ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΟ Μελέτη 9 «Εποπτεία και Αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ειδών Ορνιθοπανίδας στην Ελλάδα» Προσχέδιο ανάλυσης δεδομένων Αξιολόγηση κατάστασης διατήρησης Στατιστική ανάλυση Γεωχωρικά δεδομένα Μοντελοποίηση κατανομής ειδών Γενετική ανάλυση Α Φάση ΑΝΑΔΟΧΟΣ «"Φ.ΦΑΣΟΥΛΑΣ-Ν.ΜΑΝΤΖΙΟΣ" Ε.Ε. ΡΟΔΟΥΛΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ "ΑΘ.ΤΖΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΣΙΑ" Ε.Ε.» Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2014

Το παρόν εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Εποπτεία και Αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ειδών Ορνιθοπανίδας στην Ελλάδα», με Αναθέτουσα Αρχή το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) και Διευθύνουσα Υπηρεσία τη Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού / Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» 2007-2013 το οποίο συγχρηματοδοτείται από το ΕΤΠΑ και το ελληνικό ΠΔΕ (εθνικούς πόρους). This document was developed within the project «Monitoring and Evaluation of the conservation status of bird species in Greece» by the Contracting Authority, Ministry of Environment, Energy and Climate Change (ministry) and Chief Service to Address Environmental Planning / Department of Environmental Management. The project was funded by the Operational Program "Environment and Sustainable Development" 2007-2013 co-financed by the ERDF and the Greek EDP (national resources). Βλάχος Χ., Μποντζώρλος Β., Χατζηνίκος Ε., Δεδουσοπούλου Ε., Μπραζιώτης Σ., Μπίρτσας Π., Θωμαΐδης Χ. και Κόντος Κ. (Συντονιστές έκδοσης). 2014. Προσχέδιο ανάλυσης δεδομένων. Αξιολόγηση κατάστασης διατήρησης. Στατιστική ανάλυση. Γεωχωρικά δεδομένα. Μοντελοποίηση κατανομής ειδών. Γενετική ανάλυση, Α Φάσης της Μελέτης 9 «Εποπτεία και Αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ειδών Ορνιθοπανίδας στην Ελλάδα» ΥΠΕΚΑ, Αθήνα, Σύμπραξη Γραφείων Μελετών «"Φ.ΦΑΣΟΥΛΑΣ- Ν.ΜΑΝΤΖΙΟΣ" Ε.Ε. ΡΟΔΟΥΛΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ "ΑΘ.ΤΖΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΣΙΑ" Ε.Ε.», Θεσσαλονίκη, 34 σελ.

Συντονισμός Μελέτης Φασούλας Φώτιος Συντονιστής Υπεύθυνος Έργου ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ Επιστημονικός Συντονισμός Μελέτης Βλάχος Χρήστος Επιστημονικός Υπεύθυνος Μάντζιος Νικόλαος Αναπληρωτής Υπεύθυνος Έργου Θωμαΐδης Χρήστος Ειδικός Επιστήμονας Κόντος Κωνσταντίνος Βλαχάκη Δέσποινα Μαρία Παπαδημητράκης Δημήτρης Διοικητική Υποστήριξη Μελέτης Ροδούλα Κωνσταντινίδου Νάκης Βασίλειος Χατζηκυριάκου Ιωάννα Τεχνικός Διευθυντής Έργου Μέλος Τεχνικής Διεύθυνσης Έργου Μέλος Τεχνικής Διεύθυνσης Έργου Αναπληρώτρια κοινού εκπροσώπου Υπεύθυνος Διασφάλισης Ποιότητας Διοικητική & γραμματειακή υποστήριξη Μπίρτσας Περικλής Χατζηνίκος Ευάγγελος Μποντζώρλος Βασίλης Μπραζιώτης Σωτήριος Μέλη Ομάδας Έργου Δεδουσοπούλου Ελένη Κιούσης Δημήτριος Ειδικός Επιστήμονας Ειδικός Επιστήμονας Ειδικός Επιστήμονας Ειδικός Επιστήμονας Επιστημονικός Συνεργάτης Επιστημονικός Συνεργάτης Ειδικοί Επιστήμονες/ Συνεργάτες Τζακόπουλος Αθανάσιος Υπεύθυνος Ομάδας GIS Καραχρήστος Χρήστος Υπεύθυνος Ομάδας GIS Γούναρης Νικόλαος Κιτσίρης Νικόλαος Ειδικός συνεργάτης Ειδικός συνεργάτης

Περιεχόμενα 1. Πρωτόκολλα αξιολόγησης κατάστασης διατήρησης εδών πτηνών σελ. 1 Ικανοποιητική Κατάσταση Διατήρησης (FCS - Favourable Conservation Status) και Ικανοποιητικές Τιμές 1.1 Διατήρησης (FRV - Favourable Reference Values) σελ. 1 1.2 Ικανοποιητική Τιμή Εξάπλωσης και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης σελ. 5 1.3 Ικανοποιητική Τιμή Ενδιαιτήματος και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης σελ. 7 1.4 Ικανοποιητική Τιμή Πληθυσμού και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης σελ. 9 1.5 Ικανοποιητική Τιμή Πυκνότητας Πληθυσμού και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης σελ. 12 1.6 Ικανοποιητική Τιμή Αριθμού Ειδών (species richness) και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης σελ. 14 1.7 Πιέσεις και απειλές του είδους σελ. 15 1.8 Συνολική αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης (CS Conservation Status) σελ. 15 1.9 Διαχρονικές Τάσεις σελ. 18 2. Εφαρμογή στατιστικών αναλύσεων & χρήση ειδικών λογισμικών σελ. 19 3. Εφαρμογή Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών: Αποτύπωση, ανάλυση και παρουσίαση γεωχωρικών δεδομένων σελ. 22 4. Εφαρμογή γενετικής ανάλυσης: Εκτίμηση του πραγματικού μεγέθους του πληθυσμού (Nc) σελ. 24 4.1 Εκτίμηση του δραστικού μεγέθους του πληθυσμού Ne σελ. 24 4.2 Εκτίμηση του πηλίκου Ne/Nc σελ. 25 4.3 Εκτίμηση πρόσφατων ή παρελθοντικών δημογραφικών φαινομένων σελ. 26 5. Μοντελοποίηση κατανομής ειδών σελ. 26 6. Βιβλιογραφικές αναφορές σελ. 29

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Πρωτόκολλα Αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης Ειδών Πτηνών Το σύνολο των εργασιών πεδίου θα συγκεντρώσουν έναν όγκο πρωτογενών δεδομένων. Η κατάλληλη ανάλυσή των δεδομένων, θα τροφοδοτήσει την Εθνική Αναφορά της Ελλάδος για την Κατάσταση Διατήρησης των ειδών πτηνών τα οποία θα μελετηθούν. Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητο να αναφερθεί πως προσεγγίζονται οι έννοιες "Κατάσταση Διατήρησης" και "Τιμές Διατήρησης". Είναι έννοιες θεμελιώδεις για τη συμπλήρωση της Εθνικής Αναφοράς τόσο βάσει του Άρθρου 12 της Οδηγίας για τα Πτηνά 2009/147 όσο κυρίως και του Άρθρου 17 της Οδηγίας για τους Οικοτόπους 92/43. Τονίζεται σε αυτό το σημείο, ότι ο τρόπος συμπλήρωσης πλέον της Εθνικής Αναφοράς για τα Πτηνά ακολουθεί αρκετά πιστά τις οδηγίες αλλά καί τον τρόπο συμπλήρωσης της Εθνικής Αναφοράς για τους Οικοτόπους, όχι όμως ταυτόσημα. Οι οδηγίες που αφορούν την πορεία βημάτων για την Αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης ειδικότερα, είναι πολύ πιο αναλυτικές στην περίπτωση του Άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43, ενώ υπολείπονται σε πολλά σημεία στην περίπτωση του Άρθρου 12 της Οδηγίας 2009/147. Συνεπώς, πρέπει υποχρεωτικά να ληφθούν υπόψη και αρκετά ερμηνευτικά κείμενα που αφορούν τη συμπλήρωση της Εθνικής Αναφοράς για του Οικοτόπους. Λαμβάνοντας πάντα υπόψη τόσο τις απαιτήσεις όσο και τους περιορισμούς, που θέτει και η επίσημη βάση δεδομένων ACCESS για την συμπλήρωση των αποτελεσμάτων, αναρτητέα στον επίσημο διαδικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: http://bd.eionet.europa.eu/activities/reporting/article_12/reference_portal. Η ομάδα έργου κατάρτισε τα Πρωτόκολλα Αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης συμβουλευόμενη το σύνολο των υπαρχόντων σχετικών ερμηνευτικών κειμένων, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις απαιτήσεις και περιορισμούς που περιγράφονται στα κάτωθι κεφάλαια. Ικανοποιητική Κατάσταση Διατήρησης (FCS - Favourable Conservation Status) και Ικανοποιητικές Τιμές Διατήρησης (FRV - Favourable Reference Values) Η διερεύνηση, η αξιολόγηση και ο προσδιορισμός της Κατάστασης Διατήρησης (Conservation Status) των διαφορετικών ειδών πτηνών είναι ο βασικός σκοπός του έργου. Για να καθορισθεί από τα παραγόμενα αποτελέσματα των εργασιών πεδίου και τη 1

στατιστική ανάλυση των οικολογικών δεδομένων, η Κατάσταση Διατήρησης για κάθε είδος πτηνού, η μεθοδολογική προσέγγιση αξιολόγησης είναι εναρμονισμένη με τα εξής ερμηνευτικά κείμενα: 1) Τις πρόσφατες επίσημες οδηγίες της Ε.Ε. για τη συμπλήρωση της Εθνικής Αναφοράς στο πλαίσιο του Άρθρου 12 της Οδηγίας 2009/147, αλλά και του Άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, αναρτητέες στην επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης EIONET - European Topic Centre on Biological Diversity (http://bd.eionet.europa.eu/activities/reporting/article_12/reference_portal http://bd.eionet.europa.eu/activities/reporting/article_17/reference_portal). και 2) Τα βοηθητικά επεξηγηματικά κείμενα του JNCC (UK Joint Nature Conservation Committee - Επιτροπή Διατήρησης της Φύσης του Ηνωμένου Βασιλείου) και του Birdlife International. Γίνεται ειδική μνεία για τα κείμενα αυτά σε αρκετά σημεία των επίσημων οδηγιών συμπλήρωσης της Εθνικής Αναφοράς για τους Οικοτόπους (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ). Η Επιτροπή Διατήρησης της Φύσης (JNCC) είναι δημόσιος φορέας, και είναι ο επίσημος σύμβουλος του Υπουργείου Περιβάλλοντος του Ηνωμένου Βασιλείου σε θέματα διαχείρισης περιβάλλοντος. Από το 2000 και έπειτα το JNCC έχει διοργανώσει σειρά επιστημονικών συναντήσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον ακριβή καθορισμό της διαδικασίας που απαιτείται για τη συμπλήρωση της Εθνικής Αναφοράς, έχοντας δημιουργήσει ερμηνευτικά κείμενα για την κάθε περίπτωση. Τα κείμενα αυτά είναι τα εξής: i) Wyn Jones, Joint Nature Conservation Committee. 2002. EC Habitats Directive: Favourable Conservation Status. (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://jncc.defra.gov.uk/pdf/comm02d07.pdf) ii) Joint Nature Conservation Committee. 2004. Common standard monitoring guidance for Birds. (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://jncc.defra.gov.uk/pdf/csm_birds_incadditionalinfo.pdf) iii) Joint Nature Conservation Committee. 2004. Common standard monitoring guidance for Mammals. (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://jncc.defra.gov.uk/pdf/csm_mammals.pdf) iv) Williams J.M. (ed). 2006. Common Standards Monitoring for Designated Sites: First Six Year Report - SPECIES. Peterborough, JNCC (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://jncc.defra.gov.uk/pdf/csm_06species.pdf) 2

v) Wyn Jones, Joint Nature Conservation Committee. 2007. EC Habitats Directive: Favourable Conservation Status. (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://jncc.defra.gov.uk/pdf/comm_07n07.pdf) vi) Joint Nature Conservation Committee. 2007. Second Report by the UK under Article 17 on the implementation of the Habitats Directive from January 2001 to December 2006. Assessing conservation status: The UK approach. (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://jncc.defra.gov.uk/pdf/fcs2007_ukapproach.pdf) vii) Joint Nature Conservation Committee. 2013. The UK approach to assessing conservation status for the 2013 EU Habitats Directive Article 17 Reporting (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://jncc.defra.gov.uk/pdf/a17_2013_ukapproach.pdf) viii) EU Birds & Habitats Directives Task Force. Setting Conservation objectives for BIrds (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: https://dl.dropboxusercontent.com/u/16393082/birdlife%20setting%20conservation%20o bjectives%20for%20birds.pdf) 3) Το ερμηνευτικό κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: "Note to the Habitats Committee: Assessment, monitoring, and reporting of conservation status. Preparing the 2001-2007 report under Article 17 of the Habitats Directive", Brussels, 15 March 2005 (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://www2.mnhn.fr/evaluation/aide/guide_annexe_i-iv.pdf) 4) Το ερμηνευτικό κείμενο 12 Ευρωπαϊκών Μ.Κ.Ο.: "European Habitats Forum 2006: Towards European Biodiversity Monitoring. Assessment, monitoring and reporting of conservation status of European habitats and species". Wien, Cambridge, Bruxelles. 80 pp. 2005 (αναρτητέο στο δικτυακό τόπο: http://www.am.lt/vi/files/0.589301001246504128.pdf). Σε ότι αφορά τον προσδιορισμό και την αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης (Conservation Status), η Οδηγία για τους Οικοτόπους 92/43/ΕΟΚ έχει προσδιορίσει 4 κλάσεις. Παρόλο που οι αντίστοιχες κλάσεις δεν προσδιορίζονται από τις επίσημες οδηγίες συμπλήρωσης της Εθνικής Αναφοράς για τα Πτηνά, το ανάδοχο σχήμα τις προτείνει να υιοθετηθούν καθώς απουσιάζει οποιοδήποτε άλλο αντίστοιχο ερμηνευτικό επίσημο κείμενο: 3

1) Ικανοποιητική (FV - Favourable): Ο πληθυσμός του είδους ευημερεί και αναμένεται να ευημερεί και στο μέλλον. Συμβολίζεται με πράσινο χρώμα. 2) Μη Ικανοποιητική & Μη Επαρκής (U1 - Unfavourable - Inadequate): Απαιτούνται διαχειριστικές δράσεις ώστε ο πληθυσμός του είδους να ευημερεί, παρόλα αυτά όμως δεν κινδυνεύει με εξαφάνιση. Συμβολίζεται με καφέ χρώμα. 3) Μη Ικανοποιητική & Κακή (U2 - Unfavourable - Bad): Ο πληθυσμός του είδους δεν ευημερεί και υπάρχει ενδεχόμενος κίνδυνος εξαφάνισης του είδους. Συμβολίζεται με κόκκινο χρώμα. 4) Άγνωστο (Unknown): Χωρίς επαρκείς πληροφορίες Σύμφωνα με τα παραπάνω ερμηνευτικά κείμενα, για τον προσδιορισμό της κλάσης της Κατάστασης Διατήρησης και την τελική αξιολόγηση εξετάζεται ένα σύνολο 6 παραμέτρων: 1) Εξάπλωση του είδους (distribution) 2) Η έκταση του τυπικού ενδιαιτήματος του είδους που μελετάται, για τροφοληψία, αναπαραγωγή, κούρνια, φωλεοποίηση, και συνδυασμό αυτών των συμπεριφορών ανά εποχή (habitat extent) 3) Η κατάσταση/μέγεθος του πληθυσμού του είδους που μελετάται (population size) 4) Η πυκνότητα του πληθυσμού των ειδών πτηνών ενδιαφέροντος που μελετώνται (population density) (ειδική κατηγορία που χρησιμοποιείται σπάνια) 5) Ο αριθμός των ειδών πτηνών (όχι ο πληθυσμός τους) εντός μίας προσδιορισμένης βιογεωγραφικής ζώνης, σε τοπικό ή και σε εθνικό επίπεδο. Υπολογίζεται ως δείκτης ποικιλότητας (π.χ. Shannon-Wiener Diversity Index) 6) Καταγραφή και ποσοτικοποίηση των επιδράσεων, των πιέσεων και των απειλών Για τον προσδιορισμό της Κατάστασης Διατήρησης κάθε είδους πτηνού προς μελέτη, απαιτείται ο προσδιορισμός συγκεκριμένων τιμών αναφοράς για κάθε μία από τις ανωτέρω παραμέτρους. O προσδιορισμός των τιμών αφορά τις παραμέτρους 1, 2, 3, 4 και 5 (εξάπλωση είδους, έκταση τυπικού ενδιαιτήματος, μέγεθος πληθυσμού, πυκνότητα πληθυσμού, δείκτης ποικιλότητας), ενώ η παράμετρος 6 (απειλές & πιέσεις) θα συνυπολογίζεται αφενός στον τελικό καθορισμό της Κατάστασης Διατήρησης αλλά αφετέρου δεν θα προσδιορίζονται για αυτές τιμές αναφοράς. Σύμφωνα με τους Evans D. & Arvela M. (2011) και τους Walder et. al (2006), για τις παραμέτρους 1, 2, 3, 4 και 5 οι τιμές αναφοράς ορίζονται ως Ικανοποιητικές Τιμές 4

Αναφοράς (Favourable Reference Values - FRV). Οι FRV αποτελούν θεμελιώδεις έννοιες στη διαδικασία των Εθνικών Αναφορών για την αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης. Βασίζονται σε καθαρά επιστημονική προσέγγιση, και είναι δυνατό να ποικίλουν και να διαφοροποιούνται μεταξύ διαδοχικών Εθνικών Αναφορών καθώς προέρχονται από δυναμικά μελετούμενους πληθυσμούς πανίδας. Ο καθορισμός των FRV είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση, και σε πολλές περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει επάρκεια δεδομένων ή κάποια είδη είναι σπάνια, η προσέγγιση θα γίνεται βασισμένη στη γνώμη των ειδικών, γεγονός θεμιτό και αποδεκτό (Evans D. & Arvela M. 2011). Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστούν ιδιαίτερα και τα εξής 2 ζητήματα: α) Παρόλο που η προκήρυξη για την καταγραφή της ορνιθοπανίδας τόσο στην ελληνική επικράτεια όσο και στις περιοχές αρμοδιότητας των Φορέων Διαχείρισης της χώρας, αναφέρει την ανάγκη προσδιορισμού Ικανοποιητικών Τιμών Διατήρησης (FRVs) και Αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης (FCS), η επίσημη Βάση Δεδομένων (ACCESS Database) συμπλήρωσης των αποτελεσμάτων, η οποία θα αποτελέσει την Εθνική Αναφορά της Ελλάδας για τα Πτηνά, ΔΕΝ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ ΠΟΥΘΕΝΑ αντίστοιχα πεδία. Αντιθέτως, η επίσημη Βάση Δεδομένων συμπλήρωσης της Εθνικής Αναφοράς για τους Οικοτόπους, προβλέπει ξεκάθαρα πεδία τόσο για FRVs όσο και για FCS. β) Η επίσημη Βάση Δεδομένων συμπλήρωσης αποτελεσμάτων της Εθνικής Αναφοράς για τα Πτηνά, απαιτεί τη συμπλήρωση της έκτασης ενδιαιτήματος των ειδών αλλά και των μεταβολών του, ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ. Κατά συνέπεια, το ανάδοχο σχήμα θα υπολογίσει αφενός και τις FRVs όσο και το FCS, τόσο για τα αναπαραγόμενα όσο και για τα διαχειμάζοντα είδη, αφετέρου όμως θα πρέπει να τονισθεί ότι στην επίσημη Βάση Δεδομένων η οποία θα αποτελέσει την Εθνική Αναφορά για τα Πτηνά και η οποία θα παραδοθεί στην Ευρώπη με τα συμπληρωμένα αποτελέσματα, δεν δύναται να συμπεριληφθούν αυτές οι τιμές. Πιο συγκεκριμένα, για κάθε μία από τις ανωτέρω παραμέτρους 1, 2, 3, 4 και 5 οι Ικανοποιητικές Τιμές Διατήρησης και η τελική Αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης προσδιορίζονται όπως αναλυτικά περιγράφεται στα παρακάτω κεφάλαια. 5

Ικανοποιητική Τιμή Εξάπλωσης και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης (Favourable Reference Range Values FRRV) Σύμφωνα με τους (Jones 2002; JNCC 2004; Mucher et al. 2004; Williams 2006; Walder et al. 2006; Jones 2007; JNCC 2007; Laikre et al. 2009; Mucher et al. 2009; Evans D. & Arvela M. 2011; JNCC 2013), για τον προσδιορισμό της FRRV πρέπει να ληφθούν υπόψη οι παρακάτω παράγοντες: 1) Εξάπλωση του είδους τη στιγμή που μελετάται 2) Εξάπλωση του είδους σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία και διαχρονικές μεταβολές 3) Γενετική ποικιλότητα του είδους (εάν υπάρχει τέτοια πληροφορία) 4) Συνδεσιμότητα ενδιαιτημάτων (connectivity) εάν υπάρχει η πληροφορία 5) και μετανάστευση Τονίζεται ότι κατά τον προσδιορισμό της FRRV λαμβάνονται υπόψη όλοι οι παραπάνω παράγοντες, όπου αυτό είναι εφικτό. Επίσης, η τιμή της FRRV η οποία θα οριστεί θα είναι η ελάχιστη απαιτούμενη τιμή εξάπλωσης για την ευημερία της διαβίωσης του είδους που μελετάται. Επίσης η FRRV δεν είναι απαραίτητα ίδια με την εν δυνάμει εξάπλωση του είδους, αλλά συνήθως είναι μικρότερη, έως και πολύ μικρότερη (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Για ορισμένα είδη βέβαια τα οποία έχουν μεγάλη εξάπλωση, η FRRV μπορεί να είναι μέχρι και ολόκληρες βιογεωγραφικές ζώνες εντός μίας χώρας (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Επίσης πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τον προσδιορισμό της εξάπλωσης ενός είδους πτηνού, οι πιθανές αυξομειώσεις που μπορεί να υπάρχουν στην γεωγραφική εξάπλωση του πληθυσμού του οι οποίες οφείλονται είτε σε πληθυσμιακές μεταβολές λόγω κυκλικότητας του πληθυσμού, λόγω εποχιακών μεταβολών, είτε σε μετακινήσεις καθώς κάποια είδη έχουν πολύ μεγάλες επικράτειες (Evans D. & Arvela M. 2011). Ως FRRV προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η πιο μικρή επίσημα καταγεγραμμένη τιμή, η οποία αποτελεί έγκυρη καταγραφή της εξάπλωσης του είδους στο παρελθόν. Αν δεν υπάρχει αυτή η πληροφορία, ή αν είναι ελλιπής, τότε προσδιορίζεται ως απαιτούμενη FRRV η εξάπλωση του είδους που θα προσδιοριστεί από νέα μελέτη όπως η παρούσα, ή αυτή που καταδεικνύεται από τη γνώμη των ειδικών. Πρέπει να τονισθεί, ότι η FRRV δύναται να υπολογισθεί εκτός από εθνικό επίπεδο και για μικρότερες βιογεωγραφικές ζώνες εντός της χώρας μέλους. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο υπολογισμός της FRRV θα λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις ασφαλούς επιβίωσης του είδους, τις ιδιαίτερες συνθήκες από 6

πλευράς πιέσεων και απειλών όπως επίσης θα συνεκτιμά και κατά περίπτωση και λοιπές ειδικές συνθήκες. Σημειώνεται ότι παρόλο που οι ανωτέρω 5 παράγοντες θα ληφθούν υπόψη για τον υπολογισμό της τελικής FRRV όπως ορίζουν οι επίσημες οδηγίες της Ε.Ε. (Evans D. & Arvela M. 2011), στην επίσημη φόρμα συμπλήρωσης των αποτελεσμάτων της Εθνικής Αναφοράς της Ελλάδας για τα πτηνά, σε ότι αφορά την εξάπλωση του είδους παρατίθεται ΜΟΝΟ χάρτης εξάπλωσης. Δεν υπάρχει αντίστοιχο πεδίο συμπλήρωσης των FRRV ή του FCS. Τέλος, με την ολοκλήρωση του προσδιορισμού της παραμέτρου της Ικανοποιητικής Τιμής Εξάπλωσης του είδους (FRRV) όπως περιγράφηκε, ο καθορισμός της κλάσης της Κατάστασης Διατήρησης σχετικά με την εξάπλωση του είδους, συνοψίζεται στον παρακάτω Πίνακα 1. Παράμετρος ΕΞΑΠΛΩΣΗ Πίνακας 1: Τελική αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης για κάθε είδος πτηνού σχετικά με την εξάπλωσή του Καθεστώς Διατήρησης (CS Conservation Status) Μη Ικανοποιητικό & Μη Ικανοποιητικό Επαρκές Μη Ικανοποιητικό & Κακό Άγνωστο (Favourable FV) (Unfavourable & (Unfavourable & Bad U2) (Unknown X) Inadequate U1) i) Αυξομείωση εντός του +/- 10% σε σχέση με την FRRV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή εξάπλωση, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 10% σε σχέση με την FRRV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή εξάπλωση, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 10% σε σχέση με την FRRV, θεωρείται ως αυξανόμενη εξάπλωση Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 1 καταγραφές εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 10% αλλά η μέση τιμή εξάπλωσης έχει τιμή χαμηλότερη από την FRRV i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με την εξάπλωση του είδους την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Μείωση μεγαλύτερη από το 10% σε σχέση με την οριζόμενη FRRV, Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ικανοποιητική Τιμή Ενδιαιτήματος και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης (Favourable Reference Habitat Values FRHV) Για τον υπολογισμό της FRHV απαιτείται σαφής διάκριση μεταξύ: i) του τυπικού ενδιαιτήματος (typical habitat) το οποίο συγκεντρώνει όλα τα απαραίτητα βιοτικά και αβιοτικά χαρακτηριστικά και το οποίο χρησιμοποιείται από το είδος κατά το σύνολο του βιολογικού του κύκλου και των διάφορων εποχών, ii) της εξάπλωσης (distribution) του είδους, iii) του εν δυνάμει ενδιαιτήματος (potential) του είδους, και το πως αυτά μπορεί να αποτυπωθούν σε χάρτες. Παρόλο που όλα τα παραπάνω είναι αλληλένδετες έννοιες, πρέπει να τονισθεί ότι δεν είναι το ίδιο, και ότι το ενδιαίτημα του είδους θα τοποθετείται 7

μεν εντός της συνολικής περιοχής εξάπλωσης του είδους (ενώ το εν δυνάμει μπορεί να είναι και μεγαλύτερο σε έκταση), αλλά η έκτασή του θα είναι μικρότερη καθώς θα λαμβάνει υπόψη τους λεπτομερείς βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες που καθορίζουν με ακρίβεια τους συγκεκριμένους τύπους ενδιαιτήματος που χρησιμοποιεί το είδος. Σύμφωνα με τους (Jones 2002; JNCC 2004; Mucher et al. 2004; Williams 2006; Walder et al. 2006; Jones 2007; JNCC 2007; Laikre et al. 2009; Mucher et al. 2009; Evans D. & Arvela M. 2011; JNCC 2013), για τον προσδιορισμό της FRHV πρέπει να ληφθούν υπόψη οι παρακάτω παράγοντες: - Ιστορικά στοιχεία για την χρήση ενδιαιτημάτων από το είδος - Στοιχεία για την χρήση ενδιαιτημάτων από το είδος από In-situ monitoring - Βιολογία και οικολογία του είδους (τροφοληψία, φωλεοποίηση, αναπαραγωγή, κλπ.) - Εποχιακές διακυμάνσεις της χρήσης διαφορετικών τύπων ενδιαιτημάτων από το είδος - Έκταση των κατάλληλων ενδιαιτημάτων βάσει ψηφιακών υποβάθρων Πρέπει να τονισθεί ότι κατά τον προσδιορισμό της FRΗV πρέπει να ληφθούν υπόψη όλοι οι παραπάνω παράγοντες, όπου αυτό είναι εφικτό. Η τιμή της FRΗV που θα οριστεί θα είναι η ελάχιστη απαιτούμενη τιμή έκτασης του ενδιαιτήματος για την ευημερία της διαβίωσης του είδους που μελετάται. Επίσης τονίζεται ότι η FRΗV δεν είναι ίδια με το εν δυνάμει ενδιαίτημα του είδους αλλά μικρότερη έως και πολύ μικρότερη (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Επίσης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον προσδιορισμό της FRΗV ενός είδους πτηνού, οι πιθανές εποχιακές μετακινήσεις, αν το είδος έχει μόνιμη παρουσία, αν διαχειμάζει ή μόνο αναπαράγεται στη χώρα ως καλοκαιρινός επισκέπτης, και το μέγεθος της χωροκράτειας του κάθε είδους (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Ως FRHV προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η μικρότερη τιμή έκτασης του ενδιαιτήματος που χρησιμοποιούσε το είδος σύμφωνα με παρελθοντικές καταγραφές. Αν δεν υπάρχει ούτε αυτή η πληροφορία ή αν είναι ελλιπής, τότε προσδιορίζεται ως FRΗV η όποια τιμή θα προσδιοριστεί από νέα μελέτη όπως η παρούσα, ή αυτή που καταδεικνύεται από τη γνώμη των ειδικών. Πρέπει να τονισθεί, ότι η FRΗV δύναται να υπολογιστεί εκτός από εθνικό επίπεδο και για μικρότερες βιογεωγραφικές ζώνες εντός της χώρας μέλους. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο υπολογισμός της FRHV θα λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις 8

ασφαλούς επιβίωσης του είδους, τις ιδιαίτερες συνθήκες από πλευράς πιέσεων και απειλών όπως επίσης θα συνεκτιμά και κατά περίπτωση και λοιπές ειδικές συνθήκες. Σημειώνεται, ότι παρόλο που οι ανωτέρω 5 παράγοντες θα ληφθούν υπόψη για τον υπολογισμό της τελικής FRΗV όπως ορίζουν οι επίσημες οδηγίες της Ε.Ε. (Evans D. & Arvela M. 2011) και το ερμηνευτικό κείμενο του JNCC (2004), στην επίσημη φόρμα συμπλήρωσης των αποτελεσμάτων της Εθνικής Αναφοράς της Ελλάδας για τα Πτηνά (ACCESS Database), και στα αντίστοιχα πεδία παράθεσης πληροφοριών για το ενδιαίτημα του είδους παρέχονται μόνο τα εξής πεδία: χάρτης έκτασης εν δυνάμει ενδιαιτήματος του είδους που υπολογίζεται με το το ειδικό εργαλείο που παρέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση "Range Tool" (Range map), η έκταση του εν δυνάμει ενδιαιτήματος (Range Surface), η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό του, η ποιότητα των δεδομένων, η βραχυπρόθεσμη (2000-2012) και η μακροπρόθεσμη (1980-2012) τάση μεταβολής της έκτασης του ενδιαιτήματος (σταθερή, μειούμενη, αυξανόμενη, κυμαινόμενη), και το εύρος μεταβολής της τάσης. Επίσης όπως αναφέρθηκε νωρίτερα η Εθνική Αναφορά απαιτεί αυτές τις πληροφορίες μόνο για τα αναπαραγόμενα είδη. Επίσης στην επίσημη Βάση Δεδομένων που θα αποτελέσει την Εθνική Αναφορά δεν υπάρχει πεδίο συμπλήρωσης των FRHV ή του FCS. Τέλος, με την ολοκλήρωση του προσδιορισμού της Ικανοποιητικής Τιμής Ενδιαιτήματος του είδους (FRHV), ο καθορισμός της κλάσης της Κατάστασης Διατήρησης σχετικά με το ενδιαίτημά του συνοψίζεται στον παρακάτω Πίνακα 2. Πίνακας 2: Τελική αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης για κάθε είδος πτηνού σχετικά με το ενδιαίτημά του Παράμετρος Καθεστώς Διατήρησης (CS Conservation Status) Ικανοποιητικό (Favourable FV) Μη Ικανοποιητικό & Μη Επαρκές (Unfavourable & Inadequate U1) Μη Ικανοποιητικό & Κακό (Unfavourable & Bad U2) Άγνωστο (Unknown X) ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑ (έκταση & ποιότητα) i) Αυξομείωση εντός του +/- 5% σε σχέση με την FRHV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή έκταση ενδιαιτήματος, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 5% σε σχέση με την FRHV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών θεωρείται ως σταθερή έκταση ενδιαιτήματος, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 5% σε σχέση με την FRHV, θεωρείται ως αυξανόμενη έκταση ενδιαιτήματος, ΚΑΙ iv) Κατάλληλη ποιότητα ενδιαιτήματος που επιτρέπει την μακροπρόθεσμη ευημερία του είδους i) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 1 καταγραφές εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 5% αλλά η μέση τιμή έκτασης ενδιαιτήματος έχει τιμή χαμηλότερη από την FRHV ii) Απροσδιόριστη η ποιότητα ενδιαιτήματος του είδους 9 i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με την έκταση ενδιαιτήματος του είδους την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Μείωση της έκτασης σε ποσοστό μεγαλύτερο του 5% σε σχέση με την οριζόμενη FRHV, ΚΑΙ iii) Ακατάλληλη ποιότητα ενδιαιτήματος που δεν επιτρέπει την μακροπρόθεσμη ευημερία του είδους Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης

Ικανοποιητική Τιμή Πληθυσμού και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης (Favourable Reference Population Values FRPV) Σύμφωνα με τους (Jones 2002; JNCC 2004; Mucher et al. 2004; Williams 2006; Walder et al. 2006; Jones 2007; JNCC 2007; Laikre et al. 2009; Mucher et al. 2009; Evans D. & Arvela M. 2011; JNCC 2013), για τον προσδιορισμό της FRPV πρέπει να ληφθούν υπόψη οι παρακάτω παράγοντες: 1) Ιστορικά στοιχεία για τον πληθυσμό του είδους, κατανομή, αφθονία 2) Στοιχεία πληθυσμού του είδους με πρόσφατα in-situ monitoring 3) Πληθυσμιακές τάσεις εάν είναι γνωστές και πιθανές αλλαγές που έχουν καταγραφεί 4) Εξάπλωση του είδους 5) Βιολογικές και οικολογικές απαιτήσεις του είδους 6) Μεταναστευτικοί διάδρομοι και διασπορά (εάν υπάρχει τέτοια πληροφορία) 7) Ροή γενετικού υλικού και γενετική ποικιλότητα (εάν υπάρχει τέτοια πληροφορία) Πρέπει να τονισθεί ότι κατά τον προσδιορισμό της FRPV πρέπει να ληφθούν υπόψη όλοι οι παραπάνω παράγοντες, όπου αυτό είναι εφικτό, και ότι η τιμή της FRPV που θα οριστεί θα είναι η ελάχιστη απαιτούμενη τιμή πληθυσμού για την ευημερία της διαβίωσης του είδους που μελετάται. Επίσης η FRPV δεν είναι απαραίτητα ίδια με τον πληθυσμό του είδους που ενδεχομένως να προκύψει μετά από μία αναγωγή, αλλά συνήθως είναι μικρότερη, έως και πολύ μικρότερη (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Σε περιπτώσεις όπου το είδος προς μελέτη όπως και η φύση των συλλεγμένων πρωτογενών δεδομένων το επιτρέπει, ενδέχεται να μπορεί να προσδιοριστεί η FRPV με τη χρήση μοντέλων βιωσιμότητας των πληθυσμών (Population Viability Analysis - PVA, Minimum Viable Population concept - MVP) (Daleszczyk et al. 2009; Traill et al. 2010; Brambilla et al. 2011). Αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις προγραμμάτων καταγραφής πολλών διαφορετικών ειδών είναι σπάνιο, και χρησιμοποιούνται συνήθως πιο απλοποιημένοι τρόποι προσέγγισης (Evans D. & Arvela M. 2011). Εξ' ορισμού, οι MVP τιμές θα είναι χαμηλότερες από τις FRPV (Evans D. & Arvela M. 2011). Επίσης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον προσδιορισμό της FRPV ενός είδους πτηνού, οι πιθανές αυξομειώσεις που μπορεί να υπάρχουν στα άτομα του πληθυσμού του οι οποίες οφείλονται είτε σε πληθυσμιακές μεταβολές λόγω κυκλικότητας του πληθυσμού, οι ετήσιες αυξομειώσεις εξ' αιτίας της αναπαραγωγικής διαδικασίας, αν το είδος έχει μόνιμη παρουσία, αν διαχειμάζει ή μόνο αναπαράγεται στη χώρα ως καλοκαιρινός επισκέπτης (Walder et al. 2006; Evans D. 10

& Arvela M. 2011). Σύμφωνα με το JNCC (2004) πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην ερμηνεία μεταβολών των πληθυσμών των πτηνών, καθώς είναι ένα πεδίο ιδιαίτερα ευρύ το οποίο δεν σχετίζεται μόνο με τους παραγόμενους αριθμούς. Οποιαδήποτε επιπόλαιη ερμηνεία, μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες διαχειριστικές δράσεις. Ως FRPV μπορεί να χρησιμοποιηθεί η μικρότερη πληθυσμιακή τιμή που είχε καταγραφεί επισήμως παρελθοντικά από έγκυρη πηγή (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Αν δεν υπάρχει αυτή η πληροφορία, ή αν είναι ελλιπής, τότε προσδιορίζεται ως FRPV η πληθυσμιακή τιμή του είδους η οποία θα προσδιοριστεί από οποιαδήποτε νέα μελέτη όπως η παρούσα, ή αυτή που καταδεικνύεται από τη γνώμη των ειδικών. Πρέπει να τονισθεί, ότι η FRPV δύναται να υπολογιστεί εκτός από εθνικό επίπεδο και για μικρότερες βιογεωγραφικές ζώνες εντός της χώρας μέλους. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο υπολογισμός της FRPV θα λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις ασφαλούς επιβίωσης του είδους, τις ιδιαίτερες συνθήκες από πλευράς πιέσεων και απειλών όπως επίσης θα συνεκτιμά και κατά περίπτωση και λοιπές ειδικές συνθήκες. Σημειώνεται ότι παρόλο που οι ανωτέρω 7 παράγοντες θα ληφθούν υπόψη για τον υπολογισμό της τελικής FRPV όπως ορίζουν οι επίσημες οδηγίες της Ε.Ε. (Evans D. & Arvela M. 2011), στην επίσημη Βάση Δεδομένων συμπλήρωσης των αποτελεσμάτων της Εθνικής Αναφοράς της Ελλάδας για τα Πτηνά βάσει της Οδηγίας 2009/147/ΕΕ και στο αντίστοιχο πεδίο παράθεσης πληροφοριών για τον πληθυσμό του είδους συμπληρώνονται μόνο τα εξής πεδία: μέγεθος πληθυσμού με ελάχιστο-μέγιστο, μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό του, ποιότητα δεδομένων, πληθυσμιακή τάση (αυξανόμενη-μειούμενησταθερή-κυμαινόμενη), εύρος μεταβολής της τάσης, μακροπρόθεσμη τάση αν υπάρχει (1980-2012) και βραχυπρόθεσμη τάση (2000-2012). Δεν υπάρχει αντίστοιχο πεδίο συμπλήρωσης των FRPV ή του FCS. Με την ολοκλήρωση του προσδιορισμού της Ικανοποιητικής Τιμής Πληθυσμού του είδους (FRPV), ο καθορισμός της κλάσης της Κατάστασης Διατήρησης σχετικά με τον πληθυσμό του, συνοψίζεται στον παρακάτω Πίνακα 3. 11

Παράμετρος ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Πίνακας 3: Τελική αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης για κάθε είδος πτηνού σχετικά με τον πληθυσμό του Ικανοποιητικό (Favourable FV) i) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRPV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή πληθυσμιακή κατάσταση, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRPV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών θεωρείται ως σταθερή πληθυσμιακή κατάσταση, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 25% σε σχέση με την FRPV, θεωρείται ως αυξανόμενη πληθυσμιακή κατάσταση, ΚΑΙ iv) Αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή (εφόσον είναι δυνατό να καταγραφούν), δεν αποκλίνουν από το φυσιολογικό Καθεστώς Διατήρησης (CS Conservation Status) Μη Ικανοποιητικό & Μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό & Κακό (Unfavourable & (Unfavourable & Bad U2) Inadequate U1) i) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 3 καταγραφές εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 25% αλλά η μέση πληθυσμιακή κατάσταση έχει τιμή χαμηλότερη από την FRPV ii) Απροσδιόριστη η αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με την πληθυσμιακή κατάσταση την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Πληθυσμιακή τιμή μειούμενη για περισσότερο από το 25% σε σχέση με την οριζόμενη FRPV, ΚΑΙ iii) Αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή (εφόσον είναι δυνατό να καταγραφούν), αποκλίνουν από το φυσιολογικό Άγνωστο (Unknown X) Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ικανοποιητική Τιμή Πυκνότητας Πληθυσμού και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης (Favourable Reference Density Values FRDV) Σύμφωνα με τους (Jones 2002; JNCC 2004; Mucher et al. 2004; Williams 2006; Walder et al. 2006; Jones 2007; JNCC 2007; Laikre et al. 2009; Mucher et al. 2009; Evans D. & Arvela M. 2011; JNCC 2013), για τον προσδιορισμό της FRDV πρέπει να ληφθούν υπόψη οι παρακάτω παράγοντες: 1) Ιστορικά στοιχεία για την πληθυσμιακή πυκνότητα του είδους, κατανομή, αφθονία 2) Στοιχεία πληθυσμιακής πυκνότητας του είδους με πρόσφατα in-situ monitoring 3) Τάσεις πυκνότητας εάν είναι γνωστές και πιθανές αλλαγές που έχουν καταγραφεί 4) Εξάπλωση του είδους 5) Βιολογικές και οικολογικές απαιτήσεις του είδους Πρέπει να τονισθεί ότι κατά τον προσδιορισμό της FRDV πρέπει να ληφθούν υπόψη όλοι οι παραπάνω παράγοντες, όπου αυτό είναι εφικτό, και ότι η τιμή της FRDV που θα οριστεί θα είναι η ελάχιστη απαιτούμενη τιμή πληθυσμιακής πυκνότητας για την ευημερία της διαβίωσης του είδους που μελετάται. Επίσης η FRDV δεν είναι απαραίτητα ίδια με την πληθυσμιακή πυκνότητα του είδους που ενδεχομένως να προκύψει μετά από μία αναγωγή, αλλά συνήθως είναι μικρότερη, έως και πολύ μικρότερη (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Σε περιπτώσεις όπου το είδος προς μελέτη όπως και η φύση των 12

συλλεγμένων πρωτογενών δεδομένων το επιτρέπει, ενδέχεται να μπορεί να προσδιοριστεί η FRDV με τη χρήση μαθηματικών μοντέλων (Distance Software). Αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις προγραμμάτων καταγραφής πολλών διαφορετικών ειδών είναι σπάνιο, και χρησιμοποιούνται συνήθως πιο απλοποιημένοι τρόποι προσέγγισης (Evans D. & Arvela M. 2011). Επίσης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον προσδιορισμό της FRDV ενός είδους πτηνού, οι πιθανές αυξομειώσεις που μπορεί να υπάρχουν στα άτομα του πληθυσμού του οι οποίες οφείλονται είτε σε πληθυσμιακές μεταβολές λόγω κυκλικότητας του πληθυσμού, οι ετήσιες αυξομειώσεις εξ' αιτίας της αναπαραγωγικής διαδικασίας, αν το είδος έχει μόνιμη παρουσία, αν διαχειμάζει ή μόνο αναπαράγεται στη χώρα ως καλοκαιρινός επισκέπτης (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Σύμφωνα με το JNCC (2004) πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην ερμηνεία μεταβολών των πληθυσμών των πτηνών, καθώς είναι ένα πεδίο ιδιαίτερα ευρύ το οποίο δεν σχετίζεται μόνο με τους παραγόμενους αριθμούς. Οποιαδήποτε επιπόλαιη ερμηνεία, μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες διαχειριστικές δράσεις. Ως FRDV μπορεί να χρησιμοποιηθεί η μικρότερη πληθυσμιακή πυκνότητα που είχε καταγραφεί επισήμως παρελθοντικά από έγκυρη πηγή (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). Αν δεν υπάρχει αυτή η πληροφορία, ή αν είναι ελλιπής, τότε προσδιορίζεται ως FRDV η πληθυσμιακή πυκνότητα του είδους η οποία θα προσδιοριστεί από οποιαδήποτε νέα μελέτη όπως η παρούσα, ή αυτή που καταδεικνύεται από τη γνώμη των ειδικών. Πρέπει να τονισθεί, ότι η FRDV δύναται να υπολογιστεί εκτός από εθνικό επίπεδο και για μικρότερες βιογεωγραφικές ζώνες εντός της χώρας μέλους. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο υπολογισμός της FRDV θα λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις ασφαλούς επιβίωσης του είδους, τις ιδιαίτερες συνθήκες από πλευράς πιέσεων και απειλών όπως επίσης θα συνεκτιμά και κατά περίπτωση και λοιπές ειδικές συνθήκες. Σημειώνεται ότι παρόλο που οι ανωτέρω 5 παράγοντες θα ληφθούν υπόψη για τον υπολογισμό της τελικής FRDV, στην επίσημη φόρμα συμπλήρωσης των αποτελεσμάτων της Εθνικής Αναφοράς της Ελλάδας για τα Πτηνά Οδηγίας 2009/147/ΕΕ και στο αντίστοιχο πεδίο παράθεσης πληροφοριών για τον πληθυσμό του είδους δεν ζητείται πουθενά να συμπληρωθεί η πληθυσμιακή πυκνότητα του είδους. Επίσης εν υπάρχει αντίστοιχο πεδίο συμπλήρωσης των FRDV ή του FCS. 13

Με την ολοκλήρωση του προσδιορισμού της Ικανοποιητικής Τιμής Πυκνότητας του είδους (FRDV), ο καθορισμός της κλάσης της Κατάστασης Διατήρησης σχετικά με τον πληθυσμό του, συνοψίζεται στον παρακάτω Πίνακα 4. Παράμετρος ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ Πίνακας 4: Τελική αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης για κάθε είδος πτηνού σχετικά με την πληθυσμιακή του πυκνότητα Ικανοποιητικό (Favourable FV) i) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRDV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή πληθυσμιακή πυκνότητα, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRDV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή πληθυσμιακή πυκνότητα, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 25% σε σχέση με την FRDV, θεωρείται ως αυξανόμενη πληθυσμιακή πυκνότητα, ΚΑΙ iv) Αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή (εφόσον είναι δυνατό να καταγραφούν), δεν αποκλίνουν από το φυσιολογικό Καθεστώς Διατήρησης (CS Conservation Status) Μη Ικανοποιητικό & Μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό & Κακό (Unfavourable & (Unfavourable & Bad U2) Inadequate U1) i) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 1 καταγραφή εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 25% αλλά η μέση τιμή πληθυσμιακής πυκνότητας έχει τιμή χαμηλότερη από την FRDV ii) Απροσδιόριστη η αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με την πληθυσμιακή πυκνότητα την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Πληθυσμιακή πυκνότητα μειούμενη για περισσότερο από το 25% σε σχέση με την οριζόμενη FRDV, ΚΑΙ iii) Αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή (εφόσον είναι δυνατό να καταγραφούν), αποκλείνουν από το φυσιολογικό Άγνωστο (Unknown X) Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ικανοποιητική Τιμή Αριθμού Ειδών (species richness) και Αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης (Favourable Reference Species Richness Values FRSRV) Ο συνολικός αριθμός των διαφορετικών ειδών πτηνών που συγκεντρώνονται σε μία συγκεκριμένη βιο-γεωγραφική περιοχή εκφράζεται με την απλή έννοια του αριθμού των ειδών N (species richness). Η τιμή της FRSRV που θα οριστεί θα είναι η ελάχιστη απαιτούμενη τιμή αριθμού ειδών, η οποία υποδεικνύει ευημερία της διαβίωσης των πληθυσμών τους στην περιοχή που μελετούνται, πάντα όμως σε σχέση με παλαιότερες καταγραφές και περιβαλλοντικές παραμέτρους. Επίσης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον προσδιορισμό της FRSRV σε μία περιοχή, οι πιθανές αλλαγές στο σύνολο των ειδών της περιοχής οι οποίες ενδεχομένως να οφείλονται σε εποχιακές αυξομειώσεις (αναπαράγονται στην περιοχή, καλοκαιρινοί επισκέπτες, διαχείμαση, μεταναστευτικός σταθμός κλπ.), κλιματικές αλλαγές, και πιθανή αλλαγή του τύπου ενδιαιτήματος (Walder et al. 2006; Evans D. & Arvela M. 2011). 14

Ως FRSRV μπορεί να χρησιμοποιηθεί η μικρότερη τιμή του συνόλου ειδών πτηνών που είχε καταγραφεί επισήμως παρελθοντικά, από έγκυρη πηγή, στη συγκεκριμένη περιοχή που μελετάται (JNCC 2004). Αν δεν υπάρχει αυτή η πληροφορία, ή αν είναι ελλιπής, τότε προσδιορίζεται ως FRSRV η τιμή η οποία θα προσδιοριστεί από οποιαδήποτε νέα μελέτη όπως η παρούσα. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο υπολογισμός της FRSRV θα λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις ασφαλούς επιβίωσης του είδους, τις ιδιαίτερες συνθήκες από πλευράς πιέσεων και απειλών όπως επίσης θα συνεκτιμά και κατά περίπτωση και λοιπές ειδικές συνθήκες. Σημειώνεται ότι στην επίσημη φόρμα συμπλήρωσης των αποτελεσμάτων της Εθνικής Αναφοράς της Ελλάδας για τα Πτηνά, δεν ζητείται να συμπληρωθεί ο αριθμός των ειδών. Επίσης δεν υπάρχει αντίστοιχο πεδίο συμπλήρωσης των FRSRV ή του FCS. Με την ολοκλήρωση του προσδιορισμού της Ικανοποιητικής Τιμής Αριθμού Ειδών (FRSRV), ο καθορισμός της κλάσης της Κατάστασης Διατήρησης συνοψίζεται στον παρακάτω Πίνακα 5. Παράμετρος ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙΔΩΝ Πίνακας 5: Τελική αξιολόγηση Κατάστασης Διατήρησης σχετικά με τoν αριθμό των ειδών Ικανοποιητικό (Favourable FV) i) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRSRV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερός αριθμός ειδών, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRSRV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερός αριθμός ειδών, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 25% σε σχέση με την FRSRV, θεωρείται ως αυξανόμενος αριθμός ειδών Καθεστώς Διατήρησης (CS Conservation Status) Μη Ικανοποιητικό & Μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό & Κακό (Unfavourable & (Unfavourable & Bad U2) Inadequate U1) i) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 1 καταγραφή εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 25% αλλά η μέση τιμή αριθμού ειδών έχει τιμή χαμηλότερη από την FRSRV i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με τον αριθμό των ειδών στην περιοχή ενδιαφέροντος την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Τιμή του αριθμού των ειδών μειούμενη για περισσότερο από το 25% σε σχέση με την οριζόμενη FRSRV Άγνωστο (Unknown X) Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Πιέσεις και απειλές του είδους Σε ότι αφορά αυτή την 6 η παράμετρο, δεν υπολογίζονται Ικανοποιητικές Τιμές Διατήρησης (FRV) για τις πιέσεις και τις απειλές του κάθε είδους πτηνού που μελετάται, αλλά καταγράφονται αναλυτικά ώστε να συνυπολογιστούν στην τελική αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης. Ειδικότερα, ο τρόπος καταγραφής και ποσοτικοποίησης των 15

απειλών και των πιέσεων, εκτός από το ότι θα γίνει αρχικά μέσω μίας ολοκληρωμένης βιβλιογραφικής ανασκόπησης σχετικών μελετών, θα προσδιοριστεί και κατά τη διάρκεια της συλλογής στοιχείων υπαίθρου, όπως περιγράφεται αναλυτικά στα διάφορα Πρωτόκολλα καταγραφής και τις Φόρμες Καταγραφής. Οι πιέσεις και οι απειλές που θα καταγράφονται ακολουθούν την επίσημη λίστα της Ε.Ε. όπως αυτή περιλαμβάνεται στην επίσημη φόρμα συμπλήρωσης της Εθνικής Αναφοράς για τα Πτηνά βάσει της Οδηγίας 2009/147/ΕΕ. Συνολική αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης (CS Conservation Status) Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, η τελική αξιολόγηση και ο τελικός προσδιορισμός της Κατάστασης Διατήρησης ενός είδους, λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των παραμέτρων που απαιτείται να αξιολογηθούν, αντικατοπτρίζεται στον παρακάτω Πίνακα 6. Στο σημείο αυτό και σχετικά με την υπόδειξη του Οριζόντιου Συμβούλου, στην παράγραφο 7.3. του παραδοτέου του Α1, ότι η μεθοδολογία προσδιορισμού των FRVs «...Γενικώς είναι θέμα που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης και συζήτησης η οποία θα μπορούσε να λάβει χώρα στην επόμενη φάση της μελέτης (Β Φάση)...», αναμένεται η έκβαση μιας τέτοιας ενέργειας η οποία θα ληφθεί υπ όψη κατά την οικεία φάση επεξεργασίας των στοιχείων και προσδιορισμού ανά είδος των FRVs. 16

Παράμετρος ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑ (έκταση & ποιότητα) Πίνακας 6. Παράμετροι αξιολόγησης κατάστασης διατήρηρησης Ικανοποιητικό (Favourable FV) i) Αυξομείωση εντός του +/- 10% σε σχέση με την FRRV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή εξάπλωση, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 10% σε σχέση με την FRRV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή εξάπλωση, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 10% σε σχέση με την FRRV, θεωρείται ως αυξανόμενη εξάπλωση i) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRPV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή πληθυσμιακή κατάσταση, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRPV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών θεωρείται ως σταθερή πληθυσμιακή κατάσταση, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 25% σε σχέση με την FRPV, θεωρείται ως αυξανόμενη πληθυσμιακή κατάσταση, ΚΑΙ iv) Αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή (εφόσον είναι δυνατό να καταγραφούν), δεν αποκλίνουν από το φυσιολογικό i) Αυξομείωση εντός του +/- 5% σε σχέση με την FRHV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή έκταση ενδιαιτήματος, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 5% σε σχέση με την FRHV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών θεωρείται ως σταθερή έκταση ενδιαιτήματος, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 5% σε σχέση με την FRHV, θεωρείται ως αυξανόμενη έκταση ενδιαιτήματος, ΚΑΙ iv) Κατάλληλη ποιότητα ενδιαιτήματος που επιτρέπει την μακροπρόθεσμη ευημερία του είδους Καθεστώς Διατήρησης (CS Conservation Status) Μη Ικανοποιητικό & Μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό & Κακό (Unfavourable & (Unfavourable & Bad U2) Inadequate U1) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 1 καταγραφές εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 10% αλλά η μέση τιμή εξάπλωσης έχει τιμή χαμηλότερη από την FRRV i) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 3 καταγραφές εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 25% αλλά η μέση πληθυσμιακή κατάσταση έχει τιμή χαμηλότερη από την FRPV ii) Απροσδιόριστη η αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή i) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 1 καταγραφές εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 5% αλλά η μέση τιμή έκτασης ενδιαιτήματος έχει τιμή χαμηλότερη από την FRHV ii) Απροσδιόριστη η ποιότητα ενδιαιτήματος του είδους i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με την εξάπλωση του είδους την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Μείωση μεγαλύτερη από το 10% σε σχέση με την οριζόμενη FRRV, i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με την πληθυσμιακή κατάσταση την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Πληθυσμιακή τιμή μειούμενη για περισσότερο από το 25% σε σχέση με την οριζόμενη FRPV, ΚΑΙ iii) Αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή (εφόσον είναι δυνατό να καταγραφούν), αποκλίνουν από το φυσιολογικό i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με την έκταση ενδιαιτήματος του είδους την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Μείωση της έκτασης σε ποσοστό μεγαλύτερο του 5% σε σχέση με την οριζόμενη FRHV, ΚΑΙ iii) Ακατάλληλη ποιότητα ενδιαιτήματος που δεν επιτρέπει την μακροπρόθεσμη ευημερία του είδους Άγνωστο (Unknown X) Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης 17

Παράμετρος ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙΔΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ της ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ Πίνακας 6. (συνέχεια) Ικανοποιητικό (Favourable FV) i) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRDV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή πληθυσμιακή πυκνότητα, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRDV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερή πληθυσμιακή πυκνότητα, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 25% σε σχέση με την FRDV, θεωρείται ως αυξανόμενη πληθυσμιακή πυκνότητα, ΚΑΙ iv) Αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή (εφόσον είναι δυνατό να καταγραφούν), δεν αποκλίνουν από το φυσιολογικό i) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRSRV, μεταξύ δύο διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερός αριθμός ειδών, ή ii) Αυξομείωση εντός του +/- 25% σε σχέση με την FRSRV, μεταξύ πολλών διαδοχικών καταγραφών, θεωρείται ως σταθερός αριθμός ειδών, ή iii) Αύξηση μεγαλύτερη του 25% σε σχέση με την FRSRV, θεωρείται ως αυξανόμενος αριθμός ειδών Όλες οι παράμετροι είναι σε καθεστώς "Ικανοποιητικό", ή οι 4 είναι σε καθεστώς "Ικανοποιητικό" και η 1 σε "Άγνωστο" & αξιολόγηση των καταγεγραμμένων απειλών Καθεστώς Διατήρησης (CS Conservation Status) Μη Ικανοποιητικό & Μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό & Κακό (Unfavourable & (Unfavourable & Bad U2) Inadequate U1) i) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 1 καταγραφή εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 25% αλλά η μέση τιμή πληθυσμιακής πυκνότητας έχει τιμή χαμηλότερη από την FRDV ii) Απροσδιόριστη η αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή i) Όταν δεν υπάρχουν περισσότερες από 1 καταγραφή εντός ενός πλήρους κύκλου αναφοράς, και οι αυξομειώσεις είναι μεν εντός του 25% αλλά η μέση τιμή αριθμού ειδών έχει τιμή χαμηλότερη από την FRSRV Μία ή περισσότερες παράμετροι είναι σε καθεστώς "Μη Ικανοποιητικό & Μη Επαρκές", αλλά καμία παράμετρος δεν είναι σε καθεστώς "Μη Ικανοποιητικό & Κακό" & αξιολόγηση των καταγεγραμμένων απειλών i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με την πληθυσμιακή πυκνότητα την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Πληθυσμιακή πυκνότητα μειούμενη για περισσότερο από το 25% σε σχέση με την οριζόμενη FRDV, ΚΑΙ iii) Αναπαραγωγή, θνησιμότητα, και ηλικιακή δομή (εφόσον είναι δυνατό να καταγραφούν), αποκλείνουν από το φυσιολογικό i) Συνεχής ετήσια μείωση μεγαλύτερη από το 1% σε σχέση με τον αριθμό των ειδών στην περιοχή ενδιαφέροντος την χρονιά εναρμόνισης της Ελλάδας με την Οδηγία για τα Πτηνά, ή ii) Τιμή του αριθμού των ειδών μειούμενη για περισσότερο από το 25% σε σχέση με την οριζόμενη FRSRV Μία ή περισσότερες παράμετροι βρίσκονται σε καθεστώς "Μη Ικανοποιητικό & Κακό" & αξιολόγηση των καταγεγραμμένων απειλών Άγνωστο (Unknown X) Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Ανύπαρκτη, ή μη επαρκής πληροφορία για αξιόπιστη αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Δύο ή περισσότερες παράμετροι βρίσκονται σε καθεστώς "Άγνωστο" συνδυαζόμενες με τις υπόλοιπες οι οποίες βρίσκονται σε "Ικανοποιητικό", Η όλες οι παράμετροι βρίσκονται σε καθεστώς "Άγνωστο" 18

Διαχρονικές Τάσεις Η Εθνική Αναφορά κάθε χώρας μέλους, βάσει του Άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, ζητά προσδιορισμό διαχρονικών τάσεων των 3 από τις 5 ανωτέρω αναφερθείσες παραμέτρους. Από την Εθνική Αναφορά για τους Οικοτόπους αξιολογούνται οι τάσεις των: i) Εξάπλωση του είδους, ii) Πληθυσμός του είδους, και iii) Έκταση ενδιαιτήματος, με τρόπο αντίστοιχο της Κατάστασης Διατήρησης (4 κλάσεις). Η Εθνική Αναφορά για τα Πτηνά απαιτεί να αξιολογηθούν οι τάσεις των παραμέτρων "πληθυσμός" και "έκταση ενδιαιτήματος". Παρακάτω παρατίθενται οι 3 κατηγορίες όπως απαιτεί η 92/43. Διευκρινίζεται ότι αυτές οι τάσεις θα υπολογίζονται αρχικά με μαθηματική επεξεργασία κατά περίπτωση. Στη συνέχεια θα χρησιμοποιούνται τα αποτελέσματα, συνδυαστικά σύμφωνα με τους παρακάτω πίνακες για να οριστικοποιηθεί η κατάσταση διατήρησης. Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αυτός ο προσδιορισμός, σύμφωνα με τους Evans D. & Arvela M. (2011) και τον οργανισμό JNCC Joint Nature Conservation Committee (2013), είναι ο εξής. Πίνακας 7: Πίνακας αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης της τάσης εξάπλωσης του είδους για την περίοδο 2000-2012 Τάση της εξάπλωσης του είδους για την περίοδο 2000-2012 Εξάπλωση του είδους ή FRRV του είδους άγνωστη Εξάπλωση του είδους μεγαλύτερη ή ίση με την FRRV Εξάπλωση του είδους μικρότερη από την FRRV αλλά όχι περισσότερο από 10% Εξάπλωση του είδους μικρότερη από την FRRV κατά περισσότερο από 10% ΑΓΝΩΣΤΗ Άγνωστο Άγνωστο Η Ικανοποιητικό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ή ΣΤΑΘΕΡΗ Άγνωστο Η Ικανοποιητικό Ικανοποιητικό Ικανοποιητικό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ίση ή λιγότερη από 1% Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΙΩΣΗ μεγαλύτερη από 1% Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Πίνακας 8: Πίνακας αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης της τάσης του πληθυσμού του είδους για την περίοδο 2000-2012 Τάση του πληθυσμού του είδους για την περίοδο 2000-2012 Πληθυσμός του είδους ή FRPV του είδους άγνωστο Πληθυσμός του είδους μεγαλύτερος ή ίσος με την FRPV Πληθυσμός του είδους μικρότερος από την FRPV αλλά όχι περισσότερο από 25% Πληθυσμός του είδους μικρότερος από την FRPV κατά περισσότερο από 25% ΑΓΝΩΣΤΗ Άγνωστο Άγνωστο Η Ικανοποιητικό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ή ΣΤΑΘΕΡΗ Άγνωστο Η Ικανοποιητικό Ικανοποιητικό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ίση ή λιγότερη από 1% Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ μη Επαρκές Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΙΩΣΗ μεγαλύτερη από 1% Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Πίνακας 9: Πίνακας αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης της τάσης του ενδιαιτήματος του είδους για την περίοδο 2000-2012 Έκταση ενδιαιτήματος μεγαλύτερη από την FRHV, ικανή να υποστηρίξει μακροπρόθεσμα βιώσιμο πληθυσμό Έκταση ενδιαιτήματος μικρότερη από την FRHV, όχι ικανή να υποστηρίξει μακροπρόθεσμα βιώσιμο πληθυσμό ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ΣΤΑΘΕΡΗ ΜΕΙΟΥΜΕΝΗ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ΣΤΑΘΕΡΗ ΜΕΙΟΥΜΕΝΗ Ποιότητα ενδιαιτήματος καλή Μη Ικανοποιητικό Μη Ικανοποιητικό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Μη Ικανοποιητικό Ικανοποιητικό Ικανοποιητικό ή μέτρια ΚΑΙ μη Επαρκές ΚΑΙ Κακό Κακό ΚΑΙ Κακό Ποιότητα ενδιαιτήματος κακή Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό Μη Ικανοποιητικό ΚΑΙ Κακό 19