MERIS: Διαδικτυακό Σύστημα Αναφοράς και Ανάλυσης Δυσμενών Συμβάντων και Ιατρικών Σφαλμάτων ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΒΟΖΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ 1
Περιεχόμενα Το πρόβλημα Τα ερωτήματα Ο ερευνητικός σχεδιασμός Αποτελέσματα έρευνας Η πρόταση Η υλοποίηση Σύνοψη Συγκεντρωτικά συμπεράσματα 2
Το πρόβλημα Η διεθνής εμπειρία και πλούσια βιβλιογραφία δείχνει ότι τα ιατρικά σφάλματα και τα ανεπιθύμητα περιστατικά, αποτελούν μια από τις σημαντικές αιτίες πρόκλησης σωματικής βλάβης, μόνιμης αναπηρίας και θανάτου που προκαλούν συγχρόνως και αξιόλογη οικονομική επιβάρυνση. 3
Χώρα Επίπτωση του ιατρικού σφάλματος Πηγή Γερμανία 17,000 θάνατοι κάθε χρόνο που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί (Hoffmann and Rohe, 2010) Αποσπάσματα ερευνών για το ιατρικό σφάλμα διεθνώς Γαλλία Ιταλία 900 περιστατικά ιατρικού σφάλματος καταγράφονται κάθε μέρα 1,192 ιατρικά σφάλματα και 367 (26.8%) ασθενείς υπέστησαν τουλάχιστον ένα ιατρικό σφάλμα 90 θάνατοι κάθε μέρα και 30,000-35,000 ετησίως ενώ οι μισοί από αυτοί θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Το 32% των θανάτων συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της επέμβασης, το 28% στη μετεγχειρητική περίοδο κατά την περίοδο της ανάρρωσης, το 22% σε ΜΕΘ και το 18% σε επεμβατικές πράξεις. Το κόστος από τα ιατρικά σφάλματα ανέρχεται στα 10δις. (France24, 2011) (Garrouste-Orgeas et al., 2010) (Wanted in Rome, 2006) Ολλανδία 2,032 θάνατοι κάθε χρόνο που θα μπορούσαν να αποφευχθούν (Zegers et al., 2009) 18,000 θάνατοι που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί και σε Αυστραλία Καναδάς Σαουδική Αραβία περισσότερους από 50,000 ασθενείς προκαλείται αναπηρία, κάθε χρόνο. Κύριοι τύποι σφάλματος είναι η εσφαλμένη διάγνωση και δοσολογία του φαρμάκου 9,000-24,000 ασθενείς καταλήγουν σε θάνατο κάθε χρόνο ενώ το 37% των περιπτώσεων θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί. Επιπλέον 1 στα 81 νεογέννητα που γεννήθηκαν φυσιολογικά υπέστησαν βλάβη, από ένα ήπιο μώλωπα μέχρι μια σοβαρή εγκεφαλική βλάβη 0.5 το ποσοστό θανάτων ανά 100,000 πολίτες. Την περίοδο 2000-2006 κατεγράφησαν 26,000 ιατρικά σφάλματα (Weingart et al., 2000) (Baker et al., 2004) (Saudi Gazette, 2009) 4 Βουλγαρία 7,000 ασθενείς πεθαίνουν κάθε χρόνο (Novinite JSC, 2010)
5 Σχηματική απεικόνιση ιατρικού σφάλματος και ανεπιθύμητου περιστατικού
Τα ερωτήματα Συμβαίνουν Ιατρικά Σφάλματα στην Ελλάδα; Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά και οι επιπτώσεις τους; Υπάρχει κάποιο σύστημα (οργανωμένος μηχανισμός) καταγραφής και ανάλυσής τους; 6
Επιδημιολογία των Ιατρικών Σφαλμάτων για την Ελλάδα 70% των Ελλήνων εμφανίζονται ανήσυχοι στο ενδεχόμενο να υποστούν ένα ιατρικό σφάλμα 86% των Ελλήνων πιστεύει ότι το πρόβλημα των ιατρικών σφαλμάτων στην Ελλάδα, είναι σημαντικό 61% των Ελλήνων δηλώνει ότι έχει ακούσει ή διαβάσει συχνά για ιατρικά σφάλματα 13% των Ελλήνων έχει υποστεί ιατρικό σφάλμα σε νοσοκομείο 9% των Ελλήνων έχει υποστεί ιατρικό σφάλμα από κάποιο συνταγογραφημένο φάρμακο Ειδικό Ευρωβαρόμετρο (E.C., 2010) 7
Ο ερευνητικός σχεδιασμός Το Ιατρικό Σφάλμα στην Ελλάδα Η πρόταση-υλοποίηση του: MERIS: Σύστημα ανίχνευσης, καταγραφής και ανάλυσης 8
Έρευνα σε πρωτογενή (ποιοτικά/ποσοτικά στοιχεία) 680 τελεσίδικων δικαστικών αποφάσεων σε υποθέσεις ιατρικής αμέλειας Ερευνητική διαδικασία: Διεξοδική ανάλυση - λεπτομερή επισκόπηση του περιεχομένου του φακέλου και του σκεπτικού της δικαστικής απόφασης από Διοικητικά, Ποινικά ή Στρατιωτικά δικαστήρια Καταγραφή και κωδικοποίηση σε βάση δεδομένων Εξαγωγή στατιστικών αποτελεσμάτων: Στατιστική επεξεργασία: SPSS 20 Περιγραφική στατιστική - διερευνητική ανάλυση δεδομένων Πίνακες διασταύρωσης μεταβλητών (Cross tab Analysis) Pearson (x 2 ) test Μη παραμετρικοί έλεγχοι κατά Kruskal-Wallis και κατά Kolmogorov Smirnov test (K S test) Συντελεστής συσχέτισης Spearman Επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας: α=0,05 9
10 Γραφική απεικόνιση βαρύτητας ιατρικού σφάλματος
11 Γραφική απεικόνιση τύπου ιατρικού σφάλματος
12 Περιγραφικά στατιστικά μέτρα ποσοτικών μεταβλητών
180 Πλήθος περιστατικών κατά ειδικότητα (>=10) 160 140 120 100 80 60 40 20 0 13
14 Ερευνητικά Ευρήματα Μέση επιδικασθείσα αποζημίωση κατά ειδικότητα (>100.000 )
Περιορισμοί της έρευνας Λαμβάνοντας υπόψη Τελικά, μη αντιληπτά από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό οι ίδιοι ασθενείς συχνά δεν είναι ενήμεροι ή δεν αντιλαμβάνονται ότι έχουν υποστεί ιατρικό σφάλμα Υπάρχει μια «συνομωσία» απόκρυψής τους, κάτω από το φόβο των συνεπειών που μπορεί να οδηγήσει η αποκάλυψή τους οι ασθενείς δεν προχωρούν σε περαιτέρω ενέργειες, διότι είτε επρόκειτο για βλάβη ήσσονος σημασίας, είτε δεν είναι σε θέση να αποδείξουν την αιτιώδη συνάφεια, είτε δεν γνωρίζουν που να το αναφέρουν μόνο ένα μικρό μέρος από τα περιστατικά σωματικής βλάβης κοινοποιείται προς τα έξω και καταλήγει στις δικαστικές αίθουσες προσεγγίζουμε μόνο την τάση του φαινομένου ο πραγματικός αριθμός των περιστατικών, ενδέχεται να είναι πολύ πιο μεγάλος από τον εκτιμώμενο (Bovbjerg and Raymond, 2003; Mello, 2002; QuIC, 2000) 15
Ποσοστό ιατρικών σφαλμάτων με καταδικαστική απόφαση 16 Πηγή: Bovbjerg and Raymond, 2003 (μετάφραση από πρωτότυπο διάγραμμα)
Μεθοδολογία σχεδιασμού έρευνας Το Ιατρικό Σφάλμα στην Ελλάδα Σύστημα ανίχνευσης, καταγραφής και ανάλυσης 17
Για να προσεγγίσουμε-εκτιμήσουμε Τον πραγματικό αριθμό των ιατρικών σφαλμάτων και ανεπιθύμητων περιστατικών που συμβαίνουν στην Ελλάδα Επιχειρήθηκε Η ανάπτυξη και παραγωγική λειτουργία του MERIS, ενός web-based πληροφοριακού συστήματος, που ανιχνεύει και καταγράφει, ιατρικά σφάλματα και ανεπιθύμητα περιστατικά, μαζί με τα βασικά χαρακτηριστικά και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην πρόκλησή τους 18
19 Αρχική σελίδα του MERIS http://83.212.107.46/
20 Αρχιτεκτονική δομή του MERIS
21 Ροή εργασιών του MERIS
22 Αρχική σελίδα του MERIS
Υποχρεωτικό υποσύστημα αναφοράς (mandatory reporting module) Υλοποίηση σε Μ.Ε.Θ. Δημόσιου Νοσοκομείου (2012- ) Επιλέχθηκε το περιβάλλον της ΜΕΘ, επειδή: ο αριθμός των περιστατικών είναι συγκριτικά μεγαλύτερος σε σχέση με αυτόν που εμφανίζεται σε άλλες μονάδες φροντίδας υγείας (Graf, 2003; Kaushal et al., 2007) υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες να τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλεια των ασθενών (Null et al., 2007; Curtis et al., 2006) Μεθοδολογικά εργαλεία Συνδυάζει την εμπειρία εφαρμογής του Trigger Tool for Measuring Adverse Drug Events με τη μεθοδολογία του ICU Adverse Event Trigger Tool Υιοθετεί τη φιλοσοφία του Intensive Care Unit Safety Reporting System (ICUSRS) και του Critical Incident Reporting in Critical Care Ακολουθεί την ευρύτατα αποδεκτή κατηγοριοποίηση των δυσμενών συμβάντων της Australian Incident Monitoring Study in Intensive Care Unit (AIMS-ICU) και της Critical Care Safety Study (CCSS) Προσαρμόζει τις ιδιομορφίες και ανάγκες των ελληνικών ΜΕΘ, με τη συμβολή ιατρών και νοσηλευτών από τη μονάδα εφαρμογής 23
Υποχρεωτικό υποσύστημα αναφοράς (mandatory reporting module) Μεθοδολογικό πλαίσιο ανίχνευσης-καταγραφής 24 Πηγή: QuIC, 2000; Vozikis and Riga, 2012 (μετάφραση στο πρωτότυπο διάγραμμα)
25
Αποτελέσματα έρευνας Το Ιατρικό Σφάλμα στην Ελλάδα Υποχρεωτικό Υπο-Σύστημα Αναφοράς 26
Υποχρεωτικό υποσύστημα αναφοράς (mandatory reporting module) Επιπλέον, από την έρευνά μας διαπιστώθηκε ότι η συντριπτική πλειοψηφία (72,9%) των ανεπιθύμητων περιστατικών σχετίζονταν με λανθασμένες θεραπευτικές πρακτικές, ενώ ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό (14,6%) σχετίζονταν με σφάλματα στη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Επίσης, το 10,4% των περιστατικών ήταν σχετιζόμενο με σφάλματα στη διαχείριση του ασθενούς/περιβάλλοντος και το 2,1% με δυσλειτουργία του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού. Ένα σημαντικό εύρημα που παρατηρήθηκε, κατά το τρίτο έτος της πιλοτικής λειτουργίας του συγκεκριμένου υποσυστήματος, αφορά στη μείωση σχεδόν στο 1/3 της εμφάνισης των περιστατικών σωματικής βλάβης, στην υπό εξέταση ΜΕΘ κάτι το οποίο έρχεται σε συμφωνία με μια έρευνα αποτίμησης του εργαλείου των ενδείξεων όπου και εκεί παρατηρήθηκε μια πτωτική τάση των ανεπιθύμητων περιστατικών και ιατρικών σφαλμάτων που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί (Campione, 2011). 27
Υποχρεωτικό υποσύστημα αναφοράς (mandatory reporting module) Γραφική απεικόνιση ποσοστού εμφάνισης κατηγοριών ανεπιθύμητων περιστατικών 28 Οι συνέπειες αφορούσαν σε επιπλοκές (π.χ. επαναδιασωλήνωση: 22,9%) και δυσλειτουργίες (π.χ. πνευμοθώρακας-αιμοθώρακας: 14,6%) στην κατάσταση του ασθενούς
Υποχρεωτικό υποσύστημα αναφοράς (mandatory reporting module) Γραφική απεικόνιση ποσοστού εμφάνισης βαρύτητας ανεπιθύμητων περιστατικών Γραφική απεικόνιση μέσης διάρκειας νοσηλείας με βάση τη βαρύτητα των ανεπιθύμητων περιστατικών 29
30 Αρχική σελίδα του MERIS
Υποσύστημα Αυτόβουλης (οικιοθελούς) αναφοράς - (voluntary reporting module) 31
Μεθοδολογικά εργαλεία Υιοθετεί τη φιλοσοφία της αυτόβουλης αναφοράς του NPSA - NHS UK Συνδυάζει την εμπειρία εφαρμογής του εργαλείου μεθοδολογίας του NQF για άνετη, ασφαλή, γρήγορη και φιλική προς τον χρήστη πλοήγηση Διαφυλάττει την ανωνυμία των χρηστών όπως προτάσσει το αντίστοιχο σύστημα της Δανίας (CSC Healthcare EMEA, 2011) Προσαρμόζει τις ερωτήσεις της ειδικής έρευνας του Ευρωβαρόμετρου (E.C., 2010), στην ελληνική πραγματικότητα 32
Υποσύστημα αυτόβουλης (οικιοθελούς) αναφοράς (voluntary reporting module) Ο χρόνος για την ηλεκτρονική καταχώρηση των ανεπιθύμητων περιστατικών, αγγίζει κατά μέσο όρο τα 2 έως 3 min. Οι ερωτήσεις που καλούνταν να απαντήσουν οι πολίτεςασθενείς διατυπώνονται, με τρόπο απλό και κατανοητό, εμπεριέχοντας επεξηγήσεις Κρίνεται ότι είναι φιλικό προς τον κάθε χρήστη και του εξασφαλίζει μια άνετη, ασφαλή, αποτελεσματική και γρήγορη πλοήγηση 33
Ενδεικτική αναφορά καταχωρημένων πληροφοριών Στάδιο της φροντίδας υγείας Αιτίες-παράγοντες που ευθύνονται Βαρύτητα Είδος παρόχου υπηρεσιών υγείας Φύλο/Ηλικία του παθόντος Ενημέρωση από το ιατρονοσηλευτικό (ή άλλο) προσωπικό Αναφορά περιστατικού από τους ασθενείς 34
Αποτελέσματα έρευνας Το Ιατρικό Σφάλμα στην Ελλάδα Υπο-Σύστημα Αυτόβουλης Αναφοράς 35
Υποσύστημα αυτόβουλης (οικιοθελούς) αναφοράς (voluntary reporting module) το 41% προκλήθηκε από ελλιπή, λανθασμένη ή και καθυστερημένη διάγνωση της κατάστασης της υγείας του ασθενούς σε παραπάνω από τα μισά δηλωθέντα περιστατικά (53,5%) υπήρξε προσωρινή βλάβη που κρίθηκε απαραίτητη είτε η ιατρική παρέμβαση είτε η επανεισαγωγή ή παρατεταμένη νοσηλεία τους 36
37 Έτη κατά τη διάρκεια των οποίων προκλήθηκε περιστατικό (κατά δήλωση των πολιτών)
Υποσύστημα αυτόβουλης (οικιοθελούς) αναφοράς (voluntary reporting module) Γραφική απεικόνιση ποσοστού εμφάνισης του τύπου της μονάδας υγείας που προκλήθηκε το περιστατικό (κατά δήλωση των πολιτών) 38
Υποσύστημα αυτόβουλης (οικιοθελούς) αναφοράς (voluntary reporting module) Γραφική απεικόνιση ποσοστού εμφάνισης αναφοράς ή μη του περιστατικού Γραφική απεικόνιση ποσοστού εμφάνισης του αποδέκτη της αναφοράς 39
Σύνοψη Συγκεντρωτικά συμπεράσματα (1) Τεκμηριωμένη βάση δεδομένων (κλινικά και οικονομικά στοιχεία). Ανάγκη επικαιροποίησης/εμπλουτισμού δεδομένων προκειμένου διαχρονικά να λαμβάνουμε επαρκείς πληροφορίες Μοναδικό μέχρι και σήμερα, σύστημα ανίχνευσης, καταγραφής και ανάλυσης ιατρικών σφαλμάτων και ανεπιθύμητων περιστατικών, ως ένα σημαντικό εργαλείο παρακολούθησης της πορείας τους ανιχνεύοντας τις ρίζες-αιτίες και τα βασικά χαρακτηριστικά που συνέβαλαν στην πρόκληση τους, για να αποφευχθούν στο μέλλον Για πρώτη φορά, δόθηκε η δυνατότητα στους πολίτες-ασθενείς να αναφέρουν την εμπειρία τους, κατά την επαφή με το ελληνικό σύστημα υγείας, ως ένα συμπληρωματικό εργαλείο απόκτησης της γνώσης και ένα μέσο για τη συνεχή αξιολόγηση του επιπέδου της ασφάλειας των ασθενών και της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας υγείας 40
Σύνοψη Συγκεντρωτικά συμπεράσματα (2) Τα ιατρικά σφάλματα και ανεπιθύμητα περιστατικά είναι υπαρκτά και στην Ελλάδα και αποτελούν πράγματι ένα σοβαρό ζήτημα για την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας και την ασφάλεια των ασθενών που επιφέρουν σημαντική οικονομική επιβάρυνση Διαπιστώθηκε ότι η βαθύτερη αιτία εμφάνισης των ιατρικών σφαλμάτων και ανεπιθύμητων περιστατικών, είναι κατά κύριο λόγο συστημική, δηλαδή θα πρέπει να αναζητηθεί η υπαιτιότητα-συμβολή και του συστήματος υγείας (δυσλειτουργίες, παραλείψεις και αδυναμίες) Δε στοχεύει στην ενοχοποίηση των επαγγελματιών υγείας αλλά στην προσεγγιστική αποτύπωση τόσο της υφιστάμενης κατάστασης όσο και της οικονομικής επιβάρυνσης του ελληνικού συστήματος υγείας 41 Τα ιατρικά σφάλματα υφίστανται και θα συνεχίσουν να υφίστανται. Το ζητούμενο δεν είναι η εξάλειψη τους αλλά η γνώση των βαθύτερων αιτιών που τα προκαλούν και η στράτευση όλων των εμπλεκόμενων μελών, σε μια κοινή προσπάθεια μείωσης τους, αφού σε κάθε περίπτωση το μεγαλύτερο μέρος τους μπορεί να προληφθεί
Η αναφορά λέει ότι τα ιατρικά σφάλματα (όπως π. χ. από δυσανάγνωστες ιατρικές συνταγές) προκαλούν 98 θανάτους ασθενών το χρόνο ή 98. 000; Είναι δυσανάγνωστο. Εδώ γράφει να κάνουμε αναφορά ή να τα κάνουμε κι άλλη φορά; Μήπως, να τα καλύψουμε και αυτή τη φορά; 42 Thank you!