Η Επιστήµη της Μακροοικονοµικής Γιατί µερικές χώρες παρουσίασαν µεγάλη αύξηση των εισοδηµάτων τους κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα, ενώ άλλες έµειναν καταδικασµένες στη φτώχεια; Γιατί µερικές χώρες µαστίζονται από υψηλό πληθωρισµό ενώ σε άλλες οι τιµές είναι σταθερές; Γιατί όλες οι χώρες έχουν εµπειρίες από υφέσεις και οικονοµικές κρίσεις τις επαναλαµβανόµενες περιόδους µείωσης των εισοδηµάτων και αύξησης της ανεργίας και πως µπορούν τα µέτρα οικονοµικής πολιτικής να µειώσουν την εµφάνιση και τη σοβαρότητα τους; 1
Τι είναι η Μακροοικονοµική; Είναι η µελέτη της δοµής, της συµπεριφοράς και της απόδοσης της οικονοµίας σαν σύνολο. Στοχεύει στην ανάλυση και κατανόηση των κύριων προσδιοριστικών παραγόντων των βασικών οικονοµικών µεγεθών, όπως: - του προϊόντος, - της ανεργίας, - του πληθωρισµού, - κ.ο.κ. Επιδιώκει την µελέτη των παραπάνω τόσο: - στη βραχυχρόνια περίοδο (Short-run) όσο όµως και - στην µακροχρόνια περίοδο (Long-run). 2
Ενδιαφέρεται όµως και για το πως µια οικονοµία αντιδρά: - στις ασκούµενες οικονοµικές πολιτικές, - σε διαταραχές που προέρχονται τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς (demand and supply shocks) και που προκαλούν αστάθεια. Στα πλαίσια αυτά έχουν διαµορφωθεί ένα σύνολο µακροοικονοµικών θεωριών, που επιχειρούν να εξηγήσουν σε ένα ολοκληρωµένο και λογικά δοµηµένο πλαίσιο πώς λειτουργεί µια οικονοµία (υπόδειγµα). Το πλαίσιο αυτό αποτελεί την πλατφόρµα πάνω στην οποία η οικονοµική πολιτική σχεδιάζεται και ασκείται. 3
Πως σκέφτονται οι οικονοµολόγοι; Οι οικονοµολόγοι χρησιµοποιούν υποδείγµατα προκειµένου να κατανοήσουν τι συµβαίνει σε µια οικονοµία. Σε αυτό το σηµείο υπάρχουν δύο σηµαντικά σηµεία, που πρέπει να αποσαφηνισθούν, σχετικά µε τα υποδείγµατα που χρησιµοποιούν οι οικονοµολόγοι. Αυτά απαρτίζονται από: - ενδογενείς µεταβλητές: εκείνες οι µεταβλητές τις οποίες τα υποδείγµατα προσπαθούν να εξηγήσουν, και - εξωγενείς µεταβλητές: εκείνες οι µεταβλητές τις οποίες τα υποδείγµατα αντιµετωπίζουν σαν δεδοµένες. Το υπόδειγµα Προσφοράς και Ζήτησης Τιµή Προσφορά P * Q * Ζήτηση Ποσότητα 4
Το παραπάνω αποτελεί το πιο γνωστό οικονοµικό υπόδειγµα. Περιγράφει τις σχέσεις µεταξύ αγοραστών και πωλητών σε µια αγορά. Το σηµείο τοµής καλείται ισορροπία (equilibrium). Η εκκαθάριση των αγορών (market clearing) είναι µια διαδικασία στην οποία η αλληλόσυσχέτιση των αποφάσεων µεταξύ αυτών που προσφέρουν και εκείνων που ζητούν οδηγεί σε µια ισορροπία. Οι οικονοµολόγοι συνήθως υποθέτουν ότι η αγορά θα καταλήξει σε µια ισορροπία προσφοράς και ζήτησης η οποία καλείται διαδικασία εκκαθάρισης της αγοράς (market clearing process). Η υπόθεση ωστόσο ότι οι αγορές καθαρίζουν συνέχεια δεν είναι ρεαλιστική. Προκειµένου οι αγορές να καθαρίζουν συνέχεια θα έπρεπε οι τιµές να προσαρµόζονται στιγµιαία στις όποιες µεταβολές της προσφοράς ή/και της ζήτησης. Η µαρτυρία (εµπειρικά στοιχεία και παρατηρήσεις) όµως που υπάρχει υποδεικνύει ότι οι οι τιµές και οι µισθοί προσαρµόζονται συχνά βραδέως. Συµπέρασµα: Αν και τα υποδείγµατα στα οποία οι αγορές καθαρίζουν βασίζονται στην υπόθεση των πλήρως ευέλικτων τιµών (fully flexible prices) στην πραγµατικότητα κάποιες τιµές είναι δύσκαµπτες (sticky prices). Η ύπαρξη δύσκαµπτων τιµών οδηγεί σε αποτυχία εκκαθάρισης της αγοράς (market failure). 5
Έτσι λοιπόν, µε βάση την υπόθεση που τα διαφορετικά υποδείγµαταθεωρίες κάνουν σε σχέση µε την ταχύτητα προσαρµογής των τιµών, καθορίζονται µια σειρά άλλα πράγµατα, µεταξύ των οποίων και ο ρόλος της οικονοµικής πολιτικής. Γενικά οι οικονοµολόγοι τείνουν να συµφωνήσουν ότι: - στη βραχυχρόνια περίοδο, οι τιµές είναι σχετικά άκαµπτες, ενώ - στην µακροχρόνια περίοδο, οι τιµές είναι ευέλικτες. Η υπόθεση της σχετικής ακαµψίας των τιµών συνδέεται µε το Κεϋνσιανό οικονοµικό υπόδειγµα, ενώ η υπόθεση των ευέλικτων τιµών µε το Κλασσικό οικονοµικό υπόδειγµα. Η ακαµψία των τιµών στη βραχυχρόνια περίοδο, που οδηγεί σε αποτυχία εκκαθάρισης της αγοράς, αφήνει χώρο για την άσκηση αποτελεσµατικής οικονοµικής πολιτικής από την πλευρά της ζήτησης (demand-side policies). Η υπόθεση ωστόσο των ευέλικτων τιµών στην µακροχρόνια περίοδο και ελλέιψει άλλης ατέλειας αγοράς (π.χ. Ασυµµετρίας πληροφόρησης, εξωτερικοτήτων κ.ο.κ), δεν αφήνει χώρο για την άσκηση αποτελεσµατικής οικονοµικής πολιτικής από την πλευρά της ζήτησης. 6
Άρα συµπερασµατικά διακρίνουµε: Τη Βραχυχρόνια Περίοδο (short-run period): σχετικά άκαµπτες τιµές, σχετικά αποτελεσµατική οικονοµική πολιτική από την πλευρά της ζήτησης (effective demand management), σταθερή ποσότητα συντελεστών παραγωγής. Κεϋνσιανό υπόδειγµα (και παραλλαγές π.χ. Νεοκεϋνσιανοί κ.ο.κ.). (Keynesian model, New-Keynesians etc.) Την Μακροχρόνια Περίοδο (long-run period): πλήρως ευέλικτες τιµές, αναποτελεσµατική οικονοµική πολιτική από την πλευρά της ζήτησης (ineffective demand management), σταθερή ποσότητα συντελεστών παραγωγής. Κλασσικό υπόδειγµα (και παραλλαγές π.χ. Νεοκλασσικοί κ.ο.κ.). (Classical Economists, Monetarists etc.) Την πολύ Μακροχρόνια Περίοδο (very long-run period): Υποδείγµατα Οικονοµικής Μεγέθυνσης. Τεχνολογία. 7