Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α i. Περίληψη 1-17 ii. Προλογικά 18-20 1. Εισαγωγή-Ιστορικό 21-36 2. Μεθοδολογία 37-46 3. Αποτελέσματα 47-308 3.1 Αξιολόγηση Αναλυτικών Προγραμμάτων από Κριτικούς Αναγνώστες 47-127 3.2 Συνεντεύξεις 128-191 3.3 Ηλεκτρονικά Ερωτηματολόγια 192-260 3.4 Ανάλυση Περιπτωσιακών Μελετών- Πιλοτικά Γυμνάσια 261-281 3.5 Ανάλυση Περιεχομένου των Απόψεων Εμπλεκόμενων Φορέων 282-308 4. Συμπεράσματα-Πορίσματα 309-321 5. Εισηγήσεις 322-333 1

Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η Ιστορικό Η όλη προσπάθεια της διαμόρφωσης των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων (ΝΑΠ) για τα Δημόσια Σχολεία της Κύπρου πήρε την ονομασία «δημόσιου εγχειρήματος» το οποίο άρχισε στα μέσα του 2008, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου (Αρ. Απόφασης 67.339, Ημερ. 11/6/2008) ως η διαδικασία «αναθεώρησης των αναλυτικών προγραμμάτων της προδημοτικής, δημοτικής, γυμνασιακής και λυκειακής εκπαίδευσης». Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού ήταν τότε ο Καθηγητής Ανδρέας Δημητρίου (1/3/2008 μέχρι 11/8/2011) και Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ), η κυρία Ολυμπία Στυλιανού. Με την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου διορίστηκε ο καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Τσιάκαλος, ως Πρόεδρος της Επιτροπής Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. Ταυτόχρονα, με σκοπό την υλοποίηση του στόχου της διαμόρφωσης των ΝΑΠ, συστάθηκε στο πλαίσιο της ίδιας απόφασης, Επιστημονική Επιτροπή, η Επιτροπή Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων (ΕΔΑΠ). Τον Δεκέμβριο του 2008 κατατέθηκε από τον Πρόεδρο της ΕΔΑΠ η «Πρόταση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης», ένα κείμενο αρχών που αποτέλεσε τη θεωρητική βάση της εργασίας που ακολούθησε, για τη διαμόρφωση νέων Προγραμμάτων Σπουδών ανά γνωστικό αντικείμενο. Στη συγγραφή του Προοιμίου συμμετείχαν τα μέλη της ΕΔΑΠ. Το Προοίμιο απέστειλε σε όλα τα κόμματα και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις ο επικεφαλής της ΕΔΑΠ και σε διαδοχικές επίσημες συναντήσεις μαζί τους και ευρεία δημοσιότητα, ενημέρωνε για τη μεταρρύθμιση. Στο τέλος, 53 ακαδημαϊκοί και 360 μάχιμοι εκπαιδευτικοί που ανταποκρίθηκαν, στελέχωσαν 22 συνολικά επιτροπές γνωστικών αντικειμένων, οι οποίες ξεκίνησαν τις εργασίες τους το Μάρτιο του 2009. 2

Τον Οκτώβριο του 2009 οι Επιτροπές των 22 γνωστικών αντικειμένων παρέδωσαν στην ΕΔΑΠ τα Προγράμματα Σπουδών που ανέπτυξαν. Ακολούθησε επεξεργασία των Προγραμμάτων από τις Επιτροπές και τον Ιούλιο του 2010 δίνονται οδηγίες να εκδοθούν εκ νέου στη νέα πιο πλήρη μορφή. Η χρονιά 2010-2011 καθορίζεται ως «χρονιά οριστικοποίησης των προγραμμάτων σπουδών». Έκτοτε, και μέχρι το τέλος του 2012, το Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων προχώρησε στη διοργάνωση κατά το μήνα Μάρτιο σειράς επιμορφωτικών σεμιναρίων για τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στις Επιτροπές Διαμόρφωσης των νέων Προγραμμάτων Σπουδών. Στη συνέχεια, σε δημοσιογραφική Διάσκεψη για την παρουσίαση του Κυβερνητικού Έργου των Πρώτων Οκτώ Μηνών Διακυβέρνησης, την 1 η Νοεμβρίου 2013, ο τότε Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού κ. Κυριάκος Κενεβέζος είχε ανακοινώσει ότι το Υπουργείο θα προχωρούσε στην αξιολόγηση των εφαρμοσμένων πολιτικών σε σχέση με τα Αναλυτικά/Ωρολόγια Προγράμματα (δομές, διαδικασίες, περιεχόμενο) και, ως πρώτο μέτρο, προχώρησε στη σύσταση τριών επιτροπών εργασίας: της Διατμηματικής Επιτροπής Αξιολόγησης Αναλυτικών Προγραμμάτων, της Συντονιστικής Επιτροπής Αναλυτικών Προγραμμάτων και της Επιστημονικής Επιτροπής για τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Στην Επιστημονική Επιτροπή (ΕΕ) για τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος, της οποίας προΐσταται ο Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού, μετέχουν έξι πανεπιστημιακοί καθηγητές, ειδικοί σε θέματα που σχετίζονται τόσο με την ίδια τη διδακτική πράξη όσο και με το εκπαιδευτικό μας σύστημα ευρύτερα. Συγκεκριμένα, στην ΕΕ συμμετέχουν οι: Μαίρη Κουτσελίνη, Καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου, Λεωνίδας Κυριακίδης, Καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου 3

Πέτρος Πασιαρδής, Καθηγητής στο Πρόγραμμα «Επιστήμες της Αγωγής» στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Νίκος Στυλιανόπουλος, Καθηγητής στο Τμήμα Μαθηματικών και Στατιστικής του Πανεπιστημίου Κύπρου Μιχαλίνος Ζεμπύλας, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πρόγραμμα «Επιστήμες της Αγωγής» στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου Πέτρος Παπαπολυβίου, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου Τον Οκτώβριο του 2013 η ΕΕ άρχισε τη λειτουργία της με τη «Διαμορφωτική Αξιολόγηση των (ΝΑΠ)». Η διαδικασία αυτή διήρκησε ολόκληρο το ακαδημαϊκό έτος 2013-14 και ολοκληρώνεται με την παρούσα Έκθεση. Μεθοδολογία Για την παρούσα αξιολόγηση, η οποία αποσκοπεί στην αξιολόγηση των ΝΑΠ επιδιώχθηκε η συλλογή δεδομένων που θα βοηθήσουν στη λήψη αποφάσεων με στόχο τη συνεχή ανάπτυξη και βελτίωση των ΝΑΠ. Συνεπώς, η παρούσα αξιολόγηση είναι διαμορφωτικής φύσης, αφού σκοπός της είναι ο εντοπισμός αδυναμιών και τρόπων βελτίωσης, όπως αυτοί γίνονται αντιληπτοί από τους συμμετέχοντες. Μέσω της μελέτης των συνθηκών εφαρμογής των ΝΑΠ και των προϋποθέσεων που μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία εφαρμογής τους, επιδιώκεται η διαπίστωση προβλημάτων και η εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων σε σχέση με τις ιδιαίτερες ανάγκες διαφορετικών ομάδων ατόμων. Συνεπώς, για την απόκτηση μιας ολοκληρωμένης εικόνας της εφαρμογής και υλοποίησης των ΝΑΠ, έχει καταβληθεί προσπάθεια λήψης δεδομένων από όλο το φάσμα των εμπλεκομένων στην εφαρμογή των ΝΑΠ. Για την αξιολόγηση των ΝΑΠ από τους διάφορους εμπλεκόμενους (π.χ. εμπειρογνώμονες, επιθεωρητές, γονείς, μέλη των συνδικαλιστικών οργανώσεων, εκπαιδευτικούς, κτλ.), έχουν οριστεί σαφείς μέθοδοι και κριτήρια αξιολόγησης, όπως η καταλληλότητα αποτελεσματικής εφαρμογής τους με βάση τις υπάρχουσες συνθήκες στα σχολεία (π.χ. χρόνος, υλικοτεχνική υποδομή κ.ά.), ο βαθμός ανταπόκρισής τους στις αρχές της παιδαγωγικής επιστήμης, η σαφήνεια και συνοχή των στόχων τους. Συγκεκριμένα, η 4

συλλογή δεδομένων για τη διαμορφωτική αξιολόγηση των ΝΑΠ πραγματοποιήθηκε μέσω των ακόλουθων μεθόδων: 1. Αξιολόγηση των ΝΑΠ από εξωτερικούς κριτικούς αναγνώστες Για την αξιολόγησή τους, τα ΝΑΠ δόθηκαν σε εμπειρογνώμονες-κριτικούς αναγνώστες, οι οποίοι κλήθηκαν να τα αξιολογήσουν αναφέροντας τις απόψεις τους. Στη συνέχεια, οι απόψεις των εμπειρογνωμόνων δόθηκαν στους συγγραφείς των ΝΑΠ για ανατροφοδότηση και περαιτέρω έκφραση απόψεων. Για την αξιολόγηση των ΝΑΠ δόθηκαν στους εμπειρογνώμονες «Γενικά Κριτήρια» ποιότητας του αναλυτικού προγράμματος με βάση τα οποία θα κατέγραφαν τις απόψεις τους. Τα γενικά κριτήρια στα οποία βασίστηκε η αξιολόγηση των ΝΑΠ από τους εμπειρογνώμονες ήταν τα ακόλουθα: Συνοπτικότητα, Ισορροπία, Συγχρονικότητα, Επιστημονικότητα, Λειτουργικότητα, Συνοχή, Συνέπεια, Δημοκρατικότητα και Αποτελεσματικότητα. Επίσης, ζητήθηκε από τους εξωτερικούς αξιολογητές να καθορίσουν «Ειδικά Κριτήρια» αξιολόγησης σε σχέση με κάθε συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο και με βάση αυτά να αξιολογήσουν το ΝΑΠ που τους είχε αποσταλεί. 2. Ανάλυση αρχειακού υλικού του ΥΠΠ και περιεχομένου των εγγράφων απόψεων επαγγελματικών κλάδων και εκπαιδευτικών Παράλληλα, στο πλαίσιο της αξιολόγησης των ΝΑΠ πραγματοποιήθηκαν αναλύσεις ποιοτικών δεδομένων, όπως αναλύσεις των απόψεων και παρατηρήσεων των διαφόρων Επαγγελματικών Κλάδων της ΟΕΛΜΕΚ και εκπαιδευτικών διαφόρων σχολείων από τη Δημοτική Εκπαίδευση. Οι απόψεις των φορέων αυτών είναι εξαιρετικά χρήσιμες για ανατροφοδότηση και αναστοχασμό ως προς την περαιτέρω πορεία της βελτίωσης των ΝΑΠ. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι έχουν ληφθεί πολύ συγκεκριμένες απόψεις από το Σύνδεσμο Ελλήνων Κυπρίων Φιλολόγων, Σύνδεσμο Βιολόγων Φυσιογνωστών, Σύνδεσμο Καθηγητών Φυσικής, Σύνδεσμο Οικονομολόγων Καθηγητών Κύπρου, Παγκύπριο Σύνδεσμο Καθηγητών Γαλλικής Γλώσσας, Σύνδεσμο Καθηγητών Ισπανικής Γλώσσας, Σύνδεσμο Χημικών Καθηγητών, Σύνδεσμο Καθηγητών Ιταλικής Γλώσσας, Σύνδεσμο Καθηγητών Μουσικής, Σύνδεσμο Καθηγητών Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Κύπρου, Παγκύπριο Σύνδεσμο Καθηγητών Αγγλικών, Σύνδεσμο Θεολόγων, Σύνδεσμο Καθηγητών Ρωσικών, Σύνδεσμο Καθηγητών Τέχνης και Τεχνικού Σχεδίου, Κυπριακό 5

Σύνδεσμο Καθηγητών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής και την Επιτροπή Καθηγητών Τουρκικών. Ταυτόχρονα, τα μέλη της ΕΕ επισκέφτηκαν το ΥΠΠ και εξέτασαν επί τόπου όλους τους φακέλους του ΥΠΠ με τα συναφή έγγραφα σχετικά με τη διαδικασία ανάπτυξης των ΝΑΠ. Στο αρχειακό αυτό υλικό υπήρχε πληθώρα χρήσιμων εγγράφων για αρκετά από τα οποία γίνεται αναφορά στο κυρίως μέρος της έκθεσης. 3. Συνεντεύξεις Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν με τους ακόλουθους εμπλεκόμενους στην εκπαίδευση: πρώην Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού κ. Ανδρέα Δημητρίου, υπεύθυνο για την έναρξη της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, τέως Γενική Διευθύντρια Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού κ. Ολυμπία Στυλιανού, Επιτελική ομάδα που ορίστηκε από το ΥΠΠ για την προώθηση των ΝΑΠ 2009-2013, Επιθεωρητές Δημοτικής Εκπαίδευσης, Επιθεωρητές Μέσης Εκπαίδευσης, Διευθυντές Δημοτικής Εκπαίδευσης, Διευθυντές Μέσης Εκπαίδευσης, Μέλη των συνδικαλιστικών οργανώσεων ΠΟΕΔ, ΟΕΛΜΕΚ και ΟΛΤΕΚ, Συνομοσπονδία Γονέων Δημοτικής Εκπαίδευσης, Συνομοσπονδία Γονέων Μέσης Εκπαίδευσης, Συνομοσπονδία Γονέων Τεχνικής Εκπαίδευσης, Ομάδες εργασίας με τους εμπλεκόμενους στη συγγραφή των ΝΑΠ, Εκπρόσωπο της Παγκύπριας Συντονιστικής Επιτροπής Μαθητών. 4. Συμπλήρωση ερωτηματολογίων Τα ερωτηματολόγια αναρτήθηκαν σε ηλεκτρονική πλατφόρμα και κλήθηκαν να τα συμπληρώσουν όλοι οι Εκπαιδευτικοί Μέσης Εκπαίδευσης και όλοι οι Εκπαιδευτικοί Δημοτικής/Προδημοτικής Εκπαίδευσης, οι οποίοι ειδοποιήθηκαν επισήμως από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και από τους Διευθυντές Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης. Οι αναλύσεις των δεδομένων από τα ερωτηματολόγια των εκπαιδευτικών πραγματοποιήθηκαν ξεχωριστά για κάθε γνωστικό αντικείμενο. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το δείγμα των εκπαιδευτικών που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο, τόσο στη Μέση όσο και στη Δημοτική εκπαίδευση, ήταν πολύ μικρό. Συνεπώς, στόχος των στατιστικών αναλύσεων είναι να παρουσιαστούν κάποιες γενικές τάσεις, χωρίς όμως να είναι δυνατό να γίνουν γενικεύσεις. 6

5. Μελέτες περίπτωσης (case studies) τεσσάρων πειραματικών/πιλοτικών σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης Στόχος της αξιολόγησης των τεσσάρων πιλοτικών σχολείων Μέσης εκπαίδευσης (Λευκωσία: Γυμνάσιο Πέρα Χωρίου-Νήσου, Λεμεσός: Τσίρειο Γυμνάσιο, Λάρνακα: Γυμνάσιο Πετράκη Κυπριανού, Πάφος: Γυμνάσιο Έμπας) ήταν η συγκέντρωση πληροφοριών και στοιχείων για την εφαρμογή του νέου ωρολογίου προγράμματος με τη χρήση των 80λέπτων στο πλαίσιο της εφαρμογής των ΝΑΠ και η συγκριτική από τους εμπλεκόμενους αποτίμηση των συνεπειών από την αλλαγή. Για τον σκοπό αυτό, έγιναν συνεντεύξεις/ συνομιλίες με τους/τις Διευθυντές/τριες των σχολείων και των διευθυντικών ομάδων, τον καθηγητικό σύλλογο και τους μαθητές, τον προγραμματιστή του κάθε σχολείου, καθώς και παρακολούθηση 80λεπτων μαθημάτων από τουλάχιστον δύο μέλη της ΕΕ ή/και του ΥΠΠ που επισκέφθηκαν τα τρία από τα τέσσερα σχολεία. Γενικά Συμπεράσματα Πορίσματα Μελέτη Αρχειακού Υλικού και Ιστορικό 1. Την ευθύνη και τις διαδικασίες ανέλαβε το Γραφείο Αναλυτικών Προγραμμάτων το οποίο λειτουργούσε χωρίς οποιαδήποτε επικοινωνία με την ΕΔΑΠ, η οποία λειτούργησε ουσιαστικά για ένα μόνο χρόνο (Ιούνιο 2008 μέχρι Ιούνιο 2009). 2. Η συνεχής αλλαγή στους υπεύθυνους της αλλαγής (ΕΔΑΠ, κάποια μέλη της αρχικής ΕΔΑΠ, ο επικεφαλής της ΕΔΑΠ, η Επιτελική Ομάδα Εφαρμογής των Αναλυτικών Προγραμμάτων, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, οι επιθεωρητές, το Γραφείο Αναλυτικών Προγραμμάτων, οι ομάδες συγγραφής, οι σύνδεσμοι επιθεωρητές) δεν επέτρεψε την υπεύθυνη παρακολούθηση και ενίσχυση των αλλαγών. Σε αυτό συνέτειναν και οι διαδοχικές αλλαγές στους υπουργούς του ΥΠΠ, ως υπεύθυνων της μεταρρύθμισης, σε μικρότερο, όμως, βαθμό αφού ο επικεφαλής της ΕΔΑΠ λειτουργούσε από το 2008 μέχρι και το 2013 ως ο κύριος ρυθμιστής της ανάπτυξης ΝΑΠ. 3. Οι αλλαγές στα Ωρολόγια προγράμματα είναι ατεκμηρίωτες παιδαγωγικά. 4. Είναι παράδοξη η διαδικασία εμπλοκής των επιθεωρητών στην Ανάπτυξη προγραμμάτων και την επιμόρφωση. Παρά τις επανειλημμένες, προφορικές και γραπτές διαβεβαιώσεις του Υπουργού Παιδείας και 7

Πολιτισμού Α. Δημητρίου προς τον Πρόεδρο του Κλάδου Επιθεωρητών (5/2/2009 -ΦΑΚ 7.1.02.7) ότι οι επιθεωρητές θα ενταχθούν στις ομάδες ανάπτυξης των ΑΠ, αυτοί αποκλείονται σε όλο το διάστημα 2008-2010. 5. Ασαφή και αδιαφανή παραμένουν τα κριτήρια για την απόφαση παραγωγής διδακτικού και αξιολόγησης υλικού σε όλα σχεδόν τα γνωστικά αντικείμενα, καθώς και οι διαδικασίες με τις οποίες γίνεται ανάθεση για συγγραφή υλικών και εγχειριδίων. 6. Δεν υπήρχε ουσιαστική επικοινωνία του ΥΠΠ με τα μέλη της ΕΔΑΠ ούτε και με εκείνους των οποίων τα ονόματα ανακοινώνονταν κατά καιρούς σε διάφορες επιτροπές. Αξιολόγηση Αναλυτικών Προγραμμάτων από Εμπειρογνώμονες-Κριτικούς Αναγνώστες 1. Τα ΝΑΠ εμφανίζουν στο σύνολό τους θετικά και αρνητικά στοιχεία και χρειάζονται να αναδιαμορφωθούν, αφού μελετηθούν οι ειδικές παρατηρήσεις των κριτικών αναγνωστών και οι εισηγήσεις της ΕΕ. 2. Τα βασικά προβλήματα των προηγούμενων αναλυτικών προγραμμάτων δεν έχουν αντιμετωπιστεί: π.χ. η υπερβολική ύλη, το βαρυφορτωμένο περιεχόμενο σε σχέση με το ωρολόγιο πρόγραμμα, η έμφαση σε γενικούς και αόριστους στόχους και η διάσταση μεταξύ του γενικού θεωρητικού πλαισίου του Προοιμίου και της εφαρμογής στα ΝΑΠ και στην πράξη της διδασκαλίας, η ανάγκη προσκόλλησης και εξάρτησης του εκπαιδευτικού και της διδασκαλίας από το ένα και μοναδικό εγχειρίδιο και τα σχέδια μαθημάτων που αναπτύσσονται από εκπαιδευτικούς χωρίς εποπτεία και αξιολόγηση του υλικού. 3. Έχουν αναπτυχθεί στοχοκεντρικά και υλοκεντρικά προγράμματα, με τους στόχους τις περισσότερες φορές να είναι γενικοί και αόριστοι ή να αναλύονται σε ειδικούς στόχους οι οποίοι, σε ορισμένα προγράμματα, ονομάζονται Δείκτες Επιτυχίας. 4. Τα ΝΑΠ άλλαξαν περιεχόμενο σε διάφορες φάσεις της ανάπτυξής τους, με αδιευκρίνιστες διαδικασίες και υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι παρεμβάσεις συνέτειναν στο να μην τα αναγνωρίζουν οι υπεύθυνοι ακαδημαϊκοί των οποίων το όνομα αναγράφεται στο έντυπο-επίσημο ΝΑΠ. 8

5. Τα ΝΑΠ τα οποία αναπτύχθηκαν κατά κύριο λόγο από τους ακαδημαϊκούς, ως γενικά πλαίσια αναφοράς, περιέχουν επιστημολογικούς όρους και θεωρίες οι οποίες, σε αρκετές περιπτώσεις, δεν έγιναν κατανοητές από τους μάχιμους εκπαιδευτικούς. 6. Τα περισσότερα ΝΑΠ πάσχουν από ανισορροπία μεταξύ του προβλεπόμενου και του διαθέσιμου χρόνου στο ωρολόγιο πρόγραμμα, γεγονός που οφείλεται στο ότι τα προγράμματα αναπτύχθηκαν χωρίς να προκαθοριστεί το ωρολόγιο πρόγραμμα. 7. Διατηρείται ο πλήρης διαχωρισμός των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων χωρίς διαθεματικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις, ούτε και μεταξύ μαθημάτων με κοινά ή αλληλοεπικαλυπτόμενα θέματα, όπως των Φυσικών Επιστημών, των Μαθηματικών, της Βιολογίας και της Χημείας. Συνεντεύξεις και Θέσεις Επιστημονικών Κλάδων και Εκπαιδευτικών 1. Δεν υπήρχε συντονισμός και καθοδήγηση για την ανάπτυξη των ΝΑΠ και γι αυτό οι ομάδες λειτουργούσαν με διαφορετικό τρόπο, διαδικασίες και σκεπτικό. 2. Οι περισσότερες ομάδες εργασίας άρχισαν την παραγωγή ΑΠ χωρίς συγκεκριμένο πλαίσιο και κατευθυντήριες γραμμές ιδιαίτερα ως προς το χρόνο διδασκαλίας. Κατά συνέπεια, πολλές ομάδες εργασίας συνέθεσαν υλικό μέσα από το οποίο αυξάνεται ο χρόνος διδασκαλίας και ο οποίος τελικά δεν ήταν διαθέσιμος στο ωρολόγιο πρόγραμμα. 3. Με βάση το πιο πάνω σημείο, διαπιστώνεται ότι τελικά έχει αυξηθεί η ύλη όλων των γνωστικών αντικειμένων και θα πρέπει να περιοριστεί όχι μόνο επειδή είναι ανέφικτη η υλοποίησή τους (καθώς δεν υπάρχει ο χρόνος στο ωρολόγιο πρόγραμμα), αλλά επειδή γίνονται τα ΝΑΠ ακόμη πιο υλοκεντρικά και βαρυφορτωμένα. 4. Η συνεργασία μεταξύ των ομάδων εργασίας σε συναφή γνωστικά αντικείμενα της Δημοτικής και της Μέσης Εκπαίδευσης ήταν ελλιπής. 5. Τα ΝΑΠ φιλολογικών μαθημάτων στη Μέση Εκπαίδευση προκάλεσαν πολλές συζητήσεις, προβληματισμό και ανακοινώσεις με αποτέλεσμα ο Σύνδεσμος Φιλολόγων να διαμαρτύρεται και να εισηγείται άμεση αξιολόγηση των ΝΑΠ για τα φιλολογικά μαθήματα. 9

6. Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την εφαρμογή των ΝΑΠ χαρακτηρίζεται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς ελλιπής ή ανύπαρκτη. 7. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ως επιμορφωτικό κέντρο, δεν έχει εμπλακεί στην επιμόρφωση, παρά μόνο ως συντονιστικό κέντρο, γεγονός που συνέβαλε στην ανεπαρκή επιμόρφωση. 8. Τα ΝΑΠ σχεδιάστηκαν χωρίς οριζόντια σύνδεση μεταξύ τους ιδιαίτερα όσον αφορά σημαντικά θέματα (π.χ. ΤΠΕ, διαπολιτισμικότητα, φύλο, ειδική εκπαίδευση), παρόλο ότι συστάθηκαν ειδικές ομάδες για τον οριζόντιο έλεγχο στα θέματα αυτά. 9. Δεν έγινε επαρκής επιμόρφωση των διευθυντών, οι οποίοι ήταν πολύ σημαντικοί εμπλεκόμενοι για την επιτυχία της όλης προσπάθειας. 10. Το κενό μεταξύ προδημοτικής-δημοτικής καθώς και δημοτικής-μέσης εκπαίδευσης δεν φαίνεται να αντιμετωπίζεται. 11. Παρατηρείται μια στενή επαγγελματική αντίληψη σε ορισμένες ειδικότητες, ιδιαίτερα στη Μέση Εκπαίδευση, για την αποκλειστικότητα στη διδασκαλία μαθημάτων αλλά και θεμάτων. 12. Δεν είναι σαφές ποιος είχε δικαίωμα να αναρτά υλικό στο διαδίκτυο ή ποια ήταν η διαδικασία για να μην δημιουργείται σύγχυση ως προς το ποιο αναλυτικό είναι το τελικό ή επίσημο, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζει κανείς ποιο είναι το «επίσημο». 13. Ο θεσμός της Εμπέδωσης στη δημοτική εκπαίδευση χρειάζεται να επανεξεταστεί. Συμπεράσματα αποτελεσμάτων ερωτηματολογίων Μέσης και Δημοτικής Εκπαίδευσης 1. Οι εκπαιδευτικοί που απάντησαν στα ερωτηματολόγια φαίνεται να είναι σε θέση να γνωρίζουν το περιεχόμενο, το υλικό, τους στόχους και την επιμόρφωση για τα ΝΑΠ. 2. Όσον αφορά στις απαντήσεις των εκπαιδευτικών στις δηλώσεις του ερωτηματολογίου, οι εκπαιδευτικοί που απάντησαν φαίνεται να παρουσιάζουν θετικές στάσεις αναφορικά με τους στόχους, τη φιλοσοφία, τις αλλαγές που έγιναν στο ΝΑΠ στο γνωστικό αντικείμενο που διδάσκουν, αλλά και με τις αρχές που αναφέρονται στο Προοίμιο. 10

3. Λιγότερο θετικές φαίνεται να είναι οι στάσεις των εκπαιδευτικών για το βαθμό διαφοροποίησης από τους στόχους και τις επιδιώξεις των προηγούμενων ΑΠ, αλλά και για θέματα πρακτικής εφαρμογής των ΝΑΠ στη διδασκαλία και διαφοροποίηση. 4. Αρκετοί εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι τα επιμορφωτικά σεμινάρια που οργανώθηκαν για τα ΝΑΠ δεν βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό στην εφαρμογή των νέων μεθόδων στη διδασκαλία, ούτε στη διαφοροποίηση του μαθήματός τους. 5. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό σημείο που προκύπτει μέσα από την ανάλυση των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων των εκπαιδευτικών Μέσης Εκπαίδευσης είναι ότι η κάλυψη της ύλης που περιλαμβάνεται στα ΝΑΠ είναι δύσκολο να επιτευχθεί, ιδιαίτερα σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα, όπως τα Μαθηματικά. 6. Αρνητική φαίνεται να είναι η στάση των εκπαιδευτικών Δημοτικής Εκπαίδευσης απέναντι στις αλλαγές που έγιναν στο ωρολόγιο πρόγραμμα στα μαθήματα της Γλώσσας και των Μαθηματικών, αλλά και όσον αφορά στην ώρα της Εμπέδωσης. Επισκέψεις στα Πιλοτικά Γυμνάσια 1. Είναι δύσκολο να τεκμηριωθούν θετικά αποτελέσματα, από παιδαγωγική άποψη και με κριτήριο την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας, εξαιτίας ή με παράμετρο την αλλαγή του ωρολογίου προγράμματος στα πιλοτικά γυμνάσια. 2. Τα πλεονεκτήματα είναι η ενίσχυση σε υλικοτεχνική υποδομή (ειδικές αίθουσες), η συνεχής παρακολούθηση/ επισκέψεις επιθεωρητών και επιμορφωτών κατά τη σχολική χρονιά 2012-13, η βοήθεια σε βοηθούς διευθυντές-συντονιστές στα φιλολογικά μαθήματα και στα μαθηματικά και γενικά η υποστήριξη από το Υπουργείο Παιδείας της σχολικής μονάδας (ιδιαίτερα στην πρώτη χρονιά λειτουργίας τους). Επίσης, πλεονέκτημα είναι η αύξηση του χρόνου διδασκαλίας σε όλα σχεδόν τα μαθήματα, το γεγονός ότι οι μαθητές διδάσκονται όλα τα μαθήματα σε όλες τις τάξεις και δεν υπάρχει σχολικό έτος με διακοπή διδασκαλίας του μαθήματος (π.χ. Βιολογίας) και το ότι στα εργαστηριακά μαθήματα οι μαθητές μοιράζονταν σε δύο τμήματα.ως μειονεκτήματα αναφέρθηκαν: 11

3. Υπάρχουν μαθήματα τα οποία προσφέρονται σε δίωρο κάθε 15 μέρες, με αποτέλεσμα, όταν χαθεί το ένα δίωρο να γίνεται το μάθημα κάθε μήνα και να χάνεται και η επαφή των μαθητών με το μάθημα, αλλά και ο χρόνος να μειώνεται στην ουσία σημαντικά. Δεν υπάρχει ευελιξία στο πρόγραμμα του σχολείου, το οποίο καταρτίζεται με δυσκολία και πολλούς περιορισμούς. Το 80λεπτο δεν είναι πάντα δημιουργικό, λόγω κούρασης των μαθητών, με αποτέλεσμα αντί η διδασκαλία να γίνεται σε 45 + 45 λεπτά = 90, να περιορίζεται με την αλλαγή σε 60 το πολύ δημιουργικά λεπτά. 4. Τα ΝΑΠ Φυσικής, Χημείας και Βιολογίας εφαρμόζονται μόνο στα πιλοτικά σχολεία. Εισηγήσεις Πρέπει να τονισθεί εξ αρχής ότι τα ΝΑΠ έχουν βελτιώσει σε αρκετά σημεία τα προηγούμενα ΑΠ. Η διαμορφωτική αξιολόγηση έχει ως σκοπό να βοηθήσει στη βελτίωση των ΝΑΠ και της παρεχόμενης στους μαθητές εκπαίδευσης. Η χρησιμοποίηση διαφορετικών όρων για τα ΝΑΠ, όπως Εκτενές, Συνοπτικό, Επίσημο, Ανεπίσημο, Αναρτημένο, οφείλεται σε ποικίλες επεμβάσεις, ασυνεννοησία και έλλειψη συντονισμού μεταξύ των λειτουργών και υπηρεσιών-θεσμικών οργάνων του ΥΠΠ. Διευκρινίζεται ότι η αξιολόγηση των ΝΑΠ έγινε με βάση το αναλυτικό πρόγραμμα που έχει δοθεί από το ΥΠΠ ως επίσημο και έντυπο στον κάθε εκπαιδευτικό. Οι επιμέρους παρατηρήσεις και εισηγήσεις της Επιστημονικής Επιτροπής για το κάθε γνωστικό αντικείμενο περιέχονται στο Κεφάλαιο Αποτελέσματα. Πιο κάτω, παρατίθενται κάποιες, γενικής φύσεως, αλλά και συγκεκριμένες εισηγήσεις. Διαδικασίες Ανάπτυξης των ΝΑΠ Η διαδικασία ανάπτυξης των ΝΑΠ παρουσιάζεται σε αρκετές περιπτώσεις προβληματική λόγω της ύπαρξης «αρχικών» και «άλλων «επιτροπών». Προκύπτει θέμα νομιμοποίησης των «εσωτερικών επιτροπών», οι οποίες στα πλαίσια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης αναλαμβάνουν την αποδόμηση των ΑΠ που αναπτύχθηκαν το 2008-2009 και δομούν ακόμη και το 2014 νέα αναλυτικά προγράμματα. 12

Εισήγηση της ΕΕ είναι να συσταθούν ομάδες αναθεώρησης των ΝΑΠ. Οι ομάδες αναθεώρησης πρωτοβάθμια είναι οι ομάδες ανάπτυξης του προγράμματος ενισχυμένες διεπιστημονικά από ειδικό περιεχομένου και ειδικό στη διδακτική του μαθήματος, εκεί όπου ο συνδυασμός δεν υπήρχε στην αρχική ομάδα, καθώς και από επιθεωρητή. Δευτεροβάθμια ορίζεται Κεντρική Διεπιστημονική Επιτροπή, η οποία ανατροφοδοτεί την ομάδα αναθεώρησης στη βάση προκαθορισμένων γενικών και ειδικών κριτηρίων αξιολόγησης. Η δεύτερη έκδοση των ΑΠ, η δίτομη έκδοση, στηρίχθηκε σε ανατροφοδότηση που δινόταν από τους εκπαιδευτικούς στα σχολεία. Σε αυτήν έγινε προσπάθεια να προστεθούν σε αρκετά γνωστικά αντικείμενα και δείκτες επιτυχίας. Εισήγηση είναι όλα τα ΝΑΠ να αναδομηθούν με βάση Δείκτες Επάρκειας, δηλαδή τις ενδιάμεσες δεξιότητες, γνώσεις, στάσεις τις οποίες ο μαθητής θα πρέπει να οικοδομήσει, για να μπορέσει να επιτύχει τον Στόχο το προτιθέμενο δηλαδή στα ΑΠ αποτέλεσμα ή Δείκτη Επιτυχίας. Οι Δείκτες Επιτυχίας είναι προσανατολισμένοι στο αποτέλεσμα που επιδιώκεται με τη διδασκαλία μιας ενότητας του ΑΠ, π.χ. ανάπτυξη επιχειρηματολογίας ή ακόμη γενικότερα στο Στόχο, π.χ. ανάπτυξη Κριτικής Σκέψης. Ο Δείκτης Επάρκειας είναι προσανατολισμένος στη διαδικασία κατά τη διδασκαλία, που οδηγεί στο Στόχο και απαντά στο ερώτημα: π.χ. πώς μαθαίνω το μαθητή να επιχειρηματολογεί, τι χρειάζεται να μάθει για να μπορεί να επιχειρηματολογεί. Με αυτή την έννοια, ο Δείκτης Επάρκειας παρέχει μέτρο διαμορφωτικής αξιολόγησης και διαφοροποίησης και γίνεται οδοδείκτης διδασκαλίας, απαντώντας στο ερώτημα «Πώς επιτυγχάνω το Τελικό Αποτέλεσμα ή τον Δείκτη Επιτυχίας». Η μετάβαση των μαθητών από το δημοτικό στο γυμνάσιο παραμένει προβληματική και οι προσδοκίες στο γυμνάσιο είναι ιδιαίτερα υψηλές χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι προϋπάρχουσες γνώσεις και δεξιότητες των μαθητών. Εισήγηση της ΕΕ είναι η συνεχής ανάπτυξη Δεικτών Επάρκειας από την Προδημοτική στη Μέση εκπαίδευση. Η 13

συνέχεια αυτή είναι ένα από τα κριτήρια αναθεώρησης και αξιολόγησης της αναθεωρημένων ΝΑΠ. Ωρολόγιο Πρόγραμμα Το γεγονός ότι αναπτύχθηκαν ΑΠ, χωρίς προηγουμένως να καθοριστούν οι ώρες διδασκαλίας τους είναι επιστημονικό και διαδικαστικό πρόβλημα, το οποίο οδήγησε στην ανάπτυξη μαξιμαλιστικών προγραμμάτων από όλες σχεδόν τις ειδικότητες, τα οποία είναι αδύνατο να εφαρμοστούν στα πλαίσια του υφιστάμενου ωρολογίου προγράμματος. Εισήγηση: Είναι απαραίτητο σε πρώτο στάδιο να καθοριστεί το ωρολόγιο πρόγραμμα, ούτως ώστε τα προγράμματα να αναδιαμορφωθούν με βάση αυτό. Το θέμα αυτό πρέπει να μελετηθεί συνολικά, χωρίς εμπόδια στενά συνδικαλιστικά και με βάση επιστημονική/συγκριτική μελέτη. Αναπτύχθηκαν ΝΑΠ για αντικείμενα που δεν έχουν στο ωρολόγιο πρόγραμμα ώρες διδασκαλίας και άλλα τα οποία μπήκαν εμβόλιμα σε ώρες διδασκαλίας άλλων μαθημάτων. Εισήγηση είναι να εξεταστούν όλες αυτές οι περιπτώσεις. Ειδικότερα το μάθημα της Θεατρικής Αγωγής στο δημοτικό σχολείο δεν θα πρέπει να παραμείνει ως μάθημα Γλώσσας, αλλά να ενταχθεί στις Τέχνες. Καμιά επιστημονική τεκμηρίωση δεν έγινε για τις αλλαγές στο ωρολόγιο πρόγραμμα (μείωση ωρών διδασκαλίας Μαθηματικών και Ελληνικών, αύξηση ωρών διδασκαλίας της Γεωγραφίας, ώρες Εμπέδωσης). Η αποτελεσματική διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας σε όλες τις βαθμίδες είναι βάση για αποτελεσματική εκπαίδευση. Η Εισήγηση της ΕΕ είναι η αύξηση των ωρών διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας και να επανεξεταστούν οι ατεκμηρίωτες αυξομειώσεις στις περιόδους διδασκαλίας άλλων μαθημάτων. 14

Δεν έχει ληφθεί καμιά πρόνοια για αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του χρόνου στα σχολεία, όπου χάνεται ουσιαστικά δυσανάλογος χρόνος για διάφορες εκδηλώσεις, θέμα το οποίο θα πρέπει να μελετηθεί, από τη στιγμή που υπάρχουν διαφορετικές λύσεις. Εισήγηση είναι η βαθύτερη μελέτη του θέματος «διδακτικός και σχολικός χρόνος» από ειδική επιτροπή. Τα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα Η τεχνική εκπαίδευση και τα εσπερινά σχολεία έχουν μείνει εκτός μεταρρύθμισης και με αναλυτικά προγράμματα που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εκπαίδευσης σήμερα. Εισήγηση είναι να αρχίσουν οι διαδικασίες ΝΑΠ στην τεχνική εκπαίδευση και η αντιμετώπιση των ευρύτερων προβλημάτων που αντιμετωπίζει, όπως ο επανακαθορισμός κλάδων, η αναθεώρηση των στόχων τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και η θεσμοθέτηση διαδικασιών πιστοποίησης των επαγγελματικών δεξιοτήτων, βάσει ενός ευρύτερου στρατηγικού σχεδιασμού. Δεν υπάρχει ομοφωνία σε όλες τις ομάδες για το τελικό αποτέλεσμα. Σε ομάδες «ευαίσθητων» θεμάτων (Ιστορίας, Γλώσσας), υπήρξαν διαφωνίες ως προς τον ιδεολογικό προσανατολισμό του ΑΠ σε θέματα εμφάσεων και προτεραιοτήτων, προσδοκώμενων αποτελεσμάτων και επιλογής των προσεγγίσεων. Τα θέματα αυτά δημιούργησαν «γκρίζες ζώνες» για την εφαρμογή των ΝΑΠ και επανειλημμένες επεμβάσεις στο τελικό προϊόν-ναπ. Εισήγηση της ΕΕ είναι να ξεκαθαρίσουν όλες οι «γκρίζες ζώνες στα ευαίσθητα θέματα» μέσα από τη διαδικασία αναθεώρησης των ΝΑΠ και τα αποτελέσματα της διαμορφωτικής αξιολόγησης. Αμφισβητήθηκε έντονα η μονομερής έμφαση στον κριτικό γραμματισμό, έννοια η οποία δεν εμφανίζεται στο Προοίμιο, το οποίο θεωρήθηκε ως το μέτρο αξιολόγησης της επάρκειας του ΑΠ. Ο κριτικός γραμματισμός ταυτίστηκε στη Δημοτική Εκπαίδευση με την κριτική 15

σκέψη και εισήγηση είναι να εννοιολογηθεί ορθά στη βάση ευρύτερης πολιτικής γραμματισμού. Ορισμένες ομάδες (π.χ. Μαθηματικά, Αγωγή Υγείας) προχώρησαν σε αξιολόγηση των ΝΑΠ με ερωτηματολόγια που απέστειλαν σε διδάσκοντες και θεωρούν ότι τα ΝΑΠ είναι αποτελεσματικά. Εισήγηση της ΕΕ είναι ότι η αποτελεσματικότητα των ΝΑΠ δεν μπορεί να κριθεί με βάση την παρούσα διαμορφωτική αξιολόγηση. Όμως, είναι απαραίτητο να γίνει αξιολόγηση αποτελεσμάτων στην επίδοση των μαθητών, με βάση τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Η δομή και οργάνωση των ΝΑΠ χρειάζεται αναδιάρθρωση με βάση Δείκτες Επάρκειας. Εισήγηση της ΕΕ είναι ότι οι Δείκτες Επάρκειας οποίοι πρέπει να εννοιολογηθούν με τον ίδιο τρόπο από όλες τις ομάδες. Η ανομοιομορφία χρήσης των όρων στα ΝΑΠ δείχνει σύγχυση στη χρήση του όρου «Δείκτης Επάρκειας», ο οποίος σε κάποια προγράμματα ταυτίζεται με τους γενικούς και ειδικούς στόχους (προσανατολισμός σε προτιθέμενο τελικό αποτέλεσμα προσδοκώμενο μετά την αποτελεσματική εφαρμογή του ΑΠ σε μια σχολική χρονιά) και σε κάποια άλλα με την κάλυψη συγκεκριμένης ύλης. Εφαρμογή και Σχολικά Εγχειρίδια Δεν δικαιολογείται γιατί τα ΝΑΠ και τα διδακτικά εγχειρίδια της Ελλάδας αποκλείονται εκ των προτέρων, ιδιαίτερα σε θέματα καλλιέργειας της ελληνικής γλώσσας. Χρειάζεται επιστημονική και παιδαγωγική τεκμηρίωση η θέση ότι τα ελλαδικά εγχειρίδια είναι «ακατάλληλα» για την Κύπρο καθώς και η θέση ότι τα κυπριακά υστερούν σε σχέση με τα ελλαδικά. Εισήγηση της ΕΕ είναι η περαιτέρω επεξεργασία των ΝΑΠ, ούτως ώστε να είναι σαφή και επαρκή για εφαρμογή και με τρόπο που να μην εξαρτώνται αποκλειστικά για την εφαρμογή τους από το ένα και μοναδικό εγχειρίδιο. Επίσης, να δοθεί η δυνατότητα να δοκιμαστούν 16

στην Κύπρο τα ελλαδικά ΝΑΠ και διδακτικά εγχειρίδια, πριν συνεχιστεί η συγγραφή νέων εγχειριδίων. Τα βιβλία στην Κύπρο εκδίδονται χωρίς κοινές διαδικασίες εγκεκριμένες από το ΥΠΠ. Εισήγηση της ΕΕ είναι ότι είναι απαραίτητη η θεσμοθέτηση διαγωνισμού για τη συγγραφή και την αξιολόγηση του αποτελέσματος, για τη διαδικασία παραγωγής σχολικών εγχειριδίων και εκπαιδευτικού υλικού. 17

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Α Η Επιστημονική Επιτροπή διορίστηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο τον Οκτώβριο 2013 ως συμβουλευτικό σώμα για τα εκπαιδευτικά θέματα. Ως θέμα προτεραιότητας τέθηκε από τον τότε Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού κ. Κυριάκο Κενεβέζο (2013-2014) η Διαμορφωτική Αξιολόγηση των Αναλυτικών και Ωρολογίων Προγραμμάτων της δημόσιας εκπαίδευσης της Κύπρου, συμπεριλαμβανομένων των προγραμμάτων των τεσσάρων «προτύπων» γυμνασίων, τα οποία αναπτύχθηκαν στα πλαίσια της εξαγγελθείσας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης από την κυβέρνηση κ. Δ. Χριστόφια (2008-2013) και επί υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού κ. Ανδρέα Δημητρίου ( 2008-2011) και στη συνέχεια επί υπουργού Παιδείας κ. Α. Δημοσθένους (2011-2013). Η αξιολόγηση συνεχίστηκε με ανανέωση της εντολής από τον νυν ΥΠΠ κ. Κώστα Καδή. Η Επιστημονική Επιτροπή είχε, επομένως, σαφή προσανατολισμό προς διενέργεια πολυεπίπεδης και πολυσυλλεκτικής διαμορφωτικής αξιολόγησης με σκοπό τη βελτίωση της λειτουργίας και αποτελεσματικότητας των αναλυτικών (ΑΠ) και ωρολογίων (ΩΠ) προγραμμάτων, την ανατροφοδότηση όλων των εμπλεκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία και τη διευκόλυνση ανάπτυξης εκπαιδευτικής πολιτικής η οποία θα θεμελιώνεται σε έγκυρα και αξιόπιστα αποτελέσματα και τεκμηριωμένα πορίσματα. Στην προσπάθεια αυτή η Επιτροπή είχε την απρόσκοπτη συνεργασία όλων όσων είχαν πολιτικό, εκπαιδευτικό και διαδικαστικό ρόλο στη διαμόρφωση των αναλυτικών και ωρολογίων προγραμμάτων και ιδιαίτερα τους ευχαριστούμε για τη συνεργασία τους στην προσπάθεια αυτή: τους Υπουργούς Παιδείας και Πολιτισμού από το 2008 μέχρι σήμερα, το Γραφείο του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού κ. Κώστα Καδή και ιδιαίτερα τον κ. Ανδρέα Κασουλίδη, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ιδιαίτερα τη διευθύντρια κ. Αθηνά Μιχαηλίδου και τον κ. Χρίστο Παρπούνα, τους Επιθεωρητές Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσηςκαι τους Συνδέσμους επιθεωρητές, τους υπεύθυνους του Γραφείου Αναλυτικών Προγραμμάτων επί κ. Γ. Τσιάκαλου, τους μάχιμους εκπαιδευτικούς και διευθυντές/τριες, την εκπρόσωπο της Παγκύπριας 18

Συντονιστικλής Επιτροπής Μαθητών, τους εκπροσώπους των Παγκύπριων Συνομοσπονδιών Γονέων Μέσης, Τεχνικής και Δημοτικής εκπαίδευσης, την υπεύθυνη του αρχείου του ΥΠΠ, τους εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων ΟΕΛΜΕΚ, ΠΟΕΔ, ΟΛΤΕΚ, τις ειδικές ομάδες ενδιαφέροντος και όλους όσοι οικειοθελώς ζήτησαν να συναντηθούν μαζί μας ή/ και να μας αποστείλουν απόψεις και πληροφορίες. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει, μαζί με τις ευχαριστίες μας, στους εμπειρογνώμονες αξιολογητές-κριτικούς αναγνώστες, οι οποίοι αφιλοκερδώς αποδέχθηκαν την πρόσκλησή μας να μελετήσουν τα ΝΑΠ και να αποστείλουν Έκθεση. Διευκρινίζεται ότι οι ίδιοι δεν ζήτησαν ανωνυμία. Για το γεγονός ότι οι Εκθέσεις τους αποστάληκαν ανώνυμα στους επικεφαλής της ανάπτυξης των αναλυτικών προγραμμάτων για αναστοχασμό, την ευθύνη αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου η Επιστημονική Επιτροπή, η οποία έκρινε ότι οι αντιδράσεις απαντήσεις θα ήταν ορθότερο να γίνονται με βάση τα κείμενα και όχι τα πρόσωπα. Εκτιμώντας τις επίσης αφιλοκερδείς προσπάθειες των ομάδων ανάπτυξης των ΝΑΠ και ιδιαίτερα τους επικεφαλής ακαδημαϊκούς κάθε γνωστικού αντικειμένου, για τη συμβολή τους στις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του εκπαιδευτικού συστήματος της Κύπρου και ιδιαίτερα των Αναλυτικών Προγραμμάτων όλων των γνωστικών αντικειμένων σε προδημοτική, δημοτική και μέση εκπαίδευση, τους ευχαριστούμε για την ανταπόκρισή τους και τις απαντήσεις τους στα σχόλια των κριτικών αναγνωστών. Η βασική λειτουργία της διαμορφωτικής αξιολόγησης είναι κατά κύριο λόγο παιδαγωγική και ευελπιστούμε ότι η Έκθεση της Επιστημονικής Επιτροπής θα λειτουργήσει ως ένα παιδαγωγικό εργαλείο για λήψη αποφάσεων προς βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης και επομένως την ανάπτυξη εκείνων χάριν των οποίων κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα διενεργείται: τους μαθητές της δημόσιας εκπαίδευσης της Κύπρου. 19

Η Επιστημονική Επιτροπή: Μαίρη Κουτσελίνη- Ιωαννίδου Λεωνίδας Κυριακίδης Πέτρος Πασιαρδής Μιχαλίνος Ζεμπύλας 20

1. Ε ι σ α γ ω γ ή Ι σ τ ο ρ ι κ ό Ιστορικό της Διαμόρφωσης των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων για τα Δημόσια Σχολεία της Κύπρου Η Έκθεση για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση, η οποία εκπονήθηκε το 2004 από τους επτά πανεπιστημιακούς που αποτελούσαν την Επιτροπή Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, με τίτλο, «Δημοκρατική και ανθρώπινη παιδεία στην ευρωκυπριακή πολιτεία: Προοπτικές ανασυγκρότησης και εκσυγχρονισμού», ήταν το βασικό κείμενο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η ανάγκη για εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων Αναλυτικών Προγραμμάτων. Ταυτόχρονα, λήφθηκαν υπόψη και προηγούμενες αξιολογήσεις του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος της Κύπρου (π.χ. Έκθεση UNESCO) οι οποίες, επίσης, επισήμαναν την ανάγκη αυτή. Μια άλλη παράμετρος, είναι η αυτονόητη ανάγκη για συνεχή εκσυγχρονισμό του τι και πώς διδάσκεται στα σχολεία μας σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Πίεση για αλλαγές προήλθαν και από διάφορους άλλους παράγοντες, όπως οι υψηλές δαπάνες για την εκπαίδευση και τα μη αναμενόμενα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, οι δαπάνες για την εκπαίδευση ως ποσοστό του ΑΕΠ για το έτος 2008 (Eurostat), όταν ξεκίνησε η διαδικασία για τη διαμόρφωση των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων είχαν ως εξής: Κύπρος (7,8%), Ελλάδα (3,1%), Φινλανδία (5,9%) Μέσος όρος Ε.Ε. (5,2%). Από την άλλη, αξίζει να σημειωθεί ότι μελέτη του ΟΟΣΑ για την εξέταση PISA που παρουσιάστηκε το Δεκέμβριο 2013 στις Βρυξέλλες από κοινού με την Κομισιόν, κατατάσσει τους 15χρονους Κύπριους στις τελευταίες θέσεις της Ευρώπης στις δεξιότητες στην ανάγνωση, στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες. 21

Η όλη προσπάθεια τηςδιαμόρφωσης των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων για τα Δημόσια Σχολεία της Κύπρου πήρε την ονομασία «δημόσιου εγχειρήματος» με στόχο την ευρεία συναίνεση μέσα από: Δημόσια διαβούλευση με οργανωμένα σύνολα και φορείς (κόμματα, εκπαιδευτικές οργανώσεις, συνδέσμους γονέων κ.λπ). Διορισμό της Επιτροπής Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων (Ε.Δ.Α.Π.) και έγκριση κειμένου βασικών αρχών, φιλοσοφίας και διαδικασιών. Το «δημόσιο αυτό εγχείρημα» άρχισε στα μέσα του 2008, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου (Αρ. Απόφασης 67.339, Ημερ. 11/6/2008) ως η διαδικασία «αναθεώρησης των αναλυτικών προγραμμάτων της προδημοτικής, δημοτικής, γυμνασιακής και λυκειακής εκπαίδευσης». Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού ήταν τότε ο Καθηγητής Ανδρέας Δημητρίου (1/3/2008 μέχρι 11/8/2011) και Γενική Διευθύντρια του ΥΠΠ, η κυρία Ολυμπία Στυλιανού. Με την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου διορίστηκε ο καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Τσιάκαλος, ως Πρόεδρος της Επιτροπής Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. Σύμφωνα με την απόφαση, η επιλογή στηρίχτηκε στο γεγονός ότι ο κ. Γιώργος Τσιάκαλος: i. Συμμετείχε στην Επιτροπή των επτά Πανεπιστημιακών που εκπόνησε την Έκθεση Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, η οποία αποτελεί τη βάση στην οποία στηρίζονται όλες οι αλλαγές που προωθούνται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα από το 2005 και μετά. ii. Είναι ειδικός στο θέμα στης ανάπτυξης Αναλυτικών Προγραμμάτων. iii. Είναι γνώστης της εκπαιδευτικής πραγματικότητας της Κύπρου, αφού πέρα από τη συμμετοχή του στην Επιτροπή για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση, έχει λάβει μέρος σε μεγάλο αριθμό σεμιναρίων, συνεδρίων και άλλων εκδηλώσεων στην Κύπρο. iv. Είναι γνώστης της ελληνικής γλώσσας και συνεπώς δεν υφίσταται πρόβλημα επικοινωνίας με τα υπόλοιπα μέλη της Επιτροπής, το 22

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και τους άλλους φορείς του εκπαιδευτικού συστήματος. Μετά τη λήψη της απόφασης, το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού προχώρησε στη σύναψη συμφωνίας με τον κύριο Τσιάκαλο με βάση τον περί του Συντονισμού των Διαδικασιών Σύναψης Δημόσιων Συμβάσεων, Προμηθειών, Έργων και Υπηρεσιών και για Συναφή Θέματα Νόμο του 2006, άρθρο 33 (α) (ΙΙ) και (ΙΙ) «Προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση, χωρίς δημοσίευση προκήρυξης», με συγκεκριμένη αμοιβή. Ταυτόχρονα, με σκοπό την υλοποίηση του στόχου της διαμόρφωσης των Αναλυτικών Προγραμμάτων, συστάθηκε στο πλαίσιο της ίδιας απόφασης, Επιστημονική Επιτροπή, η Επιτροπή Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων (ΕΔΑΠ), που εκτός από τον πρόεδρο της Επιτροπής,είχε ως μέλη τους εξής: Σήφης Μπουζάκης, Καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών Μαίρη Κουτσελίνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήματος Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου Μιχαλίνος Ζεμπύλας, Επίκουρος Καθηγητής Ανοιχτού Πανεπιστημίου Κύπρου Έρικ Ερωτοκρίτου, πρώην Διευθυντής Μέσης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης Αθηνά Μιχαηλίδου, Προϊστάμενη Τομέα Εκπαιδευτικής Έρευνας Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Μαργαρίτα Κουσαθανά, Διευθύντρια Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Αθηνών (έως 20/10/2008) Γιώργος Γεωργίου, Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαίδευσης Γιώργος Ζήσιμος, Εκπαιδευτικός Μέσης Εκπαίδευσης 23

Η ΕΔΑΠ μετά από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της άλλαζε, επίσημα και ανεπίσημα, σύνθεση, με πρώτη την αποχώρηση της κ. Μαργαρίτας Κουσαθανά( 20/10/2008), στη συνέχεια του κ. Γιώργου Ζήσιμου και του κ. Έρικ Ερωτοκρίτου. Αργότερα, όπως φαίνεται μέσα από το κείμενο με τίτλο «Νέα Αναλυτικά Προγράμματα» 2010-11 (Ενημερωτικό Δελτίο, Έκδοσης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Γραφείου Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων), προσκλήθηκαν να συμμετέχουν στην Επιτροπή εκπαιδευτικοί που προτάθηκαν από τις εκπαιδευτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, ως εκπρόσωποί τους. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί είναι: Κωνσταντίνου Κωνσταντίνος - ΠΟΕΔ ΣεμελίδουΕλένη - ΟΕΛΜΕΚ Αντήλιος Νίκος (έως 14/5/2010), Κολλύφας Γιώργος (από 14/5/2010) ΟΛΤΕΚ Οι τακτικές συνεδριάσεις της ΕΔΑΠ διήρκησαν μέχρι τη δημοσίευση του Προοιμίου. Για τις συνεδριάσεις της Επιτροπής ο Πρόεδρος εισηγήθηκε να μην τηρούνται πρακτικά, εισήγηση η οποία έγινε αποδεκτή, και έτσι δεν υπάρχει αρχειοθετημένο υλικό για τις συνεδριάσεις της Επιτροπής, η οποία ουσιαστικά σταμάτησε, μετά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της, να συνέρχεται και να λαμβάνει σε απαρτία αποφάσεις. Στους όρους εντολής της πιο πάνω Επιτροπής περιλαμβάνεται «ο καθορισμός του πλαισίου αναφορικά με τη δομή, τις θεμελιώδεις αρχές και τη μεθοδολογία με την οποία θα αναπτυχθούν τα νέα αναλυτικά προγράμματα, καθώς και των χρονοδιαγραμμάτων υλοποίησης του όλου έργου», αλλά και η παρακολούθηση «του έργου των ομάδων εργασίας, οι οποίες θα συσταθούν για την ανάπτυξη των αναλυτικών προγραμμάτων για τα επιμέρους μαθήματα και τάξεις». Ανέλαβε επίσης την ευθύνη να συμβουλεύει το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού στα θέματα του εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης που σχετίζονται με την παραγωγή νέων ή συμπληρωματικών διδακτικών εγχειριδίων και υλικού διδασκαλίας, την εισαγωγή νέων μεθόδων διδασκαλίας και την αναδιαμόρφωση του ωρολογίου προγράμματος. 24

Το Δεκέμβριο του 2008 κατατέθηκε από τον Πρόεδρο της ΕΔΑΠ η «Πρόταση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης», ένα κείμενο αρχών που αποτέλεσε τη θεωρητική βάση της εργασίας που ακολούθησε, για τη διαμόρφωση νέων Προγραμμάτων Σπουδών ανά γνωστικό αντικείμενο. Το κείμενο αυτό περιλαμβάνει 5 μέρη: το Προοίμιο, Μεταρρυθμίσεις αναλυτικών προγραμμάτων- Ο δικός μας δρόμος, Αποστολή και σκοποί της Εκπαίδευσης, Θεμελιώδεις παιδαγωγικές αρχές, Αρχές οργάνωσης και εφαρμογής των προγραμμάτων Σπουδών. Το Προοίμιο των ΑΠ φέρει πλαγιότιτλο «Αναλυτικά Προγράμματα της Ελληνοκυπριακής Κοινότητας», πλαγιότιτλος ο οποίος δεν αποφασίστηκε από την ΕΔΑΠ. Το Προοίμιο απέστειλε σε όλα τα κόμματα και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις ο επικεφαλής της ΕΔΑΠ και σε διαδοχικές επίσημες συναντήσεις μαζί τους και ευρεία δημοσιότητα ενημέρωνε για τη μεταρρύθμιση. Ακολούθως, το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού κάλεσε με ανοιχτή πρόσκληση όσους μάχιμους εκπαιδευτικούς και των δύο βαθμίδων ήθελαν να πάρουν μέρος στο εγχείρημα να δηλώσουν το ενδιαφέρον τους. Με την εγκύκλιο του ΥΠΠ προς τα σχολεία ημερομηνίας 30/1/2009 ΦΑΚ 7.1.02.7/3 καθορίζονται τα προσόντα όσων επιθυμούν να συμμετάσχουν στη «διαμόρφωση» των ΝΑΠ:.1. Διδακτική εμπειρία σε σχολεία τουλάχιστον 3 χρόνια, 2. Πολύ καλή γνώση και ενημερότητα σε θέματα διαμόρφωσης αναλυτικών προγραμμάτων στον ευρωπαϊκό χώρο, 3. Πολύ καλή γνώση του γνωστικού αντικειμένου με εμπειρία στα σχολεία σε όλα τα επίπεδα που διδάσκεται στα σχολεία, 4. Εμπλοκή σε εξωσχολικές δραστηριότητες που να περιλαμβάνουν σχετική δημιουργική δράση με μαθητές ή γονείς Οι 53 ακαδημαϊκοί και 360 μάχιμοι εκπαιδευτικοί, που ανταποκρίθηκαν, στελέχωσαν 22 συνολικά επιτροπές γνωστικών αντικειμένων, οι οποίες άρχισαν τις εργασίες τους το Μάρτιο του 2009. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του ΥΠΠ (http://www.moec.gov.cy/analytika_programmata/istoriko.html), στις εργασίες συμμετείχαν και οι Επιθεωρητές τόσο της Δημοτικής όσο και της Μέσης Εκπαίδευσης, οι οποίοι λειτούργησαν ως σύμβουλοι των Επιστημονικών Υπευθύνων. Όμως, όπως φαίνεται από το φάκελο του ΥΠΠ, αριθμός ΦΑΚ 7.1.02.7 (5/2/2009)- υπάρχει απαντητική επιστολή του τότε 25

Υπουργού Παιδείας Α. Δημητρίου προς τον Πρόεδρο του Κλάδου Επιθεωρητών, σε επιστολή διαμαρτυρίας του η οποία αναφέρει: Όπως επανειλημμένα ανέφερα, η κάθε Επιτροπή θα περιλάβει και Επιθεωρητές. Παρόλα αυτά οι επιθεωρητές δεν είχαν εμπλακεί στη διαδικασίες ανάπτυξης των νέων αναλυτικών προγραμμάτων ούτε συμμετείχαν στις ομάδες ανάπτυξής τους. Για κάθε μια από τις Επιτροπές, ορίστηκε επίσης και ένας (ή περισσότεροι σε κάποιες περιπτώσεις) αποσπασμένος εκπαιδευτικός ως συντονιστής των εργασιών. Στα καθήκοντα των συντονιστών περιλαμβάνονταν διευθετήσεις που αφορούσαν την απρόσκοπτη λειτουργία των ομάδων εργασίας των μάχιμων εκπαιδευτικών, τη διασφάλιση της επικοινωνίας μεταξύ των Επιστημονικών Επιτροπών και των μάχιμων, τη συμβολή τους στην επεξεργασία των Προγραμμάτων Σπουδών ώστε να πάρουν συνοπτική μορφή κ.ά. Στη συνέχεια, όπως αναφέρεται στη σχετική ιστοσελίδα του ΥΠΠ (http://www.moec.gov.cy/analytika_programmata/istoriko.html), δεκάδες συνεδριάσεις ακολούθησαν τη σύσταση των Επιτροπών, στις οποίες οι μάχιμοι εκπαιδευτικοί κατέθεταν τις εμπειρίες τους και τις προτάσεις τους, τις οποίες οι επικεφαλείς κατέγραφαν και αξιολογούσαν. Οι Επιστημονικές Επιτροπές αξιοποιώντας τις προτάσεις των μάχιμων προχώρησαν στη συγγραφή των νέων «Προγραμμάτων Σπουδών», με αφετηρία το πλαίσιο των αρχών της ΕΔΑΠ και στη βάση των πιο πρόσφατων επιστημονικών δεδομένων για το αντικείμενό τους. Στις 21 Μαΐου 2009, συστήνονται τρεις Διαθεματικές Συμβουλευτικές Επιτροπές, όπως φαίνεται μέσα από σημείωμα του ΥΠΠ. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, το Υπουργικό Συμβούλιο προκειμένου να υποστηρίξει τη διαδικασία προέβη σε νέες ρυθμίσεις. Διόρισε καταρχήν τρεις Συμβουλευτικές Επιτροπές, ώστε να διασφαλιστεί ότι στα Προγράμματα Σπουδών η υιοθέτηση τέτοιων παιδαγωγικών προσεγγίσεων, που να συνάδουν με την υιοθέτηση της πολιτικής για ένα «ανθρώπινο και δημοκρατικό σχολείο». Οι Επιτροπές και οι συντονιστές τους έχουν ως εξής: 26

Συμβουλευτική Επιτροπή για την Ειδική Αγωγή ΕλένηΦτιάκα, Πανεπιστήμιο Κύπρου Αθηνά ΖώνιουΣιδέρη, Πανεπιστήμιο Αθηνών Συμβουλευτική Επιτροπή για τη Διαφυλική και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Μαρία Γκασούκα, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Δήμητρα Κογκίδου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ζέλια Γρηγορίου, Πανεπιστήμιο Κύπρου (η οποία τελικά δεν συμμετείχε στις εργασίες της Επιτροπής) Συμβουλευτική Επιτροπή για τιςτπε Ελένη Κύζα, ΤΕΠΑΚ Σύμφωνα με απόφαση του Υπουργικού ημ. 13/10/2009, το σώμα διόρισε Ειδική Συμβουλευτική Επιτροπή στελεχωμένη από έξι επιφανείς ακαδημαϊκούς, η οποία επιφορτίστηκε με το καθήκον να λειτουργήσει «ελεγκτικά», ως μια δικλίδα ασφαλείας, τόσο για το περιεχόμενο των Προγραμμάτων Σπουδών των κύριων γνωστικών αντικειμένων, όσο και για τη διαδικασία της διαμόρφωσης των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων. Ως μέλη της διορίστηκαν οι ακόλουθοι πανεπιστημιακοί: Κώστα Κριμπάς, Ομότιμος Καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Χρήστος Ζερεφός, Καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτρης Λυπουρλής, Ομότιμος Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Στυλιανός Νεγρεπόντης, Ομότιμος Καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αλέξης Δημαράς, Ιστορικός της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης 27

Στους έξι προστέθηκε στις 4/2/10 και ο κ. Ανδρέας Καζαμίας. Όμως, ο κ. Καζαμίας, απαντώντας σε ερώτηση μέλους της Επιστημονικής Επιτροπής, δήλωσε ότι ουδέποτε ειδοποιήθηκε για την απόφαση και ουδέποτε έλαβε μέρος στην όλη διαδικασία περί ανάπτυξης ΝΑΠ. Τα ονόματα ορισμένων από τα μέλη της Ειδικής Συμβουλευτικής Επιτροπής παρουσιάζονται το 2010 σε προγράμματα ημερίδων επιμόρφωσης με ομιλίες-εισηγήσεις σε γενικά θέματα π.χ. για την αξία των Μαθηματικών κ.ο.κ. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή διαμαρτυρία ενός από τους 6-7, του καθηγητή Λυπουρλή, προς τον ΥΠΠ (13/3/12 (ΦΑΚ 7.1.02.7.1), με την οποία, μεταξύ άλλων, διερωτάται γιατί ορίστηκε ως μέλος της ομάδας, αφού ποτέ δεν του ζήτησαν τις υπηρεσίες του, αλλά αντίθετα οι υπεύθυνοι για το ΑΠ του γνωστικού αντικειμένου στο οποίο ήταν ειδικός προχώρησαν σε εκδόσεις βιβλίων χωρίς να τον εμπλέξουν. Με την επιστολή του αυτή ο. κ. Λυπουρλής ζητά την «αποσύνδεση του ονόματός» του από τη Μεταρρύθμιση και τα Αρχαία Ελληνικά. Τον Οκτώβριο του 2009 οι Επιτροπές των 22 γνωστικών αντικειμένων παρέδωσαν στην ΕΔΑΠ τα Προγράμματα Σπουδών που ανέπτυξαν. Κατόπιν νέων οδηγιών από τον επικεφαλής της ΕΔΑΠ, τα Προγράμματα αυτά, αναλυτικά και εκτενή όπως παραδόθηκαν, συμπτύχθηκαν και πήραν νέα «πιο χρηστική μορφή» με τη συνεργασία μελών των Επιστημονικών Επιτροπών και συντονιστών-μάχιμων εκπαιδευτικών που συμμετείχαν σ αυτές. Στη διαδικασία αυτή φαίνεται ότι δεν έλαβαν μέρος όλοι οι εμπλεκόμενοι. Τα συνοπτικά πλέον Προγράμματα Σπουδών (που αφορούσαν την εκπαίδευση από την προδημοτική μέχρι και την Α Λυκείου), κατόπιν οδηγιών του Προέδρου της ΕΔΑΠ, η οποία δεν λειτουργούσε πια ούτε τυπικά, εκδόθηκαν (Μάρτιος 2010) με ευθύνη του Γραφείου Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων, από την Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων σε μια πρώτη δοκιμαστική έκδοση. Παράλληλα, αναρτήθηκαν σε ιστοχώρο του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, ώστε να τεθούν σε δημόσιο διάλογο. Για τον ίδιο σκοπό παραδόθηκαν στα πολιτικά κόμματα και στις εκπαιδευτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, καθώς και στα έξι μέλη της Ειδικής Συμβουλευτικής Επιτροπής. Ταυτόχρονα ξεκίνησε κύκλος επαφών του Προέδρου της ΕΔΑΠ καθηγητή Γιώργου Τσιάκαλου, με συνδέσμους των 28

εκπαιδευτικών και άλλους φορείς. Αντικείμενο των επαφών ήταν τόσο το περιεχόμενο των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων, όσο και ζητήματα του ωρολογίου προγράμματος. Η περίοδος του Δημόσιου Διαλόγου διήρκησε από το Μάρτη μέχρι τον Απρίλη 2010. Στην περίοδο αυτή, δόθηκαν τα «Προγράμματα Σπουδών» (ΠΣ) στη δημοσιότητα, για να μελετηθούν από το σύνολο της κοινωνίας και να εκφραστούν απόψεις για συμπλήρωση, διόρθωση και βελτίωση. Ο δημόσιος διάλογος για τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα έληξε επίσημα στις 30 Απριλίου 2010. Οι τρεις συμβουλευτικές επιτροπές που αναφέρθηκαν πιο πάνω, αξιολόγησαν τα νέα ΠΣ. με κριτήρια το φύλο και τον πολιτισμό, την ενσωμάτωση των Τ.Π.Ε και την ειδική/ενιαία εκπαίδευση. Σύμφωνα με τα αρχεία του ΥΠΠ, όλες οι παρατηρήσεις και τα σχόλια σχετικά με το περιεχόμενο των Προγραμμάτων Σπουδών, κωδικοποιήθηκαν και παραδόθηκαν τόσο στην ΕΔΑΠ όσο και στις Επιστημονικές Επιτροπές, ώστε να ληφθούν υπόψη στη νέα επεξεργασία. Παρόλα αυτά οι κωδικοποιήσεις αυτές δεν βρίσκονται στα αρχεία του ΥΠΠ και δεν έφτασαν σε όλα τα μέλη της ΕΔΑΠ και των Ομάδων ανάπτυξης των ΝΑΠ, όπως φαίνεται και από την άγνοια μελών των ομάδων ανάπτυξης των αναλυτικών προγραμμάτων για τις αλλαγές που έγιναν. Στις Επιτροπές- Ομάδες ανάπτυξης των ΝΑΠ δόθηκαν επίσης οι εκθέσεις των τριών Συμβουλευτικών Επιτροπών. Ακολούθησε η νέα επεξεργασία των Προγραμμάτων από μέλη των Επιτροπών και τον Ιούλιο του 2010 δίνονται οδηγίες να εκδοθούν εκ νέου στη νέα πιο πλήρη μορφή τους. Η χρονιά 2010-2011 καθορίζεται ως «χρονιά οριστικοποίησης των προγραμμάτων σπουδών». Υπό έμφαση στόχος για τη σχολική χρονιά 2010-2011 είναι η «Γνωριμία και εξοικείωση με τις βασικές αρχές, τους στόχους και το περιεχόμενο των ΝΑΠ» (27/10/2010), όπως φαίνεται στην πρόταση προς το Υπουργικό Συμβούλιο (ΥΠΠ 7.1.02.7.2.1) του ΥΠΠ. Τον Αύγουστο του 2010 παραδόθηκαν στον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού τα τελικά Προγράμματα Σπουδών στην πλήρη μορφή τους και αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα του ΥΠΠ. Έγι, επίσης, η παράδοση των εισηγήσεων του κ. Γ. Τσιάκαλου, για τα ωρολόγια προγράμματα. 29

Το ίδιο διάστημα το Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων προχώρησε στη διοργάνωση κατά το μήνα Μάρτιο σειράς επιμορφωτικών σεμιναρίων για τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στις Επιτροπές Διαμόρφωσης των νέων Προγραμμάτων Σπουδών. Στα σεμινάρια αυτά συμμετείχαν εκπαιδευτικοί που έλαβαν μέρος στις Επιτροπές της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, της Λογοτεχνίας, των Μαθηματικών, των Φυσικών Επιστημών και της Φυσικής Αγωγής, καθώς και Επιθεωρητές και Σύμβουλοι της Δημοτικής και της Μέσης Εκπαίδευσης. Το θέμα των σεμιναρίων αφορούσε στη διδακτική των παραπάνω Γνωστικών Αντικειμένων στο πλαίσιο των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων. Επιμορφωτές ήταν μέλη των Επιστημονικών Επιτροπών των εν λόγω γνωστικών αντικειμένων. Δεύτερη σειρά σεμιναρίων -για τους ίδιους εκπαιδευτικούς- ακολούθησε τον Απρίλιο, με θέμα τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας σε τάξεις μικτής ικανότητας, ενώ τον ίδιο μήνα συνεχίστηκαν τα σεμινάρια για τη διδακτική των γνωστικών αντικειμένων, τα οποία περιλάμβαναν το διδακτικό σχεδιασμό θεματικών περιοχών, με στόχο να αποτελέσουν τη βάση της μικρής κλίμακας εφαρμογής (μπόλιασμα), που θα ξεκινούσε από το Σεπτέμβριο του 2010 στα δημόσια σχολεία. Το πλάνο της επιμόρφωσης ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο, με σεμινάριο το οποίο παρακολούθησαν Θεολόγοι, διδάσκοντες στην Γ Λυκείου. Εν τω μεταξύ, δημιουργήθηκε η Επιτροπή Προώθησης των Αναλυτικών Προγραμμάτων (ΕΠΑΠ) για την περίοδο από το Σεπτέμβριο 2010 μέχρι το τέλος του 2011. Στην ΕΠΑΠ, υπό την προεδρία της Γενικής Διευθύντριας, συμμετείχαν εκπρόσωποι όλων των διευθύνσεων, δηλαδή 2 επιθεωρητές της Δημοτικής, 2 επιθεωρητές της Μέσης, 1 επιθεωρητής της Τεχνικής, και 1 εκπρόσωπος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Επιστημονικός σύμβουλος της Επιτροπής ήταν ο κ. Τσιάκαλος. Όροι εντολής της ΕΠΑΠ ήταν η προώθηση των ΝΑΠ στην εκπαίδευση (μέσω της επικοινωνίας με τις ομάδες εργασίας). Την ίδια περίοδο συστάθηκαν ομάδες εργασίας για όλα τα μαθήματα, Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης. Στη συνέχεια, όπως φαίνεται μέσα από σημείωμα της Διευθύντριας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, Δρος Αθηνάς Μιχαηλίδου, (Aρ. Φακ.: 30