Με τηουματιάα του 20 αιών

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Το πείραμα Με τηουματιάα του 20 αιών

Ναοί στο σχήμα τ ουρανού Το έντυπο Ναοί στο σχήμα τ ουρανού βασίστηκε στην εμπειρία ενός εκπαιδευτικού προγράμματος που εκπονήθηκε το 2006 με αφορμή τη συμπλήρωση 10 χρόνων από το θάνατο του Οδυσσέα Ελύτη. Επίκεντρο του εκπαιδευτικού προγράμματος αποτέλεσε το Άξιον Εστί, ιδωμένο σαν ένας πυρήνας απ όπου ξεκινούν ακτινωτές διαδρομές. Διαλέξαμε η δική μας εξερεύνηση να γίνει με όχημα την επιστήμη της αρχαιολογίας. Θελήσαμε να προσφέρουμε έτσι στα παιδιά ένα κλειδί που θα τους επέτρεπε να μπουν στον Σκέψεις, συνειρμοί, ιδέες των παιδιών, από το πεντάγωνο των ΑΝΕΜΩΝ. Σκέψεις, συνειρμοί, ιδέες των παιδιών, από το πεντάγωνο του ΡΟΔΙΟΥ. κόσμο της ποίησης, του οποίου την ύπαρξη υποψιάζονται αμυδρά, κι όμως συχνά διστάζουν να εξερευνήσουν. Προσδοκία μας ήταν να απελευθερώσουν τη φαντασία τους δοκιμάζοντας νέους δρόμους. Επιδιώκαμε να διαισθανθούν τα παιδιά ότι η απόλαυση της ποίησης δεν είναι απλώς θέμα κατανόησης μέσω της λογικής επεξεργασίας λέξεων ή στίχων. Να συνειδητοποιήσουν ότι αποτελεί δύναμη του ποιητικού λόγου η πολλαπλότητα των ερμηνειών και των προσεγγίσεων. Να διαβάσουν το Άξιον Εστί με ανοιχτό το νου και τις αισθήσεις τους και να ενθαρρύνουμε την ενεργό και προσωπική στάση του καθενός απέναντι στην ποίηση του Ελύτη. Έτσι, η εμπειρία αυτή να αποτελέσει το έναυσμα για να συγκροτήσουν αργότερα τόσο τη θεωρητική βάση των διανοητικών τους αναζητήσεων όσο και τη συνειδητή ένταξή τους στην υπόθεση της προστασίας της υλικής και άυλης πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Το Άξιον Εστί προσφέρεται για μια τέτοια περιπέτεια: είναι ένας κόσμος αυθύπαρκτος, όπου η διήγηση αποκτά τις διαστάσεις έπους. Όχι ότι ο Ελύτης σκοπεύει σε μια ποιητική 2

ανασκόπηση του παρελθόντος, αλλά γιατί η Ελλάδα και η Ιστορία της αποτελούν για εκείνον μια βαθιά ριζωμένη εμπειρία. Αυτά τα σπαράγματα του παρελθόντος είναι που αναζητήσαμε. Κι ακόμα, το πιο σημαντικό, θελήσαμε να διερευνήσουμε με τα παιδιά το γιατί και το πώς της ποιητικής σύνθεσης, δηλαδή τι επιλέγει ο ποιητής από τις πηγές, πώς τον εμπνέει η Ιστορία, τις σημασίες με τις οποίες φορτίζει το παρελθόν, τη σύνδεσή του με το παρόν. Με άλλα λόγια, να δούμε τον κόσμο μέσα από τη δική του ματιά, το δικό του πρίσμα, προσεγγίζοντας τη διαδικασία δημιουργίας των συμβόλων και της αλυσίδας των συνειρμών. Τέλος, περισσότερο από το να προτείνουμε μια ερμηνεία, θελήσαμε να δοκιμάσουμε ένα Σκέψεις, συνειρμοί, ιδέες των παιδιών, από το πεντάγωνο του ΝΕΡΟΥ συνολικό τρόπο ανάγνωσης, μια οπτική και, τελικά, μια εμπειρία. Οι δραστηριότητες που προτείνονται στο έντυπο αποσκοπούν στο να γίνουν για τα παιδιά απτές και κατανοητές οι περιπέτειες των συνειρμών και των συμβόλων, καθώς και η ιδαίτερη «γλώσσα» του υπερρεαλισμού. Αποτελούν στην ουσία μια κλιμάκωση από απλά «παιχνίδια» σε συνθετότερες διαδικασίες. Τις περιγράφουμε παρακάτω ως μια πρόταση εφαρμογής ασφαλώς μπορούν να υλοποιηθούν επιλεκτικά και να εμπλουτιστούν με άλλες ιδέες. Η συζήτηση μπορεί να ξεκινήσει με αφορμή ένα καλειδοσκόπιο. Καθώς τα παιδιά το περιεργάζονται ή κατασκευάζουν τα ίδια ένα δικό τους, μιλάμε μαζί τους για τη μαγική δύναμη της ποίησης να μεταμορφώνει την πραγματικότητα (βλ. «Οδηγίες για να φτιάξετε ένα καλειδοσκόπιο».) Στη συνέχεια, σχεδιάζουμε μια απλή εικόνα, π.χ. ένα καραβάκι που πλέει στη θάλασσα, Το ερεβοκτόνο ρόδι, από το πεντάγωνο του ΡΟΔΙΟΥ και την τοποθετούμε σε ένα πλαίσιο. Καλούμε τα παιδιά να μας πουν τις σκέψεις, τους 3

ήχους, τις μυρωδιές, τις αναμνήσεις που έρχονται στο νου τους καθώς κοιτούν το σχέδιο και καταγράφουμε τα λόγια τους γύρω από το πλαίσιο. Ανάμεσα στις λέξεις που έχουμε σημειώσει προσθέτουμε τους κρίκους μιας «αλυσίδας» συνειρμών. Η συζήτηση αυτή οδηγεί σε μια πρώτη προσέγγιση της σημασίας και της λειτουργίας των συμβόλων τόσο για έναν ποιητή όσο και για τον καθένα από εμάς. Μπορούμε επίσης να φτιάξουμε μια απλή «αλυσίδα» συνειρμών με αφετηρία τη λέξη «ήλιος», συζητώντας την πολλαπλότητα των πιθανών αντιδράσεων. Η επόμενη δραστηριότητα έχει θέμα της τη Γοργόνα, ένα σύμβολο με διαχρονική βαρύτητα O ψίθυρος των δέντρων, από το πεντάγωνο του ΚΟΣΜΟΥ. στο συλλογικό μύθο. Στόχος είναι τα παιδιά να κατανοήσουν ότι οι συνειρμοί δεν ακολουθούν απαραίτητα μια πορεία ευθύγραμμη. «Πετούν» ελεύθερα σε εικόνες και παραστάσεις από κάθε διαφορετική προέλευση, εποχή, υλικό και συνενώνονται σε ιδιότυπους συνδυασμούς σαν εικαστικά ή γλωσσικά κολλάζ. Ακολουθεί το παιχνίδι με «την παλέτα του ποιητή». Εδώ προχωρούμε σε έννοιες περισσότερο αφηρημένες, καθώς προσεγγίζουμε τις συμβολικές αξίες των χρωμάτων. Διαβάζοντας τους στίχους του Ελύτη που μιλούν για το άσπρο, το κόκκινο, το γαλάζιο, το πράσινο και το χρυσό, τα παιδιά καλούνται να γράψουν τα νοήματα που κατά τη δική τους άποψη εμπεριέχονται στα χρώματα. Η επόμενη δραστηριότητα είναι το «παιχνίδι των συμβόλων». Είδαμε τα σύμβολα σαν να αποτελούν τις πλευρές ενός πενταγώνου, ακριβώς επειδή τα σύμβολα είναι πολύπλευρα, Τα νησιά ταξιδεύουν στη θάλασσα, από το πεντάγωνο του ΚΟΣΜΟΥ. πολύεδρα και πολυεπίπεδα. Το κάθε πεντάγωνο παρουσιάζει μία θεματική και μπορεί να 4

κατασκευαστεί με χαρτόνι ώστε να αναπτύσσεται τρισδιάστατα στο χώρο. Καθώς οι συνειρμοί ανήκουν στον προσωπικό μας κόσμο, το παιχνίδι των συμβόλων είναι απλώς μια πρόταση για την εξοικείωση των παιδιών με αυτή τη διαδικασία. Στόχος είναι να απελευθερωθεί η έμπνευση και η δημιουργικότητά τους και να αφεθούν πιο ελεύθερα στο παιχνίδι αυτό. Μπορεί να είναι σκόπιμο να διαβάζονται πρώτα οι στίχοι, να γίνονται οι συζητήσεις, να ζωγραφίζουν τα παιδιά τα δικά τους έργα και μετά να βλέπουν τις εικόνες. Θα μπορούσαν επίσης να ενθαρρυνθούν να αναλάβουν τα ίδια να παρουσιάσουν κάποιο σύμβολο που θα επιλέξουν. Μετά από τη «μύηση» στην ανάγνωση των συμβόλων, η επόμενη συνάντηση πραγματοποιείται Οι περιπέτειες της Γοργόνας. έξω από τη σχολική τάξη, στον αρχαιολογικό χώρο ή/και στο μουσείο. Στο παράδειγμα του εντύπου περιγράφεται η επίσκεψη στην Ακρόπολη της Αθήνας και το Μουσείο της. Στο μουσείο δίνονται στα παιδιά στίχοι του ποιήματος. Εκείνα αναζητούν στις αίθουσές του αντικείμενα που θα μπορούσαν να έχουν εμπνεύσει τον ποιητή και συζητούν για τις εικόνες που γεννήθηκαν στη φαντασία τους. Στη συνέχεια μοιράζονται καρτέλες με λεπτομέρειες εκθεμάτων, μαζί με σύντομα αποσπάσματα του ποιήματος. Με έμπνευση τα στοιχεία αυτά, τα παιδιά, ζωγραφίζοντας ή με την τεχνική του κολλάζ, δημιουργούν τις συνθέσεις τους. Στη δική μας εφαρμογή ανεβήκαμε έπειτα στο βράχο της Ακρόπολης. Σταθήκαμε κοιτώντας την πόλη όπως απλώνεται μπροστά μας ως τη θάλασσα του Σαρωνικού. Όσο ακούγονταν Ζωγραφίζοντας το ανάγλυφο της γης. οι στίχοι από τη Γένεση, τα παιδιά, βουτώντας τα δάχτυλά τους στο χρώμα, ζωγράφισαν τον κόσμο ακολουθώντας το ρυθμό του ποιήματος. 5

Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον να διατυπωθούν και να πραγματοποιηθούν ανάλογες προσεγγίσεις σε διαφορετικούς χώρους και μνημεία, των αρχαίων ή βυζαντινών χρόνων, ακόμα και της πιο πρόσφατης ιστορίας. Άλλωστε, κι ο στίχος που δόθηκε ως τίτλος στο εγχείρημα Ναοί στο σχήμα τ ουρανού θα μπορούσε να αναφέρεται εξίσου στα ερείπια ενός αρχαίου ναού και στα λευκά θολωτά ξωκλήσια των νησιών. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν χρησιμοποιήσουν το έντυπο κατά την κρίση τους. Αν θελήσουν να «Ένα λίθινο άλογο που ιππεύει ο πόντος». εφαρμόσουν το πρόγραμμα απευθυνόμενοι σε μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, θα μπορούσαν να επιλέξουν κάποιες από τις προτεινόμενες δραστηριότητες, ενθαρρύνοντας τον πλούτο των ιδεών και την πρωτοτυπία των σκέψεων, την ευρηματικότητα και τη φαντασία, την αντίληψη και την ευαισθησία που οι μαθητές τους έτσι κι αλλιώς διαθέτουν. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, το έντυπο μπορεί να δουλευτεί στην τάξη, στο σύνολό του ή τμηματικά. Με τις επεξηγήσεις και την καθοδήγηση των καθηγητών τους, οι μαθητές είναι πλέον σε θέση να διαβάσουν οι ίδιοι τα κείμενα. Όσο για τις δραστηριότητες, μπορούν να αποτελέσουν ένα συλλογικό έργο της τάξης, ένα πεδίο όπου θα συναντώνται οι πολλαπλές προσωπικότητες των μαθητών, ώστε τελικά να απολαύσουν ένα μνημειακό ποιητικό έργο και να δουν ποιητικά ένα μνημείο. «Τις νεφέλες αφήνοντας πίσω τους ταξιδεύουν των βράχων τ αγάλματα». Σημείωση: Οι φωτογραφίες από το πρόγραμμα και τα έργα των παιδιών που περιλαμβάνονται στις σελίδες 1-5 προέρχονται από την πιλοτική εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος κατά το σχολικό έτος 2005-6 με την έκτη τάξη του 78ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών. Οι εικόνες της σελίδας 6 προέρχονται από επόμενες εφαρμογές του προγράμματος με μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. 6

Αθήνα, 2015 Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Διεύθυνση Μουσείων, Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας Tο έντυπο αυτό έφτιαξαν οι Στέλλα Χρυσουλάκη και Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγοι, ο Σπήλιος Πίστας, γραφίστας και την φιλολογική επιμέλεια η Βιολέττα Ζεύκη, αρχαιολόγος - μεταφράστρια. ISBN: 978-960-386-214-7 Το έντυπο «Ναοί στο σχήμα τ ουρανού, Το πείραμα» με ISBN 960-214-578-1 της θεματικής «Με τη ματιά του 20ού αιώνα» δημιουργήθηκε το 2006. Η επεξεργασία του έγινε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιήθηκε στο πλαίσι του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 7