ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+30) 210 92 11 200-10, Fax: (+30) 210 92 33 977 Η συμβολή της εξορυκτικής βιομηχανίας στην ελληνική οικονομία Αθήνα, Μάρτιος 2016
Περιεχόμενα και σκοπός της μελέτης Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 2. Η εξορυκτική βιομηχανία: Οριοθέτηση 3. Βασικά μεγέθη της εξορυκτικής βιομηχανίας 4. Η εξωστρέφεια της εξορυκτικής βιομηχανίας 5. Χρηματοοικονομική ανάλυση 6. Οικονομικό αποτύπωμα 7. Προοπτικές ανάπτυξης της εξορυκτικής βιομηχανίας 8. Η εξορυκτική βιομηχανία και το περιβάλλον 9. Ευρωπαϊκή και εθνική πολιτική 10. Συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής Σκοπός Αποτίμηση και αξιολόγηση της ευρύτερης οικονομικής σημασίας της εξορυκτικής βιομηχανίας στην Ελλάδα Εξέταση των προϋποθέσεων που θα διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα και την περαιτέρω ανάπτυξή της 2
2. Η εξορυκτική βιομηχανία: Οριοθέτηση 3
Η Ελλάδα διαθέτει σημαντικά αποθέματα ορυκτών, με χρήσεις στην εγχώρια βιομηχανία και στην καθημερινή ζωή Ενδεικτικές χρήσεις εγχώριων ορυκτών πρώτων υλών Ηλεκτροπαραγωγή Παραγωγή αλουμινίου Μεταλλουργία Οικοδομές Συσκευασίες & εξοπλισμός Λιγνίτης Βωξίτης Άλλες εφαρμογές Παραγωγή σιδηρονικελίου Οικοδομές Οικιακός εξοπλισμός Ζωοτροφές και λιπάσματα Μαγνησιακά πυρίμαχα για χαλυβουργεία Οικοδομές (кεραμικά, λειαντικά, panels) Λατερίτης Άλλες εφαρμογές Λευκόλιθος Άλλες εφαρμογές Παραγωγή χρυσού, χαλκού κ.ά. Βιομηχανία Μεικτά θειούχα Νομισματική χρήση Οικοδομές Άλλες εφαρμογές Βιομηχανικά ορυκτά Οικοδομές Άλλες εφαρμογές Οικοδομές Οικοδομές Άλλες εφαρμογές Βιομηχανία Μάρμαρα Άλλες εφαρμογές 4
Σημαντικό χαρακτηριστικό της εγχώριας εξορυκτικής βιομηχανίας - η καθετοποίηση μεταποίησης και εξόρυξης Εξόρυξη νικελούχων ορυκτών Παραγωγή σιδηρονικελίου Εξόρυξη βωξίτη Εξόρυξη λευκόλιθου Εξαγωγή αλουμίνας Παραγωγή αλουμινίου Παραγωγή μαγνησιακών προϊόντων Εξόρυξη αδρανών υλικών Παραγωγή τσιμέντου Εξόρυξη βιομηχανικών ορυκτών Εξόρυξη λιγνίτη Μεταποίηση βιομηχανικών προϊόντων (περλίτης, μπετονίτης, ανθρακικό ασβέστιο) Ηλεκτροπαραγωγή Παραμένει ζητούμενο η μεταποίηση εντός της Ελλάδας μεγαλύτερου τμήματος της αλυσίδας αξίας των προϊόντων που βασίζονται σε ορυκτές πρώτες ύλες. 5
H Εξορυκτική Βιομηχανία περιλαμβάνει τα Ορυχεία - Μεταλλεία - Λατομεία και την αντίστοιχη καθετοποιημένη μεταποίηση Εξορυκτική Βιομηχανία Ορυχεία, Μεταλλεία Λατομεία Βασική Μεταλλουργία* Τσιμεντοβιομηχανία* Εξόρυξη λιγνίτη Εξόρυξη μη σιδηρούχων μεταλλευμάτων Εξόρυξη αδρανών και μαρμάρων Εξόρυξη βιομηχανικών ορυκτών Μαγνησιακά Προϊόντα, Αλουμίνα - Αλουμίνιο, Σίδηρο- Νικέλιο * Καθετοποίηση ελληνικών ορυκτών πρώτων υλών Περιλαμβάνονται οι εγχώριες οικονομικές δραστηριότητες που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπήρχαν εάν δεν είχε αναπτυχθεί η αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών στην Ελλάδα. 6
3. Βασικά μεγέθη της εξορυκτικής βιομηχανίας 7
Η αξία των ΟΠΥ στην Ελλάδα είναι σημαντική, ωστόσο η εκμετάλλευσή τους συνοδεύεται με κόστος και αβεβαιότητα Γεωλογικά στοιχεία: Περιορισμένη γνώση για το κοιτασματικό δυναμικό Οικονομικές συνθήκες Υψηλό κόστος έρευνας και εκμετάλλευσης Χρονικό διάστημα ρευστοποίησης Κύριοι παράγοντες κόστους και αβεβαιότητας Ρυθμιστικό πλαίσιο Ελλείψεις στο χωροταξικό σχεδιασμό Ανασφάλεια δικαίου και ασυνέχεια δημόσιας διοίκησης Δυσπιστία στους θεσμούς Υποδομές Μεγάλο τμήμα ορυκτών σε περιοχές Natura Εικόνα για την πραγματοποιηθείσα συνεισφορά αποκτάται από την εξέταση της οικονομικής δραστηριότητας του τομέα διαχρονικά. 8
Η αξία πωλήσεων της εξορυκτικής βιομηχανίας εκτιμάται σε 2,3 δισ. το 2014, από 2,5 δισ. το 2009 δισεκ. 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 2.50 2.45 2.48 1.3 1.3 1.3 2.32 1.19 1.2 1.2 1.2 1.1 Πηγή: ΣΜΕ, ΔΕΗ Ετήσιοι Απολογισμοί, Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Σημ.: Τα μεγέθη για το 2014 προέρχονται από εκτίμηση. Όλα τα μεγέθη εκφράζονται σε τρέχουσες τιμές. 1.1 2.15 1.0 2.27 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία Σταθερές οι πωλήσεις ορυκτών Μείωση πωλήσεων στους κλάδους μεταποίησης την περίοδο 2009-2013 Κυρίως λόγω κάμψης στην οικοδομική δραστηριότητα 9
Οι τάσεις στον όγκο παραγωγής ορυκτών διαφοροποιούνται μεταξύ των κατηγοριών ορυκτών 70 60 50 40 30 20 10-65 Ενεργειακά 56 59 63 54 51 2009 2010 2011 2012 2013 2014 7 6 5 4 3 2 1 0 Βιομηχανικά 5.6 5.7 5.4 5.1 4.9 5.2 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Συνεχής αύξηση στην κατηγορία των Μαρμάρων Σταθεροποίηση στα μεταλλικά Στα αδρανή εμφανής η επίδραση της οικοδομικής κάμψης Μεταλλικά Αδρανή Μάρμαρα 8 7 6 5 4 3 2 1 0 4.0 3.6 3.1 3.9 4.0 4.1 2.6 2.9 3.2 2.5 2.6 2.6 2009 2010 2011 2012 2013 2014 80 70 60 50 40 30 20 10-10.2 8.0 7.7 5.2 65 6.3 7.2 50 38 41 29 32 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5-2.0 2.0 2.1 2.2 1.5 1.7 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Σε εκατ. τόνους Πηγή: ΥΠΕΚΑ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Σημ: *Τα αδρανή υλικά περιλαμβάνουν την παραγωγή ασβεστολιθικών αδρανών από εταιρείες μέλη του ΣΜΕ & τσιμέντου 10
χιλ. ΙΠΑ Σχετικά σταθερή η απασχόληση μεταξύ 2007 και 2014 25 20 15 10 16.7 5.9 19.5 6.8 Απασχόληση 17.6 17.0 17.8 5.5 5.3 5.5 15.9 15.8 15.8 4.8 4.5 4.2 % 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 2.9 1.9 % Σύνολο Βιομηχανίας 3.9 3.8 3.4 3.4 3.2 2.7 2.7 2.3 2.2 2.2 4.0 2.9 4.1 3.0 5 10.8 12.7 12.1 11.7 12.3 11.1 11.3 11.6 1.5 1.0 1.0 1.2 1.0 1.1 1.2 1.1 1.1 1.1 0.5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0.0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Πηγή: Eurostat Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία Κλάδοι Εξόρυξης Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Εξορυκτική Βιομηχανία Αύξηση του μεριδίου στο σύνολο της βιομηχανίας στο 4,1%, από 2,9% το 2007 11
Υποχώρηση προστιθέμενης αξίας 50% την ίδια περίοδο Άνοδος το 2014 (κυρίως λόγω αλουμινίου) εκατ. 1,800 1,601 1,600 1,400 1,200 1,000 800 600 400 200 0 Πηγή: Eurostat ΑΠΑ 1,393 1,270 1,299 1,185 705 576 424 903 493 329 795 667 202 202 94 896 818 875 856 776 701 574 592 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία % % Σύνολο Βιομηχανίας 7.0 6.0 5.8 6.0 5.1 4.9 5.0 5.4 4.0 3.0 4.2 3.9 3.9 3.9 3.3 3.2 3.0 3.0 3.1 2.9 2.6 2.1 2.7 1.9 1.9 2.0 1.5 0.9 1.0 1.0 0.4 0.0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Κλάδοι Εξόρυξης Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Εξορυκτική Βιομηχανία Στο 3,9% το μερίδιο της εξορυκτικής βιομηχανίας στο σύνολο της βιομηχανίας 12
Η Ελλάδα κατέχει υψηλές θέσεις στην ΕΕ με βάση το μερίδιο της εξόρυξης στο σύνολο της βιομηχανίας Προστιθέμενη Αξία Απασχόληση Κροατία Βουλγαρία Πολωνία Εσθονία Λετονία Ελλάδα Σουηδία Η. Βασίλειο Ολλανδία Τσεχία Πορτογαλία Αυστρία Σλοβακία Φινλανδία Ισπανία Σλοβενία Κύπρος Ιρλανδία Λουξεμβούργο Λιθουανία Δανία Γαλλία Ιταλία Ουγγαρία Γερμανία Ρουμανία Βέλγιο 3.1 2.9 2.5 2.4 2.3 2.3 2.2 2.2 1.8 1.7 1.6 1.5 1.4 1.2 1.1 1.1 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.5 0.4 7.1 7.0 10.1 13.8 0 5 10 15 % στο σύνολο της βιομηχανίας (2014) Πολωνία Βουλγαρία Εσθονία Ελλάδα Ιρλανδία Κροατία Κύπρος* Ρουμανία* Η. Βασίλειο Λετονία Τσεχία Λιθουανία Φινλανδία Πορτογαλία* Ισπανία Σουηδία* Δανία Σλοβακία Σλοβενία Αυστρία Ολλανδία Γερμανία Λουξεμβούργο Ουγγαρία Γαλλία* Βέλγιο Ιταλία 3.5 3.1 3.0 2.6 2.5 2.3 2.2 2.1 1.9 1.8 1.7 1.7 1.6 1.4 1.4 1.3 1.2 1.2 1.0 0.9 0.8 0.8 0.7 0.6 0.4 0.3 7.2 0 2 4 6 8 % στο σύνολο της βιομηχανίας (2014) Πηγή: Eurostat 13
Η εξορυκτική βιομηχανία κατέχει υψηλές θέσεις και ανάμεσα στους άλλους κλάδους της βιομηχανίας στην Ελλάδα Πηγή: Eurostat Προστιθέμενη Αξία Τρόφιμα - Ποτά - Καπνός Παροχή Ενέργειας Επεξεργασία λυμάτων - αποβλήτων Διύλιση πετρελαίου Λοιπά Βασικά Μέταλλα Εγκατάσταση μηχανημάτων και εξοπλισμού Μεταλλικά Προϊόντα Εξορυκτική Βιομηχανία Χημικά Λοιπά μη μεταλλικά ορυκτά προϊόντα Κλωστοϋφαντουργία Μηχανήματα Παροχή Νερού Φάρμακα Έπιπλα Εκτυπώσεις Χαρτοποιία Ηλεκτρολογικός Εξοπλισμός Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές Ελαστικά Εξοπλισμός Μεταφορών Οχήματα Ξυλεία 0.7 0.4 0.2 1.7 1.6 1.2 1.2 0.9 2.9 2.4 2.3 2.2 2.2 3.9 3.1 3.0 5.4 4.9 7.9 7.6 7.0 14.0 23.4 0 5 10 15 20 25 % Τρόφιμα - Ποτά - Καπνός Μεταλλικά Προϊόντα Κλωστοϋφαντουργία Έπιπλα Παροχή Ενέργειας Επεξεργασία λυμάτων - αποβλήτων Εξορυκτική Βιομηχανία Λοιπά μη μεταλλικά ορυκτά προϊόντα Λοιπά Βασικά Μέταλλα Ελαστικά Μηχανήματα Ξυλεία Φάρμακα Εκτυπώσεις Εγκατάσταση μηχανημάτων και εξοπλισμού Παροχή Νερού Χημικά Χαρτοποιία Ηλεκτρολογικός Εξοπλισμός Εξοπλισμός Μεταφορών Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές Διύλιση πετρελαίου Απασχόληση Οχήματα 8.1 7.1 6.4 4.6 4.3 4.1 4.0 3.6 3.3 3.2 3.1 3.1 2.8 2.5 2.3 2.2 2.0 1.8 1.2 0.8 0.8 0.6 28.7 0 5 10 15 20 25 30 35 % 14
4. Η εξωστρέφεια της εξορυκτικής βιομηχανίας 15
Η ελληνική εξορυκτική βιομηχανία διατηρεί τον εξαγωγικό της προσανατολισμό εκατ. 1,200 1,000 800 600 400 200-2008 2009 2010 2011 2012 2013 Μέταλλα Μεταλλικά Ορυκτά Τσιμέντο Βιομηχανικά Ορυκτά Μάρμαρα Πηγές: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2014 και EUROSTAT, International Trade Ενδείξεις για περαιτέρω αύξηση των εξαγωγών το 2014 κατά περίπου 8%. 16
Η αξία των εξαγωγών ανέρχεται σε 50% των συνολικών πωλήσεων στο σύνολο της εξορυκτικής βιομηχανίας % Εξαγωγές προς συνολική αξία πωλήσεων της εξορυκτικής βιομηχανίας (%) 100 80 60 40 20 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Μεταλλικά Ορυκτά Μέταλλα Βιομηχανικά Ορυκτά Μάρμαρα Τσιμέντο Πηγή: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2014 Στο σύνολο των εξαγώγιμων προϊόντων, το ποσοστό των εξαγωγών ανέρχεται σε 75%. 17
Σχετικά υψηλή διασπορά των εξαγωγών, τόσο όσον αφορά τον προορισμό τους όσο και στα προϊόντα που εξάγονται Μερίδιο εξαγωγών με βάση την αξία ανά χώρα προορισμού για το 2014 Μερίδιο εξαγωγών με βάση την αξία ανά προϊόν εξόρυξης για το 2013 Πολωνία 4% Υπόλοιπες χώρες 19% Ρουμανία 4% Βουλγαρία 4% Η.Π.Α 5% Τουρκία 5% Κίνα 6% Ιταλία 17% Ηνωμένο Βασίλειο 6% Γερμανία 9% Γαλλία 6% Άλλα ορυκτά 6% Μπετονίτης 6% Αλουμίνα 10% Μάρμαρα 11% Μικτά Θειούχα 4% Περλίτης 3% Βωξίτης 2% Νικέλιο 19% Τσιμέντο 20% Αλουμίνιο 19% Πηγή: Eurostat, International Trade Πηγή: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2014 Η διασπορά των προϊόντων, εφαρμογών και εξαγωγικών προορισμών συνεισφέρει στη διατήρηση της δραστηριότητας και στον περιορισμό των κινδύνων. 18
5. Χρηματοοικονομική ανάλυση 19
Επιδείνωση της ρευστότητας και της δανειακής επιβάρυνσης μέχρι το 2013, με σημαντική βελτίωση το 2014 Γενική Ρευστότητα Δανειακή Επιβάρυνση 1.6 80 1.2 60 0.8 40 0.4 20 0.0 2010 2011 2012 2013 2014 0 2010 2011 2012 2013 2014 Εξορυκτική Βιομηχανία Πηγή: HELLASTAT, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ Βιομηχανία Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Η χρηματοοικονομική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με βάση στοιχείων για δείγμα επιχειρήσεων εξορυκτικής βιομηχανίας. 20
Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται και στους δείκτες αποδοτικότητας % % Απόδοση ιδίων κεφαλαίων Απόδοση ενεργητικού (ROA) 0 0-2 -1-1 -4-2 -6-2 -3-8 -3-10 -4-4 -12 2010 2011 2012 2013 2014-5 2010 2011 2012 2013 2014 Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Πηγή: HELLASTAT, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ 21
6. Οικονομικό αποτύπωμα 22
Η συνολική επίδραση στο ΑΕΠ, εάν ληφθεί υπόψη και η ηλεκτροπαραγωγή, προσεγγίζει τα 6,2 δισ. (3,4% του ΑΕΠ) δισεκ. 7 Ευρύτερη επίδραση στο ΑΕΠ* Καταμερισμός της επίδρασης στο ΑΕΠ ανά τύπο δραστηριότητας 6 10% 5 4 3.2 11% 44% 3 2 1 1.8 1.2 6.2 35% 0 Εξορυκτικές και λατομικές δραστηριότητες Ηλεκτροπαραγωγή από εγχώριο λιγνίτη Παραγωγή τσιμέντου από εγχώριο ασβεστόλιθο Παραγωγή πρωτόχυτου αλουμινίου και σιδηρονικελίου * Пεριλαμβάνεται και η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη. 23
Η συνολική επίδραση στην απασχόληση εκτιμάται σε 118.000 θέσεις εργασίας (3,4% της εγχώριας απασχόλησης) ισοδύναμες θέσεις πλήρους απασχόλησης (χιλ.) 140 Ευρύτερη επίδραση στην απασχόληση* Καταμερισμός της επίδρασης στην απασχόληση ανά τύπο δραστηριότητας 120 12% 100 80 67 12% 46% 60 118 40 27 30% 20 24 0 Εξορυκτικές και λατομικές δραστηριότητες Ηλεκτροπαραγωγή από εγχώριο λιγνίτη Παραγωγή τσιμέντου από εγχώριο ασβεστόλιθο Παραγωγή πρωτόχυτου αλουμινίου και σιδηρονικελίου * Пεριλαμβάνεται και η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη. 24
Ιδιαίτερα ισχυρές επιδράσεις στη Δυτική Μακεδονία και τη Στερεά Ελλάδα Επίδραση ως ποσοστό της προστιθέμενης αξίας της περιφέρειας Επίδραση ως ποσοστό της απασχόλησης κάθε περιφέρειας Δυτική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησος Ανατολική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία Θεσσαλία Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Αττική Ήπειρος Κρήτη Ιόνια Νησιά Δυτική Ελλάδα 0% 10% 20% 30% 40% Άμεση Έμμεση Προκαλούμενη Δυτική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησος Ανατολική Μακεδονία, Θεσσαλία Κεντρική Μακεδονία Νότιο Αιγαίο Αττική Βόρειο Αιγαίο Ιόνια Νησιά Ήπειρος Δυτική Ελλάδα Κρήτη 0% 10% 20% 30% Άμεση Έμμεση Προκαλούμενη Σημ.: Περιλαμβάνεται η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη Οι επιδράσεις είναι ακόμα ισχυρότερες σε τοπικό επίπεδο (περιοχή Παρνασσού-Γκιώνας- Οίτης-Ελικώνα, νομοί Κοζάνης και Φλώρινας, Μήλος, Χαλκιδική κ.ά.). 25
7. Προοπτικές ανάπτυξης 26
Υπό τις υποθέσεις της ανάλυσης, αναμένεται σταθεροποίηση της ζήτησης βραχυπρόθεσμα και αύξηση μεσοπρόθεσμα - εκ. τόνοι 70 60 50 40 30 20 10 Ενεργειακά* - εκ. τόνοι 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Μεταλλικά Ελαφρά ενίσχυση παραγωγής λιγνίτη μέχρι το 2020 Αύξηση στα μεταλλικά ορυκτά, με ισχυρότερη άνοδος στο αλουμίνιο Σημαντική ενίσχυση μεσοπρόθεσμα στα μάρμαρα και στα βιομηχανικά ορυκτά, κυρίως λόγω επέκτασης της ελληνικής οικονομίας από το 2017 εκ. τόνοι 8 7 6 Βιομηχανικά εκ. τόνοι 3.0 2.5 Μάρμαρα εκ. τόνοι 80 70 60 Αδρανή 5 2.0 50 4 3 2 1-1.5 1.0 0.5 0.0 40 30 20 10 - * Δεν έχει ληφθεί υπόψη η ενδεχόμενη επίδραση ρυθμιστικών παραγόντων. 27
Σημαντικές επενδύσεις προβλέπονται να υλοποιηθούν από επιχειρήσεις εξορυκτικής βιομηχανίας τα επόμενα έτη (~ 1,7 δισ.) Πηγή: Μέλη ΣΜΕ Επενδυτικές δαπάνες ανά κατηγορία 21.6% 14.3% 3.4% 27.5% 33.3% Αποκατάσταστη & Περιβάλλον Μείωση Κόστους Νέες Εγκαταστάσεις & Εξοπλισμός Συντήρηση Λοιπές Επενδύσεις Λιγνίτης Στην εξόρυξη λιγνίτη αναμένονται περίπου 700 εκατ. επενδύσεις την επόμενη 5ετία Χρυσός Τριπλάσιες επενδύσεις την περίοδο 2016-2017 σε σχέση με το διάστημα 2013-2014, καθώς εκτιμώνται σε περίπου 800 εκατ. Λευκόλιθοι Εκτιμώμενες επενδύσεις 110 εκατ. μέχρι και το 2019 Λοιπά μέταλλα Αναμένεται αύξηση κατά 30% περίπου των επενδύσεων την επόμενη διετία Μάρμαρα Οι επενδύσεις αναμένεται να αυξηθούν σε σύγκριση με την περίοδο 2013-2014, εφόσον διευθετηθούν ρυθμιστικά ζητήματα για τον αναπτυξιακό νόμο Βιομηχανικά ορυκτά και λοιπά λατομικά προϊόντα Αύξηση την επόμενη περίοδο, με διατήρηση στα ίδια επίπεδα για το τσιμέντο Ωστόσο, η υλοποίηση των επενδύσεων ενδέχεται να επηρεαστεί από οικονομικές και άλλες συνθήκες που θα διαμορφώνονται στην πορεία, καθώς ήδη οι επιχειρήσεις του κλάδου αντιμετωπίζουν σημαντικά οικονομικά, διοικητικά, ρυθμιστικά κ.ά. προβλήματα στη λειτουργία τους. 28
8. Η εξορυκτική βιομηχανία και το περιβάλλον 29
Η αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος - το επικρατέστερο περιβαλλοντικό ζήτημα στην Ελλάδα σε χιλ. στρέμματα 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Η πλειονότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα αφορά αδρανή υλικά, βιομηχανικά ορυκτά, ενεργειακά ορυκτά και μεταλλικά ορυκτά χωρίς θειούχα στοιχεία. Τα υφιστάμενα έργα αποκατάστασης στην Ελλάδα περιλαμβάνουν τη δημιουργία δασικών εκτάσεων, τεχνητών λιμνών, υδροβιοτόπων, μουσείων, χώρων για πολιτιστικές εκδηλώσεις και ψυχαγωγία, καθώς και καλλιεργήσιμων εκτάσεων γης. Από την εφαρμογή του νόμου 998/1979 μέχρι σήμερα έχουν αποκατασταθεί 65.620 στρέμματα (36% της συνολικής γης υπό εκμετάλλευση). Από το 2007 και έχουν φυτευτεί πάνω από 2,6 εκατ. δέντρα. Επιπλέον περιβαλλοντικές προκλήσεις δημιουργούνται κατά την εξόρυξη και επεξεργασία μεικτών θειούχων μεταλλευμάτων, καθώς και κατά την καύση λιγνίτη για ηλεκτροπαραγωγή. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Συνολική επιφάνεια γης που έχει αποκατασταθεί ή που έχει επανέλθει σε επωφελή χρήση από την εφαρμογή του νόμου 998 Συνολική γη που αποκαστάθηκε (αριστερός άξονας) % αποκατεστημένης γης προς συνολικής γης (δεξιός άξονας) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 30
Παραδείγματα έργων αποκατάστασης Αποκατάσταση κύριου πεδίου στην Πτολεμαΐδα Λατομείο στη Μήλο μετά την αποκατάσταση Αποκατάσταση λατομείου με ενδημικά φυτά στο Βόλο Δημιουργία λίμνης στην περιοχή της Πάτρας Παρά τις ενέργειες πολλών εταιρειών της εξορυκτικής βιομηχανίας, οι αναπτυξιακές προοπτικές υποβαθμίζονται λόγω κοινωνικών αντιδράσεων. 31
9. Ευρωπαϊκή και εθνική πολιτική για τις ΟΠΥ 32
Η Εθνική Πολιτική για την Αξιοποίηση των Ορυκτών Πρώτων Υλών ακολουθεί τις κατευθύνσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής Οι άξονες της ΕΠΑΟΠΥ Άξονας Ι: Η εθνική πολιτική για τον ορυκτό πλούτο ως βασικό συστατικό της εθνικής και περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας Άξονας ΙΙ: Χωροταξικός σχεδιασμός που θα διασφαλίζει τη δυνατότητα πρόσβασης στα κοιτάσματα ΟΠΥ και την επίλυση των θεμάτων χρήσης γης Άξονας ΙΙΙ: Κωδικοποίηση και εκσυγχρονισμός της λατομικής/ μεταλλευτικής νομοθεσίας Άξονας IV: Προώθηση διαλόγου και αποδοχή από την τοπική κοινωνία Αξονας V: Εκπαίδευσης - έρευνα - καινοτομία Άξονας VI: Αποδοτικότητα στη χρήση Ορυκτών Πρώτων Υλών Η Εθνική Πολιτική δεν πήρε τη μορφή νομοθετικών κειμένων και έτσι δεν εφαρμόζεται στην πράξη. 33
Εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές ελλείψεις στο εγχώριο ρυθμιστικό πλαίσιο Χρονοβόρες και πολύπλοκες διαδικασίες αδειοδότησης για την αξιοποίηση πρώτων υλών Πολυνομία και γραφειοκρατία στη λειτουργία των εξορυκτικών έργων Δεν υφίσταται κωδικοποίηση της νομοθεσίας Αδυναμία του νομοθετικού συστήματος να διαχωρίσει τις δικαιολογημένες από τις αδικαιολόγητες προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας Σημαντικές καθυστερήσεις στην υλοποίηση επενδύσεων Πεπαλαιωμένο λατομικό νομοσχέδιο Απαιτείται ο εκσυγχρονισμός του, ο οποίος θα λαμβάνει υπόψη τις σύγχρονες τάσεις στην έρευνα και στην εκμετάλλευση των ορυκτών Έλλειψη ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδιασμού Πρέπει να ληφθεί υπόψη το δυναμικό της εκμετάλλευσης της διαχείρισης των ορυκτών πρώτων υλών Το ΙΓΜΕ δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς Περιορισμένη γνώση για το δυναμικό πρώτων υλών και τα επίπεδα αξιοποίησής τους Κοινωνική προκατάληψη σε νέα έργα αξιοποίησης των πρώτων υλών, υπό το φόβο μη ορθών περιβαλλοντικά πρακτικών Ελλιπείς και αναποτελεσματικοί κρατικοί μηχανισμοί ελέγχου Σε συνδυασμό με δυσμενείς εξελίξεις στο μη μισθολογικό κόστος (όπως τέλη, μισθώματα, λοιπή φορολογία και κόστος ενέργειας), οι εκκρεμότητες στο ρυθμιστικό πλαίσιο δυσχεραίνουν την ανταγωνιστικότητα και την περαιτέρω ανάπτυξη της εξορυκτικής βιομηχανίας στην Ελλάδα. 34
10. Συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής 35
Συμπεράσματα Η Ελλάδα διαθέτει σημαντικά αποθέματα ορυκτών πρώτων υλών, με χρήσεις στην εγχώρια βιομηχανία και με αξιοσημείωτη αξία εξαγωγών. Η αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών από την εγχώρια εξορυκτική βιομηχανία έχει σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο 3,4% του ΑΕΠ και της απασχόλησης Ιδιαίτερη βαρύτητα σε συγκεκριμένες περιφέρειες και περιοχές της χώρας Ο τομέας έχει επιχειρήσει να κρατήσει τις παραγωγικές του δομές σε λειτουργία, παρά την σημαντική υποχώρηση της κερδοφορίας κατά τη διάρκεια της κρίσης. Βελτίωση των αποτελεσμάτων το 2014 Προοπτικές για περαιτέρω ισχυροποίηση των δραστηριοτήτων από το 2017 και μετά Οι προοπτικές ανάπτυξης του τομέα επηρεάζονται από αβεβαιότητες και ρυθμιστικές παραλείψεις 36
Η πληρέστερη αξιοποίηση των αναπτυξιακών προοπτικών προϋποθέτει την εξάλειψη των ρυθμιστικών παραλείψεων Προτεραιότητες πολιτικής για τις ΟΠΥ Χωροταξικός σχεδιασμός Αποτύπωση περιοχών με κοιτάσματα Ειδική πρόβλεψη για περιοχές κοιτασμάτων ιδιαίτερης οικονομικής σημασίας Πρόβλεψη για τις χρήσεις μετά το τέλος της εκμετάλλευσης Αναθεώρηση των περιφερειακών χωροταξικών πλαισίων Επικαιροποίηση των διαχειριστικών μελετών για τις προστατευόμενες περιοχές Αδειοδότηση Απλοποίηση των διαδικασιών με βάση το χωροταξικό σχεδιασμό Έκδοση καθοδηγητικών εγγράφων και εγχειριδίων Υλοποίηση της υποχρέωσης για λειτουργία και τήρηση Ηλεκτρονικού Περιβαλλοντικού Μητρώου Έργων με βάση το ν. 4014/2011 Αποφυγή επικαλύψεων και παράλληλων ενεργειών Λοιπά νομικά θέματα Κωδικοποίηση νομοθεσίας, με άμεση ενημέρωση Νέος λατομικός νόμος Έρευνα-εκπαίδευση-γνώση Ενίσχυση των ερευνητικών φορέων σε θέματα ΟΠΥ Δημιουργία βάσης δεδομένων GIS Εκπαίδευση κατάρτιση και επιμόρφωση για τη βιώσιμη ανάπτυξη των ΟΠΥ σε φοιτητές γεωεπιστημών και ειδικούς γεωεπιστήμονες Διδασκαλία μαθημάτων με γεωεπιστήμες σε κατώτερη και μέση εκπαίδευση Δημοσίευση πληροφοριών εφαρμογής καλών πρακτικών Εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας Αποτελεσματικότερη λειτουργία των ελεγκτικών αρχών Αποτροπή παράνομης λειτουργίας λατομείων Θέσπιση χρηματοοικονομικών εγγυήσεων Ενίσχυση των αντισταθμιστικών οφειλών ΟΤΑ Αποκατάσταση εγκαταλειμμένων εξορυκτικών χώρων Σύσταση forum για την ΕΠΑΟΠΥ Πρώτο και πλέον βασικό βήμα: εξειδίκευση και υλοποίηση της ΕΠΑΟΠΥ στην πράξη. 37
Ευχαριστούμε για την προσοχή σας Ερευνητική ομάδα: Α. Μουστάκας, Η. Ντεμιάν, Γ. Παύλου, Σ. Σταυράκη και S. Danchev 38