Στατιστική Σχεδιασμός Ερωτηματολογίων. Νίκος Τσάντας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Τμήμ. Μαθηματικών Μαθηματικά και Σύγχρονες Εφαρμογές Ακαδημαϊκό έτος 2011-12 ΑΡΧΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ _ Το ερωτηματολόγιο δεν είναι παρά ένα έντυπο που περιλαμβάνει τις ερωτήσεις για τη συλλογή των στοιχείων που μας ενδιαφέρουν. Η σύνταξή του είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για την ποιότητα των στοιχείων που θα συλλεγούν. Στη κατασκευή του θα πρέπει να ακολουθούνται συγκεκριμένα στάδια (δεν είναι διαδοχικά, αλλά αλληλεξαρτώνται) που αφορούν αποφάσεις που θα πρέπει να ληφθούν ως προς : προκαταρκτικές αποφάσεις αποφάσεις σχετικές με το περιεχόμενο της κάθε ερώτησης αποφάσεις για τον τρόπο διατύπωσης των ερωτήσεων αποφάσεις για τον τύπο των ερωτήσεων αποφάσεις για τη σειρά των ερωτήσεων αποφάσεις για τη διάταξη και εμφάνιση του ερωτηματολογίου αποφάσεις για τον προέλεγχο και αναθεώρηση του ερωτηματολογ 1
Η έννοια της στάσης - γνώμης Μια από τις πιο βασικές έννοιες της κοινωνικής ψυχολογίας: οι αποφάσεις που παίρνουμε βασίζονται αποκλειστικά στη γνώμη που έχουμε. Η στάση είναι διανοητική κατάσταση, επηρεάζεται από το ευρύτερο περιβάλλον, υποδηλώνει στενή σχέση με μελλοντική ενέργεια και αφορά σχεδόν τα πάντα. Τα στελέχη του marketing καταβάλλουν προσπάθειες για να επηρεάσουν τη στάση/γνώμη των καταναλωτών. Έχουν προταθεί διάφορα είδη κλιμάκων για να μετρήσουμε τη στάση των ερωτώμενων ως προς το αντικείμενο ή το φαινόμενο που ενδιαφερόμαστε: Κλίμακα Likert. Κλίμακα του σημαντικού διαφορικού. Άλλες κλίμακες (σπουδαιότητας, σταθερού αθροίσματος, κατάταξης, γραφική). Κλίμακα του Likert Με την κλίμακα αυτή ο ερωτώμενος καλείται να δηλώσει το βαθμό συμφωνίας ή διαφωνίας με μια σειρά προτάσεων σχετικά με το αντικείμενο του ενδιαφέροντος. Πλεονεκτήματα: εύκολος σχεδιασμός, εύκολη συμπλήρωση (ταχυδρομ), πρόσθεση για να προκύψει ένα συνολικό σκορ. 2
Κλίμακα του σημαντικού διαφορικού Στην πιο συνηθισμένη της μορφή απαιτεί από τον ερωτώμενο να επιλέξει το σημείο εκείνο που αντιπροσωπεύει τη γνώμη του ανάμεσα σε δύο αντίθετες λέξεις. Πλεονεκτήματα: είναι απόλυτα σαφής, γίνεται άμεσα κατανοητή, δημιουργεί εύκολα το image μιας εταιρείας, καθώς επίσης και profile σύγκρισης/αξιολόγησης δύο ή περισσότερων προϊόντων. 3
Κλίμακα σπουδαιότητας. Κλίμακα σταθερού αθροίσματος. Κλίμακα κατάταξης. Μη-Συγκριτική (Γραφική) κλίμακα. 4
Συχνότερα απαντώμενα ζητήματα Αριθμός κατηγοριών απαντήσεων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοσδήποτε αριθμός (συνήθως 5-10). Ισορροπημένη - μη ισορροπημένη κλίμακα. Μια κλίμακα μέτρησης θεωρείται ισορροπημένη όταν ο αριθμός των ευνοϊκών απαντήσεων είναι ίσος με τον αριθμό των δυσμενών. Μονός-ζυγός αριθμός κατηγοριών. Στην περίπτωση της ισορροπημένης κλίμακας προκύπτει θέμα μονού ή ζυγού αριθμού ερωτήσεων. Μονός αριθμός Μεσαίο ουδέτερο σημείο. Αναγκαστική - μη αναγκαστική επιλογή. Μια αναγκαστική κλίμακα απαιτεί να εκφέρουμε γνώμη ακόμη κι όταν δεν έχουμε. Πιθανότατα: Μονός αριθμός Μεσαίο σημείο. 5
Σχεδιασμός ερωτηματολογίων: Ι. Προκαταρκτικές Αποφάσεις Είδος πληροφοριών που είναι αναγκαίο να συλλεγούν. Σωστά ορισμένο πρόβλημα, σκοποί της έρευνας. Διατύπωση (ερευνητικών) υποθέσεων. Από ποιούς θα συλλεγούν οι πληροφορίες. Ορισμός του πληθυσμού. Δειγματοληψία. (Όσο πιο ανομοιογενής είναι η ομάδα των ερωτώμενων τόσο πιο δύσκολα σχεδιάζεται ένα καλό ερωτηματολόγιο). Με ποιά μέθοδο θα συλλεγούν οι πληροφορίες. Ταχυδρομικά. Μικρό κόστος, ανωνυμία, όχι επιρροή, όχι πίεση. Ποσοστό επιστροφής, επεξηγήσεις, ρυθμός επιστροφής. Τηλεφωνικά. Μικρό κόστος, εποπτεία, ταχύτητα, προσαρμογή. Επιρροή, όχι μεγάλα ερωτηματολόγια. Με προσωπική συνέντευξη. Ποσοστό συμπλήρ, προσαρμ, επεξηγήσεις. Κόστος, επιρροή, κοινωνικά αποδεκτές Σχεδιασμός ερωτηματολογίων: ΙΙ. Περιεχόμενο Ερωτήσεων Αφορά τις πληροφορίες που θα συλλεγούν παρά τη μορφή και το ύφος της κάθε ερώτησης χωριστά. Είναι η ερώτηση απαραίτητη; Κάθε ερώτηση πρέπει να δίνει κάποιες πληροφορίες που θα μας οδηγήσουν σε αποφάσεις. Είναι η ερώτηση επαρκής/ικανοποιητική; Η συγκεκριμένη ερώτηση δίνει τη συγκεκριμένη πληροφορία ή θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν κι άλλες; 6
Συνήθη λάθη : η διπλή ερώτηση. Τι γνώμη έχετε για τις τιμές και το επίπεδο εξυπηρέτησης που προσφέρει το super market X; ο ερωτώμενος δε γνωρίζει την απάντηση. Πόσα χρήματα ξοδεύει η οικογένειά σας για τρόφιμα μέσα σε μια εβδομάδα; ο ερωτώμενος δε θυμάται. Ποια τηλεοπτικά προγράμματα παρακολουθήσατε την προηγούμενη Πέμπτη; ο ερωτώμενος δε θέλει να απαντήσει. Έχετε κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών; επιρροή από εξωτερικά γεγονότα. Πόση ώρα κάνατε χθες για να πάτε στη δουλειά σας; Σχεδιασμός ερωτηματολογίων: ΙΙΙ. Διατύπωση Ερωτήσεων Αφορά τη φρασεολογία και το λεξιλόγιο που θα χρησιμοποιηθούν για να διατυπωθεί η κάθε ερώτησης χωριστά. Χρήση απλών λέξεων. Από ποια καταστήματα κάνετε τις εμβόλιμες αγορές σας; Αποφυγή λέξεων με αμφίβολη-ασαφή έννοια. Πόσο συχνά πηγαίνετε στον κινηματογράφο; Ποτέ Περιστασιακά Μερικές φορές Συχνά 7
Αποφυγή ερωτήσεων που οδηγούν στην επιθυμητή απάντηση. Πιστεύετε ότι είναι δίκαιο να πληρώνουν οι φορολογούμενοι από την τσέπη τους τα ελλείμματα του δημόσιου τομέα ; Ναι Όχι Δεν ξέρω Ύπαρξη εναλλακτικών λύσεων. Θα θέλατε να είχατε μια δουλειά, αν αυτό ήταν εφικτό; Θα θέλατε να είχατε μια δουλειά, ή θα θέλατε να κάνετε μόνο τις δουλειές του σπιτιού; Αποφυγή υποθέσεων. Είναι καλή ιδέα η ύπαρξη νόμου που να επιβάλλει τη χρήση των ζωνών ασφάλειας στα αυτοκίνητα; Πρέπει να υπάρχει ένας νόμος που να υποχρεώνει τους επιβάτες των αυτοκινήτων να χρησιμοποιούν τις ζώνες ασφαλείας, ενώ διαφορετικά να πληρώνουν πρόστιμα; 8
Σχεδιασμός ερωτηματολογίων: ΙV. Tύπος Ερωτήσεων Αφορά τον τύπο της κάθε ερώτησης χωριστά. Υπάρχουν τρεις τύποι. Ανοιχτές Ερωτήσεις. Τι είδους αναψυκτικό πίνετε; Κλειστές Ερωτήσεις (Πολλαπλής επιλογής). Τι είδους αναψυκτικό πίνετε; Coca Cola Pepsi Cola Spride Fanta Άλλο Διχοτομικές Ερωτήσεις Η κυβέρνηση παίρνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την πάταξη της φοροδιαφυγής Συμφωνώ Διαφωνώ Δεν ξέρω Σχεδιασμός ερωτηματολογίων: V. Σειρά των Ερωτήσεων Τοποθέτηση απλών ερωτήσεων που προκαλούν ενδιαφέρον στην αρχή. Λογική σειρά των ερωτήσεων. Το ερωτηματολόγιο πρέπει να είναι χωρισμένο σε θεματικές ενότητες. Διαδοχική τοποθέτηση αλληλοεξαρτώμενων ερωτήσεων. Τοποθέτηση των δύσκολων ερωτήσεων στο τέλος. 9
Σχεδιασμός ερωτηματολογίων: VΙ. Διάταξη και εμφάνιση Επαγγελματική εμφάνιση (στοιχειοθεσία, μέγεθος γραμμάτων, σελιδοποίηση, ποιότητα και χρώμα χαρτιού, ) Μέγεθος. Μορφή βιβλίου. Το όνομα του οργανισμού που διεξάγει την έρευνα. Πρόλογος που υποδηλώνει τους σκοπούς. Αριθμημένες ερωτήσεις. Οδηγίες για το πως θα δοθούν οι απαντήσεις (x,,, ). Οδηγίες πλοήγησης. Σχεδιασμός ερωτηματολογίων: VΙI. Προέλεγχος & Αναθεώρηση Αποσκοπούμε στο να διαπιστωθούν οι ατέλειες που υπάρχουν στο ερωτηματολόγιο. Πρώτο στάδιο (με προσωπική συνέντευξη) για να διαπιστωθεί κατά πόσο οι ερωτώμενοι θέλουν και μπορούν να απαντήσουν στις ερωτήσεις, αν υπάρχουν ασαφείς ερωτήσεις ή κάποιες που προκαλούν σύγχυση, ή οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα γύρω από τη διατύπωσή τους. Δεύτερο στάδιο (με τη μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί) για να εντοπιστούν πιθανά προβλήματα που συνδέονται με τη συγκεκριμένη μέθοδο συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου. Τρίτο στάδιο (επεξεργασία και ανάλυση των στοιχείων του 2ου) για να καθοριστεί αν οι ερωτήσεις που υπάρχουν στο ερωτηματολόγιο παρέχουν τις πληροφορίες που απαιτούνται από την έρευνα. 10