Η Βιολογία στο Γυµνάσιο Διαχείριση της ύλης Δρ Χριστίνα Παπαζήση, Σχολική Σύµβουλος ΠΕ04 Επιµορφωτικό σεµινάριο ΕΚΦΕ Αγ. Αναργύρων, Τρίτη, 22/10/2013
Ξέρω τι χρειάζεται ένα παιδί. Το ξέρω από την καρδιά µου. Χρειάζεται αποδοχή, σεβασµό, συµπάθεια και εµπιστοσύνη. Χρειάζεται ενθάρρυνση, υποστήριξη, ενεργοποίηση και διασκέδαση. Χρειάζεται τη δυνατότητα να διερευνά, να πειραµατίζεται και να πετυχαίνει. Που να πάρει! Χρειάζεται τόσα πολλά. Τα µόνα σηµεία στα οποία υστερώ είναι η σοφία του Σολοµώντα, η διαίσθηση του Freud, η γνώση του Einstein και η αφοσίωση της Florence Nightingale Haim Ginott
Σύµφωνα µε την µε Αρ. Πρωτ. 147643/Γ2/11-10-2013 Εγκύκλιο ΥΠΑΙΘ Βιολογία Α τάξης Γυµνασίου 2 ώρες την εβδοµάδα, σύνολο ωρών: 49 Η Επιστήµη της βιολογίας Κεφάλαιο 1: Η Οργάνωση της ζωής Κεφάλαιο 5: Στήριξη και Κίνηση Κεφάλαιο 2: Πρόσληψη ουσιών και Πέψη Αµέσως µετά την ενότητα 2.1 Φωτοσύνθεση: να διδαχθεί η εισαγωγή του κεφαλαίου 4 και η ενότητα 4.2- Η αναπνοή στα φυτά Κεφάλαιο 3: Μεταφορά και αποβολή ουσιών Κεφάλαιο 4: Αναπνοή ( Ενότητα 4.4 Η Αναπνοή στον άνθρωπο) Κεφάλαιο 6: Αναπαραγωγή Κεφάλαιο 7: Ερεθιστικότητα
Βασικοί στόχοι: n Κατά τη διδασκαλία επίσης πρέπει να δοθεί έµφαση: - στις λειτουργίες της ζωής σε σχέση µε τον άνθρωπο - στους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του και - στην καλλιέργεια στάσεων και συµπεριφορών για τη διατήρησή της. n Aνάδειξη της εξελικτικής πορείας των οργανισµών µέσα από τη µελέτη ορισµένων τουλάχιστον λειτουργιών της ζωής και των οργανικών συστηµάτων που τις εξυπηρετούν.
Η επιστήµη της Βιολογίας: 1 ώρα Η Βιολογία στην καθηµερινή ζωή n Προτείνεται να χρησιµοποιούνται παραδείγµατα από εφαρµογές της Βιολογίας στην καθηµερινή ζωή, µε τα οποία θα αναδεικνύεται η συµβολή της στη βελτίωσή της ποιότητας της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. n Είναι σηµαντικό να τονίζεται η σπουδαιότητα της επιστηµονικής µεθόδου για την εξέλιξη της επιστήµης.
1. Η οργάνωση της ζωής: 8 ώρες n 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισµών n 1.2 Κύτταρο: η µονάδα της ζωής n 1.3 Η οργάνωση των πολυκύτταρων οργανισµών n 1.4 Αλληλεπιδράσεις και Προσαρµογές
1. Η οργάνωση της ζωής: 8 ώρες n Nα αναδεικνύεται η σχέση των µορφολογικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών των οργανισµών. n Η διδασκαλία της ενότητας αυτής θα πρέπει να εξυπηρετεί την κατανόηση της έννοιας της ενιαίας οργάνωσης των διαφορετικών ειδών οργανισµών.
Προτεινόµενες εργαστηριακές ασκήσεις n 1 και 2: µικροσκοπικής παρατήρησης φυτικών και ζωικών κυττάρων. Να µη δίνεται έµφαση στη λεπτοµερή περιγραφή των κυτταρικών οργανιδίων. Η αναφορά στο ρόλο του πυρήνα, της κυτταρικής µεµβράνης, του κυτταροπλάσµατος, των χλωροπλαστών και των µιτοχονδρίων είναι αρκετή, για να εξυπηρετήσει και την κατανόηση των λειτουργικών διαφορών µεταξύ φυτικών και ζωικών οργανισµών.
Επισήµανση! n 1.4 Αλληλεπιδράσεις και προσαρµογές Θα πρέπει να δίνεται έµφαση στην κατανόηση του ότι οι προσαρµογές σε ό,τι αφορά τα µορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά των οργανισµών δεν επιβάλλονται από κάποιο εξωτερικό περιβαλλοντικό παράγοντα. Υπάρχουν στους οργανισµούς από πριν και, στην περίπτωση που τους εξασφαλίζουν πλεονέκτηµα σε σχέση µε τους υπόλοιπους οργανισµούς του ίδιου είδους, επικρατούν.
5. Στήριξη και Κίνηση: 6 ώρες n Εισαγωγή (σελ. 98) n 5.1 Η στήριξη και κίνηση στους µονοκύτταρους οργανισµού n 5.2 Η στήριξη στα φυτά n 5.3 Η στήριξη και η κίνηση στους ζωικούς οργανισµούς n 5. 4 Το µυοσκελετικό σύστηµα του ανθρώπου
5. Στήριξη και Κίνηση: 6 ώρες n Να δίνεται έµφαση σε δοµικές και λειτουργικές οµοιότητες και διαφορές των διαφόρων οµάδων οργανισµών µέσα από τις οποίες αναδεικνύεται η εξελικτική διάσταση. n Θα πρέπει να τονίζεται η σηµασία της ισορροπηµένης διατροφής στον άνθρωπο για την εξασφάλιση της υγείας του σκελετού και των µυών µας, αλλά και η συµβολή της φυσικής άσκησης και η προσοχή για την αποφυγή τραυµατισµών του σκελετού µας.
2. Πρόσληψη ουσιών και πέψη και εισαγωγή κεφαλαίου 4 (Αναπνοή) µε την ενότητα 4.2. Η αναπνοή στα φυτά: 6 ώρες n Εισαγωγή (Σελ. 38) n 2.1 H παραγωγή θρεπτικών ουσιών στα φυτά - Η φωτοσύνθεση. n Εισαγωγή κεφαλαίου 4 και ενότητα n 4.2 Η αναπνοή στα φυτά
2. Πρόσληψη ουσιών και πέψη και εισαγωγή κεφαλαίου 4 (Αναπνοή) µε την ενότητα 4.2. Η αναπνοή στα φυτά: 6 ώρες n Έµφαση στη φωτοσύνθεση και στη σηµασία της για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. n Προτείνεται να πραγµατοποιηθεί η εργαστηριακή άσκηση 4: «Η σηµασία του φωτός για τη φωτοσύνθεση».
Παρατηρήσεις Η εισαγωγή του κεφαλαίου 4 σε αυτό το σηµείο γίνεται, ώστε οι µαθητές να: n α) συνδέσουν την πρόσληψη της τροφής µε τον τρόπο που αυτή εξασφαλίζει ενέργεια στον οργανισµό, πχ. διάσπαση γλυκόζης κυτταρική αναπνοή, n β) να διακρίνουν την αναπνοή σε επίπεδο οργανισµού από την κυτταρική αναπνοή µε την οποία παράγεται ενέργεια n γ) να συσχετίσουν τη φωτοσύνθεση µε την αναπνοή ως τις δύο διαδικασίες µε τις οποίες παράγεται και καταναλώνεται οξυγόνο αντίστοιχα.
n Ενδείκνυται η χρήση κατάλληλουεγκεκριµένου ψηφιακού υλικού για την καλύτερη κατανόηση των δύο παραπάνω εννοιών, οι οποίες αναφέρονται στον µικρόκοσµο και δεν έχουν εµπειρικές αναφορές.
2.2 και 2.3 εκτός ύλης (πρόσληψη ουσιών στους µονοκύτταρους και ζωικούς) 2.4 Η πρόσληψη ουσιών και η πέψη στον άνθρωπο. n Να δίνεται έµφαση στη σχέση της διατροφής µε τη διατήρηση της υγείας και n να αναδεικνύεται η αξία της «Μεσογειακής διατροφής».
3. Μεταφορά και αποβολή ουσιών: 8 ώρες n Εισαγωγή (Σελ. 60) Διάχυση n 3.2 Η µεταφορά και αποβολή ουσιών στα φυτά n 3.4 Η µεταφορά και η αποβολή ουσιών στον άνθρωπο (Αίµα, κυκλοφορικό, ουροποιητικό) n Εκτός ύλης: 3.1 και 3.3 (στους µονοκύτταρους και στους ζωικούς)
3. Μεταφορά και αποβολή ουσιών: 8 ώρες Η «Εισαγωγή» αναφέρεται στη µεταφορά ουσιών στο κυτταρικό επίπεδο (διάχυση) και κρίνεται σκόπιµο να διδάσκεται οπωσδήποτε πριν τη διδασκαλία της ενότητας που αφορά τη συγκεκριµένη λειτουργία στον άνθρωπο (εµπειρικές αναφορές των µαθητών), κάνοντας παραλληλισµούς σε σχέση µε τη σκοπιµότητά της τόσο σε επίπεδο κυττάρου όσο και σε επίπεδο οργανισµού.
3. Μεταφορά και αποβολή ουσιών: 8 ώρες n Εργαστηριακή άσκηση µικροσκοπικής παρατήρησης επιδερµίδας φύλλου - στοµάτων. Στόµατα / Διαπνοή / Φωτοσύνθεση / Αναπνοή. n Εργαστηριακή άσκηση: 5 Η µεταφορά ουσιών στα φυτά
Σύνδεση κυκλοφορικού και ουροποιητικού στον άνθρωπο σε σχέση µε την υγεία!!! n Έµφαση στην αναγκαιότητα ύπαρξης συστηµάτων µεταφοράς ουσιών στον άνθρωπο, αλλά και n στους παράγοντες που επηρεάζουν την καλή λειτουργία και συνεργασία των συστηµάτων αυτών.
4. Αναπνοή 4.4 Η αναπνοή στον άνθρωπο: 6 ώρες 4.1 και 4.3 εκτός ύλης (αναπνοή στους µονοκύτταρους και στους ζωικούς) n Να αναδεικνύεται η συµβολή του τρόπου και των συνθηκών ζωής του σύγχρονου ανθρώπου (κάπνισµα, ατµοσφαιρική ρύπανση) στην καλή λειτουργία του αναπνευστικού του συστήµατος και οι επιπτώσεις τους στην υγεία (εµφύσηµα, βρογχίτιδα κτλ.). n Εργαστηριακή άσκηση 14: Οι επιδράσεις της άσκησης στο ρυθµό της αναπνοής.
6. Αναπαραγωγή: 8 ώρες Εισαγωγή (Σελ. 114) 6.1 Αναπαραγωγή σε µονοκύτταρους οργανισµούς. 6.2 Αναπαραγωγή στα φυτά. 6.3 Αναπαραγωγή στους ζωικούς οργανισµούς. 6.4 Αναπαραγωγή στον άνθρωπο
6. Αναπαραγωγή: 8 ώρες n Να δίνεται έµφαση σε οµοιότητες και διαφορές των διαφόρων οµάδων οργανισµών, µέσα από τις οποίες αναδεικνύεται η εξελικτική διάσταση. n Είναι σηµαντικό να τονίζεται η σπουδαιότητα της αναπαραγωγής για την επιβίωση των ειδών και την εξέλιξη τους.
Πρόταση! Ανάθεση εργασιών στους µαθητές σχετικά µε θέµατα που αφορούν: n τα σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα και n την αντισύλληψη, ώστε οι ίδιοι να αναζητούν, να αξιολογούν και να συνθέτουν πληροφορίες πέραν αυτών του βιβλίου.
7. Ερεθιστικότητα (Νευρικό, αισθητήρια, ενδοκρινείς, ορµόνες): 6 ώρες n Εισαγωγή (Σελ. 136) n 7.4 Το νευρικό σύστηµα του ανθρώπου n Να δίνεται έµφαση στην ανάδειξη της σηµασίας επικοινωνίας µεταξύ των διαφόρων δοµών στο πλαίσιο ενός οργανισµού για τον καλύτερο συντονισµό των επιµέρους λειτουργιών. n Να δίνεται έµφαση στη διάκριση των δύο τρόπων µε τους οποίους µεταβιβάζονται µηνύµατα στον ανθρώπινο οργανισµό (µε τη βοήθεια ορµονών και µε τη µορφή νευρικών µηνυµάτων).
Προτείνεται η διδασκαλία να ενισχυθεί µε τη χρήση: εγκεκριµένων λογισµικών (Βιολογία A - Γ Γυµνασίου), καθώς και ψηφιακού υλικού από αντίστοιχους ιστότοπους (www.dschool.edu.gr).
Παρατήρηση για τα Εσπερινά Γυµνάσια n Να µη διδαχτούν τα κεφάλαια Στήριξη-Κίνηση (κεφ.5) και Ερεθιστικότητα (κεφ.7). n Κατά τη διδασκαλία επίσης πρέπει να δοθεί έµφαση: - στις λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισµού, - στους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του και - στην καλλιέργεια στάσεων και συµπεριφορών για τη διατήρησή της.
Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α Γ ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ: 47h n n n n n n n Η Επιστήµη της βιολογίας: 2h Κεφ. 1: Οργάνωση της ζωής Βιολογικά συστήµατα: 10h Κεφ. 4: Οι ασθένειες και οι παράγοντες που σχετίζονται µε την εµφάνισή τους: 7h Κεφ. 5: Διατήρηση και συνέχεια της ζωής: 11h Κεφ. 6: Γενετική Μηχανική και Βιοτεχνολογία: 4h Κεφ. 2: Οι οργανισµοί στο περιβάλλον τους: 9h Κεφ. 7: Εξέλιξη: 4h n Εκτός ύλης: Κεφ. 3- Μεταβολισµός (Άνθρωπος και ενέργεια / Ενζυµα και µεταβολισµός)
Διδακτικές Οδηγίες! n Προτείνεται η «άσκηση» των µαθητών στην επίλυση απλών προβληµάτων µε τη χρήση µεθόδου ανάλογης της επιστηµονικής. n Σε σχέση µε την αξιοποίηση επιτευγµάτων της σύγχρονης Βιολογίας για την επίλυση προβληµάτων του ανθρώπου, προτείνεται η «άσκηση» των µαθητών -στην κριτική αντιµετώπιση των επιτευγµάτων αυτών, -την αξιολόγηση επιµέρους παραγόντων και επιστηµονικών ή άλλων απόψεων και -τη διαµόρφωση προσωπικής άποψης.
1. Οργάνωση της ζωής Εργαστηριακή άσκηση µικροσκοπίου µε τη χρήση µόνιµων ή νωπών παρασκευασµάτων, (φυτικών, ζωικών, προκαρυωτικών, µονοκύτταρων ευκαρυωτικών) επισηµαίνοντας της µαθητές ότι: q το κύτταρο δεν είναι «δισδιάστατο» και q ό,τι υπάρχει στο εσωτερικό του, είναι σε συνεχή κίνηση.
4. Υγεία - Ασθένειες Προτείνεται: n να αναδεικνύεται η σχέση των διαταραχών στην οµοιόσταση µε την εµφάνιση ασθενειών και n να δίνεται έµφαση της τρόπους µετάδοσης των µολυσµατικών ασθενειών και της µηχανισµούς άµυνας. n Είναι σηµαντικό, και µέσα από παραδείγµατα, να αναδεικνύεται η σχέση του τρόπου ζωής του ανθρώπου και των επιλογών και συµπεριφορών του µε την υγεία.
5. Διατήρηση και συνέχεια της ζωής n Να δίνεται έµφαση στην άµεση σχέση του γενετικού υλικού µε τα δοµικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά του οργανισµού. n Για τη σύνδεση των επιµέρους θεµάτων της ενότητας της µπορεί να αξιοποιείται ο «Κύκλος Ζωής του ανθρώπου» (σελ.115). n Προβολη video για Αντιγραφή, Μεταγραφή, Μετάφραση
6. Γενετική Μηχανική και Βιοτεχνολογία n Να δίνεται έµφαση στα οφέλη αλλά και της κινδύνους που απορρέουν από της εφαρµογές της Βιοτεχνολογίας, µε τρόπο που να αναπτύσσει της µαθητές τη δυνατότητα κριτικής αντιµετώπισης σχετικών θεµάτων.
2. Οι οργανισµοί στο περιβάλλον τους n Να δίνεται έµφαση της επιπτώσεις των παρεµβάσεων του ανθρώπου στα διαδοχικά στάδια της ανακύκλωσης των διαφόρων στοιχείων και στη σύνδεση των επιπτώσεων στο περιβάλλον µε ατοµικές συµπεριφορές. n Παράλληλα, είναι σκόπιµο να αναδεικνύονται οι συνέπειες στην υγεία του ανθρώπου, από την ύπαρξη διαφόρων ρυπαντών στο περιβάλλον (αέρα, νερό, έδαφος).
7. Εξέλιξη Ανάδειξη: n της σχέσης της ποικιλοµορφίας των οργανισµών µε εξελικτικές διαδικασίες και n του γεγονότος ότι η εξέλιξη των ειδών είναι αποτέλεσµα συνεχών αλλαγών χωρίς σχέδιο και χωρίς καθορισµένο αποτέλεσµα.
Στα Εσπερινά Γυµνάσια προτείνεται να µην διδαχθούν τα κεφάλαια: n 5 (Διατήρηση και συνέχεια της ζωής) και n 6 (Γενετική Μηχανική και Βιοτεχνολογία).
Ηλεκτρονικές Δ/νσεις για Βιολογία Πηγή:ιστοσελίδα του Σχ. Συµβούλου κ. Ι. Βλάχου n http://www.cellsalive.com/ Περιέχει προσοµοιώσεις φαινοµένων και των διεργασιών που συµβαίνουν στα κύτταρα, πλούσιο εικονικό υλικό, κ.α. n http://www.emc.maricopa.edu/faculty /farabee/biobk/biobooktoc.html Ένα ηλεκτρονικό βιβλίο για το κύτταρο και τις λειτουργίες του. Access Excellence Μια σελίδα µε πλούσιο υλικό, εικόνες, κείµενα, προσοµοιώσεις κλπ για τη Βιολογία, την Ανθρωπολογία, κλπ n Interactive Biology Μια πλούσια συλλογή µε διευθύνσεις για τα πάντα σχετικά µε τη Βιολογία. Κύτταρο, Γενετική, Ανατοµία του ανθρώπου, κ.α Δοκιµάστε το The Virtual Cell το The Game of Life κ.α.
n Genetic Science Learning Center Το κέντρο για την υποστήριξη της µάθησης για θέµατα γενετικής του Πανεπιστηµίου της Utah, προσφέρει πολλά και ενδιαφέροντα θέµατα, όπως, Εισαγωγή στις βασικές έννοιες, εικονική περιήγηση στο κύτταρο, Μετάφραση και µεταγραφή για την σύνθεση των πρωτεϊνών. n http://www.innerbody.com/htm/body.html Εικονικό ταξίδι στο ανθρώπινο σώµα. n Microbe World Ο κόσµος των µικροβίων από την American Society for Microbiology. βίντεο, φωτογραφίας, νέα, άτλας εικόνων.
n MICROSCOPY RESOURCE CENTER της OLYMPUS Η γνωστή µας από τις Φωτογραφικές µηχανές και τα Μικροσκόπια. Είδη µικροσκοπίων, εικονικό, ηλεκτρονικό µικροσκόπιο, συλλογή µε εικόνες, κ.α. "Κατεβάστε" και δείτε τις σχετικές διδακτικές εφαρµογές. n SCHOOL RESOURCES from Microscopy-UK Μια σελίδα από την Αγγλία µε πληθώρα εποπτικού υλικού. Αξίζει να δείτε την «THE SMALLEST PAGE ON THE WEB» Τον κόσµο σε µια σταγόνα νερό από τη λίµνη.
n Pictorial Resources (Illustrations) Μια τεράστια συλλογή από εικόνες που µπορείτε να δείτε και να αποθηκεύσετε n The Biology project Το Πανεπιστήµιο της Αριζόνα, στοχεύει µε το πρόγραµµα αυτό να βοηθήσει στην βελτίωση της εκπαίδευσης στη Βιολογία. Θα βρείτε ποικιλία από συνδέσµους για να τους επισκεφθείτε και να δείτε ενδιαφέρουσες εικόνες ή να πάρουµε υλικό. Επισκεφθείτε την Μενδελική Κληρονοµικότητα n http://www.ehc.com/vbody.asp Το ανθρώπινο σώµα, το κυκλοφορικό, το νευρικό κλπ συστήµατα µε τρόπο που δείχνει τις δυνατότητες της τεχνολογίας των πολυµέσων.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας!