για την τοπική ιστορία και την πολιτισμική κληρονομιά μέρος των οποίων είναι οι ελληνικές διάλεκτοι και ιδιώματα. Το υλικό του ΨηΜοΠΙ συνίσταται καταρχάς από διαλεκτικό γλωσσικό υλικό το οποίο προέρχεται από τα ιδιώματα που μιλιούνται στη υτική Κρήτη, πιο συγκεκριμένα στη περιοχή του Αμαρίου Ρεθύμνου, και είναι ελεύθερα προσβάσιμο από οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο. Η επιλογή της κρητικής διαλέκτου βασίστηκε στο 10

ότι, αφενός, στη δημώδη κρητική διάλεκτο γράφτηκαν σημαντικότατα ποιητικά έργα, τα οποία προσφέρονται ως αντικείμενο γλωσσικής διδασκαλίας και, αφετέρου, η διάλεκτος χαρακτηρίζεται από φαινόμενα τα οποία την διαφοροποιούν ποιοτικά από την ΚNE και της προσδίδουν τα ιδιαίτερα γνωρίσματά της. Επιπλέον, η κρητική διάλεκτος μιλιέται από ευρέα πληθυσμιακά στρώματα. Τέλος, η επιλογή των συγκεκριμένων γεωγραφικών περιοχών έγινε βάσει του ότι σε αυτές τις περιοχές μιλιούνται ιδιώματα με ποικίλες διαφοροποιήσεις μεταξύ τους. Ωστόσο, το ΨηΜοΠΙ είναι σχεδιασμένο με τρόπο ώστε να φιλοξενήσει διαλεκτικό υλικό από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Με δεδομένα τα παραπάνω, το ΨηΜοΠΙ συμβάλλει θετικά με άμεσους και έμμεσους τρόπους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ως άμεσο αποτέλεσμα είναι η ευαισθητοποίηση των μαθητών όσον αφορά τις διαλέκτους, τα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά τους, τη δομική γειτνίασή τους με την ΚΝΕ και το ρόλο των διαλέκτων στη διατήρηση και διάδοση της τοπικής και εθνικής πολιτισμικής κληρονομιάς. Παράλληλα, εξαίρει θέματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, κοινωνικών επιστημών, γεωγραφίας, τοπικής ιστορίας. Ως έμμεσα αποτελέσματα είναι ότι, πρώτον, διευκολύνει τη βελτίωση της μεταγλωσσικής ενημερότητας των μαθητών αναφορικά με τη γραμματική της κρητικής διαλέκτου, εμμέσως όμως και οποιασδήποτε διαλέκτου. Η βελτίωση της μεταγλωσσικής ικανότητας θα συμβάλλει στην ανάπτυξη του λεξιλογίου και των εμπλουτισμό των γλωσσικών μέσων που χρησιμοποιούν παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. εύτερον, ενισχύει την επίγνωση ότι η διάλεκτος χαρακτηρίζεται από ένα πλήρες γραμματικό σύστημα, όπως και η ΚΝΕ και, τρίτον, βελτιώνει την υφολογική και κοινωνιογλωσσολογική ενημερότητα, δηλαδή τη συνειδητή γνώση και το χειρισμό των γλωσσικών συγκειμένων μέσα στα οποία χρησιμοποιείται το διαλεκτικό υλικό. Τέταρτον, διατηρεί και διαφυλάττει τους γλωσσικούς θησαυρούς των διαλέκτων. 3. Το Ψηφιακό Μουσείο Ελληνικής Προφορικής Ιστορίας 11

Όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει ο Thompson (2000: 23), η προφορική ιστορία μαζί με κάθε άλλη μορφή ιστορίας διακρίνεται για τον κοινωνικό της χαρακτήρα, δηλαδή την άμεση σχέση με και τον αντίκτυπο που μπορούν να έχουν στην κοινωνία τα ιστορικά γεγονότα που γίνονται αντικείμενο (ανα)διήγησης. Η προφορική ιστορία αντλεί τα θέματά της πρωτίστως από την οικογενειακή και κοινωνική ζωή καθώς και την τοπική/ πολιτική ιστορία (βλ. ενδεικτικά 1998, 2000, Perks & Thomson 1998, Portelli 1998, Ritchie 2003). Μέσω της τοπικής ιστορίας μικρές περιφέρειες, όπως χωριά, κωμοπόλεις ή μικρές πόλεις, αναζητούν τον χαρακτήρα τους και τα στοιχεία που τις μεταβάλλουν αλλά και επισκέπτες αποκτούν ιστορική γνώση η οποία είναι δύσκολο ή συχνά αδύνατο να αποκτηθεί μέσω της εθνικής ιστορίας (Thompson 2000: 2-3, βλ. και Rosenzweig & Thelen 1998, για συζήτηση σχετικά με τη χρήση της ιστορίας στην καθημερινή ζωή). Η προφορική ιστορία μπορεί να αποτελέσει το μέσο τροποποίησης του περιεχομένου και των στόχων της ιστορίας δεδομένου ότι μπορεί να συμβάλλει στη στροφή του ενδιαφέροντος προς τη μελέτη και την έρευνα συγκεκριμένων ιστορικών θεμάτων (Thompson 2000: 3-8). Η βασική πηγή προφορικής ιστορίας είναι οι συνεντεύξεις. Οι συνεντεύξεις συνιστούν κατά κάποιο τρόπο μια συζήτηση ανάμεσα στον συνεντευξιαστή και τον συνεντευξιαζόμενο/ πληροφορητήαφηγητή (βλ. Abrams 2010). Το βασικό πλεονέκτημα των συνεντεύξεων είναι ότι δίνουν τη δυνατότητα στους συνεντευξιαζόμενους/ πληροφορητές να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις και τα πιστεύω τους. Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα είναι ότι απαιτούν τη συνεργασία των μελών της ερευνητική ομάδας. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση δεν είναι η κύρια ή μοναδική δεξιότητα που απαιτείται για την απόκτηση ή διερεύνηση των πηγών. Είναι σημαντικό ο συνεντευξιαστής να είναι σε θέση να επιτυγχάνει το συναισθηματικό και ψυχολογικό άνοιγμα του συνεντευξιαζόμενου/ πληροφορητή (βλ. Thompson 2000: 222 κ.ε.). Οι συνεντεύξεις παρέχουν τη δυνατότητα κυρίως ποιοτικών αναλύσεων (βλ. για σχετική συζήτηση Leavy 2011, Ritchie 2003, Weiss 1994). 1 εδομένου ότι η προφορική ιστορία και οι ερευνητές της ζητούν από τους συνεντευξιαζόμενους/ πληροφορητές -αφηγητές να ανακαλύψουν τέσσερεις πτυχές της ιστορίας, πιο συγκεκριμένα, α) το τι συνέβη (τα ιστορικά γεγονότα), β) το πώς οι πληροφορητές ένιωσαν γι αυτό που συνέβη (για τα ιστορικά γεγονότα), γ) το πώς 1 Εκτεταμένες συζητήσεις αναφορικά με τη μεθοδολογία που ακολουθείται από τους ερευνητές της προφορικής ιστορίας βρίσκονται στους επιμελημένους τόμους των Charlton, Myers & Sharpless (2006, 2007), Dunaway & Baum (1996), Ritchie (2011). 12

οι πληροφορητές ανακαλούν τα ιστορικά γεγονότα στη μνήμη τους και δ) το τι σκέφτεται για τα ίδια ιστορικά γεγονότα η ευρύτερη κοινή γνώμη και κοινή μνήμη, έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες ανάλυσης των συνεντεύξεων προφορικής ιστορίας. Αυτές διακρίνονται σε θεωρίες α) του εαυτού, β) της μνήμης, γ) της αφήγησης και δ) του τρόπου με το οποίο αφηγείται ο συνεντευξιαζόμενος/ πληροφορητής (βλ. Abrams 2010). Η ανάγκη διατήρησης της προφορικής ιστορίας και της προφορικής παράδοσης έχει οδηγήσει στη σύσταση μουσείων προφορικής ιστορίας τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα. Τα μουσεία προφορικής ιστορίας που υπάρχουν στο διεθνή χώρο στην πλειοψηφία τους αφορούν ιστορίες και διηγήσεις σχετικές με τα ολοκαυτώματα του Β Παγκόσμιου Πολέμου, με γνωστότερο αυτό των Εβραίων, ή άλλους πολέμους. Σχετικά παραδείγματα είναι στις Ε.Π.Α. το US Holocaust Memorial Museum s Oral History 2 το οποίο διαθέτει και ηχητικά ντοκουμέντα και το USC Shoah Foundation-The Institute for Visual History and Education στο οποίο διατίθενται οπτικοουασκοστικά αρχεία σχετικά με το Ολοκαύτωμα. 3 Από την άλλη πλευρά, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Ν. Υόρκη (MoMA) διαθέτει αρχεία προφορικής ιστορίας σχετικά με θέματα τεχνών και πολιτισμού γενικότερα. 4 Το National WWII Museum της Ν. Ορλεάνης παρέχει οπτικοακουστικό υλικό που αφορά γενικότερα γεγονότα του Β. Παγκόσμιου Πολέμου. 5 Τέλος, στο Boston Children s Museum παρατίθενται μαρτυρίες παιδιών αναφορικά με τις σχέσεις των πρώτων με τον περίγυρό τους, κατά συνέπεια, το Μουσείο πραγματεύεται θέματα φυλετικών, και όχι μόνο, διακρίσεων. 6 Στον Ευρωπαϊκό χώρο, το γνωστότερο ίσως - Μουσείο Προφορικής Ιστορίας είναι αυτό του Μουσείου του Λονδίνου στο οποίο αποτυπώνονται μνήμες από τη ζωή ανθρώπων στο Λονδίνο. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα παραπάνω μουσεία δεν είναι αποκλειστικώς μουσεία προφορικής ιστορίας, αλλά στις συλλογές ενσωματώνουν πλέον και προφορικές μαρτυρίες. 7 2 http://www.ohmuseum.ca/explore.htm 3 http://dornsife.usc.edu/vhi/ 4 http://www.moma.org/learn/resources/archives/oralhistory#aohi 5 http://www.nationalww2museum.org/see-hear/collections/oral-histories 6 http://www.bostonkids.org/ 7 http://www.museumoflondon.org.uk/collections-research/about-the-collections/history-and-archaeology-collections/lifestories-oral-history.htm 13

Στην Ελλάδα η πρώτη συστηματική προσπάθεια σύστασης ενός Μουσείου Προφορικής Ιστορίας είναι προϊόν της σύμπραξης του Α.Π.Θ. και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χανίων (Τμήμα Πολιτισμού και Εκπαίδευσης) (Ρεπούση και συν. 2010). 8 Προσφάτως συστάθηκε η Ένωση Προφορικής Ιστορίας 9 η οποία παρέχει πληροφορίες σχετικά με συνέδρια, συναντήσεις, εκδόσεις, άλλες δημοσιεύσεις και ομάδες εργασίες προφορικής ιστορίας τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Άλλες πηγές προφορικής ιστορίας είναι η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Κυψέλης 10, η τράπεζα αναμνήσεων-memoro 11, o Στέλιος Πελασγός Ιστορητής, 12 και η Μνήμη και Προφορική Ιστορία στην Εκπαίδευση - Ιστολόγιο Όλγας Σεβαστίδου. 13 4. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 4.1. Προετοιμασία και επιμορφώσεις Πριν την έναρξη της συλλογής των δεδομένων διαλεκτικού λόγου προηγήθηκε η επιμόρφωση των συνεντευξιαστών πάνω σε θέματα που αφορούσαν τη μεθοδολογία της έρευνας, τη συλλογή, επεξεργασία και αρχειοθέτηση γλωσσικών δεδομένων. Στο πλαίσιο του σχεδιασμού και της υλοποίησης του ψημοπι, οι δράσεις έλαβαν χώρα σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση (επιμόρφωση Ι), η πρώτη δράση αφορά μια πρώτη συνάντηση η οποία ήδη έλαβε χώρα και η οποία πήρε τη μορφή επιμόρφωσης των μαθητών-συνεντευξιαστών. Σε αυτήν την πρώτη συνάντηση ενημέρωσης, οι μαθητέςσυνεντευξιαστές εισήχθησαν στη μορφή και τις ιδιότητες του ήχου καθώς και σε θέματα που έχουν να κάνουν με τα είδη έρευνας. Πιο συγκεκριμένα, έγινε η διάκριση μεταξύ ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας δίνοντας έμφαση στην αξία των συνεντεύξεων ελεύθερου λόγου οι οποίες συνιστούν ένα χρυσωρυχείο γλωσσ(ολογ)ικών, πολιτισμικών και ιστορικών δεδομένων. Συζητήθηκαν οι όροι οι οποίοι καθορίζουν την ηθική των συνεντεύξεων καθώς και οι μέθοδοι συλλογής ηχητικών δεδομένων. Οι μαθητές-συνεντευξιαστές εκπαιδεύτηκαν στην προετοιμασία του 8 Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το μουσείο μπορούν να αντληθούν από το http://cretaadulteduc.gr/blog/?p=377 9 http://epi.uth.gr/index.php?page=home 10 https://sites.google.com/site/opikdomain/ 11 http://www.memoro.org/gr-gr/ 12 http://www.storytelling.gr/el/ 13 http://oralhistoryschool.blogspot.gr/ 14

εξοπλισμού και των πληροφορητών-συνεντευξιαζόμενων καθώς και στις τεχνικές ηχογράφησης. Οι μαθητές επίσης εκπαιδεύτηκαν στην αποθήκευση, τη διαχείριση και την επεξεργασία ηχητικών δεδομένων (για σχετικές οδηγίες βλ. Baum 1991, Raleigh-Yow 2005). Κατά την πρώτη αυτή επιμόρφωση, οι μαθητές επέλεξαν τα βασικά θέματα συζήτησης και προετοίμασαν τις ερωτήσεις που θα απηύθυναν στους πληροφορητές, οι οποίες ήταν ανοιχτές και ενδιαφέρουσες ώστε να δίνουν έναυσμα στον πληροφορητή να μιλήσει όσο το δυνατόν περισσότερο. Έπειτα, έγινε η επιλογή των συνεντευξιαζόμενων-πληροφορητών με βάση ορισμένα κριτήρια, όπως το να είναι πρόθυμοι να συμμετέχουν στην έρευνα, να είναι καλοί ομιλητές, να έχουν καθαρή άρθρωση και να είναι ντόπιοι ώστε να μιλούν το τοπικό ιδίωμα. Προσπαθήσαμε το δείγμα να αντιπροσωπεύεται από διάφορες ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες, καθώς και τα δύο φύλα. Πριν την ηχογράφηση οι μαθητές κατέγραφαν δημογραφικά στοιχεία των πληροφορητών, όπως ηλικία, τόπος γέννησης και διαμονής, επάγγελμα, επίπεδο εκπαίδευσης, κ.ά., τους έδιναν πληροφορίες για την έρευνα, καθώς και ειδικό έντυπο συγκατάθεσης. Στον πίνακα 1, δίνονται πληροφορίες σχετικά με τον τόπο καταγωγής, το φύλο και την ηλικία των συνεντευξιαζόμενων-πληροφορητών. Η πρώτη στήλη αριστερά στον πίνακα δείχνει τον τρόπο κωδικοποίησης των συνεντεύξεων. 14 Μ_1_62 Μ_2_71 Μ_3_80 Μ_4_81 Μ_5_82 Μ_6_84 Μ_7_90 Μ_8_91 Μ_9_85 Μ_10_83 Μ_11_89 F_2_51 Βυζάρι Αμαρίου Πετροχώρι Αμαρίου Φουρφουράς Αμαρίου 14 Τα Μ και F αντιστοιχούν στο ανδρικό και γυναικείο φύλο, ο ενδιάμεσος αριθμός αντιστοιχεί στον αύξοντα αριθμό της συνέντευξης, ενώ ο τελευταίος αριθμός δεξιά αντιστοιχεί στην ηλικία του συνεντευξιαζόμενου-πληροφορητή. 15

F_3_66 F_4_77 F_5_74 F_6_86 F_7_70 F_8_86 Πίνακας 1. Κωδικοποίηση συνεντεύξεων και στοιχεία πληροφορητών Σχετικά με τις καλές πρακτικές κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, τονίστηκε η σημασία που έχει να συλλέξουμε φυσική καθημερινή ομιλία και επομένως οι μαθητές θα έπρεπε να κάνουν τους πληροφορητές τους να αισθανθούν άνετα ώστε να μιλήσουν ξεχνώντας ότι δίνουν συνέντευξη. Ένα βασικό πλεονέκτημα της παρούσας μελέτης είναι ότι συνεντευξιαστές είναι μαθητές, οι οποίοι ήδη ανήκουν στη γλωσσική κοινότητα υπό εξέταση και έχουν προσωπικές σχέσεις με τους συνεντευξιαζόμενους/ πληροφορητές. Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται το «παράδοξο του παρατηρητή» (observer s paradox), δηλαδή η επιτήδευση της γλωσσικής έκφρασης του ομιλητή λόγω της έλλειψης οικειότητας με τον ερευνητή (Labov 1972). Επίσης, παρουσιάστηκαν στους μαθητές κάποιες βασικές δεξιότητες που είναι καλό να διαθέτει ένας συνεντευξιαστής, όπως να μη διακόπτει τον συνεντευξιαζόμενο/ πληροφορητή του και να δείχνει ενδιαφέρον για όσα λέει χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του σώματος, δηλαδή γνέφοντας καταφατικά, χαμογελώντας, κλπ. Στη συνέχεια οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες ώστε κάθε συνέντευξη να διενεργείται από δύο με τρεις μαθητές, εκ των οποίων ο ένας παίζει το ρόλο του συνεντευξιαστή, δηλαδή κάνει τις ερωτήσεις στον συνεντευξιαζόμανενο/ πληροφορητή και είναι υπεύθυνος για τα θέματα και τη διεξαγωγή της συζήτησης, ενώ ο άλλος ή άλλοι δύο χειρίζονται τον εξοπλισμό και ελέγχουν την ποιότητα της ηχογράφησης. Η εργασία σε ομάδες βοηθά τους μαθητές να αναλάβουν πρωτοβουλία, να προγραμματίζουν τις δραστηριότητές τους, να αναλαμβάνουν ευθύνη για τις πράξεις τους, να πειραματίζονται, να ανταλλάσσουν γόνιμα απόψεις και να αλληλοβοηθιούνται (Κανάκης 1987, Holf 1993, Ματσαγγούρας, 2000). Έπειτα, ακολούθησε η διδασκαλία των μαθητών σε θέματα καταγραφής των δεδομένων και εξοπλισμού. Η επιλογή του χώρου, του εξοπλισμού και η μέθοδος της ηχογράφησης έχουν ουσιαστικό 16

ρόλο στην επιτυχή καταγραφή του γλωσσικού υλικού (Rakerd 2012). Η ηχογράφηση θα πρέπει ιδανικά να γίνεται σε χώρο οικείο στον πληροφορητή, μακριά από θόρυβο, και σε αίθουσα με όσο το δυνατόν λιγότερη αντήχηση. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν είτε στο Πνευματικό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεων Λάμπης και Σφακίων το οποίο εδρεύει στο Φουρφουρά του ήμου Αμαρίου είτε στις κατοικίες των συνεντευξιαζόμενων/ πληροφορητών. Σχετικά με τον εξοπλισμό, οι περισσότερες ηχογραφήσεις έγιναν με USB επιτραπέζιο μικρόφωνο (Yeti Pro) με καρδιοειδή κατεύθυνση, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκε και φορητό καταγραφικό (R-26) με επιλογή μονής κατευθυντικότητας. Ο πληροφορητής έπαιρνε συγκεκριμένη θέση σε σχέση με το μικρόφωνο, συνήθως γύρω στα 15-20 εκατοστά από το μικρόφωνο, ώστε να επιτύχουμε την καλύτερη δυνατή ένταση ηχογράφησης. Για τη διεξαγωγή και την αρχική επεξεργασία της ηχογράφησης οι μαθητές χρησιμοποίησαν το πρόγραμμα ελεύθερης πρόσβασης Audacity (v. 2.0.5). Σε πρώτη φάση διδάχθηκαν τις σωστές ρυθμίσεις κατά την ηχογράφηση (ρυθμός δειγματοληψίας, κανάλι εισαγωγής ήχου, επιλογή μικροφώνου) και πώς να παρακολουθούν τη στάθμη της έντασης ώστε να αποφευχθεί είτε η υπερφόρτωση είτε η καταγραφή σε πολύ χαμηλή ένταση. Επίσης, διδάχθηκαν πώς να αρχειοθετούν τις ηχογραφήσεις τους, δηλαδή πώς να τις ονομάζουν και να τις αποθηκεύουν με διάφορες μορφές. Σε δεύτερη φάση (επιμόρφωση ΙΙ), πραγματοποιήθηκε η εισαγωγή των μαθητών σε ένα πιο εξειδικευμένο εργαλείο για την ανάλυση και επεξεργασία ηχητικών αρχείων, το Praat (v. 5.3.77), το οποίο επίσης διατίθεται δωρεάν (Boersma & Weenink 2014). Οι μαθητές διδάχθηκαν να χρησιμοποιούν το Praat για ηχογράφηση, επεξεργασία, επισημείωση και ανάλυση ενός αρχείου ήχου. Προκειμένου σε επόμενο επίπεδο να προχωρήσουν στην ανάλυση του γλωσσικού υλικού που συλλέχθηκε και να αντλήσουν συντακτικές, γραμματικές, λεξιλογικές, φωνολογικές και φωνητικές πληροφορίες από αυτό, οι μαθητές έμαθαν πώς να επισημειώνουν (annotate) τα αρχεία ήχου, δηλαδή πώς να εισάγουν πληροφορίες με τη μορφή κειμένου ή συμβόλων στο αρχείο ήχου (Wilcock 2009, Harrington 2010). Η εκπαίδευση στην επισημείωση έγινε σε επίπεδο φράσης, λέξης και φθόγγου. Η επισημείωση σε επίπεδο φθόγγου προϋποθέτει τη γνώση των ορίων του φωνήματος. Κατά συνέπεια, οι μαθητές διδάχθηκαν βασικές αρχές της ακουστικής ανάλυσης, ξεκινώντας από το πώς παράγεται η ομιλία, τι απεικονίζει το φασματογράφημα του ήχου, καθώς και ποια είναι τα βασικά 17

ακουστικά χαρακτηριστικά των ελληνικών φωνηέντων και συμφώνων. Έπειτα ακολούθησε πρακτική εξάσκηση στην επισημείωση με το λογισμικό Praat. Οι συνεντεύξεις είναι μεικτού ημι-δομημένου τύπου, δηλαδή κατευθύνονται από μερικές μόνο ερωτήσεις προκειμένου να καλύπτονται τα θέματα που τέθηκαν από την ερευνητική ομάδα. 15 H επιλογή της μεικτού ημι-δομημένου τύπου συνέντευξης εξυπηρετεί τόσο την ποιοτική όσο και ποσοτική ανάλυση των κειμένων των συνεντεύξεων (βλ. για σχετική συζήτηση αλλά και για τα πλεονεκτήματα της ελεύθερης και δομημένης κατευθυνόμενης μεθόδου τους Guest, Namey & Mitchell 2013, Janesick 2010, Kvale & Brinkmann 2009, Rubin & Rubin 2012). 4.2. Κατασκευή και οργάνωση του Μουσείου Η ανάγκη ουσιαστικής ενσωμάτωσης των ελληνικών διαλέκτων στη γλωσσική διδασκαλία ενέπνευσε τη δημιουργία του ψημοπι το οποίο έχει ως βασικό του στόχο να καλύψει το κενό που υπάρχει στην ελληνική εκπαίδευση αναφορικά με τη διδασκαλία των διαλέκτων και των λοιπών γλωσσικών ποικιλιών της ελληνικής. Το ψημοπι στοχεύει όχι απλώς στο να εξυπηρετήσει ανάγκες αποθήκευσης ηχητικών/ ακουστικών ή/ και οπτικών αρχείων, αλλά να χρησιμοποιηθεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Μια θεμελιώδης καινοτομία του ψημοπι είναι ότι εμπλέκει με τρόπο άμεσο και καθοριστικό μαθητές σε όλη τη διαδικασία οργάνωσης και κατασκευής του μουσείου, ιδιαιτέρως όμως στη συλλογή και επεξεργασία των γλωσσικών δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, το ψημοπι έχει πάρει τη μορφή ψηφιακής πλατφόρμας στο οποία είναι διαθέσιμα ακουστικά/ ηχητικά αρχεία διαλεκτικού λόγου τα οποία έχουν συλλεχθεί από μαθητές του ημοτικού σχολείου και του Γυμνασίου του Φουρφουρά, ενός χωριού που βρίσκεται στον ορεινό όγκο του Νομού Ρεθύμνου, στους πρόποδες του Ψηλορείτη. Οι μαθητές-ερευνητές οι οποίοι έχουν εκπαιδευτεί πάνω σε μεθόδους συλλογής και επεξεργασίας γλωσσικού υλικού επεξεργάστηκαν και αρχειοθέτησαν το συλλεγμένο γλωσσικό υλικό. Το διαλεκτικό γλωσσικό υλικό προέρχεται καταρχάς από γλωσσικές ποικιλίες οι οποίες μιλιούνται στη υτική Κρήτη, όπως κατατέθηκε στην πρόταση της μελέτης προς το Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, ωστόσο, το Μουσείο είναι σχεδιασμένο με τρόπο ώστε να φιλοξενήσει διαλεκτικό υλικό από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Οι συνεντεύξεις των Κρητών συμμετεχόντων λήφθηκαν από την 15 Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις μεικτές μεθόδους έρευνας βλ. Creswell & Clark (2011). 18

Επαρχία Αμαρίου του Νομού Ρεθύμνου, πιο συγκεκριμένα από τα χωριά Φουρφουρά, Βυζάρι και Πετροχώρι, και στη συνέχεια, πέρα από τα χρονικά πλαίσια της μελέτης, θα εμπλουτιστεί με γλωσσικά δεδομένα από όλη την Κρήτη δεδομένων των διαφοροποιήσεων που χαρακτηρίζουν τα ιδιώματα που μιλιούνται στην Κρήτη (βλ. Κοντοσόπουλος 1997, 2001, για σχετική συζήτηση). Τα γλωσσικά αρχεία τα οποία (θα) διατίθενται στο ψημοπι (θα) μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο της γλωσσικής διδασκαλίας, τόσο της ΚΝΕ όσο και των διαλεκτικών της μορφών αλλά και της συσχετιστικής διδασκαλίας της ΚΝΕ και των γλωσσικών ποικιλιών και διαλέκτων της. Το ψημοπι είναι οργανωμένο με τρόπο ώστε μαθητές και εκπαιδευτικοί να έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν από κοινού τις γλωσσικές - μεταξύ άλλων - ενότητες οι οποίες θα γίνονται κάθε φορά αντικείμενο διδασκαλίας ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τους εκπαιδευτικούς στόχους της τάξης. Σε καθαρά γλωσσικό επίπεδο, η συμβολή του ψημοπι είναι ότι, αφενός, θα ευαισθητοποιήσει τους μαθητές πάνω σε ζητήματα διαλέκτων και θα εξάρει το χαρακτήρα των τελευταίων ως "ζωντανών" γλωσσικών συστημάτων και, αφετέρου, θα συμβάλει στη διερεύνηση θεμάτων τοπικής ιστορίας. Ο επισκέπτης της πλατφόρμας του ψημοπι έχει τη δυνατότητα να κάνει τρεις (3) επιλογές στην αρχική σελίδα. Η πρώτη επιλογή θα απευθύνεται σε μαθητές, εκπαιδευτικούς και ερευνητές. Σ αυτήν θα προτείνονται διδακτικές ενότητες και θα διατίθενται τα ακουστικά διαλεκτικά αρχεία. Η δεύτερη επιλογή απευθύνεται σε μαθητές και εκπαιδευτικούς και θα κάνει προτάσεις γλωσσικής διδασκαλίας. Επίσης, παρατίθενται ενδεικτικές δραστηριότητες, οι οποίες θα έχουν κυρίως παιγνιώδη χαρακτήρα. Οι προτεινόμενες γλωσσικές ασκήσεις/ δραστηριότητες διέπονται από τις αρχές της Εκμάθησης μέσω της Ενσωμάτωσης Περιεχομένου και Γλώσσας (Content and Language Integrated Learning, στο εξής CLIL). Υιοθετήσαμε το μοντέλο CLIL διότι θεωρείται ως ο βασικός αντιπρόσωπος της εκπαιδευτικής γλωσσολογίας (Educational Linguistics). Η βασική αρετή του CLIL είναι ότι διασυνδέει μεταξύ τους τις μεθόδους και τις στρατηγικές οι οποίες χρησιμοποιούνται για τη διδασκαλία της πρώτης και δεύτερης γλώσσας και ενσωματώνει το συγκείμενο της τοπικής γλώσσας στη γλωσσική διδασκαλία και εκμάθηση (βλ. ενδεικτικά Coyle 2005, Coyle et al 2010). Κατ επέκταση, οι γλωσσικές δραστηριότητες οι οποίες σχεδιάστηκαν για το ΨηΜοΠΙ α) θα είναι διαδραστικές και β) θα 19

χρησιμοποιούν το λεξιλόγιο της κρητικής διαλέκτου με στόχο τη διευρυμένη γνώση της γλώσσας εκ μέρους των μαθητών. Οι γλωσσικές δραστηριότητες είναι ανοικτού και κλειστού τύπου προκειμένου να υπάρξουν ποιοτικές και ποσοτικές αναλύσεις των επιδόσεων των μαθητών και να αποτιμηθεί η αποτελεσματικότητα των ασκήσεων. Τέλος, η τρίτη επιλογή απευθύνεται πρωτίστως σε ερευνητές και εκπαιδευτικούς, μελετητές της γλώσσας γενικότερα, και δευτερευόντως σε μαθητές, και σε αυτήν παρέχονται βιβλιογραφικές λίστες, ένα ενδεικτικό λεξιλόγιο της κρητικής διαλέκτου, το οποίο είναι προϊόν των ήδη συλλεγμένων οπτικοακουστικών αρχείων, και μια αποδελτίωση των γραμματικών φαινομένων της κρητικής διαλέκτου, κυρίως σε επίπεδο μορφοφωνολογίας. Τα θέματα τα οποία αναδεικνύονται μέσα από τις συνεντεύξεις του ψημοπι αφορούν α) τη ζωή στο σχολείο, β) ιστορίες από την καθημερινότητα, γ) τον πόλεμος και την κατοχή, δ) τα ταξίδια και τους τρόπους μετακίνησης των χωριανών, ε) τον γάμο και την οικογένεια, στ) τα ήθη και τα έθιμα καθώς και τις σχέσεις με την κοινωνία, ζ) την κατασκευή του ρουχισμού, η) τα παιχνίδια των παιδιών και θ) τα χρόνια της χούντας, την πολιτική γενικότερα αλλά και την πολιτική κατάσταση σήμερα. Ανάμεσα στους στόχους της παρούσας μελέτης είναι η εκπαίδευση μαθητών ημοτικού και Γυμνασίου πάνω σε μεθόδους συλλογής και επεξεργασίας/ανάλυσης γλωσσικού υλικού. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκαν επιμορφώσεις κατά τις οποίες οι μαθητές διδάχθηκαν βασικές έννοιες της έρευνας πεδίου και της ακουστικής φωνητικής. Οι κύριες θεματικές ενότητες πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η επιμόρφωση των μαθητών ήταν οι εξής: 1) Σχεδιασμός του υλικού της συνέντευξης, 2) Επιλογή των πληροφορητών, 3) Καλές πρακτικές κατά τη συνέντευξη, 4) Χειρισμός του εξοπλισμού, 5) Εισαγωγή σε προγράμματα επεξεργασίας και ανάλυσης ήχου, 6) Αποθήκευση και αρχειοθέτηση των δεδομένων, 7) Επεξεργασία των αρχείων ήχου, 8) Παρουσίαση βασικών αρχών της ακουστικής ανάλυσης (με έμφαση στους ελληνικούς φθόγγους), 9) Επισημείωση αρχείων ήχου σε διάφορα επίπεδα (φράση, λέξη, φθόγγος). 5. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Tα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίσαμε κατά τη διαδικασία συλλογής ων δεδομένων ήταν, πρώτον, η άρνηση μερίδας των συνεντευξιαζόμενων-πληροφορητών να συμμετέχουν σε 20