ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ - ΣΥΝΟΨΗ

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ - ΣΥΝΟΨΗ Ι. Βασικές ιαπιστώσεις 1. Το 91% των αφίξεων έχει προέλευση την Ευρώπη. Το υπόλοιπο 9% διαµοιράζεται µεταξύ Ασίας (κυρίως χώρες Μ. Ανατολής) και Αµερικής, µε µερίδια 4,2% και 2,4%, αντιστοίχως. 2. Η ανάπτυξη του ελληνικού τουριστικού τοµέα στηρίχθηκε µονοσήµαντα στη δυναµική της δυτικο-ευρωπαϊκής οικονοµίας. Είναι χαρακτηριστική η καθολικά φθίνουσα συµµετοχή των Λοιπών Περιοχών, το µερίδιο των οποίων µειώθηκε από 36,6% το 1960 σε 8,7% το 2006. Ασφαλώς, η διαχρονική κατεύθυνση των µεριδίων, για προφανείς λόγους, δεν µπορούσε να ήταν διαφορετική. Θα µπορούσε, ωστόσο, να είναι λιγότερο οξεία, από δε το 1995 και εντεύθεν να έχει αναστραφεί ορατά η τάση. 3. Το δυσάρεστο συναίσθηµα που δηµιουργεί η τεκµαιροµένη ολιγωρία που επιδείχθηκε αναφορικώς προς την τουριστική πολιτική, δηλ. την δυσµενή εικόνα της διηπειρωτικής δοµής των τουριστικών αφίξεων, απαλύνεται σε κάποιο βαθµό από την πορεία µιας µεγάλης και ταχέως αναπτυσσόµενης αναξιοποίητης από την Ελλάδα τουριστικής αγοράς. Αξιοποίηση της εν λόγω αγοράς θα µπορούσε να προσδώσει µακροπρόθεσµη δυναµική στον ελληνικό τουριστικό τοµέα. 4. Η τεκµαιροµένη ολιγωρία της τουριστικής Ελλάδας κυβερνήσεων και επιχειρούντων αναδύεται και από την στατιστικώς καταγραφόµενη µεγαλύτερη εξάρτηση της Ελλάδας από την Ευρώπη σε σύγκριση µε τις ανταγωνίστριες χώρες. Υστερούµε µεν, αλλά και στις εν λόγω χώρες ο βαθµός συγκεντρώσεως των αφίξεων από ευρωπαϊκές προελεύσεις είναι υψηλός. Χρεωνόµαστε, όµως, ως χώρα για αδιαφορία και αβελτηρία, τουλάχιστον για τα τελευταία 10 χρόνια, κατά τα οποία άρχισαν να εµφανίζονται φαινόµενα αποδυναµώσεως της µακροπρόθεσµης ανοδικής τάσεως του αλλοδαπού τουρισµού. 5. Η µείωση του µεριδίου αφίξεων από τις υπερπόντιες χώρες από 36,6% το 1960 σε 8,7% το 2006, στο βαθµό που ήταν αναπόφευκτη, δεν µπορεί να εξηγηθεί πειστικά µε προσφυγή σε παράγοντες, όπως το κατά κεφαλήν εισόδηµα, η απόσταση, οι ταξιδιωτικοί προορισµοί και µάλιστα σε χώρες που συµβαίνει να ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 1

είναι πολυάνθρωπες. Έχει υπάρξει διαχρονική αµέλεια, αδυναµία κατανοήσεως των µακροπρόθεσµων τάσεων και, φυσικά, απουσία ενδεδειγµένης πολιτικής. 6. Οι 10 κύριες προελεύσεις αλλοδαπού τουρισµού για την Ελλάδα είναι 8 χώρες της υτ. Ευρώπης, µια χώρα της Ανατ. Ευρώπης (η Βουλγαρία, που όµως δεν είναι βέβαιο ότι είναι όλοι τουρίστες) και η αµερικανική προέλευση. Από τις προελεύσεις αυτές προέρχεται το 69% του συνόλου των αφίξεων απ όλες τις προελεύσεις, ενώ οι 9 µείζονες ευρωπαϊκές προελεύσεις αντιστοιχούν στο 72,5% του συνόλου των τουριστών ευρωπαϊκής προελεύσεως. 7. Οι ευρωπαϊκής προελεύσεως τουριστικές αφίξεις αντιστοιχούσαν στο 62,4% των συνολικών αφίξεων το 1960, για να αυξηθούν σε 81% το 1980 και 91% το 2006. 8. Από τις 9 ευρωπαϊκές οι 7 είναι πάντοτε παρούσες από το 1980 και µετά, οι ΗΠΑ είναι πάντοτε παρούσες, εκτός από το 2000. 9. Αυτό, ναι µεν αντανακλά, ενδεχοµένως, και την ελλειµµατική τουριστική πολιτική, υπογραµµίζει όµως ταυτοχρόνως την ύπαρξη ενός στέρεου διαρθρωτικού χαρακτηριστικού στην προέλευση των τουριστών, το οποίο δεν µπορεί να αγνοήσει η τουριστική πολιτική. Ωστόσο, οι νέες ευρωπαϊκές προελεύσεις, καθώς και οι υπερπόντιες, πρέπει να τυγχάνουν τουλάχιστον οριακής προτεραιότητος, διότι µεσο-µακροπροθέσµως από αυτές θα καταστεί δυνατή η συντήρηση της δυναµικής του τοµέα. 10. Συναφώς προς το ανωτέρω (9), σηµειώνεται ότι το αθροιστικό σύνολο αφίξεων που αντιστοιχεί στις 10 µείζονες προελεύσεις αυξήθηκε 10,3% κατά την πενταετία 2000-2005, που ισοδυναµεί µε µέσο ετήσιο ρυθµό αυξήσεως 1,6%. 11. Το συµπέρασµα πολιτικής που συνάγεται από τις πρόσφατες τάσεις οδηγεί κατευθείαν στην ανάγκη αναζητήσεως και ενεργοποιήσεως νέων ακόρεστων πηγών προελεύσεως, µε δυναµική αναπτύξεως και πληθυσµιακή βάση αρκετά µεγάλη, ώστε να εξουδετερώνει την στασιµότητα ή έστω τον µειωµένο ρυθµό αυξήσεως που χαρακτηρίζει τις αφίξεις από τις κύριες χώρες προελεύσεως κατά τα πρόσφατα έτη. 12. Η Ευρώπη, όπως έχει διαµορφωθεί µετά την πτώση του ολοκληρωτικού συστήµατος διακυβερνήσεως, θα αποτελεί πάντοτε τον κύριο τροφοδότη της χώρας σε τουριστική ζήτηση. Ωστόσο, αξιοποίηση των ταχέως διευρυνόµενων δυνατοτήτων, πρωτίστως στην Ανατ. και Ν.Α. Ασία, θα ήταν εφικτό να αυξήσει το µερίδιο των υπερπόντιων χωρών σε 15-20% αντί του σηµερινού 9%. ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 2

13. Μελέτη της τουριστικής ζητήσεως από την δυτικο-ευρωπαϊκή προέλευση κατά την περίοδο 2000-2004 δείχνει δραµατική µείωση του δυναµισµού της. Έναντι αυξήσεως 18,2% και 19,4% στις πενταετείς περιόδους 1990-95 και 1995-2000, η αύξηση περιορίζεται σε 4,2% την περίοδο 2000-2006. Η εξασθένηση αυτή δεν µπορεί να εξηγηθεί πειστικά µε αναφορά στο άκρως απωθητικό περιβάλλον για πραγµατοποίηση ταξιδίων, που δηµιούργησαν κατά την περίοδο αυτή µεγάλης ισχύος εξωτερικοί αρνητικοί παράγοντες. 14. Η µείωση του δυναµισµού της δυτικο-ευρωπαϊκής προελεύσεως εντοπίζεται προεξαρχόντως στις µείζονες προελεύσεις (Γερµανία, Ην. Βασίλειο, αλλά και Γαλλία, Ιταλία). Η µείωση δε αυτή δεν φαίνεται ότι είναι εφικτό να εξουδετερωθεί από τις λοιπές δυτικο-ευρωπαϊκές προελεύσεις, όποια επιθετική πολιτική προσελκύσεως και αν ασκηθεί, δεδοµένου του βαθµού κορεσµού που τις χαρακτηρίζει σε αριθµό ταξιδίων ανά 1.000 κατοίκους. Για 6 χώρες, στις οποίες περιλαµβάνεται και το Ην. Βασίλειο, ο αριθµός ταξιδίων κυµαίνεται από 1.046 µέχρι 1.478 ανά 1.000 κατοίκους (2005). Οι χώρες µε χαµηλή σχέση ταξιδιών-πληθυσµού (Ισπανία) εµφανίζουν µακροπρόθεσµα χαµηλό βαθµό τουριστικής κινητικότητας, πέραν των άλλων αποτρεπτικών παραγόντων (δολαριακοί προορισµοί, νέοι ευρωπαϊκοί προορισµοί). 15. Πρέπει, ωστόσο, να επισηµανθεί η συντελούµενη αλλαγή στις παραπάνω χώρες, αλλαγή που αφορά στην πληθυσµιακή γήρανση. Τα προχωρηµένης ηλικίας άτοµα (άνω των 55-60 ετών) έχουν την τάση να ταξιδεύουν σε άλλες χώρες, µε µακρότερη διάρκεια και ανάπτυξη δραστηριοτήτων που συνεπάγονται υψηλότερη ηµερήσια δαπάνη. 16. Μακροπρόθεσµη αξιοποίηση της ανωτέρω δυνατότητας απαιτεί επαγρύπνηση, ευρηµατικότητα, αναβάθµιση υποδοµών και έγκαιρη διάγνωση και µελέτη των εξελισσόµενων αναγκών της τρίτης ηλικίας. ΙΙ. Νέες Ευρωπαϊκές Προελεύσεις 1. Χώρες Κεντρικής και Ανατ. Ευρώπης 17. Τα στατιστικά στοιχεία δεν προσφέρονται για ανάλυση και συναγωγή συµπερασµάτων, διότι (α) εµπεριέχουν εφάπαξ εξόδους, µη δικαιολογούµενες από το τρέχον βιοτικό επίπεδο, καθώς και (β) ατελή διαχωρισµό µεταξύ τουριστών και µεταναστών. Είναι χαρακτηριστικοί οι αριθµοί που δείχνουν την ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 3

σχέση (αριθµός ταξιδιών : µέγεθος πληθυσµού). Οι φερόµενοι ως τουρίστες στις ελληνικές στατιστικές µε προέλευση ορισµένες βαλκανικές χώρες, αλλά και άλλες χώρες του τ. Ανατολικού Συνασπισµού, αποτελούν διαφωτιστικό παράδειγµα. 18. Παρά ταύτα, συνδυαζόµενες οι ως άνω ατελείς πληροφορίες µε άλλους παράγοντες, διαµορφώνουν αισιόδοξη προοπτική. (α) Τα πολύ µικρά ποσοστά που αντιπροσωπεύουν οι επιµέρους µεσογειακοί προορισµοί στο σύνολο του εξερχόµενου τουρισµού από τις ανατολικές χώρες, αντιστρατεύονται προς τις ενδείξεις των επισήµων στοιχείων για τον εξερχόµενο από αυτές τουρισµό. Λόγω της γεωγραφικής θέσεως των προελεύσεων, θα ανέµενε κανείς οι προτιµήσεις να στρέφονται προς τον ήλιο και την θάλασσα, που συµβαίνει µάλιστα να συνδυάζονται κατά µοναδικό τρόπο και µε πολιτισµικά στοιχεία, συχνά µοναδικής αξίας. (β) ιαπιστώνεται υψηλός βαθµός προτιµήσεως για την Ελλάδα έναντι των ανταγωνιστριών µεσογειακών χωρών, που ασφαλώς, παρά τον µη ώριµο χαρακτήρα του, αποτελεί αισιόδοξο µήνυµα. Το σχετικό ποσοστό για το 2004 ήταν 27,5% και 35,7% για το 2005. Η Ελλάδα εµφανίζεται να αποτελεί τον δεύτερο προσφιλή µεσογειακό προορισµό για τις µελετώµενες χώρες (η Ιταλία είναι η πρώτη, µε 37,4% το 2005). (γ) Η Ελλάδα φαίνεται να υστερεί σε δυναµική έναντι των ανταγωνιστριών χωρών, ίσως επειδή οι τελευταίες είχαν πολύ χαµηλό επίπεδο εκκινήσεως, διατηρεί, ωστόσο, αρκετά ισχυρή δυναµική, ώστε να δικαιολογείται υιοθέτηση αισιόδοξης προοπτικής. (δ) Το 2006 οι αφίξεις από τις χώρες που εξετάζονται αυξήθηκαν κατά 17,8% έναντι του 2005, µε συνολική αύξηση από όλες τις προελεύσεις της τάξεως του 8,7%. Για την περίοδο 2003-2006 ο µέσος ρυθµός αυξήσεως αφίξεων στην Ελλάδα ήταν 10,1%, έναντι 4% των συνολικών αφίξεων. 19. Είναι, εποµένως, κρίσιµης σηµασίας η έγκαιρη διάγνωση των προτιµήσεων των υποψηφίων τουριστών από τις συγκεκριµένες προελεύσεις και η εντατική προπαρασκευή και οργάνωση υποδοχής αυτών. ιότι ο βαθµός κατά τον οποίο θα αυξηθεί η διεύρυνση της βάσεως του αλλοδαπού τουρισµού στην χώρα µας θα εξαρτηθεί πρωτίστως από την αξιοποίηση αυτής της δυνατότητας. 20. Εν είδει ανακεφαλαιώσεως, επισηµαίνεται ότι η αναδυόµενη τουριστική αγορά της Κεντρικο-ανατολικής Ευρώπης, ως προελεύσεως, τώρα αρχίζει καθ όσον ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 4

αφορά στους µεσογειακούς προορισµούς. Επιβάλλεται, ως εκ τούτου, επίσπευση της προσελκύσεως και ενδυνάµωση της ποιότητας. Ικανοποιηµένοι επισκέπτες αποτελούν την φθηνότερη και αποτελεσµατικότερη διαφήµιση, όπως εµπειρικές µελέτες διαβεβαιώνουν. 2. Ρωσική Οµοσπονδία και Λοιπές Χώρες της τ. Σοβιετικής Ενώσεως 21. Ο διαχωρισµός των χωρών του π. Ανατολικού Συνασπισµού σε δύο οµάδες οφείλεται σε λόγους πληθυσµιακούς, οικονοµικούς αλλά και γεωγραφικούς, µε ό,τι αυτό συνεπάγεται. 22. Ο πληθυσµός των χωρών της τ. Σοβιετικής Ενώσεως είναι περίπου τριπλάσιος του πληθυσµού των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (277 εκατ. έναντι 100 εκατ.). Το µέσο κατά κεφαλή εισόδηµα, µε βάση την µέθοδο της ισοτιµίας των αγοραστικών δυνάµεων κυµαίνεται για την περιοχή της τ. Σοβιετικής Ενώσεως στο διάστηµα 1.150 $ - 9.620 $, έναντι 7.870 $ - 18.400 $ των χωρών της Κεντρ. Ανατ. Ευρώπης. Σηµειωτέον, ότι οι ρυθµοί αναπτύξεως στην πρώτη οµάδα χωρών είναι αρκετά ταχύτεροι συγκριτικά µε τις δεύτερες, οι οποίες εκκινούν από υψηλότερη αναπτυξιακή βάση. Ο γεωγραφικός παράγων (κλιµατολογικές συνθήκες) είναι πολύ ισχυρότερος, ως προωθητικός της ζητήσεως του µεσογειακού τουριστικού προϊόντος, για τις χώρες της σοβιετικής περιοχής. Συνάγεται ισχυρότερη µεσο-µακροπρόθεσµη δυναµική ζητήσεως για το ευρωπαϊκό προϊόν από τις εν λόγω χώρες, µε βάση την ολική επίδραση των τριών παραγόντων. 23. Υπάρχουν σχετικές ενδείξεις από την ελληνική εµπειρία. Κατά την περίοδο 2000-2006 οι από την Ρωσία αφίξεις στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 156% (µέσος ετήσιος ρυθµός 17%), έναντι µέσου ετήσιου ρυθµού 2,7% για το σύνολο των αφίξεων απ όλες τις προελεύσεις και έναντι 10,0% για τις χώρες της Κεντρ. Ανατ. Ευρώπης (ποσοστό υπερεκτιµηµένο). Η πραγµατική δυναµική της περιοχής είναι αρκετά ισχυρότερη, µη εκδηλουµένη λόγω Sengen, ελλιπούς πληροφορήσεως και ελληνικής ολιγωρίας. 24. ιευκρινίζεται, ότι µεσο-µακροπρόθεσµο ενδιαφέρον εµφανίζουν 4-5 χώρες της περιοχής µε πληθυσµό ίσο, αθροιστικά, µε το 80% του συνολικού πληθυσµού αυτής και κατά κεφαλή εισόδηµα 2-5 φορές µεγαλύτερο σε σύγκριση µε εκείνο των παραλειφθεισών χωρών (βασικώς µουσουλµανικών). ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 5

25. Με βάση ένα αισιόδοξο σενάριο µέσου ρυθµού αυξήσεως των αφίξεων από την ΕΕ (προ της διευρύνσεως) της τάξεως του 3% θα απαιτηθεί από τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες και τις υπερπόντιες περιοχές µέσος ρυθµός αυξήσεως αθροιστικά της τάξεως του 18%, προκειµένου να επιτευχθεί µέσο- µακροπρόθεσµος ρυθµός αυξήσεως της τάξεως του 6%. Το σενάριο αυτό υπογραµµίζει τον κρίσιµο ρόλο που θα απαιτηθεί να διαδραµατίσει στο µέλλον η ρωσική προέλευση, σε συνδυασµό µε την υπερπόντια, κυρίως δε από πληθυσµιακά µεγάλες και ταχέως αναπτυσσόµενες χώρες (Κίνα, Ινδία), αλλά και από τις παραδοσιακές προελεύσεις της αµερικανικής ηπείρου. 26. Τα διαθέσιµα ποσοτικά στοιχεία δεν συνιστούν και την καλύτερη αφετηρία για συναγωγή συµπερασµάτων που αφορούν µακροπρόθεσµες τάσεις, λόγω της βραχείας περιόδου που καλύπτουν, αλλά και λόγω της ισχυρής δυναµικής που αναπτύσσεται στο πεδίο του τουρισµού. Επικεντρώνεται η προσοχή σε 5 µόνο χώρες. Οι λοιπές χώρες της περιοχής δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον, ούτε για το απώτερο µέλλον, για λόγους που εκτείνονται πολύ πέραν των οικονοµικών. Με επιφυλάξεις, ισχυρότερες του συνήθους, επισηµαίνονται τα ακόλουθα: (α) ιαπιστώνεται πολύ µικρό µέγεθος αριθµού τουριστών αλλοδαπών προορισµών ανά χιλίους κατοίκους. Το µέγεθος αυτό σµικρύνεται έτι περαιτέρω, αν συνυπολογισθεί και η συµβολή των λοιπών περιοχών (µηδενική κατ ουσίαν). (β) Το µερίδιο του ευρωπαϊκού µεσογειακού προορισµού στο σύνολο του εξερχόµενου τουρισµού από την Ρωσική Οµοσπονδία είναι συγκριτικά µικρό. Το δυσάρεστο είναι ότι το εν λόγω µικρό ποσοστό παρουσιάζει στασιµότητα. Το µερίδιο της ευρωπαϊκής µεσογείου απ όλες τις προελεύσεις ήταν 35,5%, έναντι µόλις 5,5% µεριδίου από την τ. σοβιετική περιοχή (2005). (γ) Από τα πρόσφατα στοιχεία προκύπτει ότι το µερίδιο της Ελλάδος από 0,6% το 2004 αυξήθηκε σε 0,9% το 2005. Η αύξηση αυτή (50%) είναι σηµαντική και ενδεχοµένως προϊδεάζει για δυνατότητες µεγάλες και συνεχούς αυξήσεως, υπό όρους αποκλειστικά ελληνικής ευθύνης. (δ) Το µεσογειακό µερίδιο εµφανίζει σταθερή αύξηση (2000-2005). Από 11,4% το 2000 αυξήθηκε σε 15,5% το 2005, ενδεχοµένως δε να έχει ήδη αυξηθεί σε 20%. Αυτό αποτελεί εξέλιξη θετική, που επιτρέπει υιοθέτηση αισιόδοξης προοπτικής για τις δυνατότητες της περιοχής ως προελεύσεως για τις ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 6

µεσογειακές χώρες, τα χαρακτηριστικά των οποίων βαθµιαίως και ευλόγως τις καθιστούν επιλεγόµενο προορισµό. (ε) Ο ευρωπαϊκός µεσογειακός προορισµός, ωστόσο, υστερεί σηµαντικά σε υποδοχή τουριστών της ρωσικής περιοχής έναντι των λοιπών µεσογειακών χωρών. Στην περίοδο 2000-2004 η πραγµατοποιηθείσα αύξηση αφίξεων ήταν 152% για τις Λοιπές Μεσογειακές έναντι 30,7% για τις Ευρωπαϊκές Μεσογειακές. Τα αντίστοιχα µερίδια για την περίοδο 2000-2005 είναι 165,% και 51,6%. Για την ορθή αξιολόγηση αυτής της εντόνως ανισοµερούς κατανοµής κατά µεσογειακό προορισµό, πρέπει να ληφθεί υπόψη η παρουσία δύο δυσµενών παραγόντων συγκυριακού χαρακτήρα: του υπερτιµηµένου ευρώ αλλά και θεσµικών εµποδίων (Sengen). Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η Ελλάδα. Η αξιόλογη αποδυνάµωση του θεσµικού εµποδίου στην περίοδο 2004-2006 συνδέεται µε αύξηση των αφίξεων ρώσων τουριστών κατά 83,6% έναντι 39,4% κατά την τετραετή περίοδο 2000-2004. (στ) Υπάρχουν λόγοι, στους οποίους µπορεί να στηριχθεί αισιόδοξη προοπτική για τον ελληνικό τουριστικό προορισµό, πέραν των ανωτέρω. Οι ιστορικώς διαµορφωθείσες φιλικές σχέσεις µεταξύ των δύο χωρών και η θρησκευτική οµοδοξία δεν πρέπει να υποτιµηθούν. (ζ) Αν το µερίδιο της χώρας µας ήταν ίσο µε το αιγυπτιακό για την µελετώµενη προέλευση (3,2%), ο αριθµός των τουριστών στην Ελλάδα από αυτήν θα ήταν σήµερα 900.000. Ο ελληνικός προορισµός υπερτερεί από πολλών απόψεων του αιγυπτιακού φυσικών και πολιτισµικών ώστε να δικαιολογεί πρόβλεψη για επίτευξη αρκετά υψηλότερου µεριδίου. 27. Για την ρωσική προέλευση και τις γειτνιάζουσες σ αυτήν προελεύσεις έχουν βαρύτητα τα γνωστά µακροπρόθεσµα χαρακτηριστικά των µεσογειακών προορισµών, λόγω των σκληρών κλιµατολογικών συνθηκών και του µακρού χειµώνα που επικρατούν στις ρωσικές προελεύσεις. Εποµένως, προς το παρόν, κύριοι ανασταλτικοί παράγοντες της τουριστικής ζητήσεως είναι οι οικονοµικές δυνατότητες της πλειονοψηφίας του πληθυσµού, θεσµικά εµπόδια και ανεπαρκής πληροφόρηση. 28. Καθ όσον αφορά στην Ελλάδα: (α) Από άποψη µεριδίου δεν υστερεί έναντι των ανταγωνιστριών χωρών. ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 7

(β) Οι συγκριτικώς περισσότερο γειτνιάζοντες προορισµοί εµφανίζονται ως προτιµώµενοι. Παραδείγµατα: η Τουρκία για την Ρωσική Οµοσπονδία και η Ελλάδα για την Βουλγαρία. (γ) Το µεσογειακό µερίδιο στον εξερχόµενο ρωσικό τουρισµό ήταν 11,4% το 2000. Εµφανίζει, ωστόσο, αξιόλογη δυναµική, αφού το εν λόγω µερίδιο αυξήθηκε σε 15,5% το 2005, πιθανότατα δε αυξήθηκε µε ακόµη ταχύτερο ρυθµό στην διετία 2005-2006. (δ) Σκεπτικισµό προκαλεί το µικρό µερίδιο του ελληνικού προορισµού. Αποτελεί µόλις το 4,1% του µεριδίου του συνόλου του µεσογειακού προορισµού (2005). Είναι προβληµατισµού σηµαντική η διαπίστωση, σύµφωνα µε την οποία η σχετική εισροή στην χώρα µας από τις νέες ευρωπαϊκές προελεύσεις αποτελούν µόλις το 1/3 του αντίστοιχου µεγέθους για την Τουρκία και είναι περίπου ίση µε την εισροή στην Αίγυπτο. Η κατάσταση είναι, ασφαλώς, χειρότερη αφού ένα όχι ευκαταφρόνητο ποσοστό αφορά σε οικονοµικούς µετανάστες από τις εξεταζόµενες περιοχές. (ε) Βεβαίως, συγκρινόµεθα ευνοϊκά µε Ιταλία και Ισπανία, αν αυτό µπορεί να αποτελέσει παρηγορία. (στ) Οι ανωτέρω διαπιστώσεις ανατρέπονται από τις εξελίξεις της πιο πρόσφατης περιόδου (2005-2006). Είναι δε θετικό, ότι κατά την πρόσφατη αυτή περίοδο εκδηλώθηκε από πλευράς Ελλάδος επαινετή πολιτική προσελκύσεως και άρσεως εµποδίων, µε αποτελέσµατα που παράγουν αισιοδοξία. Πρέπει να συνειδητοποιήσουµε εγκαίρως τις µεγάλες δυνατότητες των νέων ευρωπαϊκών αγορών ως πηγών προελεύσεως τουριστών για την Μεσόγειο και ειδικότερα την Ελλάδα δυνατότητες που εδράζονται σε λόγους πληθυσµιακούς, εισοδηµατικούς αλλά και λόγους που αφορούν σε µη εισέτι εκπληρωθείσα επιθυµία επισκέψεως της πολλά και ενδιαφέροντα προσφέρουσας Μεσογείου. ΙΙΙ. Εκτίµηση υνατοτήτων Πρόβλεψη Εφικτών Αποτελεσµάτων 1. Χώρες Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης 29. Για την εξαγωγή συµπερασµάτων και την ταυτοποίηση µιας αξιόπιστης βάσεως, στην οποία να στηριχθούν προβλέψεις, απαιτείται η ύπαρξη αξιόπιστων πληροφοριών. Όπως, όµως, ήδη ανεφέρθη τα διαθέσιµα στοιχεία δεν ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 8

διακρίνονται για την καταλληλότητα αυτών για ασκήσεις προβλέψεων. Ειδικότερα, αναφορικώς προς τις κεντρικο-ανατολικές ευρωπαϊκές χώρες-µέλη ή υποψήφια µέλη της ΕΕ παρατηρούνται τα εξής: (α) Από τους αναγραφόµενους ως εξερχόµενοι τουρίστες από τις κύριες 5 χώρες της περιοχής (ΠΟΤ) µόνο το 10,0% το 2000, το 14,8% το 2004 και το 13,2% για το 2005 αφορά σε πραγµατικούς τουρίστες. Η διαπίστωση αυτή, εξαχθείσα από στοιχεία των χωρών-προορισµών, είναι από µόνη της επαρκής για την δηµιουργία αισιοδοξίας. (β) Η αύξηση του αριθµού των πραγµατικών τουριστών στην περίοδο 2000-2005 ήταν 23,7% (4,3% µέσος ρυθµός ετησίως) σε σύγκριση µε το σύνολο των εξερχοµένων τουριστών και επισκεπτών το οποίο πραγµατοποίησε µείωση -5,9% (-1,2% ετησίως). Η ανωτέρω αύξηση, προβαλλόµενη στο µέλλον είναι εκδήλως ανεπαρκής (στο βαθµό που της αναλογεί) για να προσδώσει στην αύξηση του αλλοδαπού τουρισµού µιας χώρας φυσικά και της Ελλάδος την δυναµική που απαιτείται, ώστε να πραγµατοποιείται ρυθµός αυξήσεως τουλάχιστον υπερδιπλάσιος του προερχόµενου από τις δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες. (γ) Στο σύνολο των 5 χωρών ο αριθµός των τουριστών ανά 1.000 κατοίκους είναι 162 (2005) έναντι 128 το 2000, και συγκρίνεται µε µέσο µέγεθος των δυτικο-ευρωπαϊκών χωρών της τάξεως των 600-700 κατά µέσο όρο! (δ) Η αναπτυξιακή δυναµική της περιοχής, λόγω και των ευµενών επιπτώσεων από την ένταξη στην ΕΕ επιτρέπει υιοθέτηση µέσου ρυθµού αυξήσεως εξερχόµενου τουρισµού της τάξεως του 7-8% στην δεκαετία 2007-2017. (ε) Η Ελλάδα έχει αρκετά ικανοποιητικό µερίδιο (6,9%) στο σύνολο των εξερχοµένων. Έχει 18% στους επιλέγοντες µεσογειακό προορισµό και το 21% στους επιλέγοντες ευρωπαϊκό µεσογειακό προορισµό. Τα στοιχεία δείχνουν αυξηµένη προτίµηση για την Ελλάδα. 30. Με συνεκτίµηση του κατά κεφαλήν εισοδήµατος το 2017 και του πιθανού αριθµού των τουριστών ανά 1.000 κατοίκους (600), αριθµός που αντιστοιχίζεται µε τον µέσο αριθµό των δυτικο-ευρωπαϊκών χωρών το 1996, εκτιµάται ότι ο αριθµός των εξερχοµένων τουριστών το 2017 θα είναι 55 εκατ., έναντι 15 εκατ. το 2005. Η αύξηση αυτή συνεπάγεται µέσο ετήσιο ρυθµό αυξήσεως 12,5%. 31. Για τον σκοπό της ασκήσεως θεωρούµε το εν λόγω ποσοστό ως ανώτατο πιθανό όριο, µε πιο πιθανό εφικτό σενάριο το 8-10%. Αυτό αντιστοιχεί σε 40 εκατ. ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 9

τουρίστες, εκ των οποίων, µε βάση τα µέχρι τώρα δεδοµένα, το 90% θα επιλέξει ευρωπαϊκό προορισµό και το 36% (13 εκατ.) ευρωπαϊκό µεσογειακό προορισµό. 32. Στην Ελλάδα, µε µερίδιο 20%, αντιστοιχεί για το 2017 αριθµός τουριστών από τις εξεταζόµενες χώρες της τάξεως των 2,6 εκατ., µέγεθος που συνεπάγεται µέσο ετήσιο ρυθµό αυξήσεως 8%. Το 2005 το αντίστοιχο µέγεθος ήταν 1,4 εκατ. τουρίστες. 33. Για πολλούς λόγους προσεγγισιµότητα, προσφιλής µεταναστευτικός προορισµός, φυσικό κάλλος, βραχεία χειµερινή περίοδος, πολιτισµικός πλούτος, νησιωτικά συµπλέγµατα ο ανωτέρω εκτιµώµενος ρυθµός αυξήσεως συγκεντρώνει τα στοιχεία του εφικτού. 34. Η προϊούσα ωρίµανση της δυτικο-ευρωπαϊκής προελεύσεως, σε συνδυασµό µε την εµπειρία των τελευταίων 6-7 ετών υποδεικνύει την κατεύθυνση των τουριστικών πολιτικών που θα αυξήσουν την πιθανότητα να διατηρήσοµε ένα µέσο όρο ρυθµού αφίξεων από την Ευρώπη της τάξεως του 3,5% τουλάχιστον και να επιτύχοµε αντίστοιχο ρυθµό αυξήσεως από την Λοιπή Ευρώπη (πλην Ρωσικής Οµοσπονδίας) της τάξεως του 8-10%. 2. Χώρες τ. Σοβιετικής Ενώσεως 35. Σηµειώνονται τα ακόλουθα: (α) Ο πληθυσµός των 5 χωρών που παρουσιάζουν τουριστικό ενδιαφέρον είναι υπερδιπλάσιος του πληθυσµού των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. (β) Το µέσο κατά κεφαλή εισόδηµα είναι 27% χαµηλότερο αλλά ταχύτερα αυξανόµενο. (γ) Ο αριθµός των εξερχοµένων τουριστών είναι µόλις 101 ανά χιλίους κατοίκους, και είναι σηµαντικά µικρότερος σε σύγκριση µε τις χώρες της Κεντρ. και Ανατ. Ευρώπης. (δ) Οι επισηµάνσεις αυτές επιτρέπουν υιοθέτηση πολύ µεγαλύτερης αισιοδοξίας, αν συνεκτιµηθούν και άλλα στοιχεία, όπως οι κλιµατολογικές συνθήκες κ.ά. 36. Με παραδοχές: (i) αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήµατος 2005-2017 µε µέσο ρυθµό 6,5-8,0%, (ii) αύξηση του αριθµού των εξερχοµένων τουριστών αντίστοιχη προς την δυτικο-ευρωπαϊκή εµπειρία, ήτοι 600 : 1.000 για την Ρωσία ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 10

και 400 : 1.000 για τις λοιπές 4 χώρες, προκύπτει ότι το 2017 οι εξερχόµενοι τουρίστες θα είναι συνολικά 112 εκατ., εκ των οποίων 80 εκατ. από την Ρωσική Οµοσπονδία. 37. Το µερίδιο του ευρωπαϊκού προορισµού εκτιµάται σε 75-80%, του δε ευρωπαϊκού µεσογειακού σε 25% του ευρωπαϊκού. Οι παραδοχές αυτές συνεπάγονται 20 εκατ. επισκέπτες το 2017 από την εξεταζόµενη προέλευση για τον ευρωπαϊκό µεσογειακό προορισµό και 2 εκατ. για τον ελληνικό µε βάση τις τρέχουσες τάσεις. 38. Ο υιοθετηθείς µέσος ετήσιος ρυθµός αυξήσεως για τον ελληνικό προορισµό (20%) ηχεί ουτοπικός. Ωστόσο, δεν βρίσκεται εκτός ρεαλιστικών ορίων, αν συνεκτιµηθεί το χαµηλό επίπεδο εκκινήσεως, τα εµπόδια που ακόµη υπάρχουν αλλά και η επίπτωση των πολιτικών που υπόκεινται στην πρόβλεψη. 39. Οι ανωτέρω εκτιµήσεις-προβλέψεις οδηγούν στο αποτέλεσµα που καταγράφεται στον παρακείµενο ανακεφαλαιωτικό Πίνακα 4.7. Η συνόλη ευρωπαϊκή προέλευση παλαιές και νέες προελεύσεις φέρεται αναπτυσσόµενη µε µέσο ρυθµό 4,8%, έναντι επιθυµητού ρυθµού 6% για το σύνολο των αυξήσεων. Ο ρυθµός αυτός δεν µπορεί να θεωρηθεί εξωπραγµατικός, για λόγους πολλούς και πειστικούς, στους οποίους έχει γίνει αναφορά. Εποµένως, θα απαιτηθεί αύξηση στις αφίξεις από υπερπόντιες προελεύσεις µε µέσο ετήσιο ρυθµό της τάξεως του 14% για να επιτευχθεί ο επιθυµητός, και κρινόµενος ως ρεαλιστικός, στόχος 6%. 40. Εξυπακούεται, ότι οι γενόµενες παραδοχές δεν είναι οι µόνες που οδηγούν σε ρυθµό 6% ετησίως και κατά µέσο όρο τις τουριστικές αφίξεις. Και η δυτικοευρωπαϊκή προέλευση είναι εφικτό να πραγµατοποιήσει ταχύτερη αύξηση, αλλά και οι νέες ευρωπαϊκές προελεύσεις. Οι τελευταίες έχουν αρκετά µεγαλύτερες δυνατότητες υπό τον περιορισµό πραγµατοποιήσεως τουριστικής πολιτικής που θα ικανοποιεί τις προτιµήσεις αυτών σε όρους ποιότητας και τιµών. Οι ρυθµοί αυξήσεως για τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως, όπως και για τις υπερπόντιες, ίσως ξενίζουν για το ύψος τους. Πρέπει, ωστόσο, να συνεκτιµηθεί το χαµηλό επίπεδο εκκινήσεως αυτών, ο συγκριτικώς ταχύς ρυθµός αναπτύξεως αυτών, οι σωρευµένες επιθυµίες, αλλά και η αναγνωρισιµότητα της χώρας ως τουριστικού προορισµού για να σχηµατισθεί µια πιο εδραία άποψη για µια εφικτή προοπτική. Σ αυτά πρέπει να προστεθεί, καθ όσον µεν αφορά τις νέες ευρωπαϊκές προελεύσεις το ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 11

ευχερέστερον της προσβασιµότητας έναντι άλλων µεσογειακών προορισµών καθ όσον δε αφορά τις υπερπόντιες προελεύσεις, η ταχεία ανύψωση του βιοτικού επιπέδου µεγάλων πληθυσµιακών οµάδων σε βαθµό ικανό να στηρίξει υπερπόντια ταξίδια. Εν πάση περιπτώσει, η παραδοχή υψηλότερης επιδόσεως της δυτικο-ευρωπαϊκής προελεύσεως, αλλά ακόµη περισσότερο της νέας ευρωπαϊκής προελεύσεως, δεν βρίσκεται στην σφαίρα της ουτοπίας και του ανέφικτου. Και η δυτικο-ευρωπαϊκή προέλευση είναι εφικτό να αποφέρει αύξηση ταχύτερη του 3,5% ετησίως και κατά µέσο όρο, αλλά και οι νέες ευρωπαϊκές προελεύσεις έχουν αρκετά µεγαλύτερες δυνατότητες από τις υποτεθείσες στην παρούσα άσκηση. ΙΤΕΠ - Πηγές Προελεύσεως Αλλοδαπών Τουριστών: υνατότητες και Προοπτικές 12