Υ ΑΤΙΚΟ ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 14.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας 14 Υ ΑΤΙΚΟ ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 14.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το υδατικό διαµέρισµα της ανατολικής Μακεδονίας έχει έκταση 7.791 km 2 και συνορεύει δυτικά µε τους ορεινούς όγκους του Μαυροβουνίου, του Βερτίσκου και των Κερδυλλίων, ανατολικά µε τους ορεινούς όγκους Φαλακρού, Ορβήλου και των ορέων της Λεκάνης, βόρεια µε τη Βουλγαρία και νότια βρέχεται από το Θρακικό πέλαγος. Το διαµέρισµα γεωγραφικά περιλαµβάνει το νοµό Σερρών και τµήµατα των νοµών Καβάλας και ράµας. Το µεγαλύτερο τµήµα της ανατολικής Μακεδονίας καλύπτεται από τη λεκάνη του ποταµού Στρυµώνα στην οποία ανήκουν οι τρεις µεγαλύτερες πεδινές εκτάσεις του διαµερίσµατος : α) των Σερρών, β) της ράµας, η οποία διασχίζεται από τον παραπόταµο του Στρυµώνα, Αγγίτη και γ) της πεδιάδας του Νευροκοπίου που αποτελεί µία "κλειστή" λεκάνη. Η αποστράγγιση των επιφανειακών νερών της κλειστής αυτής λεκάνης πραγµατοποιείται από καταβόθρες στο χωριό Οχυρό και καταλήγουν στη λεκάνη του ποταµού Αγγίτη µέσω της καρστικής πηγής Μαρά. Ο ποταµός Στρυµώνας έχει δύο κλάδους τροφοδοσίας εκτός Ελλάδας, στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στη Βουλγαρία και εκβάλλει στον κόλπο του Ορφανού, στο Θρακικό πέλαγος. Παλαιότερα τα νερά του Στρυµώνα σχηµάτιζαν τη λίµνη Αχινού η οποία στη συνέχεια αποξηράθηκε και δόθηκε για καλλιέργεια. Με σκοπό τη ρύθµιση της παροχής του ποταµού Στρυµώνα και την αποφυγή πληµµυρών, κατασκευάστηκε µία τεχνητή κοίτη (1982-84), µέχρι την είσοδό του στη λίµνη της Κερκίνης, κοντά στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα (Psilovikos A. et al. 389, 1994). Το διαµέρισµα της ανατολικής Μακεδονίας αποστραγγίζεται επίσης από τον ποταµό Μαρµαρά, το ρέµα της Ν. Καρβάλης και ορισµένα µικρότερα ρέµατα κατά µήκος της παραλίας των νοµών Σερρών και Καβάλας. 14.2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΟΜΗ Το υδατικό διαµέρισµα της ανατολικής Μακεδονίας καταλαµβάνεται κυρίως από τη Σερβοµακεδονική µάζα και τη µάζα της Ροδόπης. Αναλυτικότερα οι γεωλογικοί 699

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας σχηµατισµοί που δοµούν το διαµέρισµα της ανατολικής Μακεδονίας διακρίνονται στις παρακάτω ενότητες: α. Τεταρτογενείς αποθέσεις, β. Τριτογενείς αποθέσεις : Νεογενή γ. Παλαιοζωϊκοί σχηµατισµοί : 1) Σεβοµακεδονική µάζα, 2) Μάζα Ρίλα-Ροδόπης δ. Μαγµατικά πετρώµατα : 1) Ηφαιστειακά και 2) Γρανιτικά α. Τεταρτογενείς αποθέσεις. Οι Τεταρτογενείς αποθέσεις διακρίνονται σε αλλουβιακές και διλουβιακές. Οι αλλουβιακές αποθέσεις αποτελούν το υλικό πλήρωσης των αρχικών βυθισµάτων και σηµερινών πεδιάδων Σερρών- ράµας και Νευροκοπίου και συνιστώνται κυρίως από υλικά αµµώδη, αργιλικά και αµµοχαλικώδη που έχουν µεταφερθεί από τους ποταµούς και τους χειµάρρους της περιοχής. Η έκταση και το πάχος τους είναι ανάλογα του µεγέθους των υδρορρευµάτων. Οι διλουβιακές αποθέσεις αποτελούνται βασικά από λατυποκροκαλοπαγή και είναι σχηµατισµοί παλαιών πλευρικών κορηµάτων. β. Τριτογενείς αποθέσεις : Νεογενή Τα µεταµορφωµένα πετρώµατα της Σερβοµακεδονικής και της µάζας της Ροδόπης καλύπτονται από τριτογενείς αποθέσεις και συγκεκριµένα από Νεογενή. Οι νεογενείς αποθέσεις αποτελούνται από µάργες, ψαµµίτες και λατυποκροκαλοπαγή που ανήκουν σε ποικίλες φάσεις σχηµατισµού (θαλάσσια, υφάλµυρα, λιµναία). Η επιφανειακή ανάπτυξη του Νεογενούς είναι µεγάλη τόσο στις λεκάνες των Σερρών και ράµας όσο και στη λεκάνη του Νευροκοπίου, όπου το µέσο υψόµετρο του πεδινού τµήµατος είναι 560 µέτρα. Το πάχος των ιζηµάτων είναι αρκετά µεγάλο και στην πεδιάδα των Σερρών φθάνει τα 3000 µέτρα. γ. Παλαιοζωϊκοί σχηµατισµοί Οι σχηµατισµοί του Παλαιοζωϊκού καταλαµβάνουν µεγάλο τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος της ανατολικής Μακεδονίας. Συγκεκριµένα, στο δυτικό τµήµα της λεκάνης του Στρυµώνα επικρατούν οι σχιστόλιθοι, οι αµφιβολίτες και οι γνεύσιοι ενώ στο ανατολικό τµήµα επικρατούν τα µάρµαρα. Η επικράτηση των σχηµατισµών αυτών στις συγκεκριµένες θέσεις, είναι αποτέλεσµα των γεωλογικών και τεκτονικών συνθηκών της περιοχής και οφείλεται στο γεγονός ότι το δυτικό τµήµα ανήκει στο χώρο της Σερβοµακεδονικής µάζας, όπου ως γνωστό η εµφάνιση των µαρµάρων είναι πολύ µικρή ενώ το ανατολικό ανήκει στη µάζα 700

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας της Ροδόπης στην οποία τα µάρµαρα έχουν πολύ µεγάλη ανάπτυξη. Αναλυτικότερα οι διάφορες ενότητες των παλαιοζωϊκών σχηµατισµών είναι : 1. Σερβοµακεδονική µάζα. Στη Σερβοµακεδονική µάζα αναπτύσσονται σχιστόλιθοι, γνεύσιοι και µάρµαρα σε πολύ µικρή έκταση. Στους ανώτερους κυρίως ορίζοντες εµφανίζονται αµφιβολίτες, µεταδιαβάσες και µεταγάβροι που προήλθαν από µεταµόρφωση βασικών εκρηξιγενών πετρωµάτων. Στην ίδια περιοχή εµφανίζονται επιπλέον και πετρώµατα γρανιτικής σύστασης που έχουν και αυτά πτυχωθεί και µεταµορφωθεί µε τα κρυσταλλικά πετρώµατα. Η Σερβοµακεδονική µάζα χωρίζεται σε δύο σειρές που το συνολικό τους πάχος είναι πολύ µεγάλο : α) στην κατώτερη ή σειρά Κερδυλλίων και β) στην ανώτερη ή σειρά του Βερτίσκου (Κατσικάτσος Γ. 69, 1991). 2. Μάζα Ρίλα-Ροδόπης. Η µάζα της Ροδόπης αντιπροσωπεύεται κατά το πλείστον από µάρµαρα µεγάλου πάχους µε ενστρώσεις ή φακούς σχιστολίθων και γνεύσιων. Το πάχος και η έκταση των µαρµάρων στη µάζα της Ροδόπης παρουσιάζουν αύξηση από τις κατώτερες προς τις ανώτερες σειρές. Η επαφή των µαζών Ροδόπης και Σερβοµακεδονικής είναι ορατή σε λίγες θέσεις, γεγονός που οφείλεται στην κάλυψη της περιοχής του ορίου από νεογενείς και τεταρτογενείς αποθέσεις. Στον ελληνικό χώρο η επαφή των δύο µαζών αποκαλύπτεται σε δύο σηµεία. Το ένα από αυτά το βορειότερο, βρίσκεται κοντά στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα στο όρος Άγγιστρο (χωριό Προµαχών) και το δεύτερο, το νοτιότερο, στην περιοχή ανατολικά των εκβολών του Στρυµώνα µεταξύ των χωριών Κάτω Λακοβίκια και Παλαιοκώµη. Η Σερβοµακεδονική µάζα εφιππεύει τη µάζα Ρίλα-Ροδόπης. Συγκεκριµένα οι βιοτιτικοί γνεύσιοι της Σερβοµακεδονικής εφιππεύουν επί της σειράς µαρµάρωνσιπολινών-σχιστολίθων-βιοτιτικών γνεύσιων της Ρίλα-Ροδόπης. Η γραµµή εφίππευσης µε διεύθυνση ΒΑ (40 ο ) και κλίση 45 ο -60 ο Β, έχει µήκος 7 km και καλύπτεται από νεογενείς αποθέσεις. Οι γνεύσιοι της Σερβοµακεδονικής είναι µυλονιτοποιηµένοι σε πάχος 100 µέτρων από την επαφή και δεν παρουσιάζουν µεταµόρφωση ενώ τα µάρµαρα της Ροδόπης τα οποία δέχθηκαν το βάρος της εφίππευσης, είναι λατυποποιηµένα. 701

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας Στο νοτιότερο σηµείο επαφής των δύο µαζών οι γνεύσιοι της σειράς των Κερδυλλίων είναι επωθηµένοι πάνω στα µάρµαρα του Παγγαίου της µάζας Ροδόπης. Η γραµµή επώθησης που αποκαλύπτεται σε µήκος 5 km έχει πλάτος 1,5 km. Τα µάρµαρα κάτω από την επώθηση είναι λατυποποιηµένα ενώ οι βιοτιτικοί γνεύσιοι της Σερβοµακεδονικής είναι µυλονιτοποιηµένοι σε πάχος 50 µέτρων. Από τις δύο θέσεις επαφής των δύο µαζών, φαίνεται ότι η Σερβοµακεδονική εφιππεύει αλλά και επωθείται πάνω στη µάζα της Ροδόπης κατά µήκος µιας µεγάλης τεκτονικής γραµµής που ονοµάστηκε Γραµµή του Στρυµώνα, γιατί γενικά ακολουθεί την κοιλάδα του ποταµού Στρυµόνα. δ. Μαγµατικά πετρώµατα Οι εκρηξιγενείς σχηµατισµοί αντιπροσωπεύονται από διάφορου τύπου και ηλικίας πετρώµατα (γρανίτες Κρητιδικού και Ηωκαίνου, ρυόλιθοι Πλειο-Πλειστόκαινου και περιδοτίτες Παλαιοζωϊκού) και καταλαµβάνουν µεγάλη έκταση µέσα στο χώρο της λεκάνης του ποταµού Στρυµώνα. 1. Οι όξινες ρυολιθικές εκχύσεις καταλαµβάνουν µικρή έκταση στο υδατικό διαµέρισµα της ανατολικής Μακεδονίας και εµφανίζονται στις περιοχές Στρυµονικού και Άγγιστρου. Η ηλικία αυτών είναι µεταπλειοκαινική-παλαιοτεταρτογενής. Επίσης µικρή εµφάνιση έχουν και οι περιδοτίτες στο δυτικό τµήµα της πεδιάδας των Σερρών. 2. Τη µεγαλύτερη ανάπτυξη από τα εκρηξιγενή έχουν οι γρανίτες που εµφανίζονται στον ορεινό όγκο Βροντούς (Λαϊλιάς), στο Βερτίσκο, στο Παγγαίο, στην Καβάλα και στο Παρανέστι. Η ηλικία των γρανιτών όσον αφορά το Βερτίσκο είναι Κρητιδική, Βοντού, Παγγαίο, Παρανέστι, Ηωκαινική και τέλος τους Φιλλίπους της Καβάλας είναι Ολιγοκαινική. 14.3 Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Οι υδρογεωλογικές συνθήκες των επιφανειακών και υπόγειων νερών στις λεκάνες Σερρών, ράµας και Νευροκοπίου είναι συνδεδεµένες µε τους λιθολογικούς σχηµατισµούς και την τεκτονική της περιοχής. Αναλυτικά οι επιµέρους υδρολιθολογικές ενότητες από τις νεώτερες προς τις παλαιότερες είναι οι εξής : α. Τεταρτογενείς αποθέσεις, β. Τριτογενείς αποθέσεις : Νεογενή γ. Σχιστόλιθοι, γνεύσιοι, αµφιβολίτες (Σερβοµακεδονική µάζα) 702

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας δ. Μάρµαρα (Μάζα Ροδόπης), ε. Εκρηξιγενή (περιδοτίτες, γρανίτες, ρυόλιθοι) α. Τεταρτογενείς αποθέσεις Οι αλλουβιακές αποθέσεις καταλαµβάνουν τις πεδινές εκτάσεις των λεκανών Σερρών, ράµας και Νευροκοπίου. Η υπόγεια υδροφορία αυτών είναι πολύ µεγάλη τόσο στους ανώτερους όσο και στους κατώτερους ορίζοντες. Οι αποθέσεις αυτές έµµεσα επηρεάζουν το µηχανισµό εκδήλωσης µερικών πηγών στη λεκάνη της ράµας. Οι διλουβιακές αποθέσεις απαντώνται στα κράσπεδα των πεδινών εκτάσεων υπό µορφή συµπαγών ή ασύνδετων λατυποκροκαλοπαγών που επικάθονται είτε σε στρώµατα του Νεογενούς, είτε σε παλαιότερους παλαιοζωϊκούς σχηµατισµούς. Από τις αποθέσεις αυτές που είναι υδροπερατές αναβλύζουν πολλές πηγές όπως αυτές στη λεκάνη των Σερρών, Καλλιθέας, Ανθοχωρίου, ράµας και Νευροκοπίου. Οι παροχές των πηγών αυτών οφείλονται κατά το πλείστον στις έµµεσες πλευρικές µεταγγίσεις υπόγειων καρστικών νερών από τα µάρµαρα της περιοχής. Οι παροχές των γεωτρήσεων που εκµεταλλεύονται τους υδροφόρους των τεταρτογενών σχηµατισµών στην πεδιάδα των Σερρών φθάνουν ως και τα 130 m 3 /h. Στην πεδιάδα της ράµας και του Νευροκοπίου οι γεωτρήσεις παρουσιάζουν µεγαλύτερες παροχές γύρω στα 180 m 3 /h. β. Νεογενείς αποθέσεις Οι νεογενείς αποθέσεις οι οποίες συνίστανται από εναλλαγές ψαµµιτών, κροκαλοπαγών και µαργών, αποτελούν ηµιπερατό σχηµατισµό. Η εµφάνιση αυτών των αλλεπάλληλων ενστρώσεων έχει ως αποτέλεσµα την εµφάνιση αρκετών πηγών επαφής. Σηµαντικό ρόλο στην τροφοδοσία των πηγών της λεκάνης της ράµας έχουν οι µαργαϊκοί ασβεστόλιθοι των Νεογενών της περιοχής Σκοπιάς-Αλιστράτης-Καλλιθέας-Καλής Βρύσης. Η ανάπτυξη των υδροφόρων οριζόντων στους νεογενείς σχηµατισµούς εξαρτάται από το ποσοστό συµµετοχής σε αυτούς των κροκαλοπαγών και των µαργαϊκών ασβεστολίθων. Στις πεδιάδες των Σερρών και της ράµας βαθιές γεωτρήσεις γύρω στα 200 µέτρα εκµεταλλεύονται παράλληλα τεταρτογενείς και νεογενείς σχηµατισµούς έχοντας µεγάλες παροχές της τάξης των 180-300 m 3 /h. γ. Σχιστόλιθοι, αµφιβολίτες, γνεύσιοι Οι σχιστόλιθοι, οι αµφιβολίτες και οι γνεύσιοι είναι πετρώµατα κατά βάση µη υδροπερατά. Στα τµήµατα που εµφανίζονται η επιφανειακή απορροή των νερών της 703

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας βροχής είναι µεγάλη, µε αποτέλεσµα η κατείσδυση των νερών να είναι µικρή και οι πηγές που αναβλύζουν να είναι συνήθως µικρής παροχής. Στο ανατολικό τµήµα οι σχιστόλιθοι, αµφιβολίτες και γνεύσιοι βρίσκονται υπό µορφή στρωµάτων ή φακών εντός των µαρµάρων και βοηθούν έµµεσα στην εκδήλωση διάφορων καρστικών πηγών επαφής. Οι πηγές αυτές χαρακτηρίζονται από παροχές που κυµαίνονται µεταξύ 40-60 m 3 /h. Στο δυτικό τµήµα η ανάπτυξη των παραπάνω πετρωµάτων είναι σχεδόν καθολική µε αποτέλεσµα την έλλειψη πηγών µεγάλης παροχής. δ. Μάρµαρα Τα µάρµαρα που εµφανίζονται στην περιοχή του υδατικού διαµερίσµατος της ανατολικής Μακεδονίας είναι κατακερµατισµένα και έχουν έντονη καρστικότητα µε αποτέλεσµα σε ορισµένα σηµεία όπως στο Μενοίκιο και στο Φαλακρό να δηµιουργούνται ιδιόµορφα γεωµορφολογικά πεδία µε πλήθος δολίνων διαφόρων επιπέδων. Στο σύνολό τους τα µάρµαρα είναι υδροπερατά µε µεγάλο συντελεστή κατείσδυσης. Τα µάρµαρα που έχουν καθολική σχεδόν ανάπτυξη στο ανατολικό τµήµα του διαµερίσµατος, αποτελούν το σηµαντικότερο παράγοντα στην εκδήλωση των πηγών του τµήµατος αυτού. Οι πηγές οι οποίες εµφανίζονται έχουν παροχές µεταξύ 40-1150 m 3 /h (Κνιθάκης Μ. 390, 1983). Στο δυτικό τµήµα όπου η επιφανειακή ανάπτυξη των µαρµάρων είναι πολύ µικρή, αυτά δεν επηρεάζουν τις υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής σε ευρύ φάσµα, εκτός µόνο από ορισµένες τοπικές και µεµονωµένες περιπτώσεις (περιοχή Ορέσκειας). ε. Μαγµατικά πετρώµατα Τα εκρηξιγενή πετρώµατα στο σύνολό τους είναι µή υδροπερατοί σχηµατισµοί και η υδρολογική τους συµπεριφορά ως προς την εκδήλωση διάφορων πηγών είναι ανάλογη µε αυτή των σχιστολίθων. Ωστόσο, ορισµένες γρανιτικές εµφανίσεις δίνουν πηγές ικανοποιητικής παροχής της τάξης των 40-150 m 3 /h λόγω τοπικού κατακερµατισµού των πετρωµάτων. 14.4 Υ ΡΟΛΟΓΙΑ Το υδατικό διαµέρισµα της Ανατολικής Μακεδονίας, περιλαµβάνει τρεις υπολεκάνες, από τις οποίες σηµαντικότερη αυτή των Σερρών που διαρρέεται από τον ποταµό Στρυµώνα, της ράµας που αποστραγγίζεται προς το Στρυµώνα από τον Αγγίτη 704

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας και η κλειστή του Νευροκοπίου τα νερά της οποίας διοχετεύονται προς τη λεκάνη Αγγίτη µέσω καταβόθρας (Μόρφης Α. κα. 26, 1997). Στο διαµέρισµα ανήκει επίσης και η λεκάνη του ποταµού Μαρµαρά και εκβάλει στο Στρυµωνικό κόλπο. Το ύψος της βροχής παρουσιάζει άνιση κατανοµή στο διαµέρισµα, µε υψηλότερες τιµές στα ορεινά συγκροτήµατα όπως Μενοίκιο, Βροντού, Άγκιστρο, Φαλακρό, Λεκάνης, Παγγαίο. Το µέσο ετήσιο ύψος βροχής στο πεδινό τµήµα είναι 600mm. Η κατείσδυση είναι µεγάλη στα ανθρακικά πετρώµατα (δευτερογενές πορώδες) και στα διαφόρων τύπων λατυποκροκαλοπαγή (δευτερογενές και πρωτογενές πορώδες) ενώ στα υπόλοιπα πετρώµατα των ορεινών και ηµιορεινών περιοχών είναι µικρή κα περιορίζεται κυρίως στα επιφανειακά στρώµατα. Ο υψηλός συντελεστής κατείσδυσης και η µεγάλη έκταση που καταλαµβάνουν τα µάρµαρα στο δυτικό τµήµα, αποτελούν τις κύριες αιτίες των µεγάλων ποσοτήτων νερών που κατεισδύουν στους σχηµατισµούς των µαρµάρων. Η επιφανειακή απορροή στο δυτικό και βόρειο τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος είναι µεγάλη ενώ στο ανατολικό είναι µικρή. Το φαινόµενο αυτό είναι σε άµεση σχέση µε τη διαφορετική υδρολιθολογία των σχηµατισµών που απαντώνται στα δύο τµήµατα (παρουσία µαρµάρων στο ανατολικό τµήµα-απουσία αυτών στο δυτικό). Οι απώλειες λόγω εξατµισοδιαπνοής είναι µεγάλες τόσο στα πεδινά όσο και στα ορεινά και ηµιορεινά τµήµατα του υδατικού διαµερίσµατος (Κνιθάκης Μ. 390, 1983). Στον πίνακα 14.4.1, παρουσιάζεται το υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης του ποταµού Στρυµώνα για τη χρονική περίοδο 1982-90. Πίνακας14.4.1 Υδρολογικό ισοζύγιο του ποταµού Στρυµώνα (από Μόρφη Α.κ.α. 26, 1997, µε τροποποιήσεις) Κατακρηµνίσµατα m 3 x10 6 2400 Εξατµισοδιαπνοή m 3 x10 6 3340 Κατείσδυση m 3 x10 6 323 Απορροές (κάτω ρους) m 3 x10 6 1800 Εισροές από άνω ρου Στρυµώνα m 3 x10 6 3150 Απολήψεις m 3 x10 6 130 Επιστροφές από απολήψεις m 3 x10 6 43 Στον πίνακα 14.4.2, παρουσιάζεται το υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης του ποταµού Αγγίτη για τη χρονική περίοδο 1964-83 και στον πίνακα 14.4.3 το υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης του ποταµού Μαρµαρά για το διάστηµα 1980-83. 705

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας Πίνακας 14.4.2 Υδρολογικό ισοζύγιο του ποταµού Αγγίτη (από Μόρφη Α.κ.α. 26, 1997, µε τροποποιήσεις) ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ (mm) 727,42 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ o C 11,82 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΤΜΙΣΟ ΙΑΠΝΟΗ (mm) 518,65 ΚΑΤΕΙΣ ΥΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΗ (mm) 206,7 Πίνακας 16.4.3 Υδρολογικό ισοζύγιο του ποταµού Μαρµαρά (από Μόρφη Α.κ.α. 26, 1997, µε τροποποιήσεις) ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΙΣ (mm) 461,1 ΕΞΑΤΜΙΣΟ ΙΑΠΝΟΗ (mm) 321,3 ΑΠΟΡΡΟΗ (mm) 58,8 14.5 Υ ΡΟΧΗΜΕΙΑ 14.5.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια της υδροχηµικής µελέτης των υπόγειων νερών του υδατικού διαµερίσµατος της ανατολικής Μακεδονίας, έγινε αρχικά ο διαχωρισµός των σχηµατισµών βάσει του υδρολιθολογικού χαρακτήρα τους και σχεδιάστηκαν οι αντίστοιχοι σχηµατικός υδρογεωλογικός (σχήµα 14.5.1) και υδρολιθολογικός (σχήµα 14.5.2) χάρτες. Οι σχηµατισµοί διακρίθηκαν σε : α) Υδροπερατούς σχηµατισµούς:1. Τεταρτογενείς σχηµατισµοί 2. Μάρµαρα β) Ηµιπερατούς σχηµατισµούς:1. Νεογενείς σχηµατισµοί γ) Στεγανούς σχηµατισµούς:1. Σχιστόλιθοι γνεύσιοι - αµφιβολίτες, 2. Ηφαιστειακά πετρώµατα 3. Γρανιτικά πετρώµατα Στη συνέχεια επιλέχθηκαν 116 σηµεία (σχήµα 14.5.3) δειγµατοληψίας από πηγές, και γεωτρήσεις, που καλύπτουν όλη την περιοχή έρευνας και συγκεντρώθηκαν οι αντίστοιχες χηµικές τους αναλύσεις οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν από το Υπουργείο Γεωργίας, το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.) ( ηµητρόπουλος. 391, 1988 έως Κνιθάκης Ε. 398, 1984,), το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων (Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε.) τη.ε.υ.α. Πατρών και το εργαστήριο Υδρογεωλογίας του Γεωλογικού τµήµατος του Πανεπιστηµίου Πατρών. Η επεξεργασία των χηµικών αναλύσεων της κάθε µίας από τις κατηγορίες που προέκυψαν, ο υπολογισµός των ιοντικών λόγων rna/cl, Na/K, rmg/rca, rca+rmg/rna+rk και του συντελεστή προσρόφησης νατρίου SAR, βοήθησαν στη διερεύνηση της ποιότητας του νερού των παραπάνω οµάδων. 706

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας 707

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας 708

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας 709

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας 14.5.2 Υ ΡΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΩΝ ΑΠΟΘΕΣΕΩΝ Για τη µελέτη της ποιότητας του νερού των υδροπερατών σχηµατισµών του υδατικού διαµερίσµατος της ανατολικής Μακεδονίας, χρησιµοποιήθηκαν χηµικές αναλύσεις από πηγές και γεωτρήσεις, οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν κατά τη χρονική περίοδο 1980-1996 και καλύπτουν γεωγραφικά όλη την περιοχή έρευνας. Πίνακας 14.5.1 Αποτελέσµατα χηµικών αναλύσεων (mg/l) των τεταρτογενών σχηµατισµών του υδατικού διαµερίσµατος της ανατολικής Μακεδονίας. α/α ph EC Ca Mg Na K HCO 3 Cl SO 4 NO 3 1 Γ4 7,6 550 17,64 28,20 68,97 0,78 353,87 47,86 0,480 0,00 2 Γ5 7,9 450 22,44 8,51 82,76 3,13 308,72 14,18 4,323 1,24 3 Γ6 7,9 665 33,07 16,05 109,20 2,74 405,13 15,95 30,259 8,06 4 Γ7 7,95 1475 46,49 73,43 246,21 8,60 1018,91 47,86 46,110 8,68 5 Γ8 7,5 1540 75,35 49,11 205,98 4,30 889,57 31,90 72,046 0,00 6 Π26 7,8 360 56,11 2,92 5,29 1,17 176,94 5,32 13,449 7,44 7 Π27 7,8 490 76,95 6,81 5,06 0,39 263,58 5,32 10,567 15,50 8 Π28 7,9 340 51,30 5,11 3,45 0,39 84,81 3,54 8,646 0,00 9 Π33 7,75 460 73,75 2,43 5,29 1,17 272,12 5,32 11,527 3,10 10 Π35 7,6 420 64,93 2,43 4,60 1,17 270,29 7,09 8,646 12,40 11 Π36 7,6 560 88,98 4,62 5,75 0,78 259,91 7,09 12,488 7,44 12 Π37 7,7 560 88,98 3,16 6,44 1,17 305,06 15,95 16,811 17,36 13 Γ45 7,24 500 91,58 7,17 7,36 1,56 309,95 25,88 5,764 55,18 14 Γ46 7,3 570 91,98 7,05 7,13 1,56 305,06 18,08 4,323 4,96 15 Γ47 8,1 397 49,30 8,02 22,07 2,35 179,99 26,59 23,055 15,50 16 Γ48 8,2 450 62,93 9,85 20,00 1,17 256,25 40,77 0,000 1,24 17 Γ49 7,72 315 34,87 6,44 16,09 8,21 140,33 21,27 0,000 3,10 18 Γ50 8,54 303 40,08 7,78 10,11 1,17 140,33 17,72 0,000 3,10 19 Γ51 8,43 355 51,70 6,81 8,97 1,17 170,84 17,72 13,929 6,20 20 Γ52 8,15 397 52,51 18,84 3,91 1,17 256,25 11,34 0,000 4,96 21 Γ53 7,72 474 72,34 11,18 8,05 1,17 298,96 14,18 0,000 3,10 22 Γ54 8,06 291 41,68 6,56 5,29 1,17 158,63 7,09 12,968 0,00 23 Γ55 7,98 594 89,38 8,75 14,71 1,96 280,66 14,53 28,338 31,00 24 Γ56 8,66 296 33,27 17,99 3,45 0,39 170,84 12,41 16,811 0,00 25 Γ57 8,35 233 25,25 13,13 3,45 0,78 122,03 9,93 0,000 0,00 26 Γ58 8,31 269 25,25 10,94 6,90 1,56 122,03 12,41 0,000 0,00 27 Γ59 8,31 167 22,04 4,13 8,05 2,74 82,37 12,41 0,000 0,00 28 Γ60 8,3 109 13,63 0,49 6,90 1,96 42,71 11,34 0,000 0,00 29 Γ61 8 154 22,04 2,92 6,90 1,96 85,42 12,41 0,000 0,00 30 Γ62 8,38 255 34,07 6,32 8,05 1,96 128,13 8,86 12,008 1,86 31 Γ63 8,43 329 34,07 8,87 13,10 4,30 134,23 20,56 13,929 4,34 32 Γ64 8,82 508 79,36 7,29 12,64 5,87 207,44 12,76 28,818 6,20 33 Γ65 8,01 271 28,86 7,05 9,43 1,17 103,72 7,80 35,543 0,00 34 Γ66 8,12 305 39,48 9,73 3,91 3,13 146,43 6,74 19,693 0,00 35 Γ67 7,82 344 49,70 9,24 3,45 0,78 183,04 5,67 29,299 0,00 36 Γ68 7,86 348 45,69 9,24 2,53 0,78 176,94 6,03 20,653 0,00 37 Γ69 8,2 275 42,89 5,84 3,22 0,78 152,53 5,67 1,921 0,00 38 Γ70 8,13 335 51,30 8,75 2,07 0,78 179,99 7,44 15,370 1,86 39 Γ71 8,02 332 52,10 6,32 3,91 1,17 170,84 7,09 7,205 0,00 40 Γ72 8,51 281 32,87 6,08 13,10 1,17 131,18 19,50 0,000 3,10 41 Γ73 8,61 523 66,93 15,07 23,91 1,96 283,71 29,07 0,000 0,00 42 Γ74 8,18 349 42,89 9,00 8,05 1,17 149,48 13,82 12,968 6,20 43 Γ75 8,14 360 42,48 6,81 15,40 1,17 1616,84 12,05 8,646 15,50 44 Γ76 7,91 1574 63,33 23,10 250,11 10,17 298,96 250 65,322 0,00 45 Γ78 7,3 660 140,08 43,89 11,72 1,17 280,66 51 20,173 11,16 46 Γ80 7,3 660 128,06 24,43 8,05 1,17 305,06 12,05 22,094 12,40 47 Γ81 7,2 460 120,04 7,29 5,06 1,17 259,91 18,08 2,882 19,22 48 Γ83 7,4 490 104,01 17,14 15,86 5,48 979,87 20,91 25,937 12,40 49 Γ84 7,4 510 155,91 26,87 6,44 1,17 179,99 15,95 0,961 12,40 50 Γ86 7,1 730 212,02 7,29 14,71 1,17 325,20 14,89 85,014 19,84 51 Γ87 7,3 740 104,01 24,43 86,44 1,17 359,98 23,04 2,882 3,10 710

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας 52 Γ89 7,7 410 112,02 24,43 3,45 0,78 261,74 19,85 1,921 16,74 53 Γ90 6,9 890 179,96 9,73 9,89 1,17 284,93 14,89 43,228 39,68 54 Π91 7,3 440 108,02 7,29 2,99 0,78 264,80 8,15 4,803 9,92 55 Γ93 7,2 750 116,03 70,75 50,80 0,78 353,26 28,00 35,062 9,30 56 Γ94 7,4 750 124,05 53,73 25,52 1,17 359,98 51 80,211 35,34 57 Γ95 7,5 360 75,95 4,86 27,36 0,78 350,21 15,95 27,858 3,72 58 Γ96 7,6 530 112,02 39,02 9,89 1,17 364,86 15,95 85,014 2,48 59 Γ97 7,5 1170 76,95 15,56 142,6 7,82 280,6 170 41,79 0 98 Γ98 7,4 422 65,73 14,11 10,12 1,56 250,1 10,64 23,05 0 103 Γ103 6,9 1617 137,07 20,67 230 52,78 891,82 49,64 190,2 0 104 Γ104 7,8 1600 128,26 26,26 246,1 48,87 938,18 49,64 187,8 0 105 Γ105 7,6 1300 17,63 8,51 305,9 17,59 661,24 51,4 146,97 0 116 Γ116 7,5 1540 75,35 49,12 206,08 4,301 889,38 31,95 72,04 0 Πίνακας 14.5.2 Αποτελέσµατα χηµικών αναλύσεων (meq/l) των τεταρτογενών σχηµατισµών του υδατικού διαµερίσµατος της ανατολικής Μακεδονίας α/α Mg Ca Na K Cl SO 4 NO 3 HCO 3 Mg/Ca Ca+Mg/Na+K SAR 1 Γ4 2,32 0,88 3,00 0,02 1,35 0,01 0,00 5,80 2,64 2,63 1,81 2 Γ5 0,70 1,12 3,60 0,08 0,40 0,09 0,02 5,06 0,63 1,09 3,21 3 Γ6 1,32 1,65 4,75 0,07 0,45 0,63 0,13 6,64 0,80 1,74 3,24 4 Γ7 6,04 2,32 10,71 0,22 1,35 0,96 0,14 16,70 2,60 6,48 3,99 5 Γ8 4,04 3,76 8,96 0,11 0,90 1,50 0,00 14,58 1,07 4,57 3,68 6 Π26 0,24 2,80 0,23 0,03 0,15 0,28 0,12 2,90 0,09 12,44 0,18 7 Π27 0,56 3,84 0,22 0,01 0,15 0,22 0,25 4,32 0,15 18,02 0,14 8 Π28 0,42 2,56 0,15 0,01 0,10 0,18 0,00 1,39 0,16 17,49 0,12 9 Π33 0,20 3,68 0,23 0,03 0,15 0,24 0,05 4,46 0,05 16,22 0,16 10 Π35 0,20 3,24 0,20 0,03 0,20 0,18 0,20 4,43 0,06 16,42 0,15 11 Π36 0,38 4,44 0,25 0,02 0,20 0,26 0,12 4,26 0,09 18,15 0,16 12 Π37 0,26 4,44 0,28 0,03 0,45 0,35 0,28 5,00 0,06 16,14 0,18 13 Γ45 0,59 4,57 0,32 0,04 0,73 0,12 0,89 5,08 0,13 15,03 0,19 14 Γ46 0,58 4,59 0,31 0,04 0,51 0,09 0,08 5,00 0,13 15,27 0,18 15 Γ47 0,66 2,46 0,96 0,06 0,75 0,48 0,25 2,95 0,27 3,28 0,70 16 Γ48 0,81 3,14 0,87 0,03 1,15 0,00 0,02 4,20 0,26 4,45 0,56 17 Γ49 0,53 1,74 0,70 0,21 0,60 0,00 0,05 2,30 0,31 3,24 0,59 18 Γ50 0,64 2,00 0,44 0,03 0,50 0,00 0,05 2,30 0,32 5,26 0,34 19 Γ51 0,56 2,58 0,39 0,03 0,50 0,29 0,10 2,80 0,22 7,18 0,29 20 Γ52 1,55 2,62 0,17 0,03 0,32 0,00 0,08 4,20 0,59 16,64 0,10 21 Γ53 0,92 3,61 0,35 0,03 0,40 0,00 0,05 4,90 0,26 11,33 0,21 22 Γ54 0,54 2,08 0,23 0,03 0,20 0,27 0,00 2,60 0,26 9,59 0,18 23 Γ55 0,72 4,46 0,64 0,05 0,41 0,59 0,50 4,60 0,16 7,75 0,37 24 Γ56 1,48 1,66 0,15 0,01 0,35 0,35 0,00 2,80 0,89 12,73 0,10 25 Γ57 1,08 1,26 0,15 0,02 0,28 0,00 0,00 2,00 0,86 9,60 0,11 26 Γ58 0,90 1,26 0,30 0,04 0,35 0,00 0,00 2,00 0,71 5,07 0,25 27 Γ59 0,34 1,10 0,35 0,07 0,35 0,00 0,00 1,35 0,31 3,56 0,37 28 Γ60 0,04 0,68 0,30 0,05 0,32 0,00 0,00 0,70 0,06 2,32 0,49 29 Γ61 0,24 1,10 0,30 0,05 0,35 0,00 0,00 1,40 0,22 3,90 0,34 30 Γ62 0,52 1,70 0,35 0,05 0,25 0,25 0,03 2,10 0,31 5,38 0,30 31 Γ63 0,73 1,70 0,57 0,11 0,58 0,29 0,07 2,20 0,43 3,85 0,45 32 Γ64 0,60 3,96 0,55 0,15 0,36 0,60 0,10 3,40 0,15 7,92 0,34 33 Γ65 0,58 1,44 0,41 0,03 0,22 0,74 0,00 1,70 0,40 4,09 0,36 34 Γ66 0,80 1,97 0,17 0,08 0,19 0,41 0,00 2,40 0,40 12,20 0,13 35 Γ67 0,76 2,48 0,15 0,02 0,16 0,61 0,00 3,00 0,31 17,07 0,11 36 Γ68 0,76 2,28 0,11 0,02 0,17 0,43 0,00 2,90 0,33 21,75 0,08 37 Γ69 0,48 2,14 0,14 0,02 0,16 0,04 0,00 2,50 0,22 15,87 0,11 38 Γ70 0,72 2,56 0,09 0,02 0,21 0,32 0,03 2,95 0,28 28,76 0,06 39 Γ71 0,52 2,60 0,17 0,03 0,20 0,15 0,00 2,80 0,20 16,27 0,12 40 Γ72 0,50 1,64 0,57 0,03 0,55 0,00 0,05 2,15 0,31 3,44 0,49 41 Γ73 1,24 3,34 1,04 0,05 0,82 0,00 0,00 4,65 0,37 4,48 0,61 42 Γ74 0,74 2,14 0,35 0,03 0,39 0,27 0,10 2,45 0,35 6,92 0,26 43 Γ75 0,56 2,12 0,67 0,03 0,34 0,18 0,25 26,50 0,26 3,74 0,53 44 Γ76 1,90 3,16 10,88 0,26 7,05 1,36 0,00 4,90 0,60 2,45 5,83 45 Γ78 3,61 6,99 0,51 0,03 1,43 0,42 0,18 4,60 0,52 17,35 0,19 46 Γ80 2,01 6,39 0,35 0,03 0,34 0,46 0,20 5,00 0,31 20,16 0,15 47 Γ81 0,60 5,99 0,22 0,03 0,51 0,06 0,31 4,26 0,10 28,44 0,11 711

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας 48 Γ83 1,41 5,19 0,69 0,14 0,59 0,54 0,20 16,06 0,27 9,08 0,34 49 Γ84 2,21 7,78 0,28 0,03 0,45 0,02 0,20 2,95 0,28 29,94 0,11 50 Γ86 0,60 10,58 0,64 0,03 0,42 1,77 0,32 5,33 0,06 17,12 0,26 51 Γ87 2,01 5,19 3,76 0,03 0,65 0,06 0,05 5,90 0,39 3,42 1,75 52 Γ89 2,01 5,59 0,15 0,02 0,56 0,04 0,27 4,29 0,36 38,12 0,07 53 Γ90 0,80 8,98 0,43 0,03 0,42 0,90 0,64 4,67 0,09 21,79 0,19 54 Π91 0,60 5,39 0,13 0,02 0,23 0,10 0,16 4,34 0,11 43,35 0,07 55 Γ93 5,82 5,79 2,21 0,02 0,79 0,73 0,15 5,79 1,01 8,46 0,75 56 Γ94 4,42 6,19 1,11 0,03 1,43 1,67 0,57 5,90 0,71 10,03 0,40 57 Γ95 0,40 3,79 1,19 0,02 0,45 0,58 0,06 5,74 0,11 3,60 0,79 58 Γ96 3,21 5,59 0,43 0,03 0,45 1,77 0,04 5,98 0,57 16,28 0,17 59 Γ97 1,28 3,84 6,20 0,20 4,79 0,87 0,00 4,60 0,33 4,25 2,93 98 Γ98 1,16 3,28 0,44 0,04 0,30 0,48 0,00 4,10 0,35 5,96 0,22 103 Γ103 1,70 6,84 10,01 1,35 1,40 3,96 0,00 14,62 0,25 8,36 3,61 104 Γ104 2,16 6,40 10,71 1,25 1,40 3,91 0,00 15,38 0,34 7,85 3,91 105 Γ105 0,70 0,88 13,31 0,45 1,45 3,06 0,00 10,84 0,80 1,38 12,00 116 Γ116 4,04 3,76 8,96 0,11 0,90 1,50 0,00 14,58 1,07 4,32 3,73 Από τα δεδοµένα του πίνακα 14.5.1 και του σχήµατος 14.5.4, διαπιστώνεται ότι επικρατέστερα από τα κατιόντα και τα ανιόντα είναι αυτά του ασβεστίου και της όξινης ανθρακικής ρίζας αντίστοιχα, γεγονός που δηλώνει ότι τα νερά γενικά είναι οξυανθρακικά ασβεστούχα. Ο ανθρακικός τους χαρακτήρας επιβεβαιώνεται επιπλέον από το λόγο rmg/rca πίνακας 16.5.2, ο οποίος είναι µικρότερος της τιµής 0,7 στα περισσότερα δείγµατα, εκτός από αυτά των δειγµάτων Γ4, Γ6, Γ7, Γ8, Γ93, Γ94, Γ56, Γ57, Γ58 όπου είναι µεγαλύτερος της µονάδας. Cl 5% SO4 5% NO3 1% Ca 14% Mg 3% Na 8% HCO3 63% K 1% Σχήµα 14.5.4 Προβολή των επικρατέστερων ιόντων στους υδροφόρους ορίζοντες των τεταρτογενών αποθέσεων. Οι τιµές αυτές του λόγου φανερώνουν ότι οι υδροφόροι των τεταρτογενών σχηµατισµών κατά την κίνησή τους έρχονται σ επαφή µε πετρώµατα πλούσια σε πυριτικά ορυκτά, παρατήρηση που επιβεβαιώνεται από την κατανοµή των σηµείων 712

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας δειγµατοληψίας κοντά σε νεογενείς αποθέσεις (Γ4, Γ6, Γ7, Γ8, Γ93, Γ94) και σε σχηµατισµούς σχιστολίθων, γνεύσιων και αµφιβολιτών (Γ56, Γ57, Γ58). ΥΠΟΜΝΗΜΑ Οµάδα 1 Οµάδα 2 Οµάδα 3 Οµάδα 4 Σχήµα 14.5.5 ιάγραµµα Piper µε τα αποτελέσµατα των χηµικών αναλύσεων των τεταρτογενών αποθέσεων, οµαδοποιηµένα σε τέσσερις κύριες οµάδες : 1) Ca, Mg, HCO 3, 2) Ca, Mg, HCO 3, Na, 3) Ca, Mg, HCO 3, Cl, Na, 4) Na, HCO 3. Η προβολή των δειγµάτων στο διάγραµµα Piper (σχήµα 14.5.5) οδηγεί στην οµαδοποίησή τους σε πέντε κύριες κατηγορίες οµάδες : 1) Ca, Mg, HCO 3, 2) Ca, Mg, HCO 3, Na, 3) Ca, Mg, HCO 3, Cl, Na, 4) Na, HCO 3 (Appelo C.A., Postma D. 99, 1994). Η αρχική οµάδα περιέχει ως κύρια ιόντα αυτά του ασβεστίου, µαγνησίου και όξινων ανθρακικών ενισχύοντας τον χαρακτηρισµό των νερών ως ανθρακικά. Στη δεύτερη οµάδα εµφανίζονται τα ιόντα νατρίου, δηλώνοντας τον εµπλουτισµό των υδροφόρων των δειγµάτων αυτών, µε νέες ποσότητες φρέσκου νερού. Τα σηµεία δειγµατοληψίας που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία είναι τα Νο 1, 2, 3, 4, 5, 43, 51, 103, 104. Από αυτά, το δείγµα 43 βρίσκεται στη λεκάνη του ποταµού Μαρµαρά κοντά σε µικρή εµφάνιση µαρµάρων στην οποία οφείλεται πιθανά η ανανέωση των υδάτων. Τα υπόλοιπα δείγµατα βρίσκονται δίπλα στους ποταµούς Στρυµώνα και Αγγίτη και ιδιαίτερα, σε θέσεις κοντά σε σχηµατισµούς µαρµάρων που τροφοδοτούν και εµπλουτίζουν τους υδροφόρους των τεταρτογενών αποθέσεων. 713

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας Στην τρίτη οµάδα που περιλαµβάνει νερά τα οποία προέρχονται από µείξη γλυκού µε θαλασσινό νερό, ανήκουν τα δείγµατα 44 και 59.Τα δείγµατα αυτά βρίσκονται στην περιοχή της Νέας Καρβάλης πολύ κοντά στην ακτή, γεγονός που δικαιολογεί απόλυτα την ποιότητα των υδάτων. Η τέταρτη οµάδα περιλαµβάνει το σηµείο 105 που βρίσκεται στην έξοδο του ποταµού Στρυµώνα από τη λίµνη της Κερκίνης. Τα επικρατέστερα ιόντα στο νερό του δείγµατος αυτού είναι το νάτριο και τα όξινα ανθρακικά φανερώνοντας τη γρήγορη και συνεχή ανανέωση της υδάτινης µάζας. Σχήµα 14.5.6 Γραφική παράσταση της συγκέντρωσης των ιόντων Na + σε σχέση µε τα 1600.00 ιόντα K + (meq/l) του υδροφόρου των τεταρτογενών σχηµατισµών. 1600.00 12.00 Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (µs/cm) 1200.00 800.00 400.00 0.00 Περιεκτικότητα ιόντων νατρίου (meq/l) 8.00 4.00 0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 Περιεκτικότητα ιόντων χλωρίου(meq/l) Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (µs/cm) 1200.00 800.00 400.00 0.00 0.00 0.40 0.80 1.20 1.60 2.00 Περιεκτικότητα ιόντων θειϊκής ρίζας (meq/l) 0.00 1600.00 0.00 0.10 0.20 0.30 Περιεκτικότητα ιόντων καλίου (meq/l) Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (µs/cm) 1200.00 Από το σχήµα 14.5.6, διαπιστώνεται ότι όσον αφορά τη συγκέντρωση ιόντων Na + και K +, σχεδόν όλα τα δείγµατα οµαδοποιούνται σε µία κατηγορία Na + =0-5 meq/l και 800.00 K + =0-0,25 meq/l. Εξαίρεση αποτελούν τα δείγµατα των γεωτρήσεων Γ7, Γ8, Γ76, που εµφανίζουν υψηλές συγκεντρώσεις νατρίου (Na + =8-11 meq/l),εκτός των επιτρεπτών 400.00 ορίων (Na + =6,5 meq/l) πιθανώς λόγω των θέσεών τους κοντά στον ποταµό Στρυµώνα (Γ7, Γ8) και στον Κόλπο Ορφανού 0.00 (Γ76). Η τροφοδοσία των υπόγειων υδροφόρων των 0.00 10.00 20.00 30.00 τεταρτογενών αποθέσεων από Περιεκτικότητα τον ποταµό ιόντων Στρυµώνα όξινης ανθρακικής (Γ7, ρίζας (meq/l) Γ8) και η διείσδυση του θαλασσινού νερού στην ενδοχώρα (Γ76), προκαλούν αλλαγή στη χηµική σύσταση των νερών. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από τη µελέτη των συγκεντρώσεων των θειικών ιόντων και των ιόντων του χλωρίου (πίνακας 14.5.1). Στα περισσότερα δείγµατα, 714

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας οι συγκεντρώσεις τους κυµαίνονται σε χαµηλά επίπεδα και µέσα στα επιτρεπτά όρια ποσιµότητας (Cl - =5,64 meq/l, SO 2-4 =5,2 meq/l). Σε ορισµένα σηµεία δειγµατοληψίας, ανατολικά της λίµνης Κερκίνης, όπως τα σηµεία 56, 103, 104, 105, (σχήµα 14.5.9), παρατηρούνται κάπως αυξηµένες συγκεντρώσεις (Cl - =1,15-1,5 meq/l, SO 2-4 =1,36-1,77 meq/l) ενώ συγκέντρωση χλωριόντων, που είναι και εκτός των ορίων ποσιµότητας, επισηµαίνεται στα σηµεία 44, 59, (περιοχή Ν.Καρβάλης), υποδηλώνοντας την είσοδο θαλασσινού νερού στην ενδοχώρα. (α) (β) (γ) Σχήµα 14.5.7 Γραφικές παραστάσεις της ηλεκτρικής αγωγιµότητας σε συνάρτηση µε τη συγκέντρωση των ιόντων α) χλωρίου, β) της θεϊκής ρίζας και γ) της όξινης ανθρακικής ρίζας. Η ηλεκτρική αγωγιµότητα περιλαµβάνει ένα ευρύ φάσµα τιµών µεταξύ 60-1540 µs/cm και η διακύµανσή της ανάλογα µε τα ιόντα χλωρίου, θειικών και όξινων ανθρακικών φαίνεται στα σχήµατα 14.5.7 (α), (β), (γ) που ακολουθούν του θαλασσινού νερού στους υπόγειους υδροφόρους. Από τον πίνακα 14.5.1, παρατηρείται ότι οι συγκεντρώσεις των ιόντων ασβεστίου και µαγνησίου κυµαίνονται µέσα στα επιτρεπτά όρια ποσιµότητας σε όλα σχεδόν τα δείγµατα (Mg 2+ =4,11 meq/l, Ca 2+ =4,99 meq/l) εκτός από αυτά των γεωτρήσεων Γ78, Γ80, Γ81, Γ83, Γ84, Γ86, Γ88, Γ89, Γ90, Γ91, Γ93, Γ94, Γ95, Γ96, που παρουσιάζουν υψηλές τιµές ιόντων ασβεστίου (Ca 2+ =5,19-10,58 meq/l) λόγω των θέσεών τους σε τεταρτογενείς αποθέσεις οι οποίες αποτίθενται πάνω σε σχηµατισµούς µαρµάρων πλούσιους σε ασβεστούχα ορυκτά (σχήµα 14.5.2). Σε όλα τα δείγµατα της κατηγορίας αυτής τα ιόντα της νιτρικής ρίζας εµφανίζουν χαµηλές τιµές που δεν υπερβαίνουν το ανώτατο αποδεκτό όριο ποσιµότητας (NO - 3 =0,8 meq/l), µε εξαίρεση το σηµείο δειγµατοληψίας µε νούµερο 13 (NO - 3 =0,89 meq/l). Η εµφάνιση υψηλών συγκεντρώσεων νιτρικών ιόντων οφείλεται πιθανότατα στην αυξηµένη χρήση λιπασµάτων στις καλλιέργειες, καθώς και στις αγροτικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην περιοχή (σχήµα 14.5.8). Οι τιµές του ph κυµαίνονται σε ψηλά επίπεδα (ph>7), φανερώνοντας τον αλκαλικό χαρακτήρα των νερών και τη γρήγορη ανανέωσή τους. Ο συνεχής εµπλουτισµός τους µε νέες υδάτινες µάζες επιβεβαιώνεται και από το λόγο 715

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας r(mg+ca)/r(na+k) (πίνακας 14.5.2), ο οποίος παίρνει τιµές µεγαλύτερες της µονάδας σε όλα τα δείγµατα. Ο συντελεστής προσρόφησης νατρίου SAR παρουσιάζει χαµηλές τιµές (SAR<4), µε αποτέλεσµα ο κίνδυνος αλκαλίωσης των εδαφών από τη χρήση των νερών αυτών για άρδευση να είναι πολύ µικρός. Σε συνδυασµό όµως µε την ηλεκτρική αγωγιµότητα, που όπως έχει αναφερθεί καταλαµβάνει ένα ευρύ φάσµα τιµών και σύµφωνα µε το διάγραµµα ποιοτικής κατάταξης για αρδευτικές χρήσεις του U. S. Salinity Laboratory (σχήµα 14.5.10), τα δείγµατα κατατάσσονται στις κατηγορίες c 1 -s 1, c 2 -s 1 και δηλώνουν µία µέτρια έως πολύ µέτρια ποιότητα για αρδευτική χρήση όσον αφορά στον κίνδυνο αλατόσεως. Τα δείγµατα των γεωτρήσεων Γ7, Γ8, Γ76 ανήκουν στην κατηγορία c 3 -s 1 και αποτελούν νερά υψηλής αλατότητας, ακατάλληλα για άρδευση σε εδάφη περιορισµένης στράγγισης (Καλλέργης Γ 97, 1986). Οι υψηλές τιµές της ηλεκτρικής αγωγιµότητας που παρουσιάζουν τα δείγµατα αυτά (EC=1475-1574 µs/cm) οφείλονται στην ύπαρξη 716

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας 717

Κεφάλαιο 14 Υδατικό ιαµέρισµα Ανατολικής Μακεδονίας λιµναίων ιζηµάτων καθώς και παλαιών φακοειδών σχηµατισµών θαλάσσιας προέλευσης που έχουν σε όλη την έκταση της λεκάνης του ποταµού Στρυµώνα, ύστερα από την αποξήρανση της παλιάς λίµνης του ποταµού. 718