ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΤΡΩΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΙΕΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Χ. Αχίλλας, Ν. Μουσιόπουλος, Χ. Βλαχοκώστας, Γ. Μπανιάς, Ε. Σκερλετίδου Εργαστήριο Μετάδοσης Θερµότητας & Περιβαλλοντικής Μηχανικής, Α.Π.Θ., Θυρίδα 483, 54124 Θεσσαλονίκη, E-mail: achillas@aix.meng.auth.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπό της παρούσας εργασίας αποτελεί η ανάδειξη του σηµαντικότερου περιβαλλοντικού προβλήµατος σύµφωνα µε την άποψη των κατοίκων της Θεσσαλονίκης. Προς το σκοπό αυτό συµβάλλει η διεξαγωγή εκτενούς έρευνας όπου αποτυπώνεται ο βαθµός δυσαρέσκειας των πολιτών σε σχέση µε τα περιβαλλοντικά ζητήµατα, καθώς επίσης και η σχετική τους σηµαντικότητα. Από τη στατιστική επεξεργασία των απαντήσεων προκύπτει η ανάδειξη του κυκλοφοριακού ως το µείζον περιβαλλοντικό πρόβληµα στην περιοχή µελέτης. Η αναζήτηση µέτρων αντιµετώπισης αποτελεί ζήτηµα πρωταρχικής σηµασίας προκειµένου να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που επιφέρει στην ποιότητα ζωής των κατοίκων και στην περιβαλλοντική ποιότητα της Θεσσαλονίκης. Για το σκοπό αυτό πραγµατοποιείται καταγραφή των κυριότερων τρόπων αντιµετώπισης του εν λόγω προβλήµατος, καθώς και επιλογή των κατάλληλων κριτηρίων για τη λήψη βέλτιστης απόφασης αντιµετώπισής του. ASSESSMENT OF ABATEMENT STRATEGIES TO CONFRONT ENVIRONMENTAL PRESSURES IN THE GREATER THESSALONIKI AREA WITH THE USE OF MULTICRITERIA ANALYSIS Ch. Achillas, Ch. Vlachokostas, N. Moussiopoulos, G. Banias, E. Skerletidou Laboratory of Heat Transfer & Environmental Engineering, Aristotle University Thessaloniki, Box 483, 54124 Thessaloniki, Greece, E-mail: achillas@aix.meng.auth.gr ABSTRACT The paper aims to highlight the most important environmental pressure according to the views of residents in the Greater Thessaloniki Area, Greece. To this end, an extensive survey has been conducted reflecting the degree of public dissatisfaction regarding specific environmental issues, along with their relative weighting. From the responses statistical analysis, it becomes clear that traffic emerges as the most pressing environmental problem in the study area. The identification of available alternative measures to minimise the effects on quality of life and environmental status in Thessaloniki presents an issue of critical importance. Towards this direction, alternative strategies are recorded and assessed with the use of appropriately selected criteria.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ποιότητα του περιβάλλοντος αποτελεί αγαθό που συντελεί αδιαµφισβήτητα στην κοινωνική ευηµερία, τη δηµόσια υγεία και τη βιωσιµότητα µιας περιοχής. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια διαρκής υποβάθµιση του περιβάλλοντος. Την κύρια ευθύνη της συγκεκριµένης υποβάθµισης έχουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες επιδρούν αρνητικά, τόσο στον άνθρωπο, όσο και στο περιβάλλον, σε βαθµό που συχνά η κατάσταση χαρακτηρίζεται ως µη αναστρέψιµη και επεκτείνεται πέρα από τοπικά και εθνικά σύνορα και σε παγκόσµια κλίµακα. Σε τοπικό επίπεδο, οι ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζουν την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος ασκώντας πίεση σε διάφορες παραµέτρους που συνθέτουν την περιβαλλοντική του ποιότητα, οι οποίες γίνονται εντονότερες σε µεγάλα αστικά κέντρα όπου υφίσταται συσσώρευση πληθυσµού και εποµένως ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η περιβαλλοντική ποιότητα καθορίζεται από την ποιότητα του φυσικού, του δηµόσιου και του οικιακού περιβάλλοντος, που µε τη σειρά τους καθορίζονται από πλήθος άλλων παραγόντων. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι η ποιότητα του αέρα επηρεάζει ιδιαίτερα το φυσικό περιβάλλον, η κυκλοφορία, το επίπεδο θορύβου, τα αστικά απορρίµµατα, η χωροταξική διάταξη και το πράσινο επηρεάζουν το δηµόσιο περιβάλλον και η ποιότητα του πόσιµου νερού το οικιακό. Η υποβάθµιση όλων των παραπάνω επιφυλάσσει κινδύνους για τη δηµόσια υγεία και τη βιωσιµότητα των αστικών περιοχών. Ανεξάρτητα από την ένταση του προβλήµατος επιβάλλονται παρεµβάσεις για την πρόληψη και την αντιµετώπιση της υποβάθµισης της περιβαλλοντικής ποιότητας, έτσι ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος για τη δηµόσια υγεία, που αποτελεί το σηµαντικότερο όλων των προβληµάτων που δηµιουργεί η υποβάθµιση της ποιότητας του περιβάλλοντος. Όσο τα προβλήµατα που σχετίζονται µε την υποβάθµιση του περιβάλλοντος διογκώνονται και η έρευνα γύρω από τις δυσµενείς επιπτώσεις της καταλήγει σε συγκεκριµένα αποτελέσµατα που αφορούν στη δηµόσια υγεία αλλά και την ίδια τη ζωή του ανθρώπου, τόσο γίνεται κατανοητή και επιτακτική η ανάγκη να ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα προκειµένου να αποκατασταθεί η ποιότητα του περιβάλλοντος και να περιοριστούν τα προβλήµατα. Τις τελευταίες δεκαετίες η ανάπτυξη του οικολογικού κινήµατος και η αυξανόµενη ευαισθητοποίηση της ανθρωπότητας σε θέµατα περιβαλλοντικά έχουν ωθήσει κυβερνήσεις και παγκόσµιους οργανισµούς να εντείνουν τη συζήτηση γύρω από τα θέµατα αυτά και να αναζητήσουν τις απαραίτητες λύσεις. Η περιβαλλοντική πολιτική έχει µετατραπεί σε αναπόσπαστο τµήµα της γενικότερης πολιτικής κάθε κράτους. Πρωταρχικό σκοπό της παρούσας εργασίας αποτελεί η αποτύπωση της τρέχουσας περιβαλλοντικής ποιότητας στην Ευρύτερη Περιοχή της Θεσσαλονίκης (ΕΠΘ), µε την εκτίµηση της έντασης των περιβαλλοντικών παραµέτρων που τη συνθέτουν. Επόµενος στόχος είναι η ανάδειξη του σηµαντικότερου περιβαλλοντικού προβλήµατος σύµφωνα µε την άποψη των κατοίκων της ΕΠΘ. Προς το σκοπό αυτό συµβάλλει η διεξαγωγή της έρευνας στην ΕΠΘ, στην οποία αποτυπώνεται ο βαθµός δυσαρέσκειας των ερωτώµενων σε σχέση µε τα περιβαλλοντικά ζητήµατα που εξετάζονται και η σχετική τους σηµαντικότητα, σύµφωνα πάντα µε την άποψη των συµµετεχόντων στην έρευνα. Ακολουθεί µια δεύτερη έρευνα που απευθύνεται σε εξειδικευµένους µε το σηµαντικότερο πρόβληµα φορείς, στην οποία αποτυπώνεται η άποψη των φορέων σχετικά µε τη βέλτιστη λύση αντιµετώπισης του προβλήµατος. Τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας συµβάλλουν στην επίτευξη του αντικειµενικού σκοπού της παρούσας εργασίας, ο οποίος είναι η ανάδειξη της βέλτιστης λύσης αντιµετώπισης του µείζονος περιβαλλοντικού προβλήµατος στην ΕΠΘ.
2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Η µεθοδολογία που ακολουθείται στα πλαίσια της παρούσας εργασίας συνοψίζεται στην Εικόνα 1. Συγκεκριµένα, σε πρώτο στάδιο πραγµατοποιείται βιβλιογραφική διερεύνηση για την αποτύπωση της παρούσας κατάστασης των περιβαλλοντικών πιέσεων στην ΕΠΘ, αφού πρώτα έχουν καθοριστεί οι περιβαλλοντικές πιέσεις που θα εξεταστούν. Επόµενο στάδιο της εργασίας αποτελεί η έρευνα η οποία διεξήχθη στην ΕΠΘ µε κύριο στόχο να διερευνηθεί η σχετική σηµαντικότητα των εκάστοτε περιβαλλοντικών προβληµάτων, καθώς και ο βαθµός δυσαρέσκειας των κατοίκων από την κατάσταση τους. Αφού καταρτίστηκε το κατάλληλο ερωτηµατολόγιο, η έρευνα πραγµατοποιήθηκε µε τη µέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων σε αντιπροσωπευτικό δείγµα κατοίκων της ΕΠΘ σε δηµόσιους χώρους και σε κατοικίες. Συγκεντρώθηκαν 728 ερωτηµατολόγια µε ολοκληρωµένες απαντήσεις. Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας συλλογής των ερωτηµατολογίων πραγµατοποιήθηκε στατιστική επεξεργασία και ανάλυση των αποτελεσµάτων. Τα δηµογραφικά στοιχεία, τα οποία κλήθηκαν να δώσουν οι ερωτώµενοι, κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα µε την περιοχή κατοικίας, την ηλικία και το µορφωτικό επίπεδο. Τέλος, από τις απαντήσεις των ερωτώµενων στις ερωτήσεις της έρευνας υπολογίστηκαν στατιστικά τα αποτελέσµατα για το σύνολο του δείγµατος και για κάθε κατηγορία ξεχωριστά. Σε επόµενο στάδιο διεξάγεται και δεύτερη έρευνα σε 17 εξειδικευµένους, στο µείζον περιβαλλοντικό πρόβληµα, φορείς. Στην έρευνα, που πραγµατοποιήθηκε επίσης µε τη µέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων, απαραίτητο εργαλείο αποτέλεσε το ερωτηµατολόγιο που καταρτίστηκε και αποτύπωνε τα εναλλακτικά µέτρα αντιµετώπισης του προβλήµατος και τα κριτήρια βάσει των οποίων έγινε η αξιολόγησή τους από τους εξειδικευµένους φορείς. Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας συλλογής των ερωτηµατολογίων πραγµατοποιήθηκε επεξεργασία των αποτελεσµάτων, ώστε να είναι αξιοποιήσιµα από τη µέθοδο πολυκριτηριακής ανάλυσης που ακολούθησε. Η µέθοδος πολυκριτηριακής ανάλυσης που τελικά χρησιµοποιείται είναι η ELECTRE III, η οποία αποτελεί βασικό εργαλείο για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. Το λογισµικό της ELECTRE III χρησιµοποιείται για την εφαρµογή της πολυκριτηριακής ανάλυσης µε στόχο την αντιµετώπιση του σηµαντικότερου περιβαλλοντικού προβλήµατος στην ΕΠΘ. Τα αποτελέσµατα στα οποία καταλήγει η εφαρµογή παρουσιάζονται από την προτιµότερη προς τη λιγότερο επιθυµητή επιλογή. 3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η περιβαλλοντική ποιότητα αποτελεί βασικό παράγοντα της κοινωνικής ευηµερίας και βιωσιµότητας µιας αστικής περιοχής. Στις µέρες µας, παρατηρούµε µια αυξανόµενη τάση υποβάθµισής της, η οποία συνδέεται άρρηκτα µε την ένταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στα αστικά κέντρα των µεγαλουπόλεων. Τα τελευταία χρόνια, λαµβάνουν χώρα προσπάθειες αποτίµησης της περιβαλλοντικής υποβάθµισης και χάραξης στρατηγικών αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ποιότητας, έτσι ώστε το αστικό περιβάλλον να είναι φιλικό προς τον πολίτη [1].
Εικόνα 1: ιάγραµµα δράσεων προσέγγισης για την αξιολόγηση µέτρων αντιµετώπισης περιβαλλοντικών πιέσεων
Αντίστοιχη προσπάθεια αποτίµησης της περιβαλλοντικής υποβάθµισης πραγµατοποιήθηκε συνεργασία οµάδας επιστηµόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης και του ο Οργανισµού Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης (ΟΡΘ) στη βάση προγράµµατος για τη δηµιουργία Συστήµατος εικτών Περιβάλλοντος και Αειφορίας για την ΕΠΘ [2]. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας λαµβάνονται υπόψη προς εξέταση προβλήµατα αυτά που ασκούν πίεση σε όλους τους τοµείς του περιβάλλοντος και επηρεάζουν άµεσα την υγεία και το αίσθηµα άνεσης του ανθρώπου. εδοµένης της περιοχής ενδιαφέροντος και µε συνεκτίµηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της, τα περιβαλλοντικά προβλήµατα που εξετάζονται και αποτιµούνται είναι τοπικής κλίµακας και έχουν οριστεί ως εξής: (i) Αέρια ρύπανση, (ii) Αστικά απορρίµµατα, (iii) Ηχορύπανση, (iv) Κυκλοφορία, (v) Ποιότητα πόσιµου νερού, (vi) Ρυµοτοµία - Πυκνότητα δόµησης και (vii) Χώροι πρασίνου - Ελεύθεροι χώροι. Με βάση την αποτύπωση των περιβαλλοντικών παραµέτρων που καθορίζουν την περιβαλλοντική ποιότητα στην ΕΠΘ, η παρούσα κατάσταση δεν κρίνεται ικανοποιητική. Συγκεκριµένα, η αέρια ρύπανση, για τα έτη που υπάρχουν διαθέσιµα δεδοµένα, αποτελεί σηµαντική περιβαλλοντική πίεση για την ΕΠΘ, αφού παρατηρούνται αυξηµένες συγκεντρώσεις αέριων ρύπων και υπερβάσεις των θεσµοθετηµένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση ορίων. Όσον αφορά στα αστικά απορρίµµατα, παρουσιάζονται αυξηµένες ποσότητες παραγωγής τους και περιορισµένες δραστηριότητες ορθής διαχείρισής τους, γεγονός που τα αναδεικνύει σε άλλο ένα σηµαντικό περιβαλλοντικό πρόβληµα. Οι υψηλές τιµές της στάθµης του θορύβου, που σχετίζονται άµεσα µε την ένταση της κυκλοφορίας, αποτελούν άλλον ένα δείκτη της υποβαθµισµένης περιβαλλοντικής ποιότητας της Θεσσαλονίκης στο µητροπολιτικό κέντρο της. εν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η αέρια ρύπανση και η ηχορύπανση αποτελούν περιβαλλοντικές πιέσεις στην ΕΠΘ, αφού η κυκλοφορία, που τις επηρεάζει σε µεγάλο βαθµό, αποτελεί και η ίδια σηµαντικό περιβαλλοντικό πρόβληµα µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά την αυξηµένη χρήση ΙΧ αυτοκινήτων και τη µειωµένη χρήση των ΜΜΜ. Η ποιότητα του πόσιµου νερού στην ΕΠΘ φαίνεται να µην αποτελεί ιδιαίτερο περιβαλλοντικό πρόβληµα, καθότι κρίνεται ικανοποιητική µε ελάχιστες µόνο αποκλίσεις. Το ίδιο αποδεικνύεται και για την πυκνότητα δόµησης σε συγκεκριµένες περιοχές της Θεσσαλονίκης, χωρίς να παύει να αποτελεί πρόβληµα για άλλες περιοχές. Τέλος, οι εκτάσεις πρασίνου παρουσιάζονται πολύ µειωµένες σε σχέση µε ευρωπαϊκές πόλεις αντίστοιχου πληθυσµού, γεγονός που έχει άµεσες επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα και την περιβαλλοντική ποιότητα γενικότερα. 4. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Από τα παραπάνω αποδεικνύεται αναγκαία η χάραξη στρατηγικής µε κύριο στόχο την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ποιότητας και των δυσµενών για τον άνθρωπο επιπτώσεών της. Ωστόσο, ο προσδιορισµός και η εφαρµογή µιας αποδοτικής στρατηγικής βελτίωσης της περιβαλλοντικής ποιότητας σε µια περιοχή αποτελεί ένα πρόβληµα υψηλής διεπιστηµονικότητας και πολυπλοκότητας. Ένα κυρίαρχο συµπέρασµα που απορρέει από την παρούσα εργασία είναι η εκτίµηση της περιβαλλοντικής κατάστασης στην ΕΠΘ προκειµένου να χαραχθεί αποτελεσµατική στρατηγική για την ορθολογική αντιµετώπιση του προβλήµατος. Προς την κατεύθυνση αυτή, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας πραγµατοποιήθηκε η διεξαγωγή έρευνας στην ΕΠΘ, ήτοι σε περιοχές του πολεοδοµικού συγκροτήµατος και στις περιαστικές περιοχές του. Η έρευνα αφορά στην ανάδειξη των σηµαντικότερων περιβαλλοντικών προβληµάτων της ΕΠΘ, σύµφωνα µε την άποψη των κατοίκων της, έτσι ώστε σε επόµενο στάδιο να χαραχθούν στρατηγικές για τη βελτίωσή τους.
Προς την επίτευξη των δύο αυτών στόχων γίνεται χρήση του σταθµικού µέσου όρου και της κατάλληλης µεθόδου πολυκριτηριακής ανάλυσης αντίστοιχα. Η έρευνα διεξήχθη από το Μάρτιο έως το Νοέµβριο του 2009 µε τη µέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων σε αντιπροσωπευτικό δείγµα πολιτών της Θεσσαλονίκης, τόσο σε κατοικίες όσο και σε δηµόσιους χώρους, αφού δόθηκαν οι απαραίτητες διευκρινίσεις και επεξηγήσεις. Οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να συµπληρώσουν ένα κατάλληλα διαµορφωµένο ερωτηµατολόγιο. Ο συνολικός αριθµός των ολοκληρωµένων συνεντεύξεων και συλλεχθέντων ερωτηµατολογίων ανήλθε στα 728, γεγονός που κρίνεται ότι αποτελεί ικανοποιητικό δείγµα του τοπικού πληθυσµού Από τη στατιστική επεξεργασία και ανάλυση των απαντήσεων των ερωτώµενων που συµµετείχαν στην έρευνα προκύπτουν πολλά σηµαντικά και χρήσιµα συµπεράσµατα, το σηµαντικότερο εκ των οποίων είναι η ανάδειξη του κυκλοφοριακού ως το µείζον περιβαλλοντικό πρόβληµα στην ΕΠΘ. εύτερο περιβαλλοντικό πρόβληµα, αλλά όχι λιγότερο σηµαντικό, αναδείχθηκε η αέρια ρύπανση, αποτέλεσµα αναµενόµενο λόγω της άµεσης σχέσης του µε την κυκλοφορία των οχηµάτων [3]. 5. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η αναζήτηση µέτρων αντιµετώπισης του σηµαντικότερου περιβαλλοντικού προβλήµατος αποτελεί ζήτηµα µείζονος σηµασίας προκειµένου να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που επιφέρει στην ποιότητα ζωής των κατοίκων και στην περιβαλλοντική ποιότητα της ΕΠΘ. Προς αυτή την κατεύθυνση έγινε προσπάθεια καταγραφής των κυριότερων τρόπων αντιµετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήµατος, καθώς και η επιλογή των κατάλληλων κριτηρίων για τη λήψη βέλτιστης απόφασης αντιµετώπισής του. Βάσει των µέτρων αντιµετώπισης και των κριτηρίων που τελικά επιλέχθηκαν αναπτύχθηκε και εφαρµόστηκε ένα πολυκριτηριακό µεθοδολογικό πλαίσιο. Εκπρόσωποι φορέων κλήθηκαν να αποτιµήσουν ποιοτικά τα µέτρα αντιµετώπισης στη βάση των επιµέρους επιλεγµένων κριτηρίων. Στην έρευνα που διεξήχθη την περίοδο Μαΐου Ιουνίου 2010 µε τη µέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων, συµµετείχαν συνολικά 17 εµπειρογνώµονες. Τα εναλλακτικά µέτρα αντιµετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήµατος για τη Θεσσαλονίκη συνοψίζονται στα εξής: (i) Επέκταση υπόγειου µέσου σταθερής τροχιάς (Μετρό), (ii) Κατασκευή υπέργειου µέσου σταθερής τροχιάς (Τραµ), (iii) Ανάπτυξη υποδοµών παράκτιας αστικής συγκοινωνίας, (iv) Κατασκευή εξωτερικής περιφερειακής οδού, (v) Κατασκευή υποθαλάσσιας αρτηρίας, (vi) Κατασκευή σταθµών στάθµευσης ΙΧ αυτοκινήτων, (vii) Βελτίωση λειτουργίας ΜΜΜ (π.χ επέκταση δικτύου λεωφορειολωρίδων, αύξηση συχνότητας δροµολογίων), (viii) Βελτίωση αστυνόµευσης (Έλεγχος παραβάσεων και επιβολή αυστηρών προστίµων), (ix) Έλεγχος πρόσβασης ΙΧ αυτοκινήτων (π.χ. εισαγωγή δακτυλίου, επιβολή διοδίων, HOVs), (x) Υπηρεσίες τηλεµατικής (ΤΠΕ), (xi) Επέκταση δικτύου ποδηλατοδρόµων, (xii) Πεζοδρόµηση οδών και (xiii) Καµία λήψη επιπλέον µέτρων αντιµετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήµατος. Τα κριτήρια βάσει των οποίων πραγµατοποιήθηκε η σύγκριση µεταξύ των διαθέσιµων εναλλακτικών είναι: (i) Μείωση καθυστερήσεων Αποτελεσµατικότητα, (ii) Κόστος υλοποίησης, (iii) Ανάκτηση κόστους, (iv) Κοινωνική αποδοχή - Βαθµός ωρίµανσης και (v) Περιβαλλοντικές και κοινωνικές ωφέλειες Τα δεδοµένα που συλλέχθηκαν από την ολοκλήρωση της ποιοτικής αποτίµησης των µέτρων αντιµετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήµατος, έπειτα από κατάλληλη επεξεργασία, αποτέλεσαν δεδοµένα εισαγωγής για το λογισµικό της ELECTRE III, η οποία επιλέχθηκε ως
η καταλληλότερη µέθοδος πολυκριτηριακής ανάλυσης. Η χρήση πολυκριτηριακής ανάλυσης αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο στα χέρια του λήπτη απόφασης σε προβλήµατα που σχετίζονται µε το περιβάλλον. Η παραπάνω θεώρηση ενισχύεται από το γεγονός ότι η µέθοδος αποτελεί µία συστηµατική και µαθηµατικά τυποποιηµένη προσπάθεια επίλυσης προβληµάτων που προκύπτουν από αλληλοσυγκρουόµενους στόχους και κριτήρια, οικονοµικής, περιβαλλοντικής, κοινωνικής ή/και τεχνολογικής φύσης. Κατά την εφαρµογή της πολυκριτηριακής ανάλυσης προέκυψαν µια σειρά συµπερασµάτων ανάλογα µε τα σενάρια εφαρµογής του υπολογιστικού εργαλείου. Για όλα σχεδόν τα σενάρια εφαρµογής βέλτιστη λύση αντιµετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήµατος αναδείχθηκε η βελτίωση της λειτουργίας των ήδη υφιστάµενων ΜΜΜ µε µια σειρά από µέτρα, όπως η δηµιουργία νέων λεωφορειολωρίδων, η επέκταση των υφιστάµενων γραµµών κ.ά. Το αποτέλεσµα θεωρείται αναµενόµενο, αφού σύµφωνα µε την άποψη των εµπειρογνωµόνων αυτό το µέτρο κρίνεται πολύ αποτελεσµατικό σχετικά µε την κυκλοφοριακή αποσυµφόρηση, έχει µικρό κόστος υλοποίησης το οποίο ανακτάται εύκολα, τυγχάνει κοινωνικής αποδοχής και είναι κοινωνικά και περιβαλλοντικά επωφελές. Η άποψη της Ένωσης για τα ικαιώµατα των Πεζών και της Ecocity, οι οποίες εξετάζεται µεµονωµένα λόγω της κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησής τους, αναδεικνύουν βέλτιστες λύσεις, εκτός από τη βελτίωση της λειτουργίας των ήδη υφιστάµενων ΜΜΜ, την κατασκευή επιπλέον χώρων στάθµευσης ΙΧ αυτοκινήτων, την επέκταση του δικτύου ποδηλατοδρόµων και την πεζοδρόµηση οδών. Τα συγκεκριµένα µέτρα χαρακτηρίζονται φιλικά προς περιβάλλον και προασπίζουν την ποιότητα ζωής του πολίτη και τα δικαιώµατα του πεζού, γεγονός που αντικατοπτρίζει την ιδεολογία των δύο φορέων. Η κοινωνική διάσταση του µέτρου που αφορά στην κατασκευή χώρων στάθµευσης ΙΧ έγκειται στην απελευθέρωση των πεζοδροµίων από τα παράνοµα σταθµευµένα οχήµατα και την απόδοσή τους στους πεζούς πολίτες. Βέβαια, αξίζει να σηµειωθεί ότι στην περίπτωση αυτή εξετάζονται δύο µόνο απόψεις, µε ότι σφάλµα µπορεί αυτό να επιφέρει στην αποτύπωση της βέλτιστης λύσης, σε αντίθεση µε τη λύση που αντικατοπτρίζει το σύνολο των εµπειρογνωµόνων που συµµετείχαν στην έρευνα. Ένα βασικό στάδιο που εισάγεται προς συνολική εκτίµηση των ήδη αναλυµένων διαπιστώσεων αποτελεί η ανάλυση ευαισθησίας. Όλοι οι υπολογισµοί ενέχουν ορισµένο βαθµό αβεβαιότητας ή λάθους. Για το λόγο αυτό η ανάλυση ευαισθησίας διερευνά το βαθµό αντίδρασής ή/και ευαισθησίας ενός αποτελέσµατος σε εναλλακτικές µεταβολές ορισµένων µεγεθών. Από τα µεγέθη που αναφέρθηκαν σε προηγούµενες ενότητες και λαµβάνουν µέρος στην αξιολόγηση, θεωρείται ότι τα µόνα ευµετάβλητα στοιχεία που χρήζουν ανάλυσης ευαισθησίας είναι τα κατώφλια προτίµησης, αδιαφορίας και άρνησης στην εφαρµογή της ELECTRE III. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, πραγµατοποιείται σχετική ανάλυση ευαισθησίας µεταβάλλοντας τις τιµές των κατωφλιών προτίµησης και αδιαφορίας. Οι συντελεστές βαρύτητας των κριτηρίων, όπως και η βαθµολόγηση αυτών, διατηρούνται σταθερά και δεν τίθενται κατώφλια άρνησης. Έπειτα από αλλεπάλληλες εφαρµογές του προτύπου, µειώνοντας αλλά και αυξάνοντας το σύνολο των τιµών των συγκεκριµένων κατωφλιών, η βελτίωση της λειτουργίας των ΜΜΜ παραµένει βέλτιστη λύση αντιµετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήµατος στην ΕΠΘ. Επίσης, η σειρά κατάταξης των µέτρων αντιµετώπισης δεν επηρεάζεται σηµαντικά από τις µεταβολές στα κατώφλια προτίµησης και αδιαφορίας. Τα παραπάνω καταδεικνύουν τη στιβαρότητα του µοντέλου και το ορθό της επιλογής της βελτίωσης λειτουργίας των ΜΜΜ ως βέλτιστης λύσης.
6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η αναζήτηση µέτρων αντιµετώπισης του σηµαντικότερου περιβαλλοντικού προβλήµατος αποτελεί ζήτηµα µείζονος σηµασίας προκειµένου να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που επιφέρει στην ποιότητα ζωής των κατοίκων και στην περιβαλλοντική ποιότητα της ΕΠΘ. Προς αυτή την κατεύθυνση, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας πραγµατοποιήθηκε µία όσο το δυνατόν πιο συστηµατική και µαθηµατικοποιηµένη προσπάθεια ανάδειξης του σηµαντικότερης περιβαλλοντικής πίεσης στην περιοχή της ΕΠΘ µε τη χρήση κατάλληλου πολυκριτηριακού µεθοδολογικού πλαισίου. Η χρήση πολυκριτηριακής ανάλυσης αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο στα χέρια του λήπτη απόφασης σε προβλήµατα που σχετίζονται µε το περιβάλλον. Η παραπάνω θεώρηση ενισχύεται από το γεγονός ότι η µέθοδος αποτελεί µία συστηµατική και µαθηµατικά τυποποιηµένη προσπάθεια επίλυσης προβληµάτων που προκύπτουν από αλληλοσυγκρουόµενους στόχους και κριτήρια, οικονοµικής, περιβαλλοντικής, κοινωνικής ή/και τεχνολογικής φύσης. Εν κατακλείδι, αξίζει να τονιστεί η αναγκαιότητα ενός ολοκληρωµένου σχεδίου αντιµετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήµατος στην ΕΠΘ. Η παρούσα εργασία και κυρίως η µεθοδολογία όπως χρησιµοποιείται εδώ, µπορεί να αποτελέσει την αναγκαία υποδοµή για τη λήψη βέλτιστης απόφασης επιβολής δέσµης µέτρων αντιµετώπισης του προβλήµατος, στη βάση της ιεράρχησης των επιµέρους διαθέσιµων εναλλακτικών. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οι συγγραφείς θα ήθελαν να εκφράσουν τις θερµές τους ευχαριστίες προς όλους όσους συµµετείχαν στις δύο έρευνες για την αποτύπωση του µείζονος προβλήµατος στην ΕΠΘ και την επιλογή των βέλτιστων στρατηγικών αντιµετώπισής του. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον Αν. Καθηγητή Σ. Μπάσµπα, ο οποίος συνέβαλλε συµβουλευτικά όσον αφορά στην επιλογή των υποψήφιων εναλλακτικών µέτρων, όσο και των κριτηρίων βάσει των οποίων πρέπει να ληφθεί η βέλτιστη απόφαση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Alberti M. and Parker J., 1991. Indices of environmental quality: in search of credible measures. Environmental Impact Assessment Review, Volume 11, pp. 110-136. 2. Μουσιόπουλος Ν. και Νικολάου Κ. (Επιµέλεια), 2008. είκτες περιβάλλοντος και αειφορίας για τη Θεσσαλονίκη, Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. - Οργανισµός Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 3. Σκερλετίδου Ε., 2010. Αξιολόγηση µέτρων αντιµετώπισης περιβαλλοντικών πιέσεων στην Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης µε χρήση πολυκριτηριακής ανάλυσης. Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Τµήµα Μηχανολόγων Μηχανικών, Ιούλιος.