Κεφάλαιο 6 Αντί επιλόγου: φεμινισμός, μεταφεμινισμός ή τρίτο κύμα;

Κεφάλαιο 6 Αντί επιλόγου: φεμινισμός, μεταφεμινισμός ή τρίτο κύμα; Σύνοψη Ο μεταφεμινισμός είναι ένας όρος που έγινε της μόδας τη δεκαετία του 1990 και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως, κυρίως στις αγγλόφωνες χώρες και αφορά αποκλειστικά τη συζήτηση περί φεμινισμού στον δυτικό κόσμο. Είναι ένας όρος ασαφής και αμφιλεγόμενος και δεν υπάρχει γενική συμφωνία για τη σημασία και τη χρήση του. Τι ακριβώς σημαίνει το πρόσημο «μετα-»; Ότι διανύουμε την μετά τον φεμινισμό εποχή; Ότι ο φεμινισμός ξεπεράστηκε, ή ότι δεν τον χρειαζόμαστε άλλο γιατί πέτυχε τον στόχο του; Έχουν πλέον εκμηδενιστεί οι εκδηλώσεις του σεξισμού και απολαμβάνουμε μια κοινωνία ισότητας και δικαιοσύνης; Μήπως ο όρος μεταφεμινισμός σημαίνει την αντίδραση ενάντια στον φεμινισμό, ή μήπως το πρόσημο «μετα-», κατά αναλογία με τον «μεταμοντερνισμό», εμπεριέχει ένα είδος αυτοειρωνείας και παραπέμπει σε παρωδία της ταυτότητας; Σε κάθε περίπτωση, ο μεταφεμινισμός είναι ένα ρεύμα που διαθέτει και θεωρητική στήριξη, αν και οι συγγραφείς που αυτοπροσδιορίζονται ως μεταφεμινίστριες έχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους. Η έννοια του μεταφεμινισμού δεν έχει υιοθετηθεί από τον κλάδο της κοινωνιολογίας αξιοποιείται, κυρίως, από τις πολιτισμικές σπουδές και τις σπουδές ΜΜΕ. Η θετικότερη αποτίμηση του μεταφεμινισμού είναι ότι, με κριτική διάθεση απέναντι στο δεύτερο κύμα, αλλά αναγνωρίζοντας και αξιοποιώντας τις ελευθερίες που επιφέρει το φεμινιστικό κίνημα των προηγούμενων δεκαετιών, προχωρά με έναν δικό του «τρίτο τρόπο», που προσιδιάζει στις ιδιαιτερότητες του 21 ου αιώνα. 6.1. Η διαμάχη για τον μεταφεμινισμό Σύμφωνα με την Sarah Gamble (1999, σ. 36), ο όρος μεταφεμινισμός δεν είναι δόκιμος, ούτε ακαδημαϊκός επινοήθηκε από τον χώρο των ΜΜΕ κατά το τέλος της δεκαετίας του 1980 και, αρχικά, αναφερόταν σε μια αρκετά αναγνωρίσιμη κατηγορία γυναίκας που συναντάμε κατεξοχήν στα μίντια: μια γυναίκα που ντύνεται μεν προκλητικά, με τρόπο που παραδοσιακά θεωρούμε ότι τη μετατρέπει σε «αντικείμενο» για το βλέμμα των ανδρών, αλλά ταυτόχρονα απαιτεί δικαιώματα και εξουσία που, επίσης παραδοσιακά, ταυτίζουμε με τον χώρο των ανδρών. Βεβαίως, και στην ελληνική τηλεόραση, κυρίως σε εμπορικές εκπομπές όπως τα «πρωινάδικα» ή στον χώρο του λαϊκού τραγουδιού, κυριαρχούν παραδείγματα γυναικών που κατέχουν αξιοσημείωτη εξουσία, ενώ την ίδια ώρα βασική τους μέριμνα είναι να ντύνονται και να προβάλλονται πάνω απ όλα ως καλλίγραμμες και σέξι, δηλώνοντας εμμέσως ότι προτεραιότητά τους στη ζωή είναι το να είναι επιθυμητές ερωτικά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν ή/και να εκμεταλλευτούν τις εικόνες της παραδοσιακής ομορφιάς και σεξουαλικότητας ως μέσα προσωπικής ενδυνάμωσης για να κερδίσουν ισχύ ή/και χρήματα. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν κατ αυτόν τον τρόπο αναπαράγουν και διαιωνίζουν την υποδεή και υποτιμητική θέση της γυναίκας ως ερωτικού αντικειμένου, ή αν, αντίθετα, τη μετασχηματίζουν, την υπονομεύουν και την ανατρέπουν. Μάλλον οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι απλές και σωστότερο θα ήταν να εξετάζονταν οι τηλεοπτικές και καλλιτεχνικές επιδόσεις των λεγόμενων celebrities κατά περίπτωση. Επί παραδείγματι, είναι άλλο οι κουτσομπολίστικες εκπομπές και άλλο τα καλλιστεία της βιομηχανίας πορνό του «Playboy», που πλέον έχουν γίνει καθεστώς στην ελληνική τηλεόραση, με αποτέλεσμα να νομιμοποιηθούν και να κανονικοποιηθούν. i Βέβαια, πολλές γυναίκες και, κυρίως, νεαρές γυναίκες που φαίνεται να ακολουθούν τις τάσεις του μεταφεμινισμού δεν υιοθετούν οι ίδιες τον χαρακτηρισμό (ίσως μάλιστα να μην τον γνωρίζουν καν), αλλά περιγράφονται ως τέτοιες από άλλους. Κάποια γενικά χαρακτηριστικά του μεταφεμινισμού έχουν συνοψιστεί από την Gamble και έχει σημασία να παρατηρήσουμε ότι πρόκειται για θέσεις που είναι απολύτως συνυφασμένες με τα ήθη των δυτικών κοινωνιών και, μάλιστα, των προνομιούχων κοινωνικών τάξεων: 1. Οι μεταφεμινίστριες ασκούν κριτική στο φεμινιστικό κίνημα του δεύτερου κύματος με το επιχείρημα ότι, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στη θυματοποίηση των γυναικών (κακοποίηση, βιασμός, σεξουαλική παρενόχληση κ.λπ.), με επιμονή και με εμμονή, κατασκεύασε τον μύθο της γυναίκας που είναι ένα παθητικό θύμα, ένα αδύναμο πλάσμα που έχει ανάγκη από προστασία. Έτσι, εγκλώβισε τις γυναίκες στο ιδεολόγημα της αδυναμίας και της θυματοποίησης. Ο μεταφεμινισμός αρνείται, κατά συνέπεια, τον συσχετισμό της γυναίκας με την κατάσταση του θύματος, προκρίνοντας την αυτονομία και την ευθύνη των γυναικών για τη ζωή τους. 1

2. Καθώς αρνείται να θεωρήσει τις γυναίκες θύματα, ο μεταφεμινισμός διστάζει να καταδικάσει την πορνογραφία. 3. Καθώς οι περισσότερες μεταφεμινίστριες συμπαρατάσσονται με τον πολιτικό φιλελευθερισμό, προκρίνουν μια ευέλικτη ιδεολογία, που να προσαρμόζεται σε ανάγκες και επιθυμίες διαφορετικών ατόμων, γυναικών και ανδρών. 4. Ο μεταφεμινισμός είναι άρρητα προσανατολισμένος προς την ετεροφυλοφιλία. 5. Η εικόνα της μεταφεμινίστριας συνυφαίνεται με τον καταναλωτισμό και τη δυνατότητα για καταναλωτισμό που έχουν οι εύπορες κοινωνικές τάξεις. Πολλές νέες γυναίκες που αυτοπροσδιορίζονται ως μεταφεμινίστριες κατηγορούν τις φεμινίστριες του δεύτερου κύματος για ακραίο διδακτισμό και αυταρχισμό, σεμνοτυφία, πουριτανισμό και την επιβολή «πολιτικά ορθών» συμπεριφορών. Η δημοσιογράφος Naomi Wolf κάνει πρώτα έναν ενδιαφέροντα διαχωρισμό ανάμεσα στον φεμινισμό ως φαινόμενο και την εικόνα του φεμινισμού, αλλά τελικά η κριτική της του δεύτερου κύματος είναι ανελέητη. Υποστηρίζει, αφενός, ότι τα ΜΜΕ μετέτρεψαν τις φεμινίστριες σε καρικατούρες (άσχημες, κομπλεξικές, α-σεξουαλικές, άγριες, «ανδρογυναίκες») με σκοπό να πολεμήσουν το φεμινιστικό κίνημα και, αφετέρου, ότι και το ίδιο το φεμινιστικό κίνημα είχε ευθύνη για αυτή την εξέλιξη, διότι δεν διέθετε τη δέουσα ευελιξία, που θα του επέτρεπε να αποδεχθεί τις διαφορετικές ανάγκες των διαφορετικών γυναικών. Οι φεμινίστριες δεν είχαν τα μέσα για να αντισταθούν αποτελεσματικά στις επιθέσεις των ΜΜΕ, γιατί «η ανάπτυξη μιας σκληρής ιδεολογικής γραμμής από ορισμένες ομάδες φεμινιστριών», γράφει η Wolf, «είχε ως αποτέλεσμα την υπερβολική ιδεολογική φόρτιση του φεμινισμού. Αντί να λέει ένα μεγάλο ΝΑΙ στην ατομική επιθυμία της κάθε γυναίκας να ορίσει μόνη της τον εαυτό της, καταχωρήθηκε στο λαϊκό φαντασιακό ως ένα ογκώδες ΟΧΙ σε όλα, εκτός από ελάχιστες συμπεριφορές» (Gamble, σ. 40 ). Μας εξηγεί, λοιπόν, η Gamble (σσ. 39-42), ότι και οι φεμινίστριες με τη σειρά τους αντέδρασαν στο φαινόμενο του μεταφεμινισμού και μάλιστα έντονα. Υποστήριξαν ότι δεν υφίσταται καν μετα-φεμινισμός, αλλά προ-φεμινισμός. Η Susan Faludi δηλώνει πως o «μεταφεμινισμός» είναι μια προδοσία των γυναικείων αγώνων, μια επιστροφή στην προ-φεμινισμού εποχή, μια επιχείρηση καταστροφής των επιτευγμάτων του φεμινισμού. Εξάλλου, οι μεταφεμινίστριες είναι όλες νέες, ωραίες, λευκές και επιτυχημένες περσόνες των ΜΜΕ (κατά κανόνα «γκλαμουράτες») και αδιαφορούν για τα προβλήματα των μη προνομιούχων ομάδων. H Germaine Greer θεωρεί τον μεταφεμινισμό μια πολυτέλεια που διαθέτουν οι πλούσιες, ένα δημιούργημα των κυρίαρχων πολυεθνικών και του καπιταλισμού, που από τη μια υπόσχεται στις γυναίκες ότι μπορούν να τα έχουν όλα και καριέρα, και ομορφιά, και παιδιά, και τέλεια σεξουαλική ζωή ενώ, από την άλλη, τις μετατρέπει σε καταναλωτές καλλυντικών, φαρμάκων, αισθητικών επεμβάσεων, ρούχων και εύκολων γευμάτων. Αντίθετα, δηλώνει η Greer, ο φεμινισμός έχει πολιτικό περιεχόμενο και αντιστέκεται στην ηγεμονία του οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου της καπιταλιστικής Δύσης. Συμπαραστέκεται και αγωνίζεται για τις γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων, εθνοτήτων, εθνικοτήτων, φυλών και θρησκειών, αλλά και για τα δικαιώματα των σεξουαλικών μειονοτήτων και κάθε καταπιεσμένου και καταφρονημένου (βέβαια, αυτές οι πολύ γενικές, αόριστες και εξιδανικευτικές αποφάνσεις της Greer σηκώνουν πολλή συζήτηση). Σε κάθε περίπτωση, έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε σε αυτό το σημείο ότι, στο ένα άκρο, η Σιμόν ντε Μπωβουάρ, στις δεκαετίες του 1950 και 1960, αρνιόταν να αυτοπροσδιοριστεί ως φεμινίστρια, γιατί πίστευε πως οι αγώνες των γυναικών οφείλουν να εγγράφουν τους αγώνες των λαών προς τον σοσιαλισμό (και να εγγράφονται σε αυτούς) και ότι η απελευθέρωση της υποτελούς «κάστας» όπως την ονόμαζε των γυναικών, θα επιτευχθεί μόνο εφόσον συμβαδίζει με την απελευθέρωση των άλλων κοινωνικών τάξεων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, βέβαια, «κατάλαβε τελικά ότι η χειραφέτηση των γυναικών πρέπει να είναι δουλειά των ίδιων των γυναικών, ανεξάρτητα από την πάλη των τάξεων» (Λαμπριανίδη, σ. 97). Στο άλλο άκρο, οι υποστηρικτές του μεταφεμινισμού σήμερα τείνουν να προκρίνουν την αποπολιτικοποίηση του φεμινισμού ως μαζικού κινήματος και την εκ νέου αναπλαισίωσή του εντός του νεοφιλελεύθερου λόγου, που συμπεριλαμβάνει τον ατομικισμό, τον καταναλωτισμό, τον μεταμοντερνισμό και το μειωμένο ενδιαφέρον για την πολιτική και τον ακτιβισμό. Μάλιστα, σύμφωνα με την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα άποψη της Stephanie Genz (2006, σ. 337), ο μεταφεμινισμός συμβαδίζει με το συγκείμενο του λεγόμενου «τρίτου δρόμου», δηλαδή τη φιλοσοφία που διατρέχει τη νεοφιλεύθερη πολιτική στροφή της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής κατά τα τέλη του 20 ου αιώνα, και απαιτεί από εμάς την ανάπτυξη μιας ευελιξίας και εγρήγορσης σε ατομικό επίπεδο, που θα μας επιτρέπει να προσαρμοζόμαστε και να παρακολουθούμε με επιτυχία τις ταχείες εξελίξεις και μεταλλάξεις της ελεύθερης αγοράς. Αυτή η πραγματικότητα, μας εξηγούν οι Fien Adriaens και Sofie van Bauwel (2014, σ. 178-179) δεν ματαιώνει τον φεμινιστικό αγώνα, απλά τον μετατοπίζει στο επίπεδο του ατόμου και της «μικροπολιτικής». Η μικρο-πολιτική αναφέρεται στις μικρές μάχες που δίνουμε καθημερινά ως άτομα, μάχες που συσχετίζονται με θέματα έμφυλων και σεξουαλικών διαφορών. Σε αυτό το πλαίσιο, οι μεταφεμινίστριες 2

χρησιμοποιούν το σώμα τους και την ελκυστικότητά τους ως εργαλείο για να αλλάξουν την κοινωνική τους ζωή, αλλά και τον εαυτό τους. Σύμφωνα με τις Adriaens και Bauwel, μόνο στο πλαίσιο του 21 ου αιώνα μπορούμε να κατανοήσουμε πραγματικά τον μεταφεμινισμό, τον οποίο ορίζουν ως τον «λόγο» (discourse) που επιτρέπει στις γυναίκες να είναι θηλυκές, ελκυστικές και φεμινίστριες ταυτόχρονα. Πρόκειται για έναν νέο τρόπο ενδυνάμωσης, προσαρμοσμένο στα συγκεκριμένα κοινωνικά και αναπόδραστα συμφραζόμενα της εποχής μας. Ανεξαρτησία, ατομική επιλογή (που μπορεί να είναι και η επιλογή της παραδοσιακής οικογένειας και της ενασχόλησης με τα οικιακά), σεξουαλική απόλαυση, καταναλωτισμός, μόδα, χιούμορ. 6.1.1 Sex and the City: μια μεταφεμινιστική τηλεοπτική παραγωγή Η πολυβραβευμένη τηλεοπτική σειρά Sex and the City (Home Box Office, 1998-2004) έχει μελετηθεί ενδελεχώς ως παράδειγμα μεταφεμινιστικής ιδεολογίας και αισθητικής. Πρόκειται για παραγωγή ιδιωτικού καναλιού (περιγράφεται από τους συντελεστές της ως κωμική και τολμηρή σειρά για γυναίκες), που εστιάζει σε γυναικεία θέματα και ενδιαφέροντα, ενώ υιοθετεί καθαρά γυναικεία οπτική. Οι βασικές ηρωίδες είναι τέσσερις φίλες, επαγγελματικά επιτυχημένες και ανεξάρτητες, των οποίων βασικές μέριμνες είναι η μόδα, η ομορφιά, η κατανάλωση (ψωνίζουν συνεχώς, ρούχα, παπούτσια, αξεσουάρ κ.λπ.), οι ερωτικές σχέσεις και το σεξ. Εξάλλου, το επάγγελμα της πρωταγωνίστριας και αφηγήτριας, Κάρι, είναι, ακριβώς, το να σχολιάζει τη σεξουαλική σκηνή της Νέας Υόρκης σε ανάλογη στήλη τοπικής εφημερίδας που ονομάζεται «Sex and the City». Οι τέσσερις φιλενάδες ζουν μέσα σε έναν κόσμο χωρίς φεμινιστικό κίνημα, πλην όμως γι αυτές ο φεμινισμός είναι δικαίωμα εκ γενετής. Όπως μας θυμίζει η Sarah Jessica Parker, η ηθοποιός που υποδύεται την πρωταγωνίστρια: «Αυτές οι ηρωίδες, αλλά και οι ηθοποιοί που τις υποδύονται, έχουν αποκομίσει τεράστια οφέλη από τα γυναικεία κινήματα. Έχουν σεξουαλική ελευθερία, επαγγελματικές ευκαιρίες, την ικανότητα να πετύχουν [...]. Αν μεγαλώσεις με το δικαίωμα της επιλογής, της ψήφου, το δικαίωμα να ντύνεσαι όπως θέλεις, να κοιμάσαι με όποιον θέλεις και να έχεις τις φιλίες που θέλεις, όλα αυτά συνδιαμορφώνουν το ποια είσαι.» ii Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σειρά συμπεριλαμβάνει φεμινιστικά στοιχεία. Τέτοια είναι, κατ αρχάς, η απενοχοποίηση της σεξουαλικής απόλαυσης και η ανοιχτή και ειλικρινής συζήτηση για το σεξ είναι επίσης και η σχέση ανάμεσα στις τέσσερις γυναίκες, που αποτελούν μια μορφή «οικογένειας», δεν ανταγωνίζονται ποτέ η μια την άλλη και πάντα μιλούν ανοιχτά για όλα. Ό,τι και να έχει συμβεί, στο τέλος κάθε επεισοδίου βλέπουμε τις τέσσερις γυναίκες να είναι μαζί και να συζητούν. Η Astrid Henry (2004, σσ. 81-82) θεωρεί ότι αυτό ακριβώς το στοιχείο είναι και η δύναμη της σειράς, το γεγονός ότι οι «πλατωνικές», όπως τις ονομάζει, σχέσεις ανάμεσα στις τέσσερις γυναίκες είναι πιο σημαντικές από το σεξ και τη ρομαντική αγάπη τους για άνδρες, ότι οι γυναίκες μπορούν να επιδεικνύουν μια ιδιαίτερη συντροφικότητα μεταξύ τους και καταλήγει ότι, παρά τα όρια και τις ελλείψεις της (τη σολιψιστική εστίαση σε λευκές, λεπτές, εύπορες, αστές κι ετεροφυλόφιλες Αμερικανίδες), δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι το Sex and the City «αντανακλά ένα σημαντικό όραμα γυναικείας ενδυνάμωσης». Το Sex and the City εμπεριέχει ένα κεντρικό θέμα που συνοψίζει το «διπλό πρόσωπο» του μεταφεμινισμού, καθώς συνυφαίνει και θα μπορούσαμε να πούμε δεσμεύει και οριοθετεί διαδικασίες υποκειμενικής ενδυνάμωσης και δημιουργικότητας στο πλαίσιο των απαιτήσεων και των συμφερόντων της κεφαλαιοκρατικής αγοράς. Πρόκειται για το θέμα της κουλτούρας του καταναλωτισμού και της μόδας, που δεν είναι απλό, αλλά «προκύπτει μέσα από μια σύνθετη και συχνά αμφίσημη και αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στα ρούχα, τους χαρακτήρες και την αφήγηση» (McCabe & Acass, 2004, σ. 11). Όπως γράφουν και οι Adriaens και Bauwel (2014, σ. 183): «Η αμφίεση είναι διασκέδαση και η διασκέδαση είναι δύναμη, αλλά όχι μόνο. Το ντύσιμο αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο διαμόρφωσης της υποκειμενικότητας ως μέσο της (κατά Judith Butler, συνεχούς και πάντοτε ατελούς) επιτελεστικής πραγμάτωσης του σώματος» (την οποία μελετήσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο). Ενώ, όμως, η Μπάτλερ πολιτικοποιεί την επιτέλεση και επιστρατεύει τη λεγόμενη «πολιτική επιτέλεση» στην υπόθεση του «ευάλωτου εαυτού» και των υποτελών ή/και περιθωριακών ομάδων, ο μεταφεμινισμός του Sex and the City σε τελική ανάλυση υποστηρίζει (καλώς ή κακώς) μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα. Πρόσφερε κατ αρχάς την πλατφόρμα για να διαφημιστούν οι γνωστές μάρκες ρούχων και αξεσουάρ, αλλά, όπως γράφουν οι McCabe και Acass (2014, σ. 10), έδωσε επίσης τεράστια ώθηση σε σχεδιαστές και μόδιστρους που κάποτε απευθύνονταν σε περιορισμένο κοινό ή σε μια μικρή ελίτ. Η σχεδιάστρια των ρούχων της σειράς και ιδιοκτήτρια της ομώνυμης μπουτίκ στη Νέα Υόρκη, Patricia Field, «μετέτρεψε τη σειρά στην πιο καυτή πασαρέλα της τηλεόρασης και σήμερα απολαμβάνει τη φήμη μιας γκουρού της μόδας». 3

6.2. Μεταφεμινισμός ή «τρίτο φεμινιστικό κύμα»; Μερικές φορές, όπως στην περίπτωση της Brooks (1997), ο όρος μεταφεμινισμός συγχέεται με τις πρόσφατες εξελίξεις στη σχέση μεταδομιστικής θεωρίας και φεμινισμού. Ο λόγος είναι ότι, τόσο το «τρίτο κύμα» του φεμινισμού, που αξιοποίησε τις μεταδομιστικές θεωρίες και την αποδόμηση, όσο και ο μεταφεμινισμός, ασκούν κριτική στον «ριζοσπαστικό» φεμινισμό του δεύτερου κύματος. Γενικά, όμως, αυτή η χρήση του όρου δεν είναι καλή ιδέα, καθώς δημιουργεί μια σύγχυση ανάμεσα στις ποικίλες θεωρίες και δράσεις που αναπτύσσονται στον χώρο του τρίτου κύματος (το οποίο εξετάσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο) και τον κατά βάση πολιτικά συντηρητικό μεταφεμινισμό. Άλλο «τρίτο κύμα», και άλλο «τρίτος δρόμος». Αντί επιλόγου, παραθέτουμε ένα κείμενο που επικεντρώνεται στις διαφορές του τρίτου κύματος με τον μεταφεμινισμό. Πρόκειται για ένα χρήσιμο απόσπασμα από το κείμενο-μανιφέστο του τρίτου κύματος, το Third Wave Agenda, των Leslie Heywood and Jennifer Drake, που παραθέτει η Gamble (2006): Γνωρίζουμε ότι αυτό που καταπιέζει εμένα ίσως να μην καταπιέζει εσένα, ότι αυτό που σε καταπιέζει ίσως να είναι κάτι στο οποίο συμμετέχω και ότι αυτό που καταπιέζει εμένα ίσως είναι κάτι στο οποίο συμμετέχεις εσύ. Ακόμα και καθώς διαφορετικές πλευρές του φεμινισμού και του ακτιβισμού έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους, δεν παύουν να είναι όλες κομμάτι της ζωής μας του τρίτου κύματος, της σκέψης και των πράξεών μας: είμαστε τα προϊόντα όλων των αντιφατικών ορισμών των διαφορών μέσα στους φεμινισμούς, όντα υβριδικά, έτσι που ίσως να έχουμε πια ανάγκη από ένα τελείως διαφορετικό όνομα. Ωστόσο, οι Heywood και Drake ξεκαθαρίζουν ότι αυτό το «διαφορετικό όνομα» δεν θα είναι «μεταφεμινισμός», καθώς ο τελευταίος είναι κατά βάση συντηρητικός και περιορισμένης εμβέλειας. Το επίπεδο της μικρο-πολιτικής, δηλαδή μιας περιορισμένης καθημερινότητας, είναι βεβαίως ένα σημαντικό πεδίο δράσης και, εξάλλου, συναντιέται με ένα από τα πρώτα συνθήματα του φεμινισμού: «το προσωπικό είναι πολιτικό». Το πρόβλημα είναι ότι ο μεταφεμινισμός υιοθετεί άκριτα τον κυρίαρχο ατομικισμό και τον συγχέει με τη διαφορά και την υποκειμενικότητα. Η δύναμη του φεμινισμού (που είναι παράλληλα και ο λόγος για τον οποίο σε αυτό το σύγγραμμα επιμένουμε στη σχέση και τη διαπλοκή των σπουδών φύλου με τον φεμινισμό) είναι, ακριβώς, ότι επιμένει να έχει πολιτική διάσταση, ότι προτάσσει ένα ευρύτερο πολιτικό όραμα για κοινωνική δικαιοσύνη σε παγκόσμιο επίπεδο και προϋποθέτει την επιθυμία για συλλογική δράση (έστω και σε αναγκαστικά, πλέον, ασταθή ή «αθεμελίωτη» βάση). Βιβλιογραφικές αναφορές Acass, K. & McCabe, J. (2004). Reading Sex and the City. London: I.B. Tauris. Adriaens, F. & van Bauwel, S. (2014). Sex and the City: A Postfeminist Point of View? Or How Popular Culture Functions as a Channel for Feminist Discourse. The Journal of Popular Culture, 47, 1. Brooks, A. (1997). Postfeminisms: Feminism, Cultural Theory and Cultural Forms. London & New York: Routledge. Gamble, S. (2006). The Routledge Companion to Feminism and Postfeminism. London & New York: Routledge. Genz, S. (2006). Third Way/ve. The Politics of Post-Feminism. Feminist Theory 7/3, σσ. 333-353. Henry, A. (2004). Orgasms and Empowerment: Sex and the City and the Third Wave Feminism. In Acass & McCabe (eds.), Reading Sex and the City. London: I.B. Tauris. Wolf, N. (1993). Fire With Fire: The New Female Power and How it Will Change the 21 st Century. London: Chatto & Windus. 4

i Δείτε ένα απόσπασμα από τον διαγωνισμό για την καλύτερη playmate στην τηλεόραση του Αντέννα και σχολιάστε το. Τι φανερώνει το γεγονός ότι την εκπομπή αυτή παρουσιάζει μια διάσημη και δημοφιλής τηλεπερσόνα; (URL: http://www.youtube.com/watch?v=nqwi3j9qttu) ii «Orgasms and empowerment: Sex and the City and the third wave feminism» (2011). Στον ιστοχώρο Sex and the City Culture, URL: https://sexandthecityculture.wordpress.com/2011/11/21/orgasms-and-empowerment-sex-and-the-city-andthe-third-wave-feminism/ 5