1 8 ο ΓΕΛ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Σχολικό έτος: 2012-2013 Προτεινόμενα θέματα στη Νεοελληνική Γλώσσα Γ τάξη Γενικού Λυκείου (για εξάσκηση και εμπέδωση της ύλης) Διδάσκουσα: Δέσποινα Παπαστάθη, ΠΕ02 ΚΕΙΜΕΝΟ: Μεσσιανισμός Όταν η δημοκρατία λειτουργεί ομαλά, και το κοινωνικό σύνολο δεν επηρεάζεται από καμιά ψύχωση, η λογική γίνεται ο αποφασιστικός παράγων για την εκτίμηση των πολιτικών προγραμμάτων και για την επιλογή των οργάνων της διοικήσεως. Κατά σοφή δε οικονομία έχει γίνει δεκτό ότι η διάρκεια της τετραετίας είναι επαρκής, για να λειτουργήσει ορθολογικά η πολιτική κρίση των διοικούμενων. Ο μεσσιανισμός διεκδικεί την κατάργηση της κοινωνικής κρίσεως και αξιώνει την παράδοση άνευ όρων, μονοπωλώντας υπέρ ενός ατόμου και την κρίση και τα μέσα για την αντιμετώπιση και τη λύση των προβλημάτων της δημόσιας ζωής. Δύο είναι οι κύριες μορφές του μεσσιανισμού, ο μυστικιστικός και ο δικτατορικός. Για να ευνοηθεί ο μεσσιανισμός απαιτείται μειωμένη δύναμη αντιστάσεως της ορθής κρίσεως και όταν ο ψύχραιμος κοινωνικός ορθολογισμός υποχωρεί, τείνει να καταλάβει τις θέσεις που εκκενούνται, ο κοινωνικός μυστικισμός. Ο κοινωνικός μυστικισμός είναι κατάσταση συγγενική με τη μοιρολατρία υπό την έννοια μίας εκούσιας απαλλοτριώσεως της συλλογικής πολιτικής ευθύνης υπέρ του ενός. Στην περίπτωση του μυστικιστικού μεσσιανισμού το κοινωνικό σύνολο αυτοπαραδίδεται με τον δημοκρατικό οπλισμό του, ο οποίος ταχύτατα απορρίπτεται στα άχρηστα. Στην περίπτωση του δικτατορικού μεσσιανισμού το κοινωνικό σύνολο και οι θεσμοί του κατακτώνται με τη βία, αλλά η πρακτική συνέχεια και στις δύο περιπτώσεις είναι ταυτόσημη. Η δημοκρατία αποπνίγεται και στη θέση της υποκαθίσταται η δικτατορία. Οι μεσσίες και οι δικτάτορες είναι πλασμένοι από την ίδια ύλη. Στην καλύτερη περίπτωση είναι σφετεριστές των δημοκρατικών δικαιωμάτων του λαού, στη χειρότερη και συνηθέστερη, είναι πολιτικοί τυχοδιώκτες. «Καλύτερη» πρέπει να θεωρηθεί η περίπτωση της αυτόβουλης από μέρους του λαού, εκχωρήσεως των δημοκρατικών του δικαιωμάτων η χαρακτηριστικότερη περίπτωση κοινωνικής ψυχώσεως οπότε έχουμε το φαινόμενο του κοινωνικού μυστικισμού στη νοσηρότερή του εκδήλωση. Η ψυχολογική ιδιοσυστασία των μεσσιών δε διαφέρει και πολύ από την ιδιοσυστασία των δικτατόρων. Αν οι μεσσίες εκμεταλλεύονται ή δημιουργούν την κοινωνική ψύχωση που ευνοεί την προβολή τους, ουσιαστικά δεν αποβλέπουν παρά στη μονοκρατορική άσκηση της εξουσίας, οποιαδήποτε κι αν είναι τα ενδιάμεσα στάδια για την κατάκτησή της. Οι υποψήφιοι δικτάτορες στον ίδιο αντικειμενικό σκοπό αποβλέπουν, μόνο που είναι πιο αδίστακτοι στην πραγμάτωση του σκοπού αυτού. Το γεγονός ότι η δημοκρατία παρέχει όλες τις δυνατότητες για την πολιτική επιβολή μίας προσωπικότητας, αρκεί για ν αφαιρέσει απ οποιαδήποτε
2 απόπειρα ανώμαλης ανόδου στην αρχή το ηθικό της έρεισμα, μετατάσσοντάς την στον πολιτικό τυχοδιωκτισμό. (..) Ο μεσσιανισμός είναι παραγωγός και παράγωγο των ψυχώσεων. Μπορεί, δηλαδή, και να επηρεάσει την κοινωνική ψυχολογία αλλά και να αναδυθεί ως συνέπεια της ομαδικής υστερίας, σαν αντίδοτο σ ό,τι η υστερία αυτή προεξοφλεί ως απειλή ή ως κίνδυνο. Η εμφάνιση του μεσσιανισμού, εκτός του ότι ανταποκρίνεται σε νοσηρές κοινωνικές ή πολιτικές καταστάσεις, προϋποθέτει και μία ροπή του κοινωνικού συνόλου που χαρακτηρίζει πρακτικές κοινωνικές ανάγκες που πειθαρχούν στη δική τους λογική που ακολουθεί μια κοίτη καθορισμένη από την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας: πουθενά δεν έχει σημειωθεί αντιστροφή του ρεύματος. Ό,τι δίνει την εντύπωση αντιστροφής είναι μονάχα ευφυής σκηνογραφία η οποία όμως δεν αντέχει στην πρώτη δυνατή ριπή. Οι μεσσιανισμοί είναι επικινδυνότατες παρενθέσεις στην ομαλή πολιτική ζωή των λαών, ακριβώς διότι, για να ασκήσουν τη γοητεία τους, χρειάζονται την παραπλανητική σκηνογραφία που θολώνει πρόσκαιρα την ορθή κοινωνική κρίση. Αλλά μέσα σ αυτό το πρόσκαιρα υπάρχει μεγάλος χώρος για την περιπέτεια. (Αιμ. Χουρμούζιος, απόσπασμα) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: Α) Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. (Μόρια 25) Η ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας είναι ο βασικότερος παράγοντας για να αποτελέσει η λογική εφαλτήριο κριτικής της πολιτικής πραγματικότητας. Σε αντίθετη περίπτωση αναδεικνύεται ο μεσσιανισμός, ο οποίος καταργεί την κοινωνική κρίση και χειραγωγεί πνευματικά το άτομο. Οι μορφές του είναι δύο: ο μυστικιστικός και ο δικτατορικός. Ο πρώτος συγγενεύει με τη μοιρολατρία, ενώ ο δεύτερος είναι συναφής με τη βία. Σκοπός και των δύο αποτελεί η κατάπνιξη της δημοκρατίας. Γι αυτό το λόγο μεσσίες και δικτάτορες είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, καθώς και οι δύο σφετερίζονται τα δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών. Σκοπός τους είναι η μονοκρατορική άσκηση της εξουσίας με κάθε μέσο. Τέλος ο μεσσιανισμός είναι αποτέλεσμα και γενεσιουργός αιτία των ψυχώσεων, επηρεάζοντας την κοινωνική ψυχολογία και δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του κοινωνικού κομφορμισμού. Β1) Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων το νόημα της ακόλουθης πρότασης: «Ο μεσσιανισμός είναι παραγωγός και παράγωγο των ψυχώσεων». (Μόρια 10) Ο μεσσιανισμός είναι παραγωγός και παράγωγο των ψυχώσεων. Σκοπός του αποτελεί η άμβλυνση της κριτικής σκέψης του ατόμου και ευρύτερα του κοινωνικού συνόλου. Έτσι δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη ψυχωτικών καταστάσεων και την εξάπλωση του φαινομένου του κοινωνικού κομφορμισμού. Απ την άλλη πλευρά αποτελεί ο ίδιος γέννημα των ψυχωτικών αυτών φαινομένων, καθώς η εμφάνιση μαζικής υστερίας και η ανάπτυξη της ψυχολογίας του όχλου μέσα σ ένα κοινωνικό σύνολο, ευνοεί την εμφάνιση ποικίλων «μεσσιών». Πρόκειται λοιπόν για ένα φαυλεπίφαυλο κύκλο.
3 Β2) Σε ποιο κειμενικό είδος ανήκει το εξεταζόμενο απόσπασμα; Ποια κύρια χαρακτηριστικά του μπορείτε να εντοπίσετε; Το εξεταζόμενο απόσπασμα είναι ένα δοκίμιο πειθούς. Βασικό χαρακτηριστικό του είδους αποτελεί η οργανωμένη δομή του: πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος. Σκοπός του δοκιμιογράφου είναι να πείσει αλλά και να πληροφορήσει τον αναγνώστη σχετικά με το φαινόμενο το οποίο πραγματεύεται. Η καλλιέπεια καθώς και η συνοχή που διακρίνει τις παραγράφους μεταξύ τους αλλά και τα σχόλια των παραγράφων για την καθεμιά χωριστά, συμπληρώνουν την εικόνα του συγκεκριμένου κειμενικού είδους. Β3) Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Η τέταρτη παράγραφος του κειμένου αναπτύσσεται με παραγωγή. Στην αρχή αναφέρεται το θέμα, το γενικό, δηλαδή η σχέση του μεσσιανισμού με τις ψυχώσεις και στη συνέχεια αναπτύσσεται διεξοδικά το θέμα, ακολουθεί δηλαδή το ειδικό. Β4) Πως οργανώνεται η δεύτερη παράγραφος του κειμένου; Η δεύτερη παράγραφος του κειμένου αναπτύσσεται με διαίρεση. Στην θεματική περίοδο της παραγράφου αναφέρεται η διαιρετέα έννοια: μεσσιανισμός και τα μέλη της διαίρεσης: μυστικιστικός, δικτατορικός. Στα σχόλια της παραγράφου αναπτύσσονται τα μέλη της διαίρεσης το καθένα χωριστά. Η διαιρετική βάση πάνω στην οποία γίνεται η διαίρεση αυτή είναι η έννοια «μορφές». Β5) Να γράψετε ένα συνώνυμο για την καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις: σφετεριστές, ιδιοσυστασία, διαφέρει, αποβλέπουν, επιβολή (από την τρίτη παράγραφο του κειμένου). Ιδιοσυστασία Διαφέρει Αποβλέπουν Σφετεριστές Επιβολή Συνώνυμα Ιδιοσυγκρασία Διαφοροποιείται Στοχεύουν Καταπατητές Επικράτηση
4 Β6) Να εντοπίσετε δύο παραδείγματα μεταφορικού λόγου μέσα στο κείμενο. 1 ο παράδειγμα: Οι μεσσίες και οι δικτάτορες είναι πλασμένοι από την ίδια ύλη. 2 ο παράδειγμα: Ό,τι δίνει την εντύπωση αντιστροφής είναι μονάχα ευφυής σκηνογραφία η οποία όμως δεν αντέχει στην πρώτη δυνατή ριπή. Γ) Πολλοί είναι σήμερα εκείνοι που επισημαίνουν τους κινδύνους που κρύβει η έξαρση και αναβίωση δογματικών ιδεολογιών που διακρίνονται από έντονο φανατισμό για την ύπαρξη της δημοκρατίας. Κατά πόσο πιστεύετε ότι κινδυνεύει η δημοκρατία από την ανάπτυξη και καθιέρωση φανατιστικών ιδεολογιών; Τι έχετε ως νέοι να προτείνετε για την αντιμετώπιση του κινδύνου αυτού; Να αναπτυχθεί το παραπάνω θέμα σε ένα δοκίμιο πειθούς 500-600 λέξεων. (Μόρια 50) Τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα έχει συντελεστεί αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επιστημών που συνέβαλε στην άμβλυνση των δυσχερειών διαβίωσης του ανθρώπου και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Ωστόσο η ανέλιξη αυτή δε συμπορεύτηκε μ αντίστοιχη πνευματική και ηθική πρόοδο. Αντίθετα η εμφάνιση ιδεολογιών μ έντονα τα στοιχεία του φανατισμού προκαλεί δικαιολογημένες ανησυχίες αφού, όπως ήδη μας έχει διδάξει η ιστορική πραγματικότητα, έχουν τη δύναμη να δυναμιτίσουν τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αρχικά παρατηρούμε πως η απουσία ανθρωπιστικής παιδείας που θα εξασφαλίσει την ολόπλευρη πνευματική και ηθική ανάπτυξη του σύγχρονου νέου εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για το δημοκρατικό πολίτευμα. Η δημοκρατία απαιτεί πολίτες σκεπτόμενους, μ απόψεις, οξυμένη κριτική ικανότητα, φαντασία. Αυτά δεν είναι δυνατόν πάντοτε ν αναπτυχθούν στο σύγχρονο σχολείο που λειτουργεί υπό το κράτος της εντατικοποίησης και των γοργών ρυθμών μετάδοσης μιας πληθώρας εξειδικευμένων γνώσεων στους μαθητές. Επιπλέον η εισβολή της εικόνας στη ζωή του σημερινού νέου, έχει αμβλύνει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό την κριτική σκέψη του, καθιστώντας τον παθητικό δέκτη μηνυμάτων. Η παθητικοποίηση σε συνδυασμό με την προπαγάνδα, την ελλιπή πληροφόρηση ή ακόμα και την παραπληροφόρηση που πραγματοποιείται από τα ΜΜΕ συντείνουν στη διαμόρφωση ενός άβουλου και άλογου πολίτη, ο οποίος δεν είναι σε θέση να υποστηρίξει τις δημοκρατικές αξίες και ιδεώδη. Ο αμοραλισμός που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη πολιτική ζωή είναι δυνατόν να στραφεί ενάντια στο δημοκρατικό πολίτευμα. Η δημοκρατία στηρίζεται στην ισότητα, την ισοτιμία, την ισονομία, την αξιοκρατία ανάμεσα στους πολίτες. Είναι τρόπος ζωής εκτός από πολίτευμα και γι αυτό θίγεται άμεσα από την έλλειψη ήθους των λειτουργών της. Άλλωστε η έλλειψη ήθους από τους πολιτικούς, η ανάπτυξη του νεποτισμού, η αθέτηση υποσχέσεων, η δημαγωγική πολιτική, αίρουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στους πολιτικούς προάγοντας την κομματικοποίηση και το φανατισμό. Ο τεχνοκρατικός πολιτισμός αποπροσανατολίζει το άτομο από τις πραγματικές του ανάγκες και το κατευθύνει στην επίτευξη υλικών στόχων. Η προσήλωση του ατόμου στο σκοπό αυτό γίνεται πάθος, παίρνοντας συχνά διαστάσεις
5 ακραίες. Το αποτέλεσμα είναι ο περιορισμός του ελεύθερου χρόνου και η αδιαφορία για τις συλλογικές διαδικασίες. Αντίθετα το δημοκρατικό πολίτευμα στηρίζεται στο ενεργό και έμπρακτο ενδιαφέρον των πολιτών για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Ο ατομικισμός καθιστά το άτομο ανίκανο να λειτουργήσει συλλογικά. Η αδιαφορία του ατόμου για το συλλογικό συμφέρον και η προσήλωσή του στο ατομικό συμφέρον τον καθιστούν ανίκανο να ενδιαφερθεί για θεσμούς με κοινωνικό περιεχόμενο, όπως αυτός της δημοκρατίας. Παράλληλα η μαζοποίηση μετατρέπει το άτομο σε άλογη, χειραγωγούμενη μάζα. Ο σύγχρονος άνθρωπος χαρακτηρίζεται από άμβλυνση της κριτικής του ικανότητας, από απώλεια της ατομικότητάς του και των ιδιαίτερων στοιχείων της προσωπικότητάς του. Έτσι πλήττεται το δημοκρατικό πολίτευμα που απαιτεί άτομα αυτόφωτα, αυτοκαθοριζόμενα. Η σύγχρονη κρίση των ιδεολογιών οδηγεί το άτομο στην άκριτη υιοθέτηση αντιλήψεων που του προσφέρουν πνευματική θαλπωρή και ασφάλεια. Ο φανατισμός και η ένταξη σε περιθωριακές ομάδες αποτελεί συχνά διέξοδο των νέων στην υποκρισία και την αδιαφορία που συναντούν γύρω τους. Ωστόσο η δημοκρατία έχει ανάγκη από άτομα με υγιείς αντιλήψεις και με συλλογική συνείδηση. Προχωρώντας στην ανάλυσή μας παρατηρούμε πως ο κίνδυνος για την αλλοίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι τόσο μεγάλος και ορατός ώστε είναι ανάγκη να ληφθούν άμεσα μέτρα για την ελαχιστοποίησή του. Οι εκπρόσωποι των Μ.Μ.Ε. οφείλουν να τηρούν τους κανόνες δημοσιογραφικής δεοντολογίας και να προάγουν την ελεύθερη, έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση. Έτσι θα αποσοβηστεί ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης και της προπαγάνδας εις βάρος τόσο της δημοκρατίας, όσο και του ατόμου ειδικότερα. Η ύπαρξη ελεύθερων εκλογών απαιτεί: ανθρωπιστική παιδεία, κριτική ικανότητα, πνευματική ελευθερία, οικονομική ανεξαρτησία, απουσία βίας και καταναγκασμού, δυνατότητα σε κάθε πολίτη να ασκεί απρόσκοπτα και ανεμπόδιστα τα εκλογικά του δικαιώματα. Μ αυτόν τον τρόπο δεν θα επηρεάζεται η κρίση και η απόφαση του πολίτη από ποικίλα άνομα συχνά συμφέροντα. Μέσω του διαλόγου, θα επιτευχθεί απουσία φανατισμού και εμπάθειας και θα βρεθεί ειρηνικός τρόπος επίλυσης των διαφορών. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα εκείνο που προάγει το διάλογο ως μέσο επίλυσης των διαφορών τόσο ανάμεσα στα άτομα όσο και ανάμεσα στα κράτη. Ο σεβασμός στους θεσμούς, θα βοηθήσει στη διατήρηση της δημοκρατίας παρά την εναλλαγή των πολιτικών κυβερνήσεων. Ωστόσο απαιτείται εγρήγορση και συμμετοχή του πολίτη στα πολιτικά δρώμενα, ώστε να διαφυλαχθεί ο ρόλος των θεσμών. Συμπερασματικά καταλήγουμε στη διαπίστωση πως οι νέοι έχουν το ύψιστο χρέος να διαφυλάξουν όχι μόνο την ιστορική τους κληρονομιά, τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμά τους, αλλά να γίνουν οι θεματοφύλακες του μοναδικού πολιτεύματος που είναι δυνατόν να σεβαστεί τις ανθρώπινες ελευθερίες και δικαιώματα: της δημοκρατίας.