ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 5 ο ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΑΣΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΑΤΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 5 ο ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΑΣΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΑΤΗΣ 1

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΦΥΤΩΡΙΩΝ-ΡΙΖΩΝ ΕΛΑΤΗΣ Τήξη αρτιφύτρων Εξόγκωση ριζικού κόμβου Pestalotia, σηψιρριζίες Armillaria melea.όγκος ριζών Agrobacterium ή Bacterium turmefaciens. Το βακτήριο προκαλεί όγκους ριζών σε διάφορα φυτά. Σηψιρριζία. Ο μύκητας Rhizina inflata. Μελανή χιονομούχλα της Herpotricia nigra. Hart. Προσβάλλει νεαρά, ηλικίας 1-3 χρονών δεντρύλια. Elliottinia Kerneri Kohn. Στην Αυστρία, Καναδά, Ελλάδα ο μύκητας αναπτύσσεται στα άρρενα άνθη της ελάτης. 2

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΒΕΛΟΝΩΝ Η Καφετιά ασθένεια των βελόνων της Ελάτης Η ασθένεια αναφέρεται στην Abies alba, είναι κοινή ασθένεια στην κεφαλληνιακή και υβριδογενή ελάτη στην Ελλάδα. Η ασθένεια οφείλεται στον μύκητα Lophodermium nervisequum Ο μύκητας προσβάλλει κυρίως τις παλαιότερες βελόνες στο εσωτερικό της κόμης κατά δε τον δεύτερο χρόνο προκαλεί νέκρωση τους. Οι προσβαλλόμενες βελόνες γίνονται σιγά- σιγά καστανές, πέφτουν στο έδαφος ενώ ένα μέρος παραμένει στην κόμη 3

Καταπολέμηση Στην Ελλάδα η βλάβη γενικά είναι πολύ μικρή, δηλαδή έχουμε μόνο τοπική προσβολή και μικρή πτώση παλιών, στο εσωτερικό της κόμης, βελονών και έτσι δεν χρειάζονται ιδιαίτερα μέτρα καταπολέμησης. 4

Herpotrichia parasitica Τον παραπάνω μύκητα τον συναντάμε στην ελάτη και ερυθρελάτη. Η ασθένεια παρουσιάζεται σε πυκνές συστάδες ελάτης, ηλικίας 20-40 χρόνων και σπανιότερα σε μεγαλύτερες ηλικίες. Τα προσβλημένα κλαδιά νεκρώνονται. Όπου χρειάζεται γίνονται κλαδεύσεις και αραιώσεις Rhizosphaera pini. Ο μύκητας προσβάλει τις βελόνες που γίνονται καστανές, νεκρώνονται και πέφτουν 5

ΣΚΩΡΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΕΛΟΝΩΝ ΤΗΣ ΕΛΑΤΗΣ Melampsorella symphyti bubak. Minesia spp. Milesia kriegeriana magn. 6

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΒΛΑΣΤΩΝ-ΚΛΑΔΩΝ Σκούπα της μάγισσας. Είναι η κοινή ασθένεια στην Ελλάδα Συμπτώματα Στακλαδιάδημιουργείται«σκούπα της μάγισσας» στο μέρος όπου προσβάλλονται τα κλαδιά από το μύκητα δημιουργούνται πολλαπλοί, πυκνοί, όρθιοι κλαδίσκοι. Οι βελόνες είναι μικρότερες και κιτρινωπές, ενώ στα προσβλημένα κλαδιά δημιουργούνται ατρακτοειδή εξογκώματα, ή μόνο καρκινώματα. ΟμύκηταςείναιMelampsorella caryphyllacearum Schft. Βλάβες. Από οικονομικής πλευράς σημασία έχει η δημιουργία του καρκινώματος που επιδρά στην ποιότητα του ξύλου και εμποδίζει έτσι την καλή μετακίνηση των χυμών μέσα στο δέντρο. Καταπολέμηση. Στην χώρα μας η υλοτομία των προσβλημένων δέντρων έδωσε άριστα αποτελέσματα. 7

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΡΥΘΡΕΛΑΤΗΣ Ασθένειες βελονών Ίωση ερυθρελάτης: Sacciphantes abietis Rhizosphaera kalkhoffii Βελονόπτωση της ερυθρελάτης: Lophodermium macrospora Lagerd. 8

ΣΚΩΡΙΑΣΕΙΣ ΒΕΛΟΝΩΝ Chrysomyxa abietis unger Chrysomyxa rhododendri 9

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΒΛΑΣΤΩΝ - ΚΛΑΔΩΝ Νέκρωση βλαστών Ascochyta οφείλεται στο μύκητα Ascochyta piniperda lind Καρκίνος Νectria οφείλεται στον μύκητα Nectria cucurbitulla Pleurotus ή καρκίνος της ερυθρελάτης οφείλεται στον μύκητα Stereum sanguinolentum. 10

11

12

13

14

15

ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΔΑΣΙΚΑ ΕΝΤΟΜΑ Έντομα ελάτης (βελονών) 1. Mindarus abietinus. Περιγραφή εξάπλωση: Φυτόψειρα, μήκος:1,8 2,0 χιλ. Οι πτερωτές είναι πράσινες & οι άπτερες πρασινοκίτρινες. Κοινό έντομο σε όλη την Ευρώπη & την Ελλάδα. Βιολογία: Διαχείμαση γίνεται στο στάδιο των αβγών, τοποθετούνται κοντά στους οφθαλμούς. Την άνοιξη, οι αφίδες προσβάλλουν τους τρυφερούς βλαστούς & απομύζουν χυμούς από τις νεαρές βελόνες, οι οποίες στη συνέχεια κυρτώνονται προς την επάνω επιφάνεια. Παράγονται 3 γενεές, μια εγγενής & 2 παρθενογενετικές. Βλάβες: παραμόρφωση άκρων των βελόνων Καταπολέμηση: εντομοκτόνα Προσβολή νεαρού βλαστού ελάτης από το Mindarus abietinus. 16

Έντομα ελάτης (βελονών) 2. Argyresthia fundella Προσβολή βελονών ελάτης από το Argyresthia fundella. Περιγραφή εξάπλωση: οι πτέρυγες των ενηλίκων έχουν άνοιγμα 10 12 χιλ. Οι μπροστινές είναι λευκές με εγκάρσιες καστανές γραμμώσεις & τα πίσω έντονα κιτρινωπά.προνύμφες έχουν σκουροπράσινο σώμα με μαύρο κεφάλι. Βιολογία Βλάβες: Έχει 1 γενεά/έτος.το Μαϊο το θηλυκό αποθέτει ένα αβγό στην επάνω επιφάνεια & περίπου στο μισό της κάθε βελόνας. Η προνύμφη υποσκάπτει τη βελόνα προς την κορυφή, διαχειμάζει στην ίδια ή σε άλλη βελόνα και την επόμενη άνοιξη νυμφώνεται σε άσπρο βομβύκιο, που σχηματίζει στο κάτω μέρος της βελόνας. Κατά την ανάπτυξη της, η προνύμφη προσβάλλει περισσότερες από μία βελόνες, οι οποίες νεκρώνονται & σπάζουν. Καταπολέμηση: Επειδή οι πληθυσμιακές εξάρσεις διαρκούν συνήθως ένα μόνο έτος, δεν είναι απαραίτητη η χημική καταπολέμηση 17

Έντομα ελάτης (Βελονών) 3. Choristoneura murinana Κλαδί ελάτης προσβεβλημένο από το Choristoneura murinana. Περιγραφή εξάπλωση: άνοιγμα πτερυγίων ενηλίκων 15 25 χιλ.οι μπροστινές πτέρυγες είναι κιτρινοφαιές με καφετί περίγυρο& ποικίλα σχέδια & γραμμώσεις. Οι προνύμφες είναι πράσινες με μαύρο κεφάλι & μήκος σώματος έως 20χιλ. Βιολογία: Μέσα Ιουνίου μέσα Ιουλίου. Το κάθε θηλυκό γεννάει 100 αβγά, επάνω επιφάνεια των βελονών σε δύο σειρές και σε ομάδες των 10 30 αβγών. Μ ετά από 10 15 μέρες οι προνύμφες αναζητούν κατάλληλα μέρη στο φλοιό. Την άνοιξη, οι οφθαλμοί διογκώνονται και οι προνύμφες εισέρχονται στο εσωτερικό τους, καλύπτοντας την οπή με νήματα. Κάθε προνύμφη προσβάλλει 1 2 βλαστούς. Προτιμά δέντρα μεγάλης ηλικίας. Βλάβες: Απώλεια των βελονών και την καταστροφή των βλαστών. Καταπολέμηση: χημική, με εναέριους ψεκασμούς, χρήση σεξουαλικών φερομόνων. 18

Έντομα ελάτης (βελονών) 3. Choristoneura murinana Νύμφη τού C. murinana με νήματα και υπολείμματα βελονών 19

Έντομα ελάτης (φλοιού) 4. Phaenops knoteki. Phaenops knoteki. Περιγραφή εξάπλωση: Έχει χρώμα σκούρο γαλαζοπράσινο και μήκος σώματος 7χιλ. Η προνύμφη έχει τυπικό σχήμα με το χαρακτηριστικό πλατύ προθώρακα, χρώμα λευκοκίτρινο και μπορεί να φτάσει σε μήκος τα 18χιλ. Βιολογία: τα ενήλικα εγκαταλείπουν το προσβεβλημένο υλικό και πετούν τα τέλη Μαΐου έως μέσα Αυγούστου. Τα θηλυκά αποθέτουν τα αβγά στο φλοιό του κορμού και τα κλαδιά και οι εκκολαπτόμενες προνύμφες εισέρχονται στη ζώνη του εσωτερικού φλοιού, όπου ανοίγουν στοές. Ο βιολογικός τους κύκλους είναι μονοετής. Βλάβες: Νεκρώνει εξασθενημένα δέντρα ελάτης. Καταπολέμηση: απομάκρυνση δέντρων που έχουν προσβεβληθεί, είναι καλό η απομάκρυνση τους από το δάσος να γίνει πριν την έναρξη πτήσης των νέων ενήλικων. Διαφορετικά, πρέπει να υλοτομούνται, να αποφλοιώνονται και να καταστρέφονται. 20

Έντομα ελάτης (φλοιού) 4. Phaenops knoteki. Προνύμφη τού Phaenops knotekim,σε στοά μεταξύ φλοιού και ξύλου. 21

Έντομα ελάτης (φλοιού) 4. Phaenops knoteki. Προνυμφικές στοές και θάλαμοι νύμφωσης τού Phaenops knoteki. 22

Έντομα ελάτης (φλοιού) 5. Acanthocinus reticulatus Περιγραφή εξάπλωση: Έχει μήκος 11 13χιλ. Και χρώμα καστανό. Ταέλυτραέχουν επιμήκεις γραμμώσεις. Οι κεραίες στα θηλυκά έχουν μήκος 1,5 & στα αρσενικά 2 φορές το μήκος του σώματος. Βιολογία: Ο βιολογικός κύκλος είναι μονοετής. Η έξοδο των ενηλίκων από το προσβεβλημένο υλικό αρχίζει στα μέσα Ιουνίου και διαρκεί έως τα μέσα Σεπτεμβρίου. Τοθηλυκόαποθέτειτααβγά στον εσωτερικό φλοιό και οι προνύμφες διανοίγουν, μεταξύ φλοιού και ξύλου, πλατιές ακανόνιστες στοές, ολοκληρώνοντας την ανάπτυξη τους την επόμενη άνοιξη και νυμφώνονται στο φλοιό, σε χαρακτηριστικούς νυμφικούς θαλάμους. Βλάβες: Προσβάλλει έμφλοιο κατακείμενο υλικό αλλά και έντονα εξασθενημένα δέντρα επιτυγχάνοντας την νέκρωση τους. Αρσενικό τού Acanthocinus reticulatus 23

Έντομα ελάτης (φλοιού) 5. Acanthocinus reticulatus Θυλικό τού Acanthocinus reticulatus. 24

Έντομα ελάτης (Φλοιού) 6. Pissodes piceae Pissodes piceae κατά την ωοθεσία σε σχισμή μεταξύ φλοιού και ξύλου. Περιγραφή εξάπλωση: Το ενήλικο έχει μήκος 7 11 χιλ., χρώμα καστανό και έλυτρα με κίτρινα στίγματα και μια εγκάρσια πλατιά λωρίδα σπο κίτρινες τρίχες λίγο πιο πίσω από την μέση. Βιολογία: την άνοιξη, τα ενήλικα διεξάγουν φάγωμα ωρίμασης με τη μορφή μικρών οπών σε λεπτόφλοια τμήματα φρεσκοϋλοτομημένων ή ζωντανών δέντρων. Τα θηλυκά διανοίγουν οπές και αποθέτουν 10 20 αβγά.οι προνύμφες είναι κυρτές, άποδες, λευκές με καστανό κεφάλι και διανοίγουν στοές μήκους 10 60 εκ. μεταξύ φλοιού και ξύλου, με κατεύθυνση παράλληλη προς τον άξονα του δέντρου. Βλάβες: Προσβάλει έμφλοιο κατακείμενο υλικό, εξασθενημένα δέντρα, πετυχαίνοντας τη νέκρωση τους. 25

Έντομα ελάτης (Φλοιού) 6. Pissodes piceae Προνύμφες και προνύμφες στοές τού Pissodes piceae. 26

Έντομα ελάτης (Ξύλου) 7. Serropalpus barbatus. Serropalpus barbatus. Περιγραφή εξάπλωση: Λεπτό καστανόμαυρο σώμα. Μήκος 8 18χιλ. Βιολογία: τα ενήλικα πετούν Ιούλιο Αύγουστο και αποθέτουν τα αβγά τους σε σχισμές του φλοιού. Οι προνύμφες διανοίγουν καμπυλωτές στοές κυκλικής διατομής στο ξύλο. Βιολογικός κύκλος είναι μονοετής. Βλάβες: Στοές στο ξύλο Καταπολέμηση: Ενδείκνυνται η κοπή και απομάκρυνση των νεκρούμενων και εξασθενημένων δέντρων. Όπου παρατηρούνται ζημιές στην ξυλεία πρέπει να φροντίσουμε την γρήγορη απομάκρυνση και συγκέντρωση της σε ξηρά περιβάλλοντα. 27

Έντομα ελάτης (Ξύλου) 8. Xyloterus lineatus. Στοές εισόδου και ωοτοκίας τού Xyloterus lineatus. Περιγραφή εξάπλωση: το ενήλικο έχει μήκος 2,8 3,5 χιλ. και έλυτρα κιτρινοκαστανά με μαύρες κατά μήκος γραμμώσεις. Βιολογία: Το θηλυκό ανοίγει οπές εναλλάξ προς τα πάνω και κάτω και αποθέτει από ένα αβγό σε κάθε μία. Οι προνύμφες διανοίγουν παράλληλα προς τιςίνεςτουξύλου, μικρές στοές μήκους4-5 χιλ. Η νύμφωση λαμβάνει χώρα στις προνυμφικές στοές και τα νέα ενήλικα εγκαταλείπουν τις θέσεις ανάπτυξης τους απόταμέσαιουλίου. Βιολογικός κύκλος μονοετής. Βλάβες: Προσβολή ξύλου Καταπολέμηση: Μετρά που παίρνουμε : Δασική υγιεινή Εποχή υλοτομίας Χημική καταπολέμηση (ψεκασμός) Φερομόνες 28

Έντομα ελάτης (Ξύλου) 8. Xyloterus lineatus. Ενήλικο και προνυμφικές στοές τού Xyloterus lineatus. 29

Έντομα ελάτης (Ξύλου) 9. Sirex cyaneus. Οπές εξόδου τού Sirex cyaneus. Περιγραφή εξάπλωση: Το σώμα των θηλυκών ξεπερνά τα 30χιλ. σε μήκος, έχει σκούρο κυανό χρώμα και κεραίες κιτρινωπές. Βιολογία: τα ενήλικα πετούν το καλοκαίρι και μετά την σύζευξη τα θηλυκά τρυπούν το φλοιό και αποθέτουν 2 7 αβγά στο ξύλο. Οι προνύμφες ανοίγουν στοές κυκλικής διατομής. Κατευθύνονται προς το εσωτερικό του κορμού και προς το τέλος της ανάπτυξης τους προς τα έξω. Η νύμφωση γίνεται μέσα στις οπές και τα ενήλικα βγαίνουν από μια κυκλική οπή. Βιολογικός κύκλος μονοετής. Βλάβες: προσβολή ξύλου Καταπολέμηση: απομάκρυνση των νεκρών δέντρων, εφαρμογή χημικής καταπολέμησης με ψεκασμούς. 30

Έντομα ελάτης (Κώνων & Σπόρων) 10. Ernobius kailidisi Προσβολή κώνων ελάτης (μικροί και καστανοί σε αντίθεση με τους μεγάλους και πράσινους) από το Ernobius kailidisi. Περιγραφή εξάπλωση: Έχει κοκκινοκαστανό χρώμα. Τα αρσενικά έχουν μήκος 2,6 3,5 χιλ και τα θηλυκά 3,2 4 χιλ. Οι προνύμφες είναι λευκοκίτρινές με κεφάλι καστανό. Βιολογία: Τα ενήλικα πετούν από τα μέσα ΑπριλίουέωςταμέσαΙουνίου. Τα θηλυκά αποθέτουν στα καρπόφυλλα ή τα πτερύγια των σπόρων σωρούς από αβγά. Οι προνύμφες εισέρχονται στον άξονα και διανοίγουν προς τα κάτω στοά που μπορεί να φτάσει το μίσχο του κώνου. Οι προνύμφες ολοκληρώνουν την ανάπτυξη τους στους κώνους και νυμφώνονται Σεπτέμβριο με Οκτώβριο. Βλάβες: Καταστροφή του κώνου,συνεπάγεται περιορισμό της σποροπαραγωγής. Καταπολέμηση: συλλογή των προσβεβλημένων κώνων ή ψεκασμοί με διασυστηματικά εντομοκτόνα. 31

Έντομα ελάτης (Κώνων & Σπόρων) 11. Dioryctria abietella. Περιγραφή εξάπλωση: Η προνύμφη είναι καστανοκόκκινη με τρεις καστανοκίτρινες γραμμώσεις. Βιολογία: Τα ενήλικα πετούν Ιούνιο και Ιούλιο και τα θηλυκά αποθέτουν τα αγά τους στου κώνους της ελάτης. Οι προνύμφες εισέρχονται στο εσωτερικό των κώνων. Αρχές φθινοπώρου οι ώριμες προνύμφες εγκαταλείπουν τους κώνους, εισέρχονται στο έδαφος σχηματίζοντας ένα βομβύκιο και διαχειμάζουν. Βλάβες: καταστροφή των κώνων, καταστροφή των επικόρυφων βλαστών νεαρών ατόμων Προσβολήκαικύρτωσηβλαστούελάτηςαπότο Dioryctria abietella. Καταπολέμηση: Καταστροφή των προσβεβλημένων κώνων, χρήση εντομοκτόνων, ψεκασμοί κατά την διάρκεια της εκκόλαψης των αβγών 32