ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Τµήµα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών (ΔΕΣ) Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Ειδίκευσης στις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές Εργασία στο µάθηµα «Γεωπολιτική των Κεφαλαιαγορών» Διδάσκων: Αναστάσιος ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Περίληψη 10 ου Κεφαλαίου (σελ. 319-340): Το ιεθνές Χρηµατοοικονοµικό Σύστηµα R. Gilpin, Παγκόσµια Πολιτική Οικονοµία Η ιεθνής Οικονοµική Τάξη Φοιτητές: (Α) Ευάγγελος Κ. ΤΟΥΝΤΑΣ-Α.Μ: 1207 Μ:086- Κατεύθυνση: Διεθνής Πολιτική Οικονοµία (σελ.319-326) (Β) Διονύσιος Ι. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ-Α.Μ: 1207 Μ:071-Κατεύθυνση: Διεθνής Πολιτική Οικονοµία (σελ. 327-333) (Γ) Έλλη ΚΟΚΚΟΛΙΟΥ-Α.Μ: 1207 Μ:093-Κατεύθυνση: Διεθνής Πολιτική Οικονοµία (σελ 333-340) Νοέµβριος 2008

Α. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Τη δεκαετία του 1970 λαµβάνει χώρα η «χρηµατοπιστωτική επανάσταση» Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα της διεθνούς χρηµατοπιστωτική αγοράς - Πλεονεκτήµατα: - ιευκόλυνση της αποδοτικής χρήσης των σπανιζόντων κεφαλαιακών πόρων του κόσµου - Παρέχεται η δυνατότητα στις φτωχές σε κεφάλαια χώρες να δανειστούν κεφάλαια για την οικονοµική τους ανάπτυξη - Μειονεκτήµατα: - Οι διεθνείς κεφαλαιακές ροές επέτειναν την αστάθεια της διεθνούς οικονοµίας. Καθώς το διεθνές χρηµατοοικονοµικό σύστηµα είναι από τη φύση του ασταθές και υπόκειται σε σοβαρές κρίσεις - Οι βραχυπρόθεσµες, κερδοσκοπικές ροές απειλούν όλο και περισσότερο τη σταθερότητα της παγκόσµιας οικονοµίας «Οικονοµική παγκοσµιοποίηση» - Το διεθνές χρηµατοοικονοµικό σύστηµα συνεχίζει να έχει σε µεγάλο βαθµό εθνικές βάσεις και συνίσταται από στενά αλληλοσυνδεόµενα, ξεχωριστά εθνικά χρηµατοοικονοµικά συστήµατα. -Σήµερα, σηµαντικό µέρος των διεθνών κεφαλαιακών ροών είναι βραχυπρόθεσµες (περίπου εξαµηνιαίες) και εξαιρετικά κερδοσκοπικές. -Σε σχετικούς όρους, ο όγκος των χρηµατοοικονοµικών ροών στις αρχές του 21 ου αι. εξακολουθεί να είναι µικρότερος από τις διεθνείς κεφαλαιακές ροές των αρχών του 19 ου αι. Σύµφωνα µε τους Martin Feldstein και Charles Horioka αν είχε επιτευχθεί η ολοκλήρωση, οι εθνικοί δείκτες αποταµιεύσεων και επενδύσεων δεν θα συνδέονταν τόσο στενά και τα επιτόκια σε ολόκληρο τον κόσµο θα ήταν σχεδόν τα ίδια. Βασικά σηµεία της θεωρίας της «χρηµατοοικονοµικής αστάθειας» του Minsky: 1. Μια «µετατόπιση» ή ένας εξωτερικός κλονισµός της οικονοµίας οδηγούν στην κρίση. Όµως, ανάλογα µε το µέγεθός τους, αυξάνονται και οι ευκαιρίες κέρδους. 2. Η ευκαιρία κέρδους προκαλεί µια επενδυτική έξαρση ή «µανία».

3. Στο στάδιο της «ευφορίας», η κερδοσκοπία έχει προκαλέσει άνοδο των τιµών που προκαλεί το ενδιαφέρον και νέων επενδυτών. 4. Η ακραία στιγµή «ευφορίας» είναι το στάδιο της «φούσκας» ή «έξαρσης». 5. Στο ζενίθ της αγοράς, αποχωρούν ορισµένα άτοµα, παρασέρνοντας µαζί τους και τους κερδοσκόπους σε µια άτακτη φυγή, προκαλώντας χρηµατοπιστωτικό πανικό». 6. Τελικά η «φούσκα» σκάει προκαλώντας µια πιστωτική κρίση µε την κατάρρευση των τιµών και τη διακοπή της χορήγησης δανείων από τις τράπεζες. 7. Τελικά η οικονοµία περνά σε ένα στάδιο ύφεσης µέχρι να ανακάµψει ξανά. Το καλοκαίρι του 1997 οι περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ασίας βίωσαν µια πρωτόγνωρη οικονοµική κρίση Η κρίση από τη µια άποψη αποδεικνύει ότι: η οικονοµική παγκοσµιοποίηση έχει αυξήσει αν µη τι άλλο την οικονοµική αστάθεια και είναι επιζήµια για τις κοινωνίες, από µια άλλη άποψη ότι τα αποτελέσµατα αυτά δεν έχουν καµία σχέση και οφείλονται περισσότερο στις κακές πολιτικές και τις αστοχίες της εγχώριας οικονοµικής πολιτικής των µικρών χωρών Η κρίση ήταν ξεχωριστή διότι: -Αντίθετα µε τις προγενέστερες κρίσεις που εστιάστηκαν σε συγκεκριµένες περιοχές, η συγκεκριµένη απείλησε την ευρύτερη διεθνή οικονοµία -Ξεκίνησε από την πιο εύρωστη οικονοµικά περιοχή του κόσµου και οι συνέπειές της ήταν ολέθριες -Ήταν εν µέρει αποτέλεσµα της παγκοσµιοποίησης και της µεταµόρφωσης των σύγχρονων χρηµατοοικονοµικών -Η σοβαρότητά της έκανε πολλούς να πιστέψουν ότι οι διεθνείς χρηµατοοικονοµικές κινήσεις πρέπει να υποβληθούν σε κάποιο ρυθµιστικό µηχανισµό Η κρίση του 1997 γέννησε το ερώτηµα και τη διαµάχη πολλών οικονοµολόγων σχετικά µε το αν οι κεφαλαιακές ροές θα έπρεπε να ήταν ελεύθερες ή όχι

«Ηθικός Κίνδυνος» - Ο παρεµβατισµός του ΝΤ, στο παρελθόν, ενθάρρυνε αρκετές χώρες να συνεχίσουν να ακολουθούν ασύνετες και χωρίς σωστό σχεδιασµό οικονοµικές πολιτικές - Οι χώρες αυτές «ένιωθαν» τη βεβαιότητα της χρηµατοδότησης-βοήθειας από το ΝΤ, σε περίπτωση που -λόγω των πολιτικών αυτών- αντιµετώπιζαν κάποιο πρόβληµα. Αυτή τη συµπεριφορά ο Friedman την ονόµασε «ηθικό κίνδυνο» - Κατά τον Friedman και άλλους η επίλυση της χρηµατοοικονοµικής αστάθειας πρέπει να επέλθει µέσω της εξάλειψης του προκαλούµενου από το ΝΤ ηθικού κινδύνου - Οι επενδυτές είναι ορθολογικοί και δε θα επενδύσουν σε επισφαλείς επιχειρήσεις αν γνωρίζουν ότι δε θα λάβουν καµία βοήθεια - Κατά τη διεθνή πρακτική όµως, οι επενδυτές, δεν είναι σταθερά ορθολογικοί και ότι παγιδεύονται σε αυτό που ο Minsky αποκάλεσε ως ευφορίες και όταν «σκάει» η κερδοσκοπική φούσκα, πολλοί «αθώοι» υφίστανται ζηµιές. Κατ αυτόν τον τρόπο οι περισσότερες κυβερνήσεις είναι απρόθυµες να αφήσουν τη ρύθµιση των χρηµατοοικονοµικών ζητηµάτων στην αγορά, ενώ αντίθετα εγκαθιδρύουν µηχανισµούς προστασίας των πολιτών από τη χρηµατοοικονοµική αστάθεια Αντιπρόταση για την επίλυση της διεθνούς χρηµατοοικονοµικής αστάθειας - Η κυβέρνηση Clinton και το ίδιο το ΝΤ, υποστηρίζουν ότι, η φιλελευθεροποίηση της διακίνησης κεφαλαίων θα πρέπει να είναι ο πρωταρχικός ρόλος του ΝΤ, - Είναι απαραίτητη η ενίσχυση του εποπτικού ρόλου του, - Απαιτείται συνεχής και αξιόπιστη πληροφόρηση σχετικά µε τις χρηµατοοικονοµικές συνθήκες που επικρατούν, την ανάπτυξη ενός αποτελεσµατικού συστήµατος επιτήρησης και την εκχώρηση µεγαλύτερης δικαιοδοσίας, έτσι ώστε να καταστεί το ΝΤ δανειστής ύστατης προσφυγής.

Προτάσεις για την ενίσχυση του ρόλου του ΝΤ για την αποτροπή χρηµατοοικονοµικών κρίσεων - Μεγαλύτερη διαφάνεια των χρηµατοοικονοµικών µεγεθών και η βέλτιστη συλλογή πληροφοριών - Ανάπτυξη κωδικών συµπεριφοράς, αναφορικά µε τη χρηστή πρακτική, προκειµένου να αυξηθεί η πειθαρχία σε διεθνές επίπεδο - Βελτιωµένη επιτήρηση και παρακολούθηση συγκεκριµένων οικονοµιών για ενδεχόµενους κινδύνους, όπως είναι το υψηλό έλλειµµα του προϋπολογισµού, για επισήµανση πιθανών µελλοντικών χρηµατοοικονοµικών προβληµάτων - Το ΝΤ να επιτελεί τον δανειστή ύστατης προσφυγής σε οικονοµίες που αντιµετωπίζουν πρόβληµα ρευστότητας στο τραπεζικό τους σύστηµα. Βασικό συµπέρασµα της συνδιάσκεψης του G-7 και των διοικητών των Κεντρικών Τραπεζών τον Φεβρουάριο του 1999, σχετικά µε τη δηµιουργία µηχανισµού ρύθµισης των διεθνών χρηµατοοικονοµικών Στη συνδιάσκεψη εκφράστηκαν δύο τάσεις - Από τη µια ήταν η γερµανική, η γαλλική και η ιαπωνική κυβέρνηση που ήταν υπέρ των αυξηµένων ελέγχων, - Από την άλλη πλευρά οι ΗΠΑ και άλλοι διοικητές κεντρικών τραπεζών, οι οποίοι αντιτάσσονταν έντονα στη δηµιουργία µιας διεθνούς αρχής, - Τελικά αποφασίστηκε η δηµιουργία ενός φόρουµ για τη χρηµατοοικονοµική σταθερότητα, που θα απαρτιζόταν από τους ρυθµιστές των εθνικών νοµισµάτων και θα συνερχόταν δύο φορές το χρόνο για να συσκεφτεί και να εξετάσει τρόπους για τη βελτίωση της ποιότητας της χρηµατοοικονοµικής πληροφόρησης

Β. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1. Ποια είναι τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα της διεθνούς χρηµατοπιστωτική αγοράς; - Πλεονεκτήµατα της διεθνούς χρηµατοπιστωτική αγοράς: α) ιευκόλυνση της αποδοτικής χρήσης των σπανιζόντων κεφαλαιακών πόρων του κόσµου. β) Παρέχεται η δυνατότητα στις φτωχές σε κεφάλαια χώρες να δανειστούν κεφάλαια για την οικονοµική τους ανάπτυξη. - Μειονεκτήµατα της διεθνούς χρηµατοπιστωτικής αγοράς: α) Οι διεθνείς κεφαλαιακές ροές επέτειναν την αστάθεια της διεθνούς οικονοµίας. Καθώς το διεθνές χρηµατοοικονοµικό σύστηµα είναι από τη φύση του ασταθές και υπόκειται σε σοβαρές κρίσεις. β) Οι βραχυπρόθεσµες, κερδοσκοπικές ροές απειλούν όλο και περισσότερο τη σταθερότητα της παγκόσµιας οικονοµίας. 2. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της «Οικονοµικής παγκοσµιοποίησης»; Το 1995 ο ηµερήσιος κύκλος εργασιών των νοµισµατικών συναλλαγών περιελάµβανε 1,2 τρισεκατοµµύρια δολάρια και αυτό οφείλεται στη δυνατότητα να µεταφέρει κανείς δισεκατοµµύρια δολάρια από µια οικονοµία σε µία άλλη µε το πάτηµα ενός κουµπιού. Παρόλα αυτά, σε σχετικούς όρους, ο όγκος των χρηµατοοικονοµικών ροών στις αρχές του 21 ου αι. εξακολουθεί να είναι µικρότερος από τις διεθνείς κεφαλαιακές ροές των αρχών του 19 ου αι. Σήµερα, σηµαντικό µέρος των διεθνών κεφαλαιακών ροών είναι βραχυπρόθεσµες (περίπου εξαµηνιαίες) και εξαιρετικά κερδοσκοπικές. Για αυτό αποτελεί αντικείµενο διαµάχης ο βαθµός κατά τον οποίο πραγµατικά συµβάλλουν στην παγκόσµια οικονοµική ανάπτυξη. Επίσης, το διεθνές χρηµατοοικονοµικό σύστηµα συνεχίζει να έχει σε µεγάλο βαθµό εθνικές βάσεις και συνίσταται από στενά αλληλοσυνδεόµενα, ξεχωριστά

εθνικά χρηµατοοικονοµικά συστήµατα. Μάλιστα, παρατηρείται ένα ισχυρό «φαινόµενο προκατάληψης υπέρ της χώρας καταγωγής», δηλαδή οι επενδυτές έχουν την τάση να επενδύουν στις οικονοµίες της χώρας τους παρά να διατηρούν χαρτοφυλάκια διεθνών επενδύσεων. 3. Η αυξηµένη ελευθερία διακίνησης κεφαλαίων ολοκλήρωσε τα διεθνή χρηµατοοικονοµικά; Σύµφωνα µε τους Martin Feldstein και Charles Horioka αν είχε επιτευχθεί η ολοκλήρωση, οι εθνικοί δείκτες αποταµιεύσεων και επενδύσεων δεν θα συνδέονταν τόσο στενά και τα επιτόκια σε ολόκληρο τον κόσµο θα ήταν σχεδόν τα ίδια. Και το κόστος κεφαλαίου, µη λαµβάνοντας υπόψη τον παράγοντα του κινδύνου, θα έπρεπε να ήταν κατά προσέγγιση το ίδιο παντού. 4. Ποία είναι τα βασικά σηµεία της θεωρίας της «χρηµατοοικονοµικής αστάθειας» των χρηµατοπιστωτικών κρίσεων που διατυπώθηκε από τον Hyman Minsky; Οι χρηµατοπιστωτικές κρίσεις είναι εγγενές και αναπόφευκτο στοιχείο του καπιταλιστικού συστήµατος και ακολουθούν διακριτή και προβλέψιµη πορεία. Τα στάδια µιας χρηµατοπιστωτικής κρίσης: 1. Μια «µετατόπιση» ή ένας εξωτερικός κλονισµός της οικονοµίας οδηγούν στην κρίση. Όµως, ανάλογα µε το µέγεθός τους, αυξάνονται και οι ευκαιρίες κέρδους. 2. Η ευκαιρία κέρδους προκαλεί µια επενδυτική έξαρση ή «µανία». 3. Στο στάδιο της «ευφορίας», η κερδοσκοπία έχει προκαλέσει άνοδο των τιµών που προκαλεί το ενδιαφέρον και νέων επενδυτών. 4. Η ακραία στιγµή «ευφορίας» είναι το στάδιο της «φούσκας» ή «έξαρσης». 5. Στο ζενίθ της αγοράς, αποχωρούν ορισµένα άτοµα, παρασέρνοντας µαζί τους και τους κερδοσκόπους σε µια άτακτη φυγή, προκαλώντας χρηµατοπιστωτικό πανικό». 6. Τελικά η «φούσκα» σκάει προκαλώντας µια πιστωτική κρίση µε την κατάρρευση των τιµών και τη διακοπή της χορήγησης δανείων από τις τράπεζες. 7. Τελικά η οικονοµία περνά σε ένα στάδιο ύφεσης µέχρι να ανακάµψει ξανά.

5. Πως αντιµετωπίζουν οι οικονοµολόγοι το µοντέλο του Minsky; Οι οικονοµολόγοι, µε ορισµένες σηµαντικές εξαιρέσεις, το απορρίπτουν. Επικρατεί η πεποίθηση ότι κάθε κρίση είναι µοναδική ή ενός πολύ ιδιαιτέρου τύπου για το οποίο απαιτείται κάθε φορά ειδικό µοντέλο. Ακόµα, θεωρούν δεδοµένη την ορθολογικότητα και απορρίπτουν δυσάρεστες οικονοµικές συµπεριφορές όπως η αβεβαιότητα, η κερδοσκοπία και η αστάθεια. Από τη µια µεριά ο Friedman δήλωνε ότι οι οικονοµικοί δρώντες είναι πάντα ορθολογικοί και συνεπώς δεν µπορεί να λάβει χώρα κερδοσκοπία στην αγορά και αυτό που ονοµάζεται κερδοσκοπία είναι η προσπάθεια των οικονοµικών δρώντων να προστατευτούν από τις παράλογες ενέργειες των κυβερνήσεων τους ενώ ο Minsky θεωρούσε την ανορθολογικότητα και τις χρηµατοπιστωτικές κρίσεις εγγενή στοιχεία του σύγχρονου καπιταλισµού. Για τον Kindleberger η χρηµατοοικονοµική κερδοσκοπία είναι ένα αγελαίο φαινόµενο κατά το οποίο οι φαινοµενικά ορθολογικές ενέργειες πολλών ατόµων οδηγούν σε ανορθολογικά αποτελέσµατα. 6. Αναφέρετε τα βασικά χαρακτηριστικά της χρηµατοπιστωτικής κρίσης των χωρών της Ανατολικής Ασίας και την αντίδραση των ΗΠΑ. Αν και αποτελούσαν παράδειγµα για την µακροοικονοµική τους σταθερότητα το καλοκαίρι του 1997 οι περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ασίας βίωσαν µια πρωτόγνωρη οικονοµική κρίση. Για πολλούς η κρίση αυτή κατέστησε σαφές ότι η οικονοµική παγκοσµιοποίηση έχει αυξήσει αν µη τι άλλο την οικονοµική αστάθεια και είναι επιζήµια για τις κοινωνίες για άλλους όµως (άποψη και του συγγραφέα) τα αποτελέσµατα αυτά δεν έχουν καµία σχέση και οφείλονται περισσότερο στις κακές πολιτικές και τις αστοχίες της εγχώριας οικονοµικής πολιτικής των µικρών χωρών. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίδεται στο γεγονός ότι εκλείπει ένας µηχανισµός για τη ρύθµιση των διεθνών χρηµατοοικονοµικών παρά τις σοβαρές κρίσεις που έχει διέλθει κατά το παρελθόν η οικονοµία. Μέσα σ αυτήν τη συγκυρία αρκετοί µελετητές πρότειναν µέτρα για τη ρύθµιση των χρηµατοοικονοµικών αγορών. Ο Tobin για παράδειγµα πρότεινε έναν διεθνή φόρο για να αποτραπεί η χρηµατοοικονοµική κερδοσκοπία κυρίως των βραχυπρόθεσµων επενδύσεων. Ο George Soros πρότεινε τη δηµιουργία µιας διεθνούς αρχής όπου θα µπορούσαν να προσφέρουν τα κράτη που αντιµετώπιζαν δυσκολίες.

Στην κρίση των Ανατολικών χωρών ενεπλάκη και η Ρωσία όπου παρά τη δανειοδότηση που εξασφάλισε µε τη βοήθεια του Clinton από το ΝΤ, προκάλεσε µια γενικότερη διεθνή ανησυχία στους επενδυτές οι οποίοι βλέποντας µια πυρηνική δύναµη να αθετεί τις υποσχέσεις της προς τους πιστωτές της, άρχισαν να αναζητούν περισσότερα ασφαλή καταφύγια. Όλο αυτό το σκηνικό πυροδότησε µια πιστωτική κρίση επιβραδύνοντας ακόµη περισσότερο την οικονοµική ανάπτυξη. Μέσα σ αυτό το κλίµα οικονοµικής κάµψης οι τιµές των εµπορευµάτων σηµείωσαν σηµαντική πτώση προκαλώντας οικονοµική δυσπραγία σε πολλούς τοµείς εξαγωγής εµπορευµάτων Τα σηµάδια της κρίσης είχαν κινητοποιήσει την κυβέρνηση του Clinton ο οποίος καλούσε για µείωση των επιτοκίων για αύξηση της παγκόσµιας ανάπτυξης παρόλο που οι εκκλήσεις του δεν βρήκαν άµεση ανταπόκριση. Ωστόσο έπειτα το ΝΤ και οι G7 έλαβαν µέτρα µε χαρακτηριστικό τη δηµιουργία ταµείου έκτακτης βοήθειας 90 δισεκατοµµυρίων δολαρίων για την παροχή έκτακτης οικονοµικής βοήθειας σε ορισµένες χώρες. 7. Γιατί είναι ξεχωριστή η χρηµατοπιστωτική κρίση της Ανατολικής Ασίας του 1997; Αντίθετα µε τις προγενέστερες κρίσεις που εστιάστηκαν σε συγκεκριµένες περιοχές, η συγκεκριµένη απείλησε την ευρύτερη διεθνή οικονοµία. Ξεκίνησε από την πιο εύρωστη οικονοµικά περιοχή του κόσµου και οι συνέπειές της ήταν ολέθριες. Ήταν εν µέρει αποτέλεσµα της παγκοσµιοποίησης και της µεταµόρφωσης των σύγχρονων χρηµατοοικονοµικών. Η σοβαρότητά της έκανε πολλούς να πιστέψουν ότι οι διεθνείς χρηµατοοικονοµικές κινήσεις πρέπει να υποβληθούν σε κάποιο ρυθµιστικό µηχανισµό. 8. Αναφέρετε τα βασικά χαρακτηριστικά της διαµάχης σχετικά µε τη ρύθµιση των διεθνών χρηµατοοικονοµικών. Η κρίση του 1997 γέννησε το ερώτηµα και τη διαµάχη πολλών οικονοµολόγων σχετικά µε το αν οι κεφαλαιακές ροές θα έπρεπε να ήταν ελεύθερες ή όχι. Από τη µια µεριά βρίσκονται οι οικονοµολόγοι που πιστεύουν ότι οι ροές αυτές θα πρέπει να είναι απαλλαγµένες από κυβερνητικές ρυθµίσεις. Άλλοι οικονοµολόγοι

υποστηρίζουν ότι οι µετακινήσεις κεφαλαίων θα πρέπει να διασφαλίζονται από οικονοµίες µε πλεονάζουσες αποταµιεύσεις προς εκείνες που οι επενδυτικές ευκαιρίες υπερβαίνουν τις τοπικές αποταµιεύσεις. Η γενικότερη άποψη που επικρατούσε στην Αµερική από την εποχή του Reagan είναι ότι η ελευθερία στη διακίνηση των κεφαλαίων βοηθάει σηµαντικά την Αµερικανική οικονοµία. Από την άλλη µεριά διαπρεπείς οικονοµολόγοι άρχισαν να αµφισβητούν την αξία της απόλυτης κίνησης των κεφαλαίων και αντίθετα µε τα οφέλη που έχουν προκύψει από το ελεύθερο εµπόριο κάτι τέτοιο δεν έχει αποδεχθεί για την ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων. 9. Τι ορίζεται ως «Ηθικός Κίνδυνος» και σε τι συµπεράσµατα οδήγησε αρκετούς οικονοµολόγους; Το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, είχε αρχικά δηµιουργηθεί για να εποπτεύει το σύστηµα των σταθερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών. Αργότερα όµως απόκτησε µια νέα αποστολή ως οργανισµός, που είναι η χρηµατοδότηση χωρών που αντιµετωπίζουν οικονοµικά προβλήµατα, µε αντάλλαγµα υποσχέσεις για µεταρρυθµίσεις και εφαρµογή συγκεκριµένης οικονοµικής πολιτικής. Κατά την άποψη του Friedman και άλλων οικονοµολόγων, αυτός ο παρεµβατισµός του ΝΤ, ενθάρρυνε τις χώρες να συνεχίσουν να ακολουθούν ασύνετες και ανυπόστατες οικονοµικές πολιτικές, έχοντας τη βεβαιότητα της χρηµατοδότησης από το ΝΤ. Αυτή τη συµπεριφορά ονόµασε ηθικό κίνδυνο. Ενδεικτικό παράδειγµα ενθάρρυνσης ανεύθυνης συµπεριφοράς από το ΝΤ, είναι η Ρωσία. Ένα άλλο ελάττωµα της παρέµβασης του ΝΤ είναι ότι τα χρήµατα δεν καταλήγουν στο ίδιο το κράτος, αλλά στα χέρια ξένων οργανισµών, όπως οι αµερικανικές τράπεζες στη περίπτωση του Μεξικού, η κρίση του οποίου αποτέλεσε το έναυσµα για την κρίση της Ανατολικής Ασίας ενθαρρύνοντας τους επενδυτές να προβούν σε επισφαλείς επενδύσεις, έχοντας ως δικλείδα ασφαλείας το ΝΤ. Όλα αυτά τα γεγονότα, οδήγησαν τον Friedman και άλλους στο συµπέρασµα ότι η επίλυση της χρηµατοοικονοµικής αστάθειας πρέπει να επέλθει µέσω της εξάλειψης του προκαλούµενου από το ΝΤ ηθικού κινδύνου. Αυτή η προσανατολιζόµενη στη αγορά άποψη στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι επενδυτές είναι ορθολογικοί και δεν θα επενδύσουν σε επισφαλείς επιχειρήσεις αν γνωρίζουν

ότι δεν θα λάβουν καµία βοήθεια. Ως εκ τούτου, η εξάλειψη του ηθικού κινδύνου εξαλείφει επίσης το πρόβληµα των σοβαρών διεθνών χρηµατοπιστωτικών κρίσεων. Όµως τα διαθέσιµα στοιχεία από την διεθνή πρακτική, οδηγούν στο συµπέρασµα, ότι οι επενδυτές, δεν είναι σταθερά ορθολογικοί και ότι παγιδεύονται σε αυτό που ο Minsky αποκάλεσε ως ευφορίες και όταν σκάει η κερδοσκοπική φούσκα, πολλοί «αθώοι» υφίστανται ζηµιές. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα οι περισσότερες κυβερνήσεις να είναι απρόθυµες να αφήσουν τη ρύθµιση των χρηµατοοικονοµικών ζητηµάτων στην αγορά, αντίθετα εγκαθιδρύουν µηχανισµούς προστασίας των πολιτών από τη χρηµατοοικονοµική αστάθεια. 10. Ποια είναι η αντιπρόταση για την επίλυση της διεθνούς χρηµατο-οικονο- µικής αστάθειας; Η κυβέρνηση Clinton και το ίδιο το ΝΤ, υποστηρίζουν ότι, η φιλελευθεροποίηση της διακίνησης κεφαλαίων θα πρέπει να είναι ο πρωταρχικός ρόλος του ΝΤ και συνεπώς είναι απαραίτητη η ενίσχυση του εποπτικού ρόλου του, χωρίς όµως να διαφωνούν µε την προσέγγιση της αγοράς και την ευεργετική φύση των άνευ περιορισµών διεθνών κεφαλαιακών ροών. Το ΝΤ έχει αναλάβει πολλές σηµαντικές πρωτοβουλίες για τα διεθνή χρηµατοοικονοµικά και ο απώτερος στόχος του είναι να προωθήσει την τακτική φιλελευθεροποίηση της διακίνησης κεφαλαίων. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, απαιτείται συνεχής και αξιόπιστη πληροφόρηση σχετικά µε τις χρηµατοοικονοµικές συνθήκες που επικρατούν, την ανάπτυξη ενός αποτελεσµατικού συστήµατος επιτήρησης και την εκχώρηση µεγαλύτερης δικαιοδοσίας, έτσι ώστε να καταστεί το ΝΤ δανειστής ύστατης προσφυγής. Ο δανειστής ύστατης προσφυγής διοχετεύει χρήµατα σε µια οικονοµία της οποίας το τραπεζικό σύστηµα αντιµετωπίζει προβλήµατα ρευστότητας. 11. Ποιες είναι οι σηµαντικότερες µεταρρυθµίσεις που προτάθηκαν για την ενίσχυση του ρόλου του ΝΤ όσον αφορά την αποτροπή χρηµατοοικονοµικών κρίσεων; Η πρώτη µεταρρύθµιση που προτάθηκε, είναι η µεγαλύτερη διαφάνεια των χρηµατοοικονοµικών µεγεθών και η βέλτιστη συλλογή πληροφοριών. Αυτό όµως προσκρούει στη απροθυµία των κυβερνήσεων να δηµοσιοποιήσουν τα

χρηµατοοικονοµικά τους στοιχεία, προκειµένου να αυξήσουν τη διαπραγµατευτική τους ισχύ στη διαπραγµάτευση µε το ΝΤ. Η δεύτερη µεταρρύθµιση που προτάθηκε, είναι η ανάπτυξη κωδικών συµπεριφοράς, αναφορικά µε τη χρηστή πρακτική, προκειµένου να αυξηθεί η πειθαρχία σε διεθνές επίπεδο. Επιπρόσθετα, προτάθηκε, η βελτιωµένη επιτήρηση και η παρακολούθηση συγκεκριµένων οικονοµιών για ενδεχόµενους κινδύνους, όπως είναι το υψηλό έλλειµµα του προϋπολογισµού, για επισήµανση πιθανών µελλοντικών χρηµατοοικονοµικών προβληµάτων. Η τρίτη µεταρρύθµιση που προτάθηκε, είναι το ΝΤ να επιτελεί τον δανειστή ύστατης προσφυγής σε οικονοµίες που αντιµετωπίζουν πρόβληµα ρευστότητας στο τραπεζικό τους σύστηµα. Όµως τίθεται το θέµα ότι όσο περισσότεροι είναι οι πόροι του ΝΤ, τόσο µεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος δηµιουργίας ηθικού κινδύνου. 12. Ποιο ήταν το συµπέρασµα που κατέληξε η συνδιάσκεψη του G-7 και των διοικητών των κεντρικών τραπεζών τον Φεβρουάριο του 1999, σχετικά µε τη δηµιουργία µηχανισµού ρύθµισης των διεθνών χρηµατοοικονοµικών; Στη συνδιάσκεψη εκφράστηκαν δύο τάσεις. Από τη µια ήταν η γερµανική, η γαλλική και η ιαπωνική κυβέρνηση που ήταν υπέρ των αυξηµένων ελέγχων, ιδιαίτερα στα κερδοσκοπικά κεφάλαια υψηλού κινδύνου και από την άλλη πλευρά οι ΗΠΑ και άλλοι διοικητές κεντρικών τραπεζών, οι οποίοι αντιτάσσονταν έντονα στη δηµιουργία µιας διεθνούς αρχής και προτιµούσαν να διατηρήσουν την αρµοδιότητά τους οι εθνικές κυβερνήσεις και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών. Αυτή η διάσταση απόψεων απεικονίζει εν µέρει τις ιδεολογικές διαφορές σχετικά µε τη λειτουργία της αγοράς, αλλά και την ανταγωνιστικότητα των αµερικανικών χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων. Τελικά αποφασίστηκε η δηµιουργία ενός φόρουµ για τη χρηµατοοικονοµική σταθερότητα, που θα απαρτιζόταν από τους ρυθµιστές των εθνικών νοµισµάτων και θα συνερχόταν δύο φορές το χρόνο για να συσκεφτεί και να εξετάσει τρόπους για τη βελτίωση της ποιότητας της χρηµατοοικονοµικής πληροφόρησης.

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Πλεονεκτήµατα της διεθνούς χρηµατοπιστωτική αγοράς αποτελούν: α) η διευκόλυνση της αποδοτικής χρήσης των σπανιζόντων κεφαλαιακών πόρων του κόσµου. β) η δυνατότητα στις φτωχές σε κεφάλαια χώρες να δανειστούν κεφάλαια για την οικονοµική τους ανάπτυξη. γ) Το (α) και (β) δ) Τίποτα από τα παραπάνω ε) Οι βραχυπρόθεσµες, κερδοσκοπικές ροές ευνοούν τη σταθερότητα της παγκόσµιας οικονοµίας. 2. Μειονεκτήµατα της διεθνούς χρηµατοπιστωτική αγοράς αποτελούν ότι: α) Οι διεθνείς κεφαλαιακές ροές επέτειναν την αστάθεια της διεθνούς οικονοµίας. Καθώς το διεθνές χρηµατοοικονοµικό σύστηµα είναι από τη φύση του ασταθές και υπόκειται σε σοβαρές κρίσεις. β) Οι βραχυπρόθεσµες, κερδοσκοπικές ροές απειλούν όλο και περισσότερο τη σταθερότητα της παγκόσµιας οικονοµίας. γ) Το (α) και (β) δ) Τίποτα από τα παραπάνω ε) η δυνατότητα στις πλούσιες σε κεφάλαια χώρες να δανειστούν κεφάλαια για την οικονοµική τους ανάπτυξη. 3. Χαρακτηριστικά της «Οικονοµικής παγκοσµιοποίησης» αποτελούν: α) ο όγκος των χρηµατοοικονοµικών ροών στις αρχές του 21 ου αι. εξακολουθεί να είναι µικρότερος από τις διεθνείς κεφαλαιακές ροές των αρχών του 19 ου αι. β) σηµαντικό µέρος των διεθνών κεφαλαιακών ροών είναι βραχυπρόθεσµες (περίπου εξαµηνιαίες) και εξαιρετικά κερδοσκοπικές. γ) το διεθνές χρηµατοοικονοµικό σύστηµα συνεχίζει να έχει σε µεγάλο βαθµό εθνικές βάσεις και συνίσταται από στενά αλληλοσυνδεόµενα, ξεχωριστά εθνικά χρηµατοοικονοµικά συστήµατα. δ) Όλα τα παραπάνω ε) Τίποτα από τα παραπάνω

4. Βασικά σηµεία της θεωρίας της «χρηµατοοικονοµικής αστάθειας» των χρηµατοπιστωτικών κρίσεων που διατυπώθηκε από τον Hyman Minsky αποτελούν: α) Μια «µετατόπιση» ή ένας εξωτερικός κλονισµός της οικονοµίας οδηγούν στην κρίση. Όµως, ανάλογα µε το µέγεθός τους, αυξάνονται και οι ευκαιρίες κέρδους. β) Η ευκαιρία κέρδους προκαλεί µια επενδυτική έξαρση ή «µανία». γ) Στο στάδιο της «ευφορίας», η κερδοσκοπία έχει προκαλέσει άνοδο των τιµών που προκαλεί το ενδιαφέρον και νέων επενδυτών. δ) Τα παραπάνω και άλλα σηµεία που δεν αναφέρονται ε) Τα παραπάνω και µόνο 5. Η κρίση των χωρών της Ανατολικής Ασίας το καλοκαίρι του 1997: α) κατέστησε σαφές ότι η οικονοµική παγκοσµιοποίηση έχει αυξήσει αν µη τι άλλο την οικονοµική αστάθεια και είναι επιζήµια β) κατέστησε σαφές ότι η κρίση οι κακές πολιτικές και τις αστοχίες της εγχώριας οικονοµικής πολιτικής των µικρών χωρών ήταν υπαίτιες δ) Όλα τα παραπάνω γ) η οικονοµική παγκοσµιοποίηση δεν έχει αυξήσει αν µη τι άλλο την οικονοµική αστάθεια ε) Τίποτα από τα παραπάνω 6. Η χρηµατοπιστωτική κρίση της Ανατολικής Ασίας το 1997 υπήρξε ξεχωριστή διότι: α) απείλησε την ευρύτερη διεθνή οικονοµία β) ξεκίνησε από την πιο εύρωστη οικονοµικά περιοχή του κόσµου και οι συνέπειές της ήταν ολέθριες. γ) ήταν εν µέρει αποτέλεσµα της παγκοσµιοποίησης και της µεταµόρφωσης των σύγχρονων χρηµατοοικονοµικών. δ) η σοβαρότητά της έκανε πολλούς να πιστέψουν ότι οι διεθνείς χρηµατοοικονοµικές κινήσεις πρέπει να υποβληθούν σε κάποιο ρυθµιστικό µηχανισµό. ε) Όλα τα παραπάνω

7. Κατά τον Friedman και άλλους η επίλυση της χρηµατοοικονοµικής αστάθειας πρέπει να επέλθει µέσω: α) της εξάλειψης του προκαλούµενου από το ΝΤ ηθικού κινδύνου β) της βεβαιότητας της χρηµατοδότησης-βοήθειας από το ΝΤ στις χώρες γ) Όλα τα παραπάνω δ) των επικίνδυνων αλλά µε υψηλή απόδοση επενδύσεων ε) Τίποτα από τα παραπάνω 8. Ποια αντιπρόταση για την επίλυση της διεθνούς χρηµατοοικονοµικής αστάθειας διατυπώνεται στο κεφάλαιο αυτό; α) Απαιτείται συνεχής και αξιόπιστη πληροφόρηση σχετικά µε τις χρηµατοοικονοµικές συνθήκες που επικρατούν, την ανάπτυξη ενός αποτελεσµατικού συστήµατος επιτήρησης και την εκχώρηση µεγαλύτερης δικαιοδοσίας, έτσι ώστε να καταστεί το ΝΤ δανειστής ύστατης προσφυγής. β) Απαιτείται συνεχής και αξιόπιστη πληροφόρηση σχετικά µε τις χρηµατοοικονοµικές συνθήκες που επικρατούν, την ανάπτυξη ενός αποτελεσµατικού συστήµατος επιτήρησης και την εκχώρηση µεγαλύτερης δικαιοδοσίας, έτσι ώστε να καταστεί το ΝΤ δανειστής πρώτης προσφυγής. γ) Η ενίσχυση του εποπτικού ρόλου των κρατικών µηχανισµών δ) Η φιλελευθεροποίηση της διακίνησης κεφαλαίων και µόνο ε) Τίποτα από τα παραπάνω

9. Προτάσεις για την ενίσχυση του ρόλου του ΝΤ για την αποτροπή χρηµατοοικονοµικών κρίσεων αποτελούν: α) η µεγαλύτερη διαφάνεια των χρηµατοοικονοµικών µεγεθών και η βέλτιστη συλλογή πληροφοριών β) η ανάπτυξη κωδικών συµπεριφοράς, αναφορικά µε τη χρηστή πρακτική, προκειµένου να αυξηθεί η πειθαρχία σε διεθνές επίπεδο γ) η βελτιωµένη επιτήρηση και παρακολούθηση συγκεκριµένων οικονοµιών για ενδεχόµενους κινδύνους, όπως είναι το υψηλό έλλειµµα του προϋπολογισµού, για επισήµανση πιθανών µελλοντικών χρηµατοοικονοµικών προβληµάτων. δ) Το ΝΤ να επιτελεί τον δανειστή ύστατης προσφυγής σε οικονοµίες που αντιµετωπίζουν πρόβληµα ρευστότητας στο τραπεζικό τους σύστηµα ε) Όλα τα παραπάνω 10. Το συµπέρασµα της συνδιάσκεψης του G-7 και των διοικητών των Κεντρικών Τραπεζών τον Φεβρουάριο του 1999, σχετικά µε τη δηµιουργία µηχανισµού ρύθµισης των διεθνών χρηµατοοικονοµικών ήταν ότι: α) αποφασίστηκε η δηµιουργία ενός φόρουµ για τη χρηµατοοικονοµική σταθερότητα, που θα απαρτιζόταν από τους ρυθµιστές των εθνικών νοµισµάτων και θα συνερχόταν δύο φορές το χρόνο για να συσκεφτεί και να εξετάσει τρόπους για τη βελτίωση της ποιότητας της χρηµατοοικονοµικής πληροφόρησης. β) αποφασίστηκε η δηµιουργία ενός φόρουµ για τη χρηµατοοικονοµική σταθερότητα, που θα απαρτιζόταν από τους ρυθµιστές των εθνικών νοµισµάτων και θα συνερχόταν δύο φορές το χρόνο για να συσκεφτεί και να εξετάσει τρόπους για τη βελτίωση της ποιότητας της χρηµατοοικονοµικής κατεύθυνσης των κεφαλαίων στις αναπτυσσόµενες χώρες γ) αποφασίστηκε η δηµιουργία ενός φόρουµ για τη χρηµατοοικονοµική σταθερότητα, που θα απαρτιζόταν από τους ρυθµιστές των εθνικών νοµισµάτων και θα συνερχόταν δύο φορές το χρόνο για να συσκεφτεί και να εξετάσει τρόπους για τη βελτίωση της µεταφοράς κεφαλαίων και τη µείωση του ηθικού κινδύνου. δ) Τίποτα από τα παραπάνω ε) Όλα τα παραπάνω

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΩΤΗΣΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ερώτηση 1 η Ερώτηση 2 η Ερώτηση 3 η Ερώτηση 4 η Ερώτηση 5 η Ερώτηση 6 η Ερώτηση 7 η Ερώτηση 8 η Ερώτηση 9 η Ερώτηση 10 η (γ) (γ) (δ) (δ) (δ) (ε) (α) (α) (ε) (α)