ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΕΕ «Ορυκτός Πλούτος και Τοπικές Κοινωνίες» 13 Ιανουαρίου 2010 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ, ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΥΚΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ Γ. Μανούρης
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΏΝ ΕΠΙΠΤΏΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΚΟΙΝΟΥ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΏΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΚΟΙΝΟΥ Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΤΥΠΟΥΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΕΚΛΑΙΚΕΥΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΏΝ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΩΝ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Οιονεί τεκμήριο», περί προκλήσεως εκτεταμένων περιβαλλοντικών καταστροφών από εξορυκτικές δραστηριότητες, που διαμορφώνει τη γνώμη του κοινού Δημιουργία όξυνσης, αντίθεσης με τις τοπικές κοινωνίες, δικαστικές προσφυγές, αρνητικές γνωμοδοτήσεις του κοινού, δυσμενείς συνέπειες στην κοινωνική ειρήνη, την οικονομία και την ανάπτυξη Σε πολλές περιτπώσεις, οι αντιδράσεις δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και οφείλονται τόσο σε έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους εμπλεκομένους στην περιβαλλοντική αδειοδότηση όσο και στην έλλειψη κατανόησης βασικών στοιχείων των σχετικών θεμάτων. Αυτό ισχύει και για τις γνωμοδοτήσεις του κοινού. Προσπάθεια μείωσης των σχετικών προβλημάτων, με σύνθετη προσέγγιση
ΠΕΡΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΑ Γνωμοδοτήσεις συναρμοδίων υπηρεσιών και κοινού. Μη υποχρεωτικώς αποδεκτές από τη διοίκηση, επιβεβλημένη όμως η εξέτασή τους Γνωμοδότηση απαιτείται για λόγους δεοντολογικούς, για λόγους βελτίωσης των ΜΠΕ, για λόγους εφαρμογής της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» κ.ο.κ. Βασικό πρόβλημα, είναι η μη εξειδίκευση του κοινού σχετικά με τις ΜΠΕ Απαιτείται κατάλληλος «μετασχηματισμός». Η μη τεχνική έκθεση δεν λύνει το πρόβλημα. Μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον Καχυποψία κοινού και για άλλους λόγους Επιβάλλεται άρση /περιορισμός ό καχυποψίας καθώς και αδυναμίας κατανόησης των ΜΠΕ
ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΚΟΙΝΟΥ Οι μέθοδοι και οι τεχνικές εκτίμησης περιβαλλοντικών συνδέονται με την αξιοπιστία και πληρότητα ΜΠΕ. Δύο κατηγορίες. Για την πρώτη χρειάζονται εξειδικευμένες γνώσεις. Η χρησιμότητα αυτών, μόνο «εξ αντανακλάσεως μπορεί να γίνει κατανοητή από το κοινό. Εφαρμογή νέων τεχνολογιών μπορεί να περιορίσει το πρόβλημα της κατανόησης Για τη δύ δεύτερη όχι. Καθοριστικό ρόλο παίζουν οι νέες τεχνολογίες. Παραδείγματα: μη βαθμονομημένοι κατάλογοι, άλλοι πίνακες και μήτρες κυρίως μη αριθμητικού χαρακτήρα, τρισδιάστατα μοντέλα προσομοίωσης, videos, κ.λ.π. Καλύτερη κατανόηση η από το κοινό, υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι δεν θα προκύψουν προβλήματα σχετικά με την αξιοπιστία τους.
ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΚΟΙΝΟΥ Η αξιοπιστία των ΜΠΕ, εξαρτάται και από άλλους παράγοντες. Γενικά, οι παράγοντες που συμβάλλουν στην αξιοπιστία των μελετών, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν αυτοί, που αξιολογούνται μόνο από τους έχοντες ειδικές γνώσεις, δυνατότητα μερικής κατανόησης, έμμεση αξιολόγηση Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι παράγοντες που δεν χρειάζονται εξειδικευμένες γνώσεις για την αξιολόγησή τους. Στις περιπτώσεις αυτές, επιβάλλεται ενίσχυση της αξιοπιστίας. Παράδειγμα: Η άμεση ανταπόκριση στη χορήγηση πληροφοριών στο κοινό, από τη διοίκηση η/και τον κύριο του έργου αποτελούν χαρακτηριστικούς τρόπους ενίσχυσης της αξιοπιστίας και της εμπιστοσύνης των τοπικών κοινωνιών.
Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΤΥΠΟΥΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ Εκ των «ων ουκ άνευ», η εξέταση εναλλακτικών λύσεων και της μηδενικής συμπεριλαμβανομένης. Όλες πρέπει να εξετάζονται με τον ίδιο τρόπο και το ίδιο επίπεδο ανάλυσης και εμβάθυνσης, με την επιλεγόμενη λύση. Διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος, η εξέταση να γίνεται «για το θεαθήναι» και το κοινό να αντιδράσει ανάλογα με απολύτως αρνητική γνωμοδότηση. Το θέμα της παρακολούθησης (monitoring), είναι θέμα κρίσιμης σημασίας. Οδηγεί πλην άλλων, στη διόρθωση ΜΠΕ και ΕΠΟ. Το κοινό αισθάνεται περισσότερο ασφαλές, αφού υπάρχει η προοπτική διόρθωσης των αποκλίσεων, με αποτέλεσμα οι γνωμοδοτήσεις του να είναι πιθανόν ηπιότερες.
ΕΚΛΑΙΚΕΥΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΏΝ Με τις νέες τεχνολογίες αυξάνεται το εύρος και ο βαθμός κατανόησης των ΜΠΕ. Οι 3δ απεικονίσεις αποτελούν την τρισδιάστατη απεικόνιση του εδάφους, που είναι αντιληπτή από όλους Οι δορυφορικές εικόνες και η επεξεργασία τους, μπορούν να αποτυπώσουν με λεπτομέρεια την υπάρχουσα κατάσταση του περιβάλλοντος ρβ Η δυνατότητα κατασκευής, μέσω σχετικών προγραμμάτων Η/Υ, μοντέλων προσομοίωσης που αποτυπώνουν μελλοντικές μορφές του ιδίου χώρου, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για παρακολούθηση (π.χ. χ σκόνη λατομείου) Εν κατακλείδι, οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν σημαντική βοήθεια στα όργανα των Νομαρχιακών Συμβουλίων καθώς και στο κοινό
ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΩΝ Με θεσμοθετημένες θ και κατάλληλες λ προδιαγραφές, όχι μόνο ενισχύεται η εμπιστοσύνη του γνωμοδοτούντος κοινού, αλλά τις περισσότερες φορές επιτυγχάνεται μεγαλύτερος βαθμός κατανόησης των ΜΠΕ, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις, όπου κατά τη σύνταξη των προδιαγραφών, εκτιμήθηκε και ο παράγοντας της κατανόησης της μελέτης από μη ειδικούς. Προδιαγραφές πρέπει να θεσπιστούν και για τις γνωμοδοτήσεις, με ανάλογη ως άνω λογική. Για μια σειρά λόγων σε αυτή την περίπτωση, οι γνωμοδοτήσεις του κοινού, αναμένεται να είναι πιο αξιόπιστες και ολοκληρωμένες
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Πολύ σημαντικός παράγοντας η διοικητική πρακτική Άμεση παροχή ζητουμένων από το κοινό πληροφοριών ρ Ιδιαίτερα «ευαισθησία», σε αιτιάσεις του κοινού, εξέταση άμεση και εμπεριστατωμένη μ απάντηση. η Σε περιπτώσεις που οι αιτιάσεις δεν είναι προδήλως αβάσιμες, η αδειοδοτούσα αρχή, θα πρέπει να ζητά έγγραφες απόψεις του κυρίου του έργου για τα υπόψη θέματα Ιδιαίτερη προσοχή, κατά την διαχείριση κρίσιμων πτυχών της περιβαλλοντικής αδειοδότησης data bases, δημιουργία ιστοσελίδων κ.ο.κ Λήψη υπόψη γνωμών ειδικών που φέρουν την «έξωθεν καλή μαρτυρία», όταν οι γνώμες αυτές είναι απαραίτητες Διοικητικές ενέργειες, έστω και αν δεν προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Αποφασιστικός ο ρόλος του κυρίου του έργου Πρέπει να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την εκπόνηση αξιόπιστων μελετών Πρέπει να προσέχει ιδιαίτερα ευαίσθητα σημεία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης Σε κάθε περίπτωση να ακολουθεί με θρησκευτική ευλάβεια τύποις και ουσία τις θεσπισμένες προδιαγραφές Να μην υπεκφεύγει όταν καλείται να απαντήσει στις αιτιάσεις του κοινού Να μην ασκεί «πιέσεις» στις υπηρεσίες για την άνευ ετέρου συντόμευση των διαδικασιών Άμεση ενημέρωση, συμμετοχή σε δημόσιες συζητήσεις, χρήση νέων τεχνολογιών Κοινωνική ευθύνη
ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Πέραν των προαναφερθεισών παραγόντων που επηρεάζουν την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού, την καλύτερη ενημέρωσή του και τη διατύπωση ένεκα αυτών των λόγων, πιο εμπεριστατωμένων και αξιόπιστων γνωμοδοτήσεων, υπάρχουν και άλλοι, ορισμένοι των οποίων δεν γίνονται αμέσως αντιληπτοί, γιατί ασκούν έμμεση, πλην όμως αρκούντως σημαντική επίδραση στις γνωμοδοτήσεις. Παραδείγματα: έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και ανεπαρκείς προϊστάμενοι, μπορεί να δημιουργήσουν την εντύπωση μεροληπτικής διοικητικής συμπεριφοράς, που στρέφεται κατά των συμφερόντων των τοπικών κοινωνιών
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Αρνητικές γνωμοδοτήσεις του κοινού για εξορυκτικές δραστηριότητες, που σε πολλές περιπτώσεις δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Βασικές αιτίες έλλειψη εμπιστοσύνης και εξειδικευμένων γνώσεων Για τη βελτίωση της κατάστασης, θα πρέπει η στάση όλων των εμπλεκομένων ( διοίκηση, κύριος του έργου συναρμόδιες αρχές, άλλοι φορείς, ειδικοί που ζητείται η γνώμη κ.λ.π) ) χωριστά και σε συνεργασία με τους λοιπούς να αποβλέπει, αφενός μεν στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, αφετέρου δε στον περιορισμό της αδυναμίας κατανόησης των ΜΠΕ
Μεταξύ των τομέων που θα αναπτυχθούν οι δράσεις αυτές, περιλαμβάνονται οι τομείς των μεθόδων και τεχνικών εκτίμησης, της εν γένει αξιοπιστίας των ΜΠΕ, των εναλλακτικών λύσεων και της παρακολούθησης, της εκλαίκευσης των μελετών μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών, των προδιαγραφών των ΜΠΕ και των γνωμοδοτήσεων, της διοικητικής πρακτικής, της επάρκειας προσωπικού και της καταλληλότητας των προϊσταμένων των διοικητικών υπηρεσιών που διαχειρίζονται τα σχετικά θέματα, καθώς και η στάση και πρακτική του κυρίου του έργου. Συνεπώς όλοι οι παραπάνω εμπλεκόμενοι, πρέπει ο καθένας χωριστά, αλλά και σε συνεργασία μεταξύ τους, να αναπτύξουν κατάλληλες δραστηριότητες στους προαναφερθέντες τομείς. Οι δραστηριότητες αυτές, πολλές των οποίων μπορούν να θεσμοθετηθούν, πρέπει να τεθούν υπό την εποπτεία κατάλληλου μικτού εποπτικού οργάνου, προκειμένου να υπάρξει η απαραίτητη η εποπτεία και συντονισμός.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ