Η ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ: Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ

Κ. Αγγελίδου Η ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ: Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ Κάκια Αγγελίδου University of Nottingham Kakiag@globalsoftmail.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια γίνονται πολλές προσπάθειες για ανάπτυξη διαφόρων µεθοδολογιών για την καλύτερη µελέτη της ηγεσίας σε µια περίοδο που συµβαίνουν πολλές αλλαγές, εντός και εκτός σχολείων. Η βιβλιογραφία και έρευνα της τελευταίας δεκαετίας τονίζει ότι ο τρόπος που ηγείται ένας διευθυντής διαδραµατίζει ένα σηµαντικό παράγοντα για την επιτυχία του σχολείου. Γι αυτό, πολλοί ερευνητές συνεχίζουν τις προσπάθειές τους ώστε να µπορέσουν να µελετήσουν σε µεγαλύτερο βάθος και εύρος το ρόλο και τις πτυχές που παρουσιάζει το ζήτηµα της ηγεσίας µέσα στα σχολεία. Παρά τις προσπάθειες που γίνονται πολλοί ερευνητές εκφράζουν δυσαρέσκεια για τα αποτελέσµατα των µελετών τους λόγω της πολυπλοκότητας του θέµατος και της δυσκολίας που αντιµετωπίζουν να συλλάβουν αυτές τις πολυπλοκότητες. Σε αυτή τη µελέτη θα παρουσιάσω το µεθοδολογικό υπόβαθρο για τη µελέτη της ηγεσίας µέσα από µια διαφορετική µεθοδολογική προσέγγιση: την προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων. Θα παρουσιάσω, δηλαδή, τις µεθοδολογικές προσεγγίσεις για τη µελέτη της ηγεσίας του διευθυντή µέσα από την οπτική γωνία όσων εµπλέκονται στη σχολική κοινότητα: βοηθούς διευθυντές, εκπαιδευτικούς, µαθητές, γονείς και άλλους εµπλεκόµενους φορείς (εφορεία, ΥΠΠ). Η υιοθέτηση της σφαιρικής µελέτης του διευθυντή µέσα στο πραγµατικό κόσµο ενός σχολείου µπορεί να φανερώσει τις πολλαπλές πτυχές της ηγεσίας. 1. Εισαγωγή Ζούµε σε ένα κόσµο στον οποίο το κοινωνικό και το οικονοµικό σκηνικό µεταβάλλονται συνεχώς. Οι αλλαγές αυτές µπορεί να θεωρηθούν ότι είναι αποτέλεσµα της παγκοσµιοποίησης, της γρήγορης ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών και της νέας διάστασης που έχει λάβει η εκπαίδευση. Είναι αποδεδειγµένο ότι επηρεάζουν ποικιλοτρόπως τη ζωή µας, όπως την παροχή εκπαίδευσης, την εξάπλωση των υπεράκτιων εταιρειών και την είσοδο των παγκόσµιων οργανισµών στη ζωή µας. Η εποχή των αλλαγών που επηρεάζει τον κόσµο στον οποίο ζούµε οφείλεται, σύµφωνα µε κάποιους επιστήµονες, στο µεταµοντερνισµό, ο οποίος αναδεικνύει τη µετακίνηση από τις γραµµικές, ορθολογιστικές και επιστηµονικές αξίες του µοντερνισµού στις µη γραµµικές, πολύπλοκες 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 519

Μελέτη ενός Μεθοδολογικού Υπόβαθρου για Μελέτη της Επιτυχηµένης Ηγεσίας και αβέβαιες αξίες του µεταµοντερνισµού, όπου η ευελιξία, η διαφορετικότητα και οι πολλαπλές απόψεις χειροκροτούνται (Hargreaves, 1994 Usher & Edwards, 1994). Αυτές όλες οι αλλαγές επηρεάζουν σε µεγάλο βαθµό τα εκπαιδευτικά συστήµατα και τον τρόπο παροχής της εκπαίδευσης (π.χ. εισάγεται η έννοια της δια βίου εκπαίδευσης), και γίνεται προσπάθεια προσαρµογής τους στις νέες απαιτήσεις των παγκόσµιων αλλαγών και της κοινωνίας ειδικότερα. Οι έρευνες έδειξαν ότι ένα µεγάλο µέρος της ευθύνης για αλλαγή στην εκπαίδευση έχουν οι σχολικές µονάδες µε πρωτοστάτη το διευθυντή 1 (Stoll & Fink, 1996 MacBeath & Mortimore, 2001). Παρατηρείται, εποµένως, τις τελευταίες δεκαετίες ότι οι κυβερνήσεις των διαφόρων χωρών αλλά και οι ερευνητές να δίνουν ιδιαίτερη έµφαση στον πολυδιάστατο ρόλο του επιτυχηµένου διευθυντή µέσα στη σχολική του µονάδα. Σκοπός µου σε αυτή την εργασία είναι να παρουσιάσω την προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων, ως ένα αποτελεσµατικό τρόπο έρευνας της επιτυχηµένης ηγεσίας στα σχολεία. Τα βασικότερα πλεονεκτήµατα αυτής της µεθόδου είναι δύο. Πρώτο, µας δίνει τα εφόδια για τη µελέτη του πολυδιάστατου ρόλου του επιτυχηµένου διευθυντή. εύτερο, έχουµε την ευκαιρία να µελετήσουµε την επιτυχηµένη ηγεσία µέσα στο συγκείµενο της γιατί όπως αναφέρουν διάφορες εµπειρικές έρευνες ο ρόλος και η δράση του διευθυντή διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα, από σχολείο σε σχολείο και από κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο σε κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο (από συγκείµενο σε συγκείµενο). Γι αυτό το λόγο στη συνέχεια θα αναλύσω πώς η βιβλιογραφία παρουσιάζει τον πολυδιάστατο ρόλο του διευθυντή µιας σχολικής µονάδας και πώς διαφοροποιείται η δράση του ανάλογα µε το συγκείµενο στο οποίο δρα. 2. Ο πολυδιάστατος ρόλος του επιτυχηµένου διευθυντή Τα τελευταία χρόνια είναι γενικά αποδεκτό από τους ερευνητές, ότι η ηγεσία του επιτυχηµένου διευθυντή µέσα στη σχολική µονάδα διαδραµατίζει καθοριστικό ρόλο για τη βελτίωση της επίδοσης των µαθητών αλλά και την επιτυχία των εκπαιδευτικών στο έργο τους (π.χ. Stoll & Fink, 1996 Hallinger & Heck, 1998 Leithwood & Jantzi, 1999). Η ποιότητα της ηγεσίας του καθορίζει τα κίνητρα των εκπαιδευτικών, την αυτοεπάρκειά τους, τη δέσµευσή τους µε τους σχολικούς στόχους, καθώς και µε την ποιότητα της διδασκαλίας µέσα στην τάξη (Evans, 2000). Βασική διάσταση της ποιότητας του επιτυχηµένου διευθυντή, είναι οι προσωπικές του αξίες οι οποίες τον οδηγούν στη διαµόρφωση του προσωπικού του οράµατος, στη διαµόρφωση της κουλτούρας του σχολείου και στο να είναι αυθεντικός µε τους συνεργάτες του (Nias et al. 1989). Επίσης, οι προσωπικές του αξίες διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο στην ικανότητά του να αναπτύξει κουλτούρες συνεργασίας µέσα στο σχολείο του (Little, 1990). Επιτυγχάνει αυτές τις κουλτούρες συνεργασίας µε το να προσδίδει έµφαση στις θετικές σχέσεις ανάµεσα στο 1 Όταν αναφέροµαι στο αρσενικό εννοώ άτοµα και των δύο φύλων. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 520

Κ. Αγγελίδου προσωπικό του, στην διαµόρφωση και έµφαση των κοινών αξιών και µε την ανάπτυξη µιας υγιούς επικοινωνίας ανάµεσα στα µέλη του προσωπικού του σχολείου (Little, 1990 Hargreaves, 1994). Η επιτυχία της ανάπτυξης συνεργατικών κουλτούρων στο σχολείο βασίζεται στην αµοιβαία εµπιστοσύνη και στην ακεραιότητα του χαρακτήρα του διευθυντή παρά στην επιβολή. Μια άλλη διάσταση του πολυδιάστατου ρόλου της πετυχηµένης ηγεσίας είναι η δηµιουργία κοινοτήτων µάθησης µέσα στο ίδιο του το σχολείο αλλά και σε συνεργασία µε άλλα σχολεία (π.χ. Hargreaves, 2003 Stoll et al., 2003). Μέσα στις κοινότητες µάθησης οι επιτυχηµένοι διευθυντές βεβαιώνονται πρώτα ότι τα σχολεία τους είναι χώροι όπου καθορίζονται από τις προσωπικές αξίες του καθενός και ότι επιδεικνύεται το ίδιο ενδιαφέρον και φροντίδα για όλους όσους βρίσκονται εκεί εκπαιδευτικούς, µαθητές, γονείς ή προσωπικό. Επιτυγχάνεται έτσι µια ανθρωποκεντρική προσέγγιση όπου ο διευθυντής προσφέρει ευκαιρίες σε όλους να γίνουν ηγέτες. Τέλος καθοριστική διάσταση για την πολυδιάστατο ρόλο του διευθυντή είναι και η συναισθηµατική του νοηµοσύνη (Goleman, 1998). ηλαδή µε άλλα λόγια πρώτα πρέπει να αναγνωρίζει τα συναισθήµατα του, να έχει την ικανότητα να τα ελέγχει και στη συνέχεια να µπορεί να αναγνωρίσει τα συναισθήµατα των άλλων και να είναι ικανός να τα διαχειρίζεται (Goleman, 1998). Αδιαµφισβήτητα λοιπόν, φαίνεται ο πολυδιάστατος ρόλος που διαδραµατίζει ο πετυχηµένος διευθυντής µέσα στις σχολικές µονάδες αυτήν την εποχή των αλλαγών. 3. Σηµασία του συγκείµενου στην µεθοδολογική προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων Καθοριστικό παράγοντα για την επιλογή της προσέγγισης των πολλαπλών απόψεων είναι οι επιδράσεις που δέχεται η επιτυχηµένη ηγεσία από τους διαφορετικούς τύπους συγκειµένων στους οποίους δρα. Σύµφωνα µε εµπειρικές έρευνες το εθνικό και το κοινωνικό συγκείµενο είναι παράγοντες που επηρεάζουν την πρακτική του διευθυντή (π.χ Bossert et al., 1982 Hallinger & Heck, 1998), και µε τα οποία βρίσκεται σε µια συνεχή αλληλεπίδραση. Κάποιες έρευνες υποστηρίζουν ότι η ηγεσία διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα (Moos & Demster, 1998). Για παράδειγµα, υπάρχει µια ενδιαφέρουσα ποικιλία απόψεων για τον επιτυχηµένο διευθυντή σχολείου ανάµεσα στους ερευνητές. Ο MacBeath (1998)σε µια έρευνα για την ηγεσία των διευθυντών στα σχολεία ανάµεσα σε τέσσερις χώρες εξηγεί πώς διαφοροποιείται η ηγεσία από εκπαιδευτικό σύστηµα σε εκπαιδευτικό σύστηµα, και οι Dimmock & Walker (2000) αναλύουν πώς διαφοροποιείται ο τρόπος άσκησης της ηγεσίας ανάµεσα στα σχολεία του Ανατολικού και του υτικού κόσµου. Ταυτόχρονα µε την εθνική διαφοροποίηση των διευθυντών οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι υπάρχει διαφοροποίηση των διευθυντών σύµφωνα µε το κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο των γονιών του σχολείου στο οποίο βρίσκονται γιατί διαφοροποιούν την αποστολή του σχολείου τους. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 521

Μελέτη ενός Μεθοδολογικού Υπόβαθρου για Μελέτη της Επιτυχηµένης Ηγεσίας Μέσα από την πιο πάνω ανάλυση συµπεραίνουµε ότι ο ρόλος του διευθυντή είναι πολυδιάστατος και πολύπλοκος καθώς ταυτόχρονα επηρεάζεται από το συγκείµενο στο οποίο δρα. Εποµένως, υπάρχει η ανάγκη για µια ερευνητική προσέγγιση που να είναι ικανή να εντοπίσει και να αναλύσει σε βάθος αυτές τις πρακτικές ώστε να τις κατανοήσουµε καλύτερα. 4. Μέθοδοι έρευνας της σχολικής ηγεσίας Θα ήταν χρήσιµο να δούµε τον τρόπο που αναπτύχθηκε η έρευνα που σχετίζεται µε την ηγεσία του διευθυντή στα σχολεία τα τελευταία χρόνια. Η υπάρχουσα βιβλιογραφία είναι πλούσια σε µελέτες που σχετίζονται µε την επιτυχηµένη ηγεσία και τις διάφορες µορφές που µπορεί να παρουσιάσει ο ρόλος ενός διευθυντή. Παρ όλα αυτά η πλειονότητα των ερευνών βλέπει µονοδιάστατα το πολύπλοκο και σύνθετο θέµα της ηγεσίας. Πολλές από τις εµπειρικές έρευνες που σχετίζονται µε τη σχολική ηγεσία µελετούν τις πρακτικές των διευθυντών µέσα από βιογραφίες διευθυντών ή αυτοβιογραφίες και οι οποίες ασχολούνται µόνο µε τη µια όψη της επιτυχηµένης ηγεσίας. Για παράδειγµα, οι Pascal & Ribbins (1998), µέσα από βιογραφίες διευθυντών προσπαθούν να κατανοήσουν την πρακτική τους, ενώ ο Loader (1997) µέσα από τη διήγηση της προσωπικής του εµπειρίας ως διευθυντής προσπαθεί να µεταφέρει την πολυπλοκότητα του ρόλου του διευθυντή στους αναγνώστες. Οι πιο πολλές από τις εµπειρικές έρευνες σχετικά µε την επιτυχηµένη ηγεσία µελετούν τι έχει να πει ο διευθυντής σχετικά µε αυτήν. Βεβαίως και αυτές προσφέρουν στην οικοδόµηση της γνώσης για το διευθυντή, όµως παραγνωρίζουν π.χ την άποψη του βοηθού διευθυντή ή την άποψη των εκπαιδευτικών για την ηγεσία στο σχολείο τους. Ειδικότερα αυτό το αίσθηµα της δυσαρέσκειας έχει αναδυθεί µέσα από στο πεδίο των ερευνητών: Εάν η ηγεσία δοµείται κοινωνικά τότε πρέπει να την κάνουµε να είναι πραγµατικά κοινωνική η δοµή της και όχι να είναι µια απλή δοµή (Southworth, 2000, σελ. 74). Λίγες εξαιρέσεις ερευνητών υπάρχουν που µελετούν την ηγεσία µέσα από πολλαπλές απόψεις (π.χ. MacBeath, 1998 Day et al., 2000 Day, 2005). Αυτές οι έρευνες παρουσιάζουν περιεκτικά αποτελέσµατα, περιγραφές σε βάθος και µια πειθαρχηµένη προσέγγιση για την ηγεσία µέσα από τις αναλύσεις των απόψεων των µαθητών, των γονιών, των βοηθών διευθυντών και του µη διδακτικού προσωπικού. Εποµένως, φαίνεται από τα πιο πάνω ότι χρειαζόµαστε µια πιο πλουραλιστική προσέγγιση για να έχουµε την δυνατότητα των πλούσιων δεδοµένων και τη βαθύτερη κατανόηση της κάθε περίπτωσης. Γενικά, τις πιο πολλές φορές στη βιβλιογραφία βλέπουµε τις απόψεις των διευθυντών για την ηγεσία. εν υπάρχει αρκετή έρευνα για τις απόψεις των συνεργατών των διευθυντών και για τις προσδοκίες τους από τους διευθυντές τους. Εποµένως, υπάρχει ανάγκη για µια πιο πολύπλευρη προσέγγιση µε βάση το συγκείµενο το οποίο βρίσκεται και δρα ο διευθυντής. Πιο κάτω, θα παρουσιάσω την προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 522

Κ. Αγγελίδου 5. Υιοθετώντας την προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων Ο ρόλος του επιτυχηµένου διευθυντή είναι πολυδιάστατος και το ζητούµενο σε αυτή την περίπτωσης είναι οι προσεγγίσεις που θα ακολουθήσουµε στην έρευνά µας να µας βοηθήσουν να αποκαλυφθεί αυτός ο πετυχηµένος ρόλος. Αυτός ο στόχος θα επιτευχθεί αν χρησιµοποιήσουµε πλούσιες πηγές δεδοµένων. Για αυτόν τον λόγο, εισηγούµαι την προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων (Lincoln & Guba, 1985 Stake, 1995 Maxwell, 2002). Η προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων έχει αναδυθεί µέσα από την ποιοτική έρευνα και ιδιαίτερα από το αξίωµα των πολλαπλών πραγµατικοτήτων (Lincoln & Guba, 1985). Σύµφωνα µε την ανάλυση των Lincoln & Guba (1985) Υπάρχουν οικοδοµηµένες πολλαπλές πραγµατικότητες οι οποίες µπορούν να µελετηθούν µόνο ολικά. ιερευνώντας αυτές τις πολλαπλές πραγµατικότητες αναπόφευκτα θα παρουσιάζουν αποκλίσεις (η κάθε διερεύνηση εγείρει περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις). Παρά το γεγονός ότι µπορεί να επιτευχθεί κάποιου επιπέδου κατανόηση, η πρόβλεψη ή ο έλεγχος είναι απίθανα αποτελέσµατα (σελ. 37). Αυτή η θεωρία εισηγείται ότι οι πραγµατικότητες πρέπει να µελετούνται στο συγκείµενό τους και όχι ξεχωριστά και αποµονωµένα, όπως γίνεται σε κάποιες από τις µεθόδους (π.χ. πειράµατα, ερωτηµατολόγια, self-report). Αυτός ο τρόπος σκέψης βασίζεται στην ιδέα ότι ένας ποιοτικός ερευνητής έχει αλληλεπίδραση µε το πεδίο της έρευνας, το επηρεάζει και επηρεάζεται. Για παράδειγµα, µια συνέντευξη επηρεάζει όλα τα άτοµα που εµπλέκονται σε αυτήν, και αυτόν που παίρνει και αυτόν που δίνει τη συνέντευξη µε το να απελευθερώνονται αισθήµατα, σκέψεις, γνώσεις και εµπειρίες (Patton, 2002). ηµιουργείται τότε µια µοναδική κατάσταση η οποία δεν µπορεί να επαναληφθεί. Όπως οι ποιοτικοί ερευνητές επιχειρηµατολογούν, το συγκείµενο της έρευνας είναι πολύ σηµαντικό στην απόφαση µας αν ένα εύρηµα έχει σηµασία σε κάποια άλλα συγκείµενα, διότι το φαινόµενο που µελετάται είναι σύνθετο και αλληλοεπηρεαζόµενο (mutual shaping), παρά γραµµικό και αντικειµενικό. Η έννοια των πολλαπλών απόψεων µπορεί να φανεί χρήσιµη, καθώς υπονοεί τις πολλαπλές εκτιµήσεις του ίδιου φαινοµένου, µπορούν να εφαρµοστούν πολλαπλές εστιάσεις και πολλαπλές πραγµατικότητες που δηµιουργούν το ίδιο φαινόµενο (Lincoln, 1985, σελ.36) 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 523

Μελέτη ενός Μεθοδολογικού Υπόβαθρου για Μελέτη της Επιτυχηµένης Ηγεσίας Πολλοί ερευνητές φαίνεται να συµφωνούν µε την ιδέα της Lincoln ότι διαφορετικοί συµµετέχοντες µπορεί να έχουν διαφορετική θεώρηση στο τι συµβαίνει κατά τη διάρκεια ενός κοινωνικού φαινοµένου (π.χ. Stake, 1995 Patton, 2002 Gomm, 2004). Για αυτό θα υιοθετήσω την προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων για να κατανοήσω τις πολλαπλές πραγµατικότητες και τα πολλαπλά σε αντιπαράθεση συστήµατα αξιών των ατόµων. Η προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων εξετάζει τους διευθυντές από διαφορετικές οπτικές γωνίες (Schatzman & Stauss, 1973) και διαφορετικές απόψεις. Οι πληροφοριοδότες της έρευνας των πολλαπλών απόψεων είναι άνθρωποι που συσχετίζονται µε τους διευθυντές και έχουν καθηµερινή επαφή είτε σε επίπεδο λήψης απόφασης είτε σε επίπεδο διδασκαλίας. Αυτές οι σιωπηλές φωνές (SooHoo, 1993) θα περιγράψουν την εµπειρία τους που έχουν εργαζόµενοι µε τους επιτυχηµένους διευθυντές. Ταυτόχρονα η ίδιοι οι επιτυχηµένοι διευθυντές παρουσιάζουν τις δικές τους απόψεις για τον τρόπο ηγεσίας τους και αποσαφηνίζουν τις πρακτικές που εφαρµόζουν. Το περιβάλλον ενός επιτυχηµένου διευθυντή γίνεται βασική πηγή πληροφόρησης για έρευνα. Η προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων εποµένως, µας δίνει την ευκαιρία να εµβαθύνουµε στο πεδίο έρευνάς µας και να βελτιώσουµε την ποιότητα των δεδοµένων που συλλέγουµε. Αυτό µπορεί να οδηγήσει στη βαθύτερη και ευρύτερη κατανόηση του ρόλου του διευθυντή. Επίσης, µε τη µεθοδολογική προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων έχουµε τη δυνατότητα τριγωνοποίησης των δεδοµένων ώστε να βελτιώσουµε την εσωτερική αξιοπιστία της έρευνας µας. Οι πολλαπλές πηγές δεδοµένων θα βοηθήσουν στον έλεγχο της συνέπειας των πρακτικών του επιτυχηµένου διευθυντή µέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. ηλαδή, θα γίνει µια αντιπαράθεση της συνέντευξης του διευθυντή µε τις συνεντεύξεις των υπολοίπων: βοηθών διευθυντών, εκπαιδευτικών, γονιών και παιδιών για να φανεί σε ποια σηµεία ταυτίζονται οι απόψεις τους για θέµατα ηγεσίας και σε ποια σηµεία διαφοροποιούνται. 6. Επίλογος Ο τρόπος που ηγείται ένας διευθυντής διαδραµατίζει καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία της σχολικής µονάδας. Η µεθοδολογική προσέγγιση που θα µας οδηγήσει, εποµένως, στη βαθύτερη και ευρύτερη κατανόηση του πολυδιάστατου ρόλου του είναι η προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων. Τα αποτελέσµατα τέτοιων ερευνών οδηγούν στην καλύτερη επιµόρφωση των διευθυντών ώστε να τους βοηθήσουν να εφαρµόσουν πρακτικές για τη βελτίωση των σχολικών τους µονάδων και έτσι να τις οδηγήσουν στην επιτυχία. Επίσης, η προσέγγιση των πολλαπλών απόψεων είναι ένας καλός τρόπος µελέτης των επιτυχηµένων διευθυντών στο κυπριακό συγκείµενο, γιατί όπως έδειξαν εµπειρικές έρευνες 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 524

Κ. Αγγελίδου είναι ριψοκίνδυνη η µεταφορά ερευνητικών συµπερασµάτων της ηγεσίας από µια χωρά σε άλλη χώρα. Υπάρχει διαφοροποίηση στις προσεγγίσεις της ηγεσίας σχετικά µε το συγκείµενο στο οποίο βρίσκεται, την ιστορία την κουλτούρα και τις δοµές της κοινωνίας µέσα στην οποία πραγµατοποιείται η έρευνα. ηλαδή µε άλλα λόγια, διαφορετικά ηγείται ένας διευθυντής στο αγγλικό ή το ιαπωνικό εκπαιδευτικό σύστηµα και διαφορετικά στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηµα. Εποµένως, στο κυπριακό συγκείµενο χρειάζονται τέτοιου είδους µεθοδολογικές προσεγγίσεις για να εµβαθύνουµε στην κατανόηση του ρόλου του επιτυχηµένου διευθυντή της Κύπρου, αλλά ταυτόχρονα να µελετήσουµε και πώς ο τοπικός παράγοντας επηρεάζει την πρακτική των διευθυντών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bossert, S., Dwyer, D. Rowan, B. & Lee, G. (1982). The instructional management role of the principal. Educational Administration Quarterly, 18 (3), pp. 34-64. Day, C., Harris, A., Hadfield, M., Tolley, H., & Beresford, J. (2000). Leading schools in times of change. Buckingham: Open University Press. Day, C. (2005). Principals who sustain success: Making a difference in schools in challenging circumstances. International Journal of Leadership in Education, 8 (4), pp. 273-290. Dimmock, C. & Walker, A. (2000). Developing comparative international educational leadership and management: A cross-cultural model. School Leadership and Management, 20 (2), pp. 143-160. Evans, L. (2000). The effects of educational change on morale, job satisfaction and motivation. Journal of Educational Change, 1, pp. 173-192. Goleman, D. (1998). Working with emotional intelligence. New York: Bantam Books. Hallinger, P. & Heck, R.H (1998). Exploring the principal's contribution to school effectiveness: 1980-1995. School effectiveness and School Improvement, 9 (2), pp. 157-191. Hargreaves, A. (1994). Changing teachers, changing times: Teachers work and culture in the postmodern age. London: Cassell. Hargreaves, A. (2003). Teaching in the Knowledge society: Education in the age of insecurity. Maidenhead: Open University Press. Leithwood, K., & Jantzi, D. (1999). Transformational school leadership effects: A replication. School Effectiveness and School Improvement, 10 (4), pp. 451-479. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 525

Μελέτη ενός Μεθοδολογικού Υπόβαθρου για Μελέτη της Επιτυχηµένης Ηγεσίας Lincoln, Y.S. (1985). Introduction. In Y.S. Lincoln (Ed.), Organizational theory and inquiry: The paradigm revolution. Newbury Park: Sage Publications. Lincoln, Y. S. & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Newbury Park: Sage Publications. Little, J.W. (1990). The persistence of privacy: autonomy and initiative in teachers' professional relations. Teachers College Record, 91 (4), pp. 509-536. Loader, D. (1997). The inner principal. London: The Falmer Press. MacBeath, J. (Ed.). (1998). Effective school leadership: Responding to change. London: Paul Chapman. MacBeath, J. & Mortimore, P. (2001) (eds). Improving school effectiveness. Buckingham: Open University Press. Moos, L. & Dempster, N. (1998). Some comparative learnings from the study. In: J. MacBeath, (Ed.), Effective school leadership: Responding to change. London: Paul Chapman. Maxwell, J.A. (2002). Understanding and Validity in Qualitative research. In: A.M. Huberman & M.B. Miles (Eds), The qualitative researcher's companion. Thousand Oaks: Sage Publications. Nias, J., Southworth, G. & Yeomans, R. (1989). Staff relationship in primary school: A study of school culture. London: Cassell. Pascal, C. & Ribbins, P. (1998). Understanding primary headteachers. London: Cassell. Patton, M.Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods (3 rd edition). Thousand Oaks: Sage Publications. Schatzman, L. & Stauss, A.L (1973). Field research: Strategies for a natural sociology. Englewood Cliffs: Prentice Hall. SooHoo, S. (1993). Students as parents in research and restructuring schools, Educational Reform, 57, pp. 346-392. Stake, R. E. (1995). The art of case study research. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Stoll, L. & Fink, D. (1996). Changing our Schools: Linking School Effectiveness and School Improvement. Buckingham: Open University Press. Usher, R. & Edwards, R. (1994). Postmodernism and education. London: Routledge. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 526