Εισαγωγικό σημείωμα. Καλή ανάγνωση, Πάνος Καρβούνης Επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα. Αντιπροσωπεία στην Ελλάδα

Εισαγωγικό σημείωμα Η θεσμική σχέση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση μετρά ήδη 33 χρόνια! Αναπόφευκτα η πορεία αυτή συνοδεύτηκε τόσο από την αλλαγή των δύο εταίρων όσο και από την αλλαγή της σχέσης τους. Η τελευταία δε, πέρασε συχνά από περιόδους ευφορίας σε περιόδους αμφισβήτησης και αντιστρόφως ανάλογα με τις προτεραιότητες και τις ενέργειες τόσο των εκάστοτε κυβερνήσεων όσο και της ίδιας της Ένωσης ή, τουλάχιστον, ανάλογα με τον τρόπο πρόσληψης αυτών των ενεργειών από την ελληνική και την ευρωπαϊκή κοινωνία. Η μετεξέλιξη της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και της μεταξύ τους σχέσης συνοδεύτηκε περαιτέρω από ουσιαστικές θεσμικές αλλαγές οι οποίες κορυφώθηκαν με τη Συνθήκη της Λισαβόνας το 2009. Με τη θέση σε ισχύ αυτής της Συνθήκης η Ευρωπαϊκή Ένωση αντικατέστησε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Τα κράτη μέλη αποφάσισαν την ανακατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ ΕΕ και κρατών μελών καθώς και την ενίσχυση του ρόλου των εθνικών κοινοβουλίων αλλά και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με απώτερο στόχο την δημιουργία πιο αποτελεσματικών, δημοκρατικών και διαφανών νομοθετικών διαδικασιών. Η περίοδος που διανύει η Ελλάδα αποτελεί αναμφίβολα άλλη μια πράξη στο έργο των 33 τελευταίων χρόνων. Στην πράξη αυτή η αναφορά του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην καθημερινότητα των ελλήνων βουλευτών, όπως και όλων των Ελλήνων, έχει πυκνώσει αλλά και έχει χρωματιστεί από το πνεύμα των ημερών. Η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, σε μια συνεχή προσπάθεια για τη στήριξη του απρόσκοπτου διαλόγου μεταξύ των δύο πλευρών, φέρνει σήμερα στα χέρια σας ένα εργαλείο. Μετά από μια αναδρομή στις κυριότερες φάσεις της ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το εγχειρίδιο αυτό επικεντρώνεται τόσο στον ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων όσο και σε θέματα προϋπολογισμού και οικονομικής ένωσης, σε όσα δηλαδή βρίσκονται στην πρώτη σελίδα της ατζέντας των ελλήνων βουλευτών. Ευελπιστούμε ότι θα αποτελέσει για εσάς την πρώτη στάση στην αναζήτηση σχετικών γεγονότων και ημερομηνιών αλλά και μια ουσιαστική περίληψη της θεσμικής σχέσης της Βουλής των Ελλήνων με την Ευρώπη. Ο στόχος μας φυσικά δεν είναι «να μάθουμε γράμματα στο δάσκαλο» αλλά περισσότερο να στηρίξουμε «το δάσκαλο» σε μια περίοδο που όλα φαίνονται ρευστά και διαφορετικά. Με την έκδοση αυτή ελπίζουμε να κάνουμε ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Καλή ανάγνωση, Πάνος Καρβούνης Επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα Αντιπροσωπεία στην Ελλάδα

1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εν συντομία 1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εν συντομία

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), οικονομική διακυβέρνηση και κρίση 7 7 17

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Η ΕΕ εν συντομία 1 Η Ευρωπαϊκή Ένωση εν συντομία 1.1. Τι είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση; Είναι μια εθελοντική ένωση ευρωπαϊκών κρατών και λαών, και ένας υπερεθνικός οργανισμός οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας. 28 ευρωπαϊκά κράτη, μέλη της ΕΕ, μοιράζονται μέρος της «κυριαρχίας» τους σε τομείς πολιτικής που η συνεργασία μπορεί να αποφέρει καλύτερα αποτελέσματα λόγω κλίμακας σε σύγκριση με τη μεμονωμένη δράση. 17 κράτη μέλη της ΕΕ έχουν υιοθετήσει ως κοινό νόμισμα το ευρώ. Πολίτης της Ένωσης είναι κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα ενός κράτους μέλους. Η ιθαγένεια της Ένωσης προστίθεται και δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια (άρθρο 20 Συνθήκη για τη Λειτουργία της ΕΕ). Εκτείνεται σε πάνω από 4 εκατομμύρια χλμ² και αριθμεί 503 εκατομμύρια κατοίκους. Αποτελεί το μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο παγκοσμίως, καθώς πραγματοποιεί το 16% των εξαγωγών και το 17,5% των εισαγωγών σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι ο σημαντικότερος χορηγός ανθρωπιστικής βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες, δαπανώντας πάνω από 1 δις ευρώ ετησίως, βοηθώντας 100 και πλέον εκατομμύρια ανθρώπους. Έχει 24 επίσημες γλώσσες, αλλά λόγω χρονικών και δημοσιονομικών περιορισμών, ένας μικρός αριθμός εγγράφων εργασίας μεταφράζεται σε όλες τις γλώσσες. Τα αγγλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά χρησιμοποιούνται ως διαδικαστικές γλώσσες. 1 01

1 η Ενότητα Πίνακας 1: Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΤΟΣ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗΣ ΚΡAΤΗ-ΜEΛΗ ΠΛΗΘΥΣΜOΣ (ΕΚΑΤ.) ΕΚΤΑΣΗ ΧΩΡΟΣ ΣΕΝΓΚΕΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΕΠ (ΜΑΔ) - 2012 (EE28=100) Βέλγιο 11,094,850 30.528 km² 119 1952 1973 Γαλλία 65,327,724 550.000 km² 108 Γερμανία 81,843,743 356.854 km² 122 Ιταλία 59,394,207 301.263 km² 99 Λουξεμβούργο 524,853 2.586 km² 272 Ολλανδία 16,730,348 41.526 km² 129 Δανία 5,573,894 43.094 km² 125 Ηνωμένο Βασίλειο 63,456,584 244.820 km² 110 Ιρλανδία 4,582,707 70.000 km² 130 1981 Ελλάδα 11,290,067 131.957 km² 75 1986 1995 2004 2007 Ισπανία 46,196,276 504.782 km² 97 Πορτογαλία 10,542,398 92.072 km² 75 Αυστρία 8,443,018 83.870 km² 131 Σουηδία 9,482,855 449.964 km² 129 Φινλανδία 5,401,267 338.000 km² 115 Εσθονία 1,294,486 45.000 km² 69 Κύπρος 862,011 9.250 km² 91 Λεττονία 2,041,763 65.000 km² 62 Λιθουανία 3,003,641 65.000 km² 70 Μάλτα 417,546 316 km² 86 Ουγγαρία 9,932,000 93.000 km² 66 Πολωνία 38,538,447 312.679 km² 66 Σλοβακία 5,404,322 48.845 km² 75 Σλοβενία 2,055,496 20.273 km² 82 Τσεχική Δημοκρατία 10,505,445 78.866 km² 79 Βουλγαρία 7,327,224 111.910 km² 47 Ρουμανία 21,355,849 237.500 km² 49 2013 Κροατία 4,398,150 56.594 km² 61 Πηγή: Eurostat - Τελική επεξεργασία και διαμόρφωση δεδομένων από το ΕΛΙΑΜΕΠ Πίνακας 2: Υποψήφιες και δυνάμει υποψήφιες χώρες ΥΠΟΨΗΦΙΕΣ ΧΩΡΕΣ - ΚΑΘ ΟΔΟΝ ΠΡΟΣ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΕ Ισλανδία Μαυροβούνιο Σερβία Τουρκία πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας ΔΥΝΑΜΕΙ ΥΠΟΨΗΦΙΕΣ ΧΩΡΕΣ Αλβανία Βοσνία-Ερζεγοβίνη Κοσσυφοπέδιο* *Ο χαρακτηρισμός αυτός δε θίγει τις θέσεις ως προς το καθεστώς. 1 02

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Η ΕΕ εν συντομία 1 1.2. Η ιστορική εξέλιξη της ευρωπαϊκής συνεργασίας 9 Μαΐου 1950 Ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν παρουσιάζει μια διακήρυξη με την οποία προτείνει τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). 18 Απριλίου 1951 Υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων (1952-2002). Ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα μεταξύ έξι χωρών (Βέλγιο, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Κάτω Χώρες). 25 Μαρτίου 1957 Υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης (σε ισχύ: 1 Ιανουαρίου 1958) με την οποία θεσπίζεται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ). 11 Ιανουαρίου 1960 Δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. 30 Ιουλίου 1962 Εγκαθίδρυση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής η οποία στηρίζεται σε τρεις αρχές: ενοποίηση των αγορών, κοινοτική προτίμηση και οικονομική αλληλεγγύη. 1 Ιουλίου 1968 Τίθεται σε ισχύ η τελωνειακή ένωση με τη κατάργηση των δασμών μεταξύ των έξι κρατών μελών της ΕΟΚ. 1 Ιανουαρίου 1973 Πρώτη διεύρυνση της ΕΟΚ με την προσχώρηση της Δανίας, της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. 9-10 Δεκεμβρίου 1974 Στη Σύνοδο Κορυφής της Χάγης αποφασίζεται, μεταξύ άλλων, η εγκαθίδρυση των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων και η υιοθέτηση της αρχής της εκλογής των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με άμεση καθολική ψηφοφορία. 7-10 Ιουνίου 1979 Διενεργούνται οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με άμεση και καθολική ψηφοφορία. 1 Ιανουαρίου 1981 Δεύτερη διεύρυνση της ΕΟΚ με την προσχώρηση της Ελλάδας. 14 Φεβρουαρίου 1984 Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθετεί το «σχέδιο Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση» το οποίο συντάχθηκε από τον ευρωβουλευτή A. Spinelli και προτείνει την αναμόρφωση των ευρωπαϊκών θεσμών της ΕΟΚ προς την κατεύθυνση μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης. 14 Ιουνίου 1985 Υπογραφή της Συμφωνίας Σένγκεν μεταξύ πέντε κρατών μελών (Βέλγιο, Γαλλία, Δυτική Γερμανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία) η οποία επιτρέπει την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα και την οποία αργότερα υπέγραψαν σχεδόν όλα τα κράτη μέλη της ΕΟΚ. 14 Ιουνίου 1985 Παρουσίαση της Λευκής Βίβλου του J. Delors, Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με 310 προτάσεις-μέτρα για την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς. 1 Ιανουαρίου 1986 Τρίτη διεύρυνση της ΕΟΚ με την προσχώρηση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. 17 Φεβρουαρίου 1986 Πραγματοποιείται η πρώτη ουσιαστική αναθεώρηση των ιδρυτικών Συνθηκών με την υπογραφή της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ) (σε ισχύ: 1 Ιουλίου 1987). Η Συνθήκη προωθεί χρονοδιάγραμμα για την εγκαθίδρυση της εσωτερικής αγοράς μέχρι το 1992 και την υλοποίηση της ΟΝΕ, διευρύνει τη χρήση της ειδικής πλειοψηφίας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και ενισχύει τις εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Απρίλιος 1989 Υποβολή της έκθεσης Delors η οποία προτείνει την υλοποίηση της ΟΝΕ σε τρία στάδια. Υπογραμμίζεται η αναγκαιότητα για την καθιέρωση ενός νέου θεσμικού οργάνου, εντελώς ανεξάρτητου, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), στην οποία θα ανατεθεί η νομισματική πολιτική της ΕΟΚ. 7 Φεβρουαρίου 1992 Υπεγράφη η Συνθήκη του Μάαστριχτ (σε ισχύ: 1 Νοεμβρίου 1993). Προωθείται η εγκαθίδρυση της ΟΝΕ σύμφωνα με ένα ακριβές χρονοδιάγραμμα, η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), η μετονομασία της ΕΟΚ σε Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΚ) και η δημιουργία ενός θεσμικού συστήματος, δομημένο σε τρείς πυλώνες. 1 Ιανουαρίου 1993 Εγκαινιάζεται η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. 1 03

1 η Ενότητα 1 Ιανουαρίου 1995 Τέταρτη διεύρυνση της ΕΕ με την προσχώρηση της Αυστρίας, της Φινλανδίας και της Σουηδίας. 2 Οκτωβρίου 1997 Υπεγράφη η Συνθήκη του Άμστερνταμ (σε ισχύ: 1 Μαΐου 1999). Η Συνθήκη αναθεωρεί τις διατάξεις των ιδρυτικών Συνθηκών ενισχύοντας τις αρμοδιότητες της ΕΚ με την κοινοτικοποίηση ορισμένων θεμάτων (π.χ. χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης), τη θέσπιση μέτρων που στοχεύουν να φέρουν την ΕΚ πιο κοντά στους πολίτες και τη δυνατότητα στενότερης συνεργασίας μεταξύ ορισμένων κρατών μελών (ενισχυμένη συνεργασία). Διευρύνεται περαιτέρω η χρήση της ειδικής πλειοψηφίας και ενισχύεται ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη νομοθετική διαδικασία. 3-4 Ιουνίου 1999 Στη Σύνοδο της Κολωνίας, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφασίζει να εκπονήσει Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΚ. 23-24 Μαρτίου 2000 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας υιοθετεί τη «στρατηγική της Λισαβόνας» με στόχο η ΕΕ «να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης». 7 Δεκεμβρίου 2000 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας ανακηρύσσει επίσημα την υιοθέτηση του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΚ, αλλά δεν τον καθιστά νομικά δεσμευτικό. 26 Φεβρουαρίου 2001 Υπεγράφη η Συνθήκη της Νίκαιας (σε ισχύ: 1 Φεβρουαρίου 2003). Η Συνθήκη επιφέρει τροποποιήσεις στη σύνθεση της Επιτροπής, τη στάθμιση των ψήφων στο Συμβούλιο και την επέκταση της λήψης απόφασης με ειδική πλειοψηφία. 1 Ιανουαρίου 2002 Το ευρώ αποτελεί πλέον το μοναδικό νόμιμο μέσο πληρωμής για όλες τις συναλλαγές σε μετρητά και τις τραπεζικές συναλλαγές στις χώρες της ευρωζώνης. το 2005 οδήγησε σε μια «περίοδο προβληματισμού» σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης και στη μετανομασία του «Συντάγματος» σε μεταρρυθμιστική Συνθήκη που υιοθετήθηκε το 2009 στη Λισαβόνα. 2 Φεβρουαρίου 2005 Πέντε χρόνια μετά την έναρξη της εφαρμογής της στρατηγικής της Λισαβόνας, η Επιτροπή προβαίνει σε έναν απολογισμό των επιτευχθέντων αποτελεσμάτων και δημοσιεύει σχετική ανακοίνωση με τίτλο «Νέο ξεκίνημα για τη στρατηγική της Λισαβόνας» που αποσκοπεί στον επανακαθορισμό των πολιτικών προτεραιοτήτων κυρίως σε θέματα οικονομικής μεγέθυνσης και απασχόλησης. 1 Ιανουαρίου 2007 Έκτη διεύρυνση της ΕΕ με την ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας. 13 Δεκεμβρίου 2007 Υπογραφή της Συνθήκης της Λισαβόνας (σε ισχύ: 1 Δεκεμβρίου 2009). Επιφέρει σημαντικές αλλαγές, με σημαντικότερη την κατάργηση της αρχιτεκτονικής των τριών πυλώνων και τη μετονομασία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Συνθήκη καθιστά τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων νομικά δεσμευτικό και ισότιμο με τις συνθήκες. 13 Απριλίου 2011 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει 12 δράσεις υπό τον τίτλο «Πράξη για την Ενιαία Αγορά» με στόχο την τόνωση της ανάπτυξης και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης. 3 Οκτωβρίου 2012 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει μια δεύτερη δέσμη δράσεων Πράξη για την Ενιαία Αγορά ΙΙ για την περαιτέρω ανάπτυξη της ενιαίας αγοράς και την αξιοποίηση του ανεκμετάλλευτου δυναμικού της ως μοχλού ανάπτυξης. 1 Ιουλίου 2013 Έβδομη διεύρυνση της ΕΕ με την ένταξη της Κροατίας. 1 Ιανουαρίου 2004 Πέμπτη διεύρυνση της ΕΕ με την ένταξη 10 νέων κρατών: Κύπρος, Μάλτα, Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία, Σλοβενία. 29 Οκτωβρίου 2004 Οι 25 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων υπογράφουν στη Ρώμη τη Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγματος της Ευρώπης. Η απόρριψη της επικύρωσης του ευρωπαϊκού Συντάγματος στο γαλλικό και στο ολλανδικό δημοψήφισμα 1 04

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), οικονομική διακυβέρνηση και κρίση 7 7 17

2. Το θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2. Το θεσμικό πλαίσιο της EE μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), οικονομική διακυβέρνηση και κρίση 7 7 17

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2 Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2.1. Η νέα αρχιτεκτονική Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Συνθήκης για την ΕΕ, «η Ένωση αποκτά πλέον νομική προσωπικότητα, αντικαθιστά και διαδέχεται την Ευρωπαϊκή Κοινότητα». Μπορεί να εκπροσωπεί το σύνολο των κρατών μελών, να υπογράφει συνθήκες, να είναι διάδικος, να προσχωρεί σε διεθνείς οργανισμούς (άρθρο 47 της ΣΕΕ). Στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) συμπεριλαμβάνεται το σύνολο των διατάξεων που αφορούν στις θεμελιώδεις αξίες, τους σκοπούς της Ένωσης, τις θεσμικές διατάξεις καθώς και τις διατάξεις για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) καταγράφονται οι τομείς πολιτικής που εμπίπτουν στις αποκλειστικές, συντρέχουσες, υποστηρικτές ή ειδικές αρμοδιότητες της Ένωσης. 2.2. Οι σχέσεις της Ένωσης με τα κράτη μέλη Η αρχή του σεβασμού της εθνικής ταυτότητας λαμβάνει μια πιο λεπτομερή διατύπωση (άρθρο 4 της ΣΕΕ). Η Συνθήκη της Λισαβόνας καθιστά τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων νομικά δεσμευτικό και ισότιμο με τις συνθήκες, καθώς αποτελεί πλέον πηγή πρωτογενούς δικαίου της ΕΕ (άρθρο 6 της ΣΕΕ). Επισημαίνεται, όμως, ότι «οι διατάξεις του Χάρτη δε συνεπάγονται καμία επέκταση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης». Η δεσμευτική ισχύς του Χάρτη συνεπάγεται ότι τα θεσμικά όργανα της Ένωσης καθώς και τα κράτη μέλη, μόνον όταν εφαρμόζουν το ευρωπαϊκό δίκαιο, οφείλουν κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους να σέβονται και να προστατεύουν τα θεμελιώδη δικαιώματα που καταγράφονται στο Χάρτη. Η αναφορά σχετικά με την υπεροχή του δικαίου της Ένωσης αφαιρείται από το κυρίως κείμενο των Συνθηκών και συμπεριλαμβάνεται ως δήλωση (Δήλωση υπ αριθ. 17). Δικαίωμα αποχώρησης ενός κράτους μέλους από την ΕΕ (άρθρο 50 της ΣΕΕ). 2.3. Τα θεσμικά όργανα 2.3.1 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: εκπροσωπώντας άμεσα τους ευρωπαίους πολίτες Νομικό πλαίσιο: Άρθρα 14 ΣΕΕ και 223-234 ΣΛΕΕ Αριθμός μελών: 751 (8 η κοινοβουλευτική περίοδος 2014-2019) Θητεία: Πέντε έτη Καθήκοντα: Νομοθετικά, δημοσιονομικά και πολιτικού ελέγχου Ιστοσελίδα: www.europarl.europa.eu Έδρα: Βρυξέλλες, Λουξεμβούργο, Στρασβούργο Η λειτουργία της Ένωσης θεμελιώνεται στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Οι πολίτες εκπροσωπούνται άμεσα στο επίπεδο της Ένωσης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (άρθρο 10 της ΣΕΕ). 2 01

2 η Ενότητα 2.3.1.1 Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και η εκλογή τους Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί το θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο οποίο εκπροσωπούνται άμεσα οι ευρωπαίοι πολίτες, καθώς τα μέλη του εκλέγονται για πέντε έτη με άμεση, καθολική, ελεύθερη και μυστική ψηφοφορία από το 1979. Κατά την 7 η κοινοβουλευτική περίοδο 2009-2014, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει 766 μέλη-βουλευτές εκλεγμένους στα 28 κράτη μέλη, αλλά από το 2014 δε θα μπορούν να ξεπερνούν τους 751, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου (βλ. Πίνακας 1). Η περαιτέρω διεύρυνση της Ένωσης δε θα συνεπάγεται την αύξηση του αριθμού των μελών του Κοινοβουλίου. Η εκπροσώπηση των πολιτών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι ανάλογη του ποσοστού πληθυσμού κάθε κράτους μέλους με ελάχιστο όριο τους 6 και ανώτατο όριο τους 96 ευρωβουλευτές ανά κράτος μέλος. Οι βουλευτές είναι μέλη μιας εκ των ευρωπαϊκών πολιτικών ομάδων ανάλογα με την πολιτική συγγένεια και όχι την εθνικότητα. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές πολιτικές ομάδες δεν ταυτίζονται ιδεολογικοπολιτικά με τη δομή των εθνικών κομμάτων (βλ. Γράφημα 1). Πίνακας 1: Γράφημα 1: Οι ευρωπαϊκές πολιτικές ομάδες Ευρωβουλευτές ανά κράτος μέλος S&D 194 GUE/NGL 35 Πηγή: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2 02 Verts/ALE 58 ALDE 85 PPE 273 Κοινοβουλευτική Ομάδα τoυ Ευρωπαϊκoύ Λαϊκoύ Κόμματoς (Χριστιαvoδημoκράτες) (PPE), 273 Ομάδα της Προοδευτικής Συμμαχίας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (S&D), 194 Ομάδα της Συμμαχίας Φιλελευθέρων και Δημοκρατών για την Ευρώπη (ALDE), 85 Ομάδα τωv Πρασίvωv / Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία (Verts/ALE), 58 Ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ECR), 56 Συνομοσπονδιακή Ομάδα της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς / Αριστερά των Πρασίνων των Βορείων Χωρών (GUE/NGL), 35 Ευρώπη ελευθερίας και δημοκρατίας (EFD), 32 Μη Εγγεγραμμένοι, (NI), 31 ECR 56 EFD 32 NI 31 Ευρωβουλευτές ανά κράτος μέλος 8 η Κοινοβουλευτική Περίοδος, 2014-2019 Αλλαγές σε σχέση με την 7 η Κοινοβουλευτική Περίοδο 2009-2014 Αυστρία 18-1 Βέλγιο 21-1 Βουλγαρία 17-1 Γαλλία 74 = Γερμανία 96-3 Δανία 13 = Ελλάδα 21-1 Εσθονία 6 = Ην. Βασίλειο 73 = Ιρλανδία 11-1 Ισπανία 54 = Ιταλία 73 = Κροατία 11-1 Κύπρος 6 = Λεττονία 8-1 Λιθουανία 11-1 Λουξεμβούργο 6 = Μάλτα 6 = Ολλανδία 26 = Ουγγαρία 21-1 Πολωνία 51 = Πορτογαλία 21-1 Ρουμανία 32-1 Σλοβακία 13 = Σλοβενία 8 = Σουηδία 20 = Τσεχία 21-1 Φινλανδία 13 = Πηγή: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2 2.3.1.2. Αρμοδιότητες Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ασκεί, από κοινού με το Συμβούλιο, νομοθετικά και δημοσιονομικά καθήκοντα. Ασκεί καθήκοντα πολιτικού ελέγχου και συμβουλευτικά καθήκοντα υπό τους όρους που προβλέπονται στις συνθήκες. Εκλέγει τον πρόεδρο της Επιτροπής. 2.3.1.2α. Νομοθετικά καθήκοντα Συνήθης νομοθετική διαδικασία Μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η διαδικασία της συναπόφασης μετονομάζεται σε «συνήθη νομοθετική διαδικασία» και αποτελεί τη βασική μέθοδο λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Με την επέκταση της εφαρμογής της σε 85 τομείς (βλ. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Έκθεση σχετικά με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, (2007/2286(INI)), 29.1.2008, Παράρτημα 3), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθίσταται ισότιμος συνομοθέτης με το Συμβούλιο. Aποκτά δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας, ζητώντας από την Επιτροπή να υποβάλλει νομοθετικές προτάσεις που κρίνει αναγκαίες στο Συμβούλιο (άρθρο 225 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης - ΣΛΕΕ). Το Κοινοβούλιο εγκρίνει ή τροποποιεί τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής, και εν τέλει θεσπίζει, από κοινού με το Συμβούλιο, την πλειονότητα της ευρωπαϊκής νομοθεσίας (άρθρο 289 και 294 της ΣΛΕΕ) (Βλ. Σχεδιάγραμμα 1 & Πίνακας 2). Η εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από συμβουλευτικό όργανο σε ισότιμο συνομοθέτη Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987): Θέσπιση νομοθετικών διαδικασιών συνεργασίας και σύμφωνης γνώμης, όπου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μόνο γνωμοδοτεί ή/και εγκρίνει. Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992): Θέσπιση της διαδικασίας συναπόφασης, όπου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο θεσπίζουν από κοινού την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Συνθήκη του Αμστερνταμ (1998): Επέκταση της χρήσης της διαδικασίας της συναπόφασης Συνθήκη της Λισαβόνας (2009): Η διαδικασία της συναπόφασης αναγνωρίζεται ως η συνήθης νομοθετική διαδικασία της ΕΕ 2 03

2 η Ενότητα Σχεδιάγραμμα 1: Τα στάδια της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας Διαβουλεύσεις Επιτροπής με τοπικές αρχές, μη κυβερνητικές οργανώσεις, εκπροσώπους των διαφόρων κλάδων και της κοινωνίας των πολιτών, εμπειρογνώμονες (ανοιχτές & περατωθείσες διαβουλεύσεις ανά τομέα πολιτικής) Γνώμες από τα εθνικά κοινοβούλια Γνώμες από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή ή/και την Επιτροπή των Περιφερειών Υποβολή πρότασης της Επιτροπής στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο Πρώτη ανάγνωση Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθορίζει τη θέση του και τη διαβιβάζει στο Συμβούλιο. Το Συμβούλιο εγκρίνει τη θέση του Κοινοβουλίου, η πράξη εκδίδεται. Το Συμβούλιο δεν εγκρίνει τη θέση του Κοινοβουλίου. Καθορίζει τη θέση του σε πρώτη ανάγνωση και τη διαβιβάζει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Επιτροπή ενημερώνει το Κοινοβούλιο για τη θέση της. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - εντός τριών μηνών - Δεύτερη ανάγνωση εγκρίνει τη θέση του Συμβουλίου ή δε διατυπώνει γνώμη, η πράξη εκδίδεται απορρίπτει τη θέση του Συμβουλίου, η πράξη δεν εκδίδεται. προτείνει τροπολογίες επί της θέσης του Συμβουλίου Η Επιτροπή γνωμοδοτεί για τις τροπολογίες αυτές. Το Συμβούλιο -εντός τριών μηνών- εγκρίνει όλες τις τροπολογίες, η πράξη εκδίδεται. δεν εγκρίνει όλες τις τροπολογίες Συνδιαλλαγή Σύγκληση επιτροπή συνδιαλλαγής εντός έξι εβδομάδων Η επιτροπή συνδιαλλαγής -εντός έξι εβδομάδωναπό τη σύγκλισή της εγκρίνει κοινό σχέδιο. Η επιτροπή συνδιαλλαγής -εντός έξι εβδομάδωναπό τη σύγκλισή της δεν εγκρίνει κοινό σχέδιο, η πράξη δεν εκδίδεται. Τρίτη ανάγνωση Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο - εντός έξι εβδομάδων- εκδίδουν την οικεία πράξη σύμφωνα με το εν λόγω σχέδιο Σε αντίθετη περίπτωση, η πράξη δεν εκδίδεται. Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2013), Πώς λειτουργεί η ΕΕ, σελ. 6 2 04

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2 Πίνακας 2: Ειδικές νομοθετικές διαδικασίες (άρθρο 289 της ΣΛΕΕ) Διαδικασία Αρμοδιότητες Περιπτώσεις Διαδικασία έγκρισης (πρώην σύμφωνη γνώμη) Διαδικασία διαβούλευσης Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει δικαίωμα αρνησικυρίας: Μπορεί να εγκρίνει ή να απορρίψει (όχι να τροποποιήσει) τις νομοθετικές προτάσεις του Συμβουλίου. Σε περίπτωση απουσίας της σύμφωνης γνώμης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δεν είναι δυνατή η έκδοση της πράξης. Οι νομοθετικές προτάσεις εγκρίνονται μόνον από το Συμβούλιο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκφράζει απλώς συμβουλευτική γνώμη. Ως νομοθετική διαδικασία εφαρμόζεται σε 6 περιπτώσεις (άρθρα 19 1, 312 2, 311 4, 25, 223 1, 86 της ΣΛΕΕ). Ως μη νομοθετική διαδικασία: άρθρα 218 2 της ΣΛΕΕ, 49 και 50 της ΣΕΕ Εφαρμόζεται σε 23 περιπτώσεις (μεταξύ άλλων άρθρα 21 3, 64 3, 77 3, 81 3, 87 3, 89, 113, 115, 126 14 της ΣΛΕΕ). Ως μη νομοθετική διαδικασία: άρθρο 218 6 της ΣΛΕΕ Πράξεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ad hoc διαδικασία Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με δική του πρωτοβουλία νομοθετεί μετά από γνώμη της Επιτροπής και με την έγκριση του Συμβουλίου. Κοινή απόφαση του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Άρθρα 223 2, 226, 228 6 της ΣΛΕΕ Πηγή: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2008), Έκθεση σχετικά με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, (2007/2286(INI)), Παράρτημα 4 Έγκριση του ετήσιου προϋπολογισμού της ΕΕ (άρθρο 314 της ΣΛΕΕ) Η διαδικασία συνεργασίας (πρώην άρθρο 252 της ΣΕΚ) καταργήθηκε μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Στις Συνθήκες ορίζεται ρητά σε ποιους τομείς ακολουθείται η εκάστοτε νομοθετική διαδικασία καθώς και η μέθοδος ψηφοφορίας (ομοφωνία ή ειδική πλειοψηφία) που απαιτείται ανά περίπτωση για να εκδώσει το Συμβούλιο τη νομοθεσία. Προβλέπονται όμως και μεταβατικές ρήτρες (άρθρο 48 7 της ΣΕΕ, άρθρα 312, 31, 81, 333, 153, 192 της ΣΛΕΕ) (Βλ. στην ίδια ενότητα, 2.4.2) 2.3.1.2β. Δημοσιονομικά καθήκοντα Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από κοινού με το Συμβούλιο εγκρίνει το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο και τον ετήσιο προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, το Κοινοβούλιο έχει τον τελικό λόγο, καθώς ο προϋπολογισμός θεωρείται ότι έχει εγκριθεί μόνον εφόσον έχει υπογραφεί από τον Πρόεδρο του Κοινοβουλίου (άρθρο 314 της ΣΛΕΕ). Μετά την έγκριση του προϋπολογισμού το Κοινοβούλιο συμμετέχει ουσιαστικά στον έλεγχο εφαρμογής του, διασφαλίζοντας την ορθή διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων από την Επιτροπή και τα άλλα θεσμικά όργανα. Η Επιτροπή Ελέγχου του Προϋπολογισμού του Κοινοβουλίου εξετάζει τους δημοσιονομικούς λογαριασμούς και την έκθεση αξιολόγησης των οικονομικών της Ένωσης που υποβάλλει η Επιτροπή, και εν συνεχεία αποφαίνεται για την τελική έγκριση του τρόπου εκτέλεσης του προϋπολογισμού (χορήγηση, αναβολή ή απόρριψη της απαλλαγής) (άρθρα 318-319 της ΣΛΕΕ). 2 05

2 η Ενότητα 2.3.1.2γ. Καθήκοντα πολιτικού-δημοκρατικού ελέγχου Το Κοινοβούλιο επιτηρεί το έργο όλων των θεσμικών οργάνων, ιδίως μέσω των ετήσιων εκθέσεων που αυτά οφείλουν να υποβάλλουν σε αυτό (άρθρα 15, 16 & 17 της ΣΕΕ). Το Κοινοβούλιο ασκεί δημοκρατικό έλεγχο στην Επιτροπή και κοινοβουλευτική εποπτεία στο Συμβούλιο Εκλέγει τον Πρόεδρο της Επιτροπής, εγκρίνει τον Ύπατο εκπρόσωπο της Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας και την Επιτροπή ως «σώμα». Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί να υποβάλει και να εγκρίνει πρόταση μομφής κατά της Επιτροπής, υποχρεώνοντας όλα τα μέλη της σε παραίτηση (άρθρα 17 της ΣΕΕ & 234 της ΣΛΕΕ). Ο Πρόεδρος της Επιτροπής εκφωνεί λόγο στην ολομέλεια του Κοινοβουλίου για την κατάσταση της Ένωσης, ενώ ο Πρόεδρος του Συμβουλίου της Προεδρίας εκ περιπτροπής παρουσιάζει το πρόγραμμα αλλά και τον απολογισμό της Προεδρίας στους ευρωβουλευτές, οι οποίοι μπορούν να υποβάλλουν γραπτές και προφορικές ερωτήσεις στο Συμβούλιο και να προτείνουν την ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει μέσα ελέγχου για την ορθή εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί να ασκήσει προσφυγή στο Δικαστήριο κατά της Επιτροπής, του Συμβουλίου και της ΕΚΤ για μη εκτέλεση των καθηκόντων τους, αναρμοδιότητα, παράβαση του ευρωπαϊκού δικαίου ή κατάχρηση εξουσίας (άρθρα 263-265 της ΣΛΕΕ). Κάθε πολίτης, κάτοικος, εταιρεία ή οργανισμός της ΕΕ μπορεί να υποβάλει αναφορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για νομικό ζήτημα αρμοδιότητας της ΕΕ, το οποίο εν συνεχεία δύναται μαζί με το Συμβούλιο να συγκροτήσει εξεταστική επιτροπή για παραβιάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας από τα κράτη μέλη (άρθρο 225 της ΣΛΕΕ). Για παράδειγμα, το Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης ιδρύθηκε το 2005 προκειμένου να αποφαίνεται επί διαφορών μεταξύ της ΕΕ και της δημόσιας διοίκησής της. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκλέγει τον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή, αρμόδιο για την εξέταση καταγγελιών κακής διοίκησης από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ο οποίος ενημερώνει σχετικώς το Κοινοβούλιο και υποβάλλει ετήσια έκθεση. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, κατόπιν αιτήματος του Κοινοβουλίου, το Δικαστήριο μπορεί να παύσει το Διαμεσολαβητή από τα καθήκοντά του. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί να προχωράει στη σύσταση προσωρινών εξεταστικών επιτροπών για καταγγελίες παραβάσεων ή κακής διοίκησης κατά την εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου από τα κράτη μέλη (άρθρο 226 της ΣΛΕΕ). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο πλαίσιο των ελεγκτικών καθηκόντων του, μπορεί να λαμβάνει αναφορές φυσικών ή νομικών προσώπων που έχουν την έδρα τους εντός της ΕΕ για παραβίαση των δικαιωμάτων του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων από ένα κράτος μέλος και να συγκροτεί μαζί με το Συμβούλιο εξεταστική επιτροπή (άρθρο 225 της ΣΛΕΕ). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει εξουσίες ελέγχου στον οικονομικό και το νομισματικό τομέα που λειτουργούν ως αντίβαρο στην ανεξαρτησία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Ο Πρόεδρος, ο Αντιπρόεδρος και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ πρέπει να εγκρίνονται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν διοριστούν από το Συμβούλιο. Ο Πρόεδρος της ΕΚΤ υποβάλλει την ετήσια έκθεση της τράπεζας στην ολομέλεια και συμμετέχει σε τακτικό διάλογο με την Επιτροπή Οικονομικής Πολιτικής του Κοινοβουλίου. 2.3.1.2δ. Εξουσία πολιτικής πρωτοβουλίας Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας, το οποίο όμως περιορίζεται στην ενέργεια του να καλεί την Επιτροπή να υποβάλλει συγκεκριμένες νομοθετικές προτάσεις στο Συμβούλιο που κρίνει αναγκαίες για την υλοποίηση των στόχων που ορίζουν οι συνθήκες (άρθρο 225 της ΣΛΕΕ). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει τη χρήση της μεταβατικής ρήτρας (γενική ρήτρα «γέφυρα», άρθρο 48 7 της ΣΕΕ) βάσει της οποίας δύναται να εγκριθούν πρωτοβουλίες με διαφορετική νομοθετική διαδικασία από εκείνη που ορίζουν οι συνθήκες. 2 06

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2 Το Κοινοβούλιο διαθέτει σημαντικά δικαιώματα πρωτοβουλίας και καθοριστικό ρόλο στην αναθεώρηση των συνθηκών, διαμορφώνοντας, προάγοντας ή/και εμποδίζοντας την ενοποιητική διαδικασία. Μπορεί να προτείνει σχέδια αναθεώρησης των συνθηκών σε ισότιμη βάση με τις κυβερνήσεις των κρατών μελών και την Επιτροπή. 2.3.1.2ε. Στενή συνεργασία με τα εθνικά κοινοβούλια Οι μεικτές κοινοβουλευτικές συνελεύσεις που οργανώνονται τακτικά επιτρέπουν την καλύτερη ενσωμάτωση των εθνικών προτεραιοτήτων στις αποφάσεις του Κοινοβουλίου (Βλ. ενότητα «Διακοινοβουλευτική Συνεργασία στην ΕΕ») Κάθε πολίτης μπορεί να παρακολουθήσει τις συνεδριάσεις του ΕΚ: www.europarltv.europa.eu/el 2.3.2 Ευρωπαϊκή Επιτροπή: προάγοντας το κοινό συμφέρον Νομικό πλαίσιο: Άρθρα 17 ΣΕΕ και 244-250 ΣΛΕΕ Αριθμός μελών: 28 (ένα από κάθε κράτος μέλος) Θητεία: πέντε έτη Καθήκοντα: Νομοθετικής πρωτοβουλίας, εκτελεστικά, ελεγκτικά και διεθνούς εκπροσώπησης Ιστοσελίδα: ec.europa.eu 2.3.2.1 Τα μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ο διορισμός τους Η Επιτροπή αποτελείται από 28 μέλη, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου της και των Αντιπροέδρων, ένας εκ των οποίων είναι ο Ύπατος εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας. Η Επιτροπή περιλαμβάνει έναν υπήκοο από κάθε κράτος μέλος. Τα μέλη της αποκαλούνται «Επίτροποι». Αρχικώς η Συνθήκη της Λισαβόνας προέβλεπε ότι μετά το 2014, ο αριθμός των μελών της Επιτροπής θα μειωνόταν και θα αντιστοιχούσε με τα δύο τρίτα των κρατών μελών. Οι Επίτροποι θα ορίζονταν με βάση ένα σύστημα ισότιμης εναλλαγής βάσει ομόφωνης απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ωστόσο, εξ αιτίας των αντιρρήσεων ορισμένων κρατών μελών (Ιρλανδία), το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 22 Μαΐου 2013 υιοθετεί επισήμως την αρχή της διατήρησης ενός Επιτρόπου ανά κράτος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να συζητήσει και πάλι το ενδεχόμενο της μείωσης του μεγέθους της πριν από την προσχώρηση του 30 ου κράτους στην EE. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο λαμβάνοντας υπ' όψιν τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών προτείνει έναν υποψήφιο για το αξίωμα του Προέδρου της Επιτροπής, ο οποίος εκλέγεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Με σύσταση που εκδίδει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλεί τα πολιτικά κόμματα να προτείνουν υποψήφιο Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις επόμενες ευρωεκλογές και να κοινοποιήσουν σε ποιαν ευρωπαϊκή πολιτική παράταξη ανήκουν. Τα κράτη μέλη υποβάλλουν τις προτάσεις τους για τα υπόλοιπα μέλη της Επιτροπής και το Συμβούλιο, σε κοινή συμφωνία με τον εκλεγέντα πρόεδρο, και καταρτίζει τον κατάλογο των υπόλοιπων Επιτρόπων. Στη συνέχεια, η Επιτροπή ως «σώμα», συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου και του Ύπατου εκπροσώπου για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας υπόκεινται σε ψήφο έγκρισης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Βάσει της έγκρισης αυτής, η Επιτροπή διορίζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για περίοδο πέντε ετών. Ωστόσο, η Επιτροπή είναι πολιτικά υπόλογη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο μπορεί να εγκρίνει πρόταση δυσπιστίας. Στο πλαίσιο αυτό, συμμετέχει στις εργασίες του Κοινοβουλίου, όπου οφείλει να απαντά σε προφορικές και γραπτές ερωτήσεις που υποβάλλονται από τα μέλη του Κοινοβουλίου όσον αφορά στις νομοθετικές προτάσεις που υποβάλλει και την εφαρμογή των πολιτικών της Ένωσης (άρθρο 17 της ΣΛΕΕ). Μέχρι σήμερα καμία από τις οκτώ προτάσεις δυσπιστίας που υποβλήθηκαν από το Κοινοβούλιο δεν έχει εγκριθεί. Το 1999, η Επιτροπή Santer παραιτήθηκε προτού το Κοινοβούλιο την υποχρεώσει να το πράξει. 2.3.2.2. Αρμοδιότητες 2.3.2.2α. Δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας Η Επιτροπή διατηρεί κατά κανόνα το «προνόμιο» της νομοθετικής πρωτοβουλίας και, ως εκ τούτου, αποτελεί την κινητήριο δύναμη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Επιτροπή δε νομοθετεί, παρά μόνον διατυπώνει νομοθετικές προτάσεις, για την υιοθέτηση των οποίων αποφασίζουν ανά περίπτωση το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Υποβάλλει προτάσεις: 2 07

2 η Ενότητα - είτε με δική της πρωτοβουλία για την εκπλήρωση ενός εκ των στόχων που ορίζονται στις συνθήκες - είτε μετά από σχετικό αίτημα άλλου ευρωπαϊκού θεσμικού οργάνου, ενός κράτους μέλους ή ακόμη και ομάδας ευρωπαίων πολιτών (ευρωπαϊκή πρωτοβουλία πολιτών). Η Συνθήκη της Λισαβόνας παρέχει για πρώτη φορά τη δυνατότητα στους ευρωπαίους πολίτες να χαράξουν την ευρωπαϊκή ατζέντα. Ένα εκατομμύριο ευρωπαίων πολιτών από τουλάχιστον 7 από τα 28 κράτη μέλη μπορούν να καλέσουν την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση σε τομείς που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Ένωσης (άρθρα 11 της ΣΕΕ & 24 της ΣΛΕΕ). Κάθε πολίτης μπορεί να ενημερωθεί για όλες τις πρωτοβουλίες των ευρωπαίων πολιτών στην ιστοσελίδα της Επιτροπής (ec.europa.eu). Πριν την υποβολή κάθε πρότασης, η Επιτροπή διενεργεί διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη και άλλα θεσμικά όργανα και συντάσσει έκθεση για τις εκτιμώμενες επιπτώσεις της νομοθετικής πρότασης. Οι νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής υπόκεινται στον έλεγχο των εθνικών κοινοβουλίων, όσον αφορά στην τήρηση των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας (Βλ. ενότητα «Ο νέος ευρωπαϊκός ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων»). Κατά συνέπεια, η Επιτροπή μπορεί να υποβάλλει προτάσεις μόνον εφόσον η ανάληψη δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει καλύτερα αποτελέσματα απ ότι σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο και είναι ανάλογη με την επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων. 2.3.2.2β. Έλεγχος εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου Η Επιτροπή ως θεματοφύλακας των συνθηκών μεριμνά για την τήρηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, επιβλέπει και ελέγχει την ορθή εφαρμογή και συμμόρφωση των κρατών μελών με το ευρωπαϊκό δίκαιο (Βλ. στην ίδια ενότητα 2.5.2.). Η Επιτροπή υποβάλλει ετησίως έκθεση για την εφαρμογή και την εκτέλεση της νομοθεσίας στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και παρέχει πληροφορίες, εφόσον της ζητηθούν, τόσο στο Κοινοβούλιο όσο και στο Διαμεσολαβητή. Η Επιτροπή έχει το δικαίωμα να κινεί διαδικασίες επί παραβάσει κατά των κρατών μελών εφόσον παραβιάζουν τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων κατά την εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου. 2.3.2.2γ. Εκτελεστικές αρμοδιότητες Η Επιτροπή, ως εκτελεστικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιβλέπει και συνεργάζεται στενά με τα κράτη μέλη για τη διαχείριση ζητημάτων εφαρµογής και τη βελτίωση και προσαρμογή υφιστάμενης νομοθεσίας, διασφαλίζοντας την αποτελεσματική και ορθή εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διενεργεί τακτικές αξιολογήσεις για να ελέγξει κατά πόσο οι πολιτικές και οι πρωτοβουλίες της ΕΕ επιτυγχάνουν τους επιδιωκόμενους στόχους και για να εντοπίσει τι μπορεί να βελτιωθεί στο μέλλον. Η Επιτροπή μπορεί να υιοθετεί εκτελεστικά μέτρα που αποσκοπούν στην ομοιόμορφη εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας από όλα τα κράτη μέλη. Το Κοινοβούλιο αλλά και τα κράτη μέλη ελέγχουν τα μέτρα αυτά ως προς το περιεχόμενο και το σεβασμό της αρχής της επικουρικότητας και της αναλογικότητας μέσω του συστήματος της επιτροπολογίας, δηλαδή μέσω επιτροπών εμπειρογνώμων (άρθρο 291 της ΣΛΕΕ). 2.3.2.2δ. Εκτέλεση του προϋπολογισμού Η Επιτροπή υποβάλλει πρόταση για το σχέδιο προϋπολογισμού στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Η Επιτροπή είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση και εκτέλεση του προϋπολογισμού σε συνεργασία με τα κράτη μέλη υπό τον έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου (άρθρο 317 της ΣΛΕΕ) (βλ. ενότητα «Ο προϋπολογισμός της ΕΕ»). 2.3.2.2ε. Εκπροσώπηση της Ένωσης σε διεθνές επίπεδο Η Επιτροπή εξασφαλίζει την εξωτερική εκπροσώπηση της Ένωσης. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας και αντιπρόεδρος της Επιτροπής είναι αρμόδιος για τις εξωτερικές υποθέσεις, ασκεί την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας της Ένωσης και συμβάλλει με τις προτάσεις του στον σχεδιασμό της πολιτικής αυτής, την οποία και εκτελεί ως εντολοδόχος του Συμβουλίου. Επικουρείται από τη νέα Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, η οποία συνεργάζεται με τις διπλωματικές υπηρεσίες των κρατών μελών και απαρτίζεται από υπαλλήλους του Συμβουλίου, της Επιτροπής καθώς και από αποσπασμένο προσωπικό των εθνικών διπλωματικών υπηρεσιών (άρθρο 27 της ΣΕΕ). 2 08

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2 Επιπλέον, η Επιτροπή διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην προώθηση των οικονομικών και πολιτικών προτεραιοτήτων της ΕΕ σε διεθνές επίπεδο, εκπροσωπώντας τη φωνή της Ένωσης σε διεθνείς οργανισμούς και φόρουμ όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) καθώς και στις ομάδες οι ομάδες G7/8, G20. 2.3.3. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: Το Συμβούλιο σε επίπεδο αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων Νομικό πλαίσιο: Άρθρα 15 ΣΕΕ και 235-243 ΣΛΕΕ Αριθμός μελών: 30 Καθήκοντα: Καθορίζει τους γενικούς πολιτικούς προσανατολισμούς της Ένωσης Ιστοσελίδα: european-council.europa.eu Η εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Από το 1974 και μετά: πρώτες άτυπες συναντήσεις των ηγετών της ΕΕ, οι οποίες χάραζαν την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992): αποκτά επίσημο καθεστώς. Συνθήκης της Λισαβόνας (2009): συγκαταλέγεται στα 7 θεσμικά όργανα της ΕΕ. 2.3.3.1 Τα μέλη και ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Η Συνθήκη της Λισαβόνας αναγνωρίζει το καθεστώς θεσμικού οργάνου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Oι αρμοδιότητές του καταγράφονται με σαφή τρόπο στις διατάξεις της ΣΛΕΕ. Ως θεσμικό όργανο υπόκεινται σε έλεγχο από το Δικαστήριο της ΕΕ. Θεσμοθετείται η θέση του Πρόεδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απαρτίζεται από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων των κρατών μελών, καθώς και από τον Πρόεδρό του και τον Πρόεδρο της Επιτροπής. Στις συνεδριάσεις συμμετέχει επίσης και ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου εκλέγουν τον Πρόεδρό του με ειδική πλειοψηφία για μια θητεία δυόμισι ετών που μπορεί να ανανεωθεί μία φορά. Σε περίπτωση κωλύματος ή σοβαρού παραπτώματος, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μπορεί να τερματίσει τη θητεία του Προέδρου του με την ίδια διαδικασία (άρθρο 15 της ΣΕΕ). Ο Πρόεδρος δεν μπορεί ταυτόχρονα να ασκεί εθνικό αξίωμα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνέρχεται, κατά κανόνα, 4 φορές ετησίως. Ο Πρόεδρος όμως δύναται να συγκαλέσει άτυπη ή έκτακτη σύνοδο για την αντιμετώπιση έκτακτων ζητημάτων που χρήζουν αποφάσεων σε ανώτατο επίπεδο π.χ. οικονομικά θέματα ή ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Οι προσεχείς σύνοδοι ανακοινώνονται στην επίσημη ιστοσελίδα του. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφασίζει με συναίνεση εκτός των περιπτώσεων που ορίζουν άλλως οι συνθήκες, όπως για παράδειγμα η εκλογή του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του διορισμού της Επιτροπής και του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Δικαίωμα ψήφου έχουν μόνον οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επικουρείται από τη Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου (άρθρα 235-236 της ΣΛΕΕ). 2.3.3.2 Αρμοδιότητες Καθορίζει την πολιτική ατζέντα της Ένωσης αλλά δεν έχει νομοθετική εξουσία. Παρέχει την αναγκαία ώθηση για την περαιτέρω ανάπτυξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης καθορίζοντας τους γενικούς πολιτικούς προσανατολισμούς και στρατηγικές προτεραιότητες της Ένωσης (άρθρο 15 της ΣΕΕ). Στο τέλος κάθε συνόδου κορυφής εκδίδονται τα «Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου», όπου καταγράφονται τα κυριότερα πορίσματα και οι αποφάσεις που λαμβάνονται κατά τη συνεδρίαση. Τα Συμπεράσματα προσδιορίζουν τα 2 09

2 η Ενότητα σημαντικότερα θέματα που πρέπει να εξεταστούν από το Συμβούλιο, δηλαδή τις συνθέσεις των υπουργών. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δύναται να ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις για ένα ιδιαίτερο δύσκολο θέμα ή μια ευκαιρία που αντιμετωπίζει η Ένωση (άρθρο 289 της ΣΛΕΕ). Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου εκπροσωπεί από κοινού με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας τα συμφέροντα της Ένωσης σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας (άρθρο 15 της ΣΕΕ). 2.3.3.3 Σύνοδος κορυφής της Ευρωζώνης Στις εργασίες της Συνόδου Κορυφής της ευρωζώνης συμμετέχουν οι αρχηγοί των κρατών ή κυβερνήσεων των κρατών μελών της ΕΕ με νόμισμα το ευρώ, ο Πρόεδρός της, ο Πρόεδρος της Επιτροπής και ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας προσκαλείται να συμμετάσχει. Παρομοίως, δύναται να προσκληθεί και ο Πρόεδρος της Ευρωομάδας και ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στις 12 Οκτωβρίου 2008, πραγματοποιήθηκε η πρώτη άτυπη Σύνοδος κορυφής των αρχηγών των κρατών ή κυβερνήσεων των μελών της ευρωζώνης, όπου ελήφθησαν σημαντικές αποφάσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους. Η ευρωομάδα πραγματοποιεί τις προπαρασκευαστικές εργασίες της Συνόδου Κορυφής για την ευρωζώνη (για περισσότερες πληροφορίες βλ. Ενότητα «Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), οικονομική διακυβέρνηση και κρίση»). 2.3.4 Συμβούλιο: εκπροσωπώντας τα συμφέροντα των εθνικών κυβερνήσεων Νομικό πλαίσιο: Άρθρα 16 ΣΕΕ και 237-243 ΣΛΕΕ Αριθμός μελών: 28 Καθήκοντα: Νομοθετικά, δημοσιονομικά και συντονιστικά Ιστοσελίδα: consilium.europa.eu 2.3.4.1 Τα μέλη και η σύνθεση του Συμβουλίου Το Συμβούλιο απαρτίζεται από έναν αντιπρόσωπο κάθε κράτους μέλους, δηλαδή, τον υπουργό που είναι αρμόδιος για ένα συγκεκριμένο τομέα, ο οποίος έχει την εξουσία να δεσμεύει την κυβέρνηση του κράτους μέλους το οποίο εκπροσωπεί και να ασκεί το δικαίωμα ψήφου (άρθρο 16 της ΣΕΕ). H προεδρία των συνθέσεων του Συμβουλίου, πλην της σύνθεσης των Εξωτερικών Υποθέσεων, ασκείται από τους αντιπροσώπους των κρατών μελών στο Συμβούλιο βάσει συστήματος ισότιμης εναλλαγής στο πλαίσιο της Προεδρίας εκ περιτροπής του Συμβουλίου (άρθρο 16 της ΣΕΕ). Το Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών διαθέτει μόνιμο πρόεδρο, τον Ύπατο Εκπρόσωπο για την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ. Οι κατευθυντήριες γραμμές της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης συνεχίζουν να καθορίζονται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Εναπόκειται στην αρμοδιότητα του Ύπατου Εκπροσώπου να εφαρμόσει τις αποφάσεις που εκδίδουν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο. Η Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών είναι υπεύθυνη για την προετοιμασία των εργασιών του Συμβουλίου. Οι συνθέσεις του Συμβουλίου σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας 1. Γενικές Υποθέσεις 2. Εξωτερικές Υποθέσεις 3. Οικονομικά και Δημοσιονομικά Θέματα 4. Δικαιοσύνη και Εσωτερικές Υποθέσεις (ΔΕΥ) 5. Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές 6. Ανταγωνιστικότητα (Εσωτερική Αγορά, Βιομηχανία, Έρευνα και Διάστημα) 7. Μεταφορές, Τηλεπικοινωνίες και Ενέργεια 8. Γεωργία και Αλιεία 9. Περιβάλλον 10. Παιδεία, Νεολαία, Πολιτισμός και Αθλητισμός 2 10

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2 2.3.4.2 Κανόνες ψηφοφορίας Το Συμβούλιο αποφασίζει κατά κανόνα με ειδική πλειοψηφία (άρθρο 16 της ΣΕΕ), σε πάνω από 40 τομείς, για ζητήματα που εμπίπτουν στους τομείς της μεταφορών, του ασύλου, της μετανάστευσης, των ελέγχων στα σύνορα, της δικαιοσύνης και ασφάλειας, της δημόσιας υγείας, της αστυνομικής συνεργασίας σε μη επιχειρησιακούς τομείς και της πολιτικής προστασίας. Οι διαδικαστικές αποφάσεις λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία. Η λήψη αποφάσεων με ομοφωνία στο Συμβούλιο συνεχίζει να αποτελεί τον κανόνα σε ζητήματα που έχουν «συνταγματικό χαρακτήρα», όπως ο διορισμός των μελών στα θεσμικά όργανα, η αναθεώρηση των Συνθηκών, η έναρξη διαπραγματεύσεων για την προσχώρηση χώρας, το γλωσσικό καθεστώς, η ιδιότητα μέλους της Ένωσης, καθώς και σε ευαίσθητους τομείς για τα κράτη μέλη, όπως η ΚΕΠΠΑ, η κοινωνική ασφάλιση και η κοινωνική προστασία, η φορολογία, τα οικονομικά θέματα της Ένωσης καθώς και η επιχειρησιακή αστυνομική συνεργασία. Στη ψηφοφορία του Συμβουλίου συμμετέχει μόνον ο υπουργός κάθε κράτους μέλους (άρθρα 238-242 της ΣΛΕΕ). Από την 1 η Νοεμβρίου 2004 έως την 1 η Νοεμβρίου 2014: εφαρμόζεται το σύστημα στάθμισης των ψήφων που προβλέπει η συνθήκη της Νίκαιας, βάσει του οποίου ορίζεται ο αριθμός των ψήφων κάθε κράτους μέλους και ο οποίος προκύπτει λαμβάνοντας υπ' όψιν τα δημογραφικά στοιχεία κάθε κράτους αλλά και την εκπροσώπηση των κρατών με μικρό πληθυσμό. Σύμφωνα με στάθμιση, η ειδική πλειοψηφία επιτυγχάνεται μόνον όταν συγκεντρωθούν τουλάχιστον 260 από τις 352 ψήφους. Η Συνθήκη της Λισαβόνας προσθέτει ένα δημογραφικό κριτήριο σύμφωνα με το οποίο κάθε κράτος μέλος δύναται να ζητήσει να εξακριβωθεί ότι η ειδική πλειοψηφία αντιπροσωπεύει ποσοστό τουλάχιστον 62% του πληθυσμού της Ένωσης. Σε διαφορετική περίπτωση, το Συμβούλιο δε θεσπίζει την πράξη. Η μειοψηφία αρνησικυρίας πρέπει να συγκεντρώνει 91 ψήφους ή 38% του πληθυσμού της Ένωσης. Από την 1 η Νοεμβρίου 2014 και μετά: Ως ειδική πλειοψηφία ορίζεται η επίτευξη διπλής πλειοψηφίας των κρατών και του πληθυσμού, δηλαδή μόνον εφόσον συγκεντρωθεί ποσοστό τουλάχιστον 55% των μελών του Συμβουλίου, το οποίο περιλαμβάνει τουλάχιστον 15 κράτη μέλη που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της Ένωσης (άρθρα 16 της ΣΕΕ και 238 της ΣΛΕΕ). Κατανομή των ψήφων ανά κράτος Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο 29 Ισπανία, Πολωνία 27 Ρουμανία 14 Κάτω Χώρες 13 Βέλγιο, Τσεχική Δημοκρατία, Ελλάδα, 12 Ουγγαρία, Πορτογαλία Βουλγαρία, Αυστρία, Σουηδία 10 Δανία, Ιρλανδία, Κροατία, Λιθουανία, Σλοβακία, Φινλανδία Κύπρος, Εσθονία, Λεττονία, Λουξεμβούργο, Σλοβενία Μάλτα 3 ΣΥΝΟΛΟ 352 2.3.4.3. Αρμοδιότητες 2.3.4.3α Νομοθετικά καθήκοντα Το Συμβούλιο εκδίδει νομοθετικές πράξεις κατά κανόνα σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, δηλαδή σε «συναπόφαση» με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και προτάσει της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το Συμβούλιο συνέρχεται δημοσίως όταν συσκέπτεται και ψηφίζει επί σχεδίου νομοθετικής πράξης. Κάθε πολίτης μπορεί να παρακολουθήσει ζωντανά τις εργασίες του Συμβουλίου στην ακόλουθη ιστοσελίδα: video.consilium.europa.eu Οι συζητήσεις για μη νομοθετικές πράξεις, όπως παραδείγματος χάριν για ζητήματα του τομέα εξωτερικών υποθέσεων, δεν είναι δημόσιες. Ωστόσο, μετά από τις συνόδους του Συμβουλίου ακολουθούν ανακοινώσεις σχετικά με τα αποτελέσματα των συζητήσεων. 2.3.4.3β Δημοσιονομικά καθήκοντα Το Συμβούλιο από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο και τον ετήσιο προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρο 314 της ΣΛΕΕ). 2.3.4.3γ Πολιτικά και συντονιστικά καθήκοντα Συντονίζει τις πολιτικές των κρατών μελών. Το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων εξασφαλίζει τη συνοχή των εργασιών των διαφόρων συνθέσεων του Συμβουλίου και προετοιμάζει τις συνόδους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. 7 4 2 11

2 η Ενότητα Το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων διαμορφώνει την εξωτερική δράση της Ένωσης σύμφωνα με τις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές που καθορίζει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και διασφαλίζει τη συνοχή της δράσης της Ένωσης. Οι υπουργοί εξωτερικών συνεδριάζουν συνήθως μια φορά το μήνα στο Συμβούλιο εξωτερικών υποθέσεων. Οι υπουργοί οικονομίας και οικονομικών συνεδριάζουν μια φορά το μήνα στο πλαίσιο του Συμβουλίου που εξετάζει τα οικονομικά και δημοσιονομικά ζητήματα και αποκαλείται Συμβούλιο Ecofin. Είναι όμως ενιαίο, υπό την έννοια ότι ανεξάρτητα από τη σύνθεσή του, εκδίδει πάντα απόφαση «του Συμβουλίου», χωρίς να γίνεται αναφορά στη σύνθεσή του. Το Συμβούλιο μεριμνά για τη διασφάλιση της θέσης του ευρώ στο διεθνές νομισματικό σύστημα και, προς το σκοπό αυτό, καθορίζει κοινές θέσεις στο πλαίσιο διεθνών οικονομικών οργανισμών και διασκέψεων για ζητήματα μείζονος ενδιαφέροντος για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση. Το Συμβούλιο συνάπτει, εξ ονόματος της Ένωσης, διεθνείς συμφωνίες. 2.3.5 Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Το όργανο ερμηνείας και τήρησης του νόμου Νομικό πλαίσιο: Άρθρα 19 ΣΕΕ και 251-281 ΣΛΕΕ Αριθμός μελών: 28 δικαστές και 8 γενικοί εισαγγελείς (Δικαστήριο), 28 δικαστές (Γενικό Δικαστήριο), 7 δικαστές (Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης) Καθήκοντα: Μεριμνά για την τήρηση του δικαίου κατά την ερμηνεία και την εφαρμογή των συνθηκών. Ιστοσελίδα: curia.europa.eu 2.3.5.1 Αρμοδιότητες του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το Δικαστήριο της ΕΕ είναι επιφορτισμένο με την τήρηση και την ορθή ερμηνεία του ευρωπαϊκού δικαίου σε κάθε κράτος μέλος. Προς το σκοπό αυτό, διαθέτει συγκεκριμένες δικαιοδοτικές αρμοδιότητες. Ερμηνεία του ευρωπαϊκού δικαίου - κατόπιν υποβολής αιτήσεως εκ μέρους των εθνικών δικαστών Η νομολογία του Δικαστηρίου συγκαταλέγεται σε μια από τις πηγές του ευρωπαϊκού δικαίου, γεγονός που υποδηλώνει τον καθοριστικό ρόλο που έχει διαδραματίσει το Δικαστήριο στη λειτουργία και την εξέλιξη του ευρωπαϊκού οικοδομήματος μέσω των αποφάσεων που εκδίδει για την ερμηνεία των συνθηκών αλλά και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Η ορθή εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σε εθνικό επίπεδο είναι πρωτίστως αρμοδιότητα των εθνικών δικαστηρίων κάθε κράτους. Προς αποφυγή όμως της απόδοσης διαφοροποιημένων ερμηνειών στην εκάστοτε ευρωπαϊκή διάταξη από τα εθνικά δικαστήρια, η «διαδικασία έκδοσης προδικαστικής απόφασης» θεσμοθετεί την επικοινωνία του Δικαστηρίου με κάθε εθνικό δικαστήριο, το οποίο δύναται να ζητήσει διευκρινίσεις ως προς την ερμηνεία των συνθηκών ή την ερμηνεία και το κύρος μιας ευρωπαϊκής νομοθετικής πράξης (άρθρο 267 της ΣΛΕΕ). Έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ελέγχει τη νομιμότητα των νομοθετικών και μη πράξεων των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων που παράγουν νομικά αποτελέσματα έναντι τρίτων. Είναι αρμόδιο να αποφαίνεται επί προσφυγών ακύρωσης, παράλειψης ή απευθείας από φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Το Δικαστήριο της ΕΕ, κατά τον έλεγχο της νομιμότητας των νομοθετικών πράξεων, αποκτά πλέον αρμοδιότητα για τη διαφύλαξη της προστασίας των δικαιωμάτων των ευρωπαίων πολιτών όπως αυτά καταγράφονται στο Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Κάθε ευρωπαίος πολίτης ή νομικό πρόσωπο, κράτος μέλος καθώς και ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο δύναται να προσφύγει στο Δικαστήριο είτε γιατί μια πράξη της Ένωσης παραβιάζει το Χάρτη (προσφυγή ακύρωσης) είτε γιατί ένα ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο παρέλειψε να δράσει (προσφυγή επί παραλείψει) (άρθρα 263-265 της ΣΛΕΕ). 2 12

Οδηγός: Το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας 2 Είδη προσφυγών Από ποιον ασκούνται; Αντικείμενο προσφυγής Προσφυγή ακύρωσης Προσφυγή επί παραλείψει Ευθεία Προσφυγή Τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο ή την Επιτροπή Τα κράτη μέλη, τα άλλα θεσμικά όργανα της Ένωσης και, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, ιδιώτες ή εταιρείες Απευθείας από φυσικά ή νομικά πρόσωπα Η ακύρωση πράξεων που παραβιάζουν τις συνθήκες ή άλλο ευρωπαϊκό κανόνα ή λόγω αναρμοδιότητος ή λόγω καταχρήσεως εξουσίας ενός θεσμικού οργάνου. Περιπτώσεις που τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα παραλείπουν να λάβουν συγκεκριμένες αποφάσεις, όπως ορίζεται στις συνθήκες. Αίτηση αποζημίωσης για ζημία λόγω πράξης ή παράλειψης της Ένωσης. 2.3.6 Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα: Το όργανο του ευρώ Νομικό πλαίσιο: άρθρα 127-133, 282-284 ΣΛΕΕ, Καταστατικό του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Πρωτόκολλο 4 ΣΛΕΕ) Αριθμός μελών: Διοικητές των 17 κεντρικών τραπεζών των χωρών της ευρωζώνης και 6 μέλη της Εκτελεστική Επιτροπή Καθήκοντα: Διαχείριση του ευρώ και της νομισματικής πολιτικής της ευρωζώνης Ιστοσελίδα: www.ecb.europa.eu 2.3.6.1 Η οργάνωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Από την 1 η Ιανουαρίου 1999 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είναι υπεύθυνη για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ (Ευρωσύστημα). Τα κράτη μέλη τα οποία δεν έχουν ως νόμισμα το ευρώ, καθώς και οι κεντρικές τους τράπεζες, διατηρούν τις αρμοδιότητές τους στο νομισματικό τομέα. 2.3.6.2 Αρμοδιότητες Έκδοση τραπεζογραμματίων ευρώ Καθορισμός υποχρεωτικών ελάχιστων διαθεσίμων που πρέπει να διατηρούν τα πιστωτικά ιδρύματα της ευρωζώνης Καθορισμός των γενικών αρχών για πράξεις ανοικτής αγοράς και πιστωτικές εργασίες Συμβουλευτικές αρμοδιότητες Υποχρέωση υποβολής εκθέσεων Διεθνής εκπροσώπηση και συνεργασία Συλλογική στατιστικών δεδομένων 2.3.7. Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής Νομικό πλαίσιο: άρθρο 228 ΣΛΕΕ Καθήκοντα: Διερευνά καταγγελίες που υποβάλλονται από κάθε πολίτη της Ένωσης ή νομικό πρόσωπο Ιστοσελίδα: ombudsman.europa.eu 2 13